Tôi viết bài này với mong muốn giúp đỡ các em học sinh phổ thông có được lựa chọn đúng đắn và thích hợp khi thi vào đại học.
Tất cả các em học sinh hiện nay đều cân nhắc rất nghiêm túc khi chọn và thi vào các trường đại học. (Tất nhiên, đó là chuyện bịa. Chỉ có hai việc mà thanh niên thực sự nghĩ đến: karaoke và trai gái. Nhưng xét cho cùng, chúng cũng có liên quan đến trường đại học.)
Trường đại học là một tập hợp các gian phòng mà các em sẽ ngồi ở đó trong khoảng 2000 tiết để ghi nhớ kiến thức. 2000 tiết này được chia trải qua 4 năm; thời gian còn lại dành để ngủ và hò hẹn.
Có hai loại kiến thức cơ bản sau đây:
· Kiến thức cần thiết cho cuộc sống sau này (2 tiết); bao gồm cách gọi điện thoại theo dịch vụ mà người nhận điện trả cước phí, và cách tẩy vết ố cà-phê hay nhựa cây trên quần áo pi-ja-ma.
· Kiến thức không cần thiết cho cuộc sống sau này (1998 tiết); bao gồm các môn học có tên tận cùng bằng ology, osophy, istry, ics , v.v. Phải học như thế này: các em ghi nhớ những gì thầy giảng, chép chúng lại vào bài thi, và sau đó quên chúng đi. Nếu chẳng may không quên được thì các em sẽ trở thành giáo sư và suốt đời không ra trường được.
Quên được mọi việc là điều rất khó. Chẳng hạn hồi tôi học ở đại học, tôi cần phải ghi nhớ (đừng hỏi tại sao) tên của ba nhà thơ theo chủ nghĩa siêu hình kiểu như John Donne. Thực ra tôi đã cố quên được một tên, nhưng hai cái tên còn lại, Vaughan và Crashaw, vẫn chưa quên được. Nhiều lúc tôi cần phải ghi nhớ những điều quan trọng hơn, như vợ tôi dặn là phải mua cá ngừ ngâm dầu chứ không phải ngâm nước, nhưng hai cái tên Vaughan và Crashaw cứ hiện lên trong đầu, chính cái lúc tôi đang trong siêu thị. Thật là vô cùng lãng phí những nơ-ron thần kinh một cách không cần thiết.
Sau một đến hai năm khoa học cơ bản, là lúc các em lựa chọn chuyên ngành, tức là môn học mà các em cần phải nhớ nhiều nhất và quên các môn khác đi. Ðây là một lời khuyên quan trọng: đừng chọn các môn liên quan đến Hiện Tượng Ðã Biết và Câu Trả Lời Ðúng.
Ðiều đó có nghĩa là các em không nên chọn toán học, vật lý học, sinh vật học hay hoá học; bởi vì chúng liên quan đến những Hiện Tượng Ðã Biết hoặc Câu Trả Lời Ðúng. Ví dụ, nếu các em chọn toán học và vào một ngày đẹp trời thầy giáo hỏi, "Lấy cô-sin của góc phần tư, sau đó căn bậc ba và lấy 5 chữ số chính xác sau dấu phẩy". Nếu các em không nói đúng cái số mà ông giáo có trong đầu, các em sẽ trượt. Hoá học cũng thế. Nếu các em viết trong bài thi rằng các-bon và hy-dro kết hợp lại sẽ thành cây sồi, các em trượt ngay. Ông giáo muốn các em phải nói đúng cái điều mà ông ấy biết và các nhà hoá học khác cũng cho là đúng. Các nhà khoa học luôn chặt chẽ và khắt khe như thế.
Tóm lại các em nên chọn các môn như: văn học, triết học, tâm lý học, hay xã hội học. Ðó là các môn mà không ai hiểu được trọn vẹn, người ta cũng không đồng nhất quan điểm, và hầu như không có các sự kiện thực tế rõ ràng. Tôi đã kinh qua bốn môn trên, nay xin tóm lược như sau.
VĂN HỌC:
Các em sẽ phải viết những bài luận về những cuốn sách dày cộp mà các em chỉ kịp đọc lướt tên những đề mục trước khi vào phòng thi. Ðây là cách đạt điểm cao môn văn: các em đừng bao giờ viết điều mà một người bình thường khác cũng viết. Ví dụ, các em được giao nghiên cứu cuốn ‘Moby Dick’. Một người bình thường khác sẽ viết rằng Moby Dick là một chú cá voi trắng vì chữ ‘cá voi trắng’ được đề cập đến 11000 lần ở trong sách. Các em hãy viết Moby Dick là Cộng hoà Ai-Len. Ông giáo vốn đã mệt mỏi vì đọc hàng đống bài giống nhau, hơn nữa ông cũng đâu có ưa gì Moby Dick, và các em sẽ đạt điểm sáng tạo rất cao. Nếu các em có khả năng dựng đứng mọi việc từ một tiểu thuyết đơn giản, các em chắc chắn sẽ thành công trong môn văn.
TRIẾT HỌC:
Ðiều cốt tuỷ triết học là ngồi suy tư một mình nhiều giờ trong một căn phòng, quả quyết rằng trên đời này chẳng điều gì là có thực cả, sau đó đi ăn.
TÂM LÝ HỌC:
Ðối tượng nghiên cứu của các nhà tâm lý học là chuột và giấc mơ. Suốt một học kỳ liền tôi đã dành để huấn luyện một con chuột sao cho nó bấm vào một nút với một tần suất nhất định, sau đó tôi huấn luyện anh bạn cùng phòng làm được như vậy. Con chuột học nhanh hơn nhiều. Còn anh bạn tôi bây giờ là bác sỹ. Nghiên cứu giấc mơ cũng rất thú vị. Tôi có một ông giáo luôn tuyên bố rằng bất kể điều gì ta mơ thấy–máy kéo, Arizona, bóng chày, hay ếch nhái–đều liên quan đến bộ phận sinh dục. Ông luôn luôn quả quyết như vậy. Không một ai muốn ngồi cạnh ông cả. Nếu các em thích chuột hoặc mộng mị, hoặc nếu tốt hơn là thường xuyên mơ thấy chuột, các em chắc chắn sẽ thành công môn tâm lý học.
XÃ HỘI HỌC:
Ðây chính là môn thông tuệ số một. Tôi đã tham dự nhiều giờ về xã hội học và đọc hàng tấn sách liên quan, nhưng chưa lần nào gặp được một câu, một mệnh đề sáng sủa, rõ ràng cả. Những nhà xã hội học luôn tỏ ra mình là một nhà khoa học, vì thế hầu hết thời gian và công sức được dành để chuyển đổi một điều đơn giản, rõ ràng thành những câu văn trịnh trọng khó hiểu và nghe có vẻ khoa học. Nếu các em định theo môn này, các em cũng cần học cách làm như vậy. Chẳng hạn các em muốn nói rằng khi một em bé ngã nó sẽ khóc, các em hãy viết thế này: "Những quan trắc thống kê về hành vi sơ khởi của những người vị thành niên đã cho thấy rằng có một quan hệ hữu cơ giữa hành động rơi xuống nền đất cứng với hoạt động phối hợp giữa tuyến lệ và thanh quản, gọi là ‘hành vi khóc’...." Nếu các em viết liên tục được 50—60 trang như vậy, chắc chắn sẽ được chính phủ đặc cách trao giải thưởng lớn.
Mỗi người chúng ta nên chọn cho mình một nghề nghiệp. Một công việc ổn định sẽ đem đến cho quý vị tiền bạc để tiêu, và một cái gì đó để làm từ Thứ Hai đến Thứ Sáu hàng tuần, khi mà chương trình ti-vi chẳng có gì thú vị.
Có một thực tế: mặc dù nhiều bạn trẻ rất muốn, nhưng tìm cho được một việc làm tốt để mở đầu cho một sự nghiệp tiến thân lâu dài, là một trong những khó khăn bậc nhất hiện nay. Hãy tin tôi, dẫu thế nào đi nữa, hoàn cảnh bây giờ vẫn còn tốt hơn rất nhiều so với những năm trước đây. Thí dụ thời Trung cổ chẳng hạn, chỉ có hai việc làm tốt, đó là làm vua và làm quý tộc. Hơn nữa hầu như không có cơ may cho quý vị thi tuyển vào những chức vụ này. Vì vậy người ta hầu hết đành chọn vào làm nông nô hoặc chiến binh. Mục ‘Tìm Việc’ ở một tạp chí thời Trung cổ thường có nội dung kiểu như sau:
CẦN TUYỂN NÔNG NÔ–Yêu cầu thành thạo chăn dắt và ăn ngủ với cừu; biết làm đất và gieo hạt bằng que. Phải tự trang bị que. Cừu sẽ được giao khi nhận việc.
CẦN TUYỂN CHIẾN BINH–Yêu cầu thành thạo đâm chém và cướp bóc. Có thói quen sống tập thể và ở ngoài trời.
Những việc làm như vậy nói chung không hứa hẹn tiến thân là mấy. Cứ cho là quý vị làm suất sắc công việc một nông nô đi nữa, thì cùng lắm là quý vị dành dụm được ít tiền và trở thành nông dân. Còn nếu quý vị là một chiến binh tận tuỵ? May lắm là sau hai mươi năm chinh chiến, tiểu đội trưởng sẽ tặng quý vị một chiếc đồng hồ vàng, và rồi sẽ giết quý vị để đoạt lại.
Tình hình bây giờ đã khá hơn nhiều. Nhưng quý vị vẫn phải hết sức thận trọng khi lựa chọn công ăn việc làm, bởi vì rất dễ bị thông tin đánh lừa. Chẳng hạn nếu quý vị xem quảng cáo trên ti-vi để tìm việc, quý vị sẽ được thuyết phục rằng nếu gia nhập quân đội, thì khi giải ngũ quý vị đã tiếp thu được rất nhiều kỹ năng nghề nghiệp. Chắc quý vị hiểu tôi muốn nói cái quảng cáo nào rồi chứ: họ chiếu những người lính đang sửa chữa xe tăng hoặc đang nhảy dù trên ti-vi. Tôi không định nói rằng những kỹ năng nghề nghiệp ấy là không hữu ích. Tôi chỉ muốn nói rằng những nhân vật tầm cỡ ngoài xã hội, ví dụ như tổng giám đốc điều hành IBM, hầu như không bao giờ có nhu cầu phải sửa xe tăng hay nhảy dù gì cả. Những doanh nhân thực sự thành đạt bao giờ cũng đợi hạ cánh an toàn rồi mới bước ra khỏi máy bay.
Một nguồn thông tin sai lệch nữa là trường học. Thầy giáo ở trường luôn dạy học sinh rằng nếu muốn thành công trong sự nghiệp, thì học sinh phải học và ghi nhớ rất nhiều kiến thức, ví dụ thủ đô của Bolivia tên là gì. Quý vị có thật sự tin rằng một người thành đạt có thể nói được tên thủ đô của Bolivia không? Tất nhiên là không. Chỉ có mỗi một người có thể nhớ được tên thủ đô của Bolivia: đó chính là thầy giáo. Liệu quý vị có muốn trở thành giáo viên hay không? Liệu quý vị có muốn dành trọn thời gian còn lại của cuộc đời mình để đứng trên bục và giảng dạy cho một lũ trẻ thò lò mũi xanh rằng chúng phải nhớ tên thủ đô của Bolivia là gì hay không? Tất nhiên là không. Ðiều quý vị muốn là làm thế nào kiếm được nhiều tiền, được ngồi trong một văn phòng sang trọng, tiện nghi đầy đủ, có nhiều nút ấn và chỉ cần ấn một nút là có ngay một tách cà-phê. Kết luận: quý vị nên ghi nhớ càng ít càng tốt những kiến thức vô bổ ở học dường và sau khi tốt nghiệp hãy kiếm ngay một công việc trong chính phủ.
Chính phủ là nơi có rất nhiều công việc hấp dẫn. Ví dụ nếu quý vị được làm cựu tổng thống Hoa Kỳ chẳng hạn. Ðây là công việc rất hời, quý vị được trả lương hậu hỹ và hầu như không phải làm gì cả. Việc duy nhất quý vị phải làm là viết hồi ký, và thực ra hồi ký ấy cũng sẽ chẳng có ai đọc. Nếu được làm cựu tổng thống, quý vị chỉ cần dở một trang ở quyển bốn cuốn Bách Khoa Toàn Thư Liên Hiệp Anh và chép ra, rồi tuyên bố đó là hồi ký của quý vị.
Quý vị cũng nên thử vào làm chánh án toà án tối cao quốc gia. Lương cũng cực kỳ hấp dẫn và quý vị hầu như sẽ không bao giờ bị đuổi việc, trừ khi quý vị bị phóng viên đưa lên báo là đang ở trần truồng ngoài đường hoặc một cái gì đó tương tự. Quý vị cũng sẽ không nhất thiết phải hiểu biết gì về Pháp luật. Nếu bị ai hỏi, một chánh án toà án tối cao chỉ cần nói, "Tôi chưa thể kết luận được. Hãy để tôi tham khảo ý kiến hai bên và ý kiến các luật sư khác." Sau đó quý vị chỉ cần bỏ phiếu theo số đông là xong. Công việc thực sự duy nhất mà quý vị phải làm là mặc bộ đồ váy của chánh án.
Nếu không thể kiếm được việc làm trong Chính phủ, quý vị có thể thử sang làm bên các hãng tư nhân và cổ phần. Tất nhiên công việc ở đây không được hời lắm như công việc trong Chính phủ, bởi vì đa số các hãng đều đòi hỏi quý vị phải thực sự làm việc. Hiển nhiên công việc tốt nhất là làm tổng giám đốc điều hành, mặc dù chức vụ này cũng tiềm tàng nhiều cạm bẫy. Chẳng hạn khi Lee Iaccocca được làm tổng giám đốc điều hành hãng Chrysler, ông ấy cứ tưởng rằng sẽ được ngồi yên suốt ngày trong văn phòng, ăn vận và chi tiêu những thứ đắt tiền, và thỉnh thoảng ký vào các giấy tờ do thư ký đưa lên. Nhưng thay vào đó, thỉnh thoảng ông lại phải xuất hiện trước công chúng, trước những phóng viên truyền hình, rồi phải bị bẽ mặt trước hàng loạt câu hỏi, và cuối cùng phải tuyên bố rằng nếu ai mua ô-tô của ông, ÔNG SẼ TRẢ TIỀN cho người ấy.
Có lẽ công việc tốt nhất trong lãnh vực công ty tư nhân và cổ phần, là làm công nhân xây dựng. Thoạt nghe thì đó có vẻ là một công việc nặng nhọc, suốt ngày bưng bê các đồ vật nặng để xây nhà cao ốc. Nhưng quý vị thử quan sát thật kỹ những công nhân xây dựng xem, họ có làm gì đâu. Họ chỉ đi đi lại lại, uống cà-phê và hò hét với nhau. Chứ tôi có thấy họ xây dựng toà cao ốc nào đâu. Tôi cũng thật sự không biết ai xây dựng những toà nhà ấy. Phải chăng chúng được xây vào đêm. Có lẽ do những bàn tay của nông nô.