Đã mấy ngày nay một mùi củi cháy nồng nặc bao trùm lên khu làng nhỏ. Mọi người lo lắng nhìn về phía Đông, ở đấy, đêm đêm, từng đám vừng hồng lại bừng lên trên rừng taiga, như có một người nào đấy không ngớt vẫy tung một chiếc khăn khổng lồ màu đỏ. Thậm chí cả những con chó trước đây suốt ngày chỉ gầm ghè nhau, bây giờ con nào cũng nằm im cạnh cổng nhà mình, lắng nghe tiếng ầm ì từ xa vọng lại, vẻ sợ sệt lộ ra mặt.
Ban ngày, mặt trời như một chiếc đĩa bằng đồng chiếu qua các đám mây khói. Lũ trẻ Tai sét nhìn thẳng lên thiên thể đỏ rực ấy mà không cần nheo mắt, và chúng nhận thấy có vết đen trên đó.
- Trông kìa, trên ấy có núi, cậu ạ! - Giamin, một cậu bé mười bốn tuổi, sau khi đã leo hẳn lên mái nhà, sung sướng reo lên như vậy.
- Cứ như là không có cậu thì tớ không nhìn thấy đấy! Hừ! - Gô-ga vừa tiếp tục dùng chiếc dao nhíp cũ chăm chú cạo nhựa khô từ một khúc gỗ tùng lá rụng, vừa đáp lại. Rồi cậu ngẩng mái đầu bù xù đã lâu ngày không cắt tóc, dùng lưỡi đảo đi đảo lại cục nhựa thông thơm thơm trong miệng, phều phào nói: - Bà tớ còn nói thế này: sẽ còn lắm chuyện nữa đấy.
- Thì hãy nhổ cái cục kia ra đã, rõ đồ tham. Bà cậu nói cái gì? - Giamin vừa thận trọng bước trên mái nhà lợp bằng những thanh gỗ mỏng, vừa hỏi bạn.
Gô-ga khó nhọc dùng lưỡi ùn cục nhựa cây màu vàng ra khỏi miệng
- Xem này, mình nhai được nhiều! Đủ dùng cho cả ngày nhé - Cậu ta khoái trí cười. Chỗ sún thoáng hiện lên như một hạt bá hương giữa hàng răng đều và trắng muốt. Cậu lấy tay vo tròn cục nhựa, cẩn thận gói lại bằng một chiếc mã đề rộng rồi đút vào chiếc túi rất sâu của mình. Trong túi đó, cậu luôn luôn giữ các mẩu kim loại, các lõi chỉ và các loại diêm khác nhau, những thứ này làm bọn bạn thèm rỏ dãi.
- Thế nào, bà cậu nói gì nào? - Giamin nóng lòng hỏi lại mặc dầu biết trước bà của Gô-ga là một mụ già cáu gắt nhất làng, đã nhiều lần chửi rủa bọn cậu, thì không thể nói một điều gì gọi là nghe được. Chả thế mà thậm chí con dê đực giống Taiphun hung tợn là mối đen dọa của đàn chó cũng phải lẩn tránh mụ.
Gô-ga vừa lấy tay giữ chiếc quần khỏi tụt xuống vì những túi nặng, tỏ ra thành thạo cố nhại giọng bà:
- Sẽ còn lắm chuyện nữa đấy, bà tớ bảo, Chúa phạt tội chúng ta...
- Thế mà cũng nói được! Chúa! Nói láo!
- Nói láo, nói láo - Gô-ga nhại lại bạn - Bà tớ chẳng biết hơn cậu ấy à? Tại sao rừng lại cháy? Chịu chưa? Không biết nhé! Nhưng bà tớ thì biết. Là vì có một mảnh mặt trời rơi xuống và đã đốt cháy rừng. Cho nên mặt trời mới bị loang lổ như vậy. Từ giờ thì suốt đời nó sẽ như thế...
Đến đây, Gô-ga nhận thấy bạn mình đang im lặng lấy tay che trán, chăm chú nhìn về một phía nào đó.
"Hắn ta thế đấy, nhìn thấy cái gì đó mà không nói cho mình - Gô-ga bực mình nghĩ bụng - Không hiểu hắn nhìn thấy gì phía ấy?
Bỗng Gia-min kêu lên như có ai dội nước sôi vào người:
- Thú rừng! Xem kìa, thú rừng! Nai!....
Qua bờ giậu, Gôga leo lên mái hiên rồi dọc theo các thanh gỗ lợp mái ọp ẹp và đi lại chỗ Giamin.
- Đâu, thú đâu?
- Kia, nhiều lắm!
Gô-ga nhìn về phía đường Xanh thứ hai có bạch dương và thông non mọc hai bên. Nếu không có những ngôi nhà với những hàng giậu vững chắc xung quanh, người ta có thể nghĩ Tai-sét là một khu rừng taiga đã bị đốn trụi và chỉ còn những cây non được chừa lại một cách cẩn thận và khéo léo.
Hết sức hốt hoảng vì lửa rừng, bầy thú chạy dọc theo đường làng về hướng Tây, nhẹ nhàng nhảy qua các bờ rào cao chúng gặp trên đường đi. Không khí sặc mùi lông và mùi thịt cháy. Chúng thở một cách khó nhọc, hai hông thóp lại luôn giật giật và lặng yên cắm cổ chạy. Có lẽ chúng đã chạy như thế hàng mấy chục cây số rồi. Mọi người đứng nép sát vào các bờ giậu nhường đường cho thú rừng tiếp tục cuộc hành trình lạ lùng của mình. Ngay cả những con chó vốn độc ác là thế mà giờ hình như cũng hiểu được là thú rừng đang gặp phải một tai họa ghê gớm. Chúng nghểnh những đôi tai to nghe ngóng, gừ gừ trong cổ họng và khó nhọc lắm mới ngồi yên được một chỗ.
- Chà, chúng nó chạy ghê quá! - Gô-ga kêu lên sung sướng - Xem kìa, cáo đi bên nai nhé! Còn đây, ôi chao, bao nhiêu là sóc nữa. Suỵt suỵt.
- Gì mà kêu lên thế, thằng ngốc? Thế mà còn suỵt, suỵt nữa! Giamin trách bạn - Chúng gặp lửa phải chạy, mà cậu lại lấy thế làm mừng. Không hiểu chúng đã phải chết bao nhiêu rồi...
- Nhưng mình có mừng đâu. Chỉ kêu lên thế thôi. Quả trông cáo chạy buồn cười quá...
- Thử ném cậu vào lửa xem cậu có chạy như thế không? Gia-min nói vẫn còn tức giận và chăm chú nhìn những con vật đang hoảng sợ kia.
Bỗng nhiên, thú rừng rẽ phải, nhảy qua bờ giậu lao về phía đường Xanh thứ nhất. Ở đây rừng taiga kéo sát tận làng.
Khập khễnh chạy trước là một con nai già sừng bị gãy. Trong đôi mắt dè dặt của nó không thoáng thấy một vẻ sợ sệt nào. Chó, kẻ thù của nó, tiếng động của phố xá, hơi người...cũng không làm nó sợ. Cái đáng sợ nhất là lửa, bây giờ đã qua rồi. Nó đứng lặng một lát rồi ngoảnh chiếc đầu mệt mỏi về phía sau. Cả thân hình lực lưỡng như muốn nói lên "Thế là tôi đã cứu các bạn ra khỏi địa ngục rồi đấy"
Bỗng có tiếng người kêu như tiếng còi thổi giật vang lên khắp đường làng:
- Prô-ôn-ca! Mở cổng ra! Đuổi nó vào! Chó đâu. thả chó ngay! - Bà nội Gôga vừa đón chặn con nai, vừa vung cào đe dọa. Con nai ngạc nhiên nhìn mụ già vừa kêu đó, lắc lắc cái đầu gù gù rồi mạnh dạn đi vào chiếc cổng mà Prônca - bố Gô-ga đã kịp mở xong. Trông cách hắn mở cổng đã có một cái gì đấy rất độc đáo, cay cú. Cạnh hắn là một con chó to lớn cổ mang dây xích vẫn dùng để múc nước. Con chó không muốn ra ngoài đường một chút nào, nơi thú rừng đang hoảng sợ chen chúc đứng bên nhau.
- Pôncan! Xì... Xông vào! - Prônca vừa huýt chó, vừa giật mạnh dây xích đeo trên cổ nó.
- Cứ đá nó đi, đồ ăn hại! Khéo nó chạy thoát đấy! Mụ già vừa kêu the thé, vừa tìm cách tách con nai ra khỏi các con vật khác.
Cáo là con vật đầu tiên như đoán được mối nguy hiểm đang chờ đợi thủ lĩnh của mình. Nó chạy lăng xăng trước nai như muốn nói "Muốn chết hay sao mà đi vào đó" rồi phắt một cái nhảy ra xa khỏi chiếc cổng mở sẵn và lao một mạch vào rừng. Các con vật khác sắp sửa đi theo nai nhưng nhìn thấy mụ già đang vung cào liền bỏ chạy theo cáo. Còn nai ta thì vẫn đàng hoàng bước thẳng vào sân, đưa đôi mắt buồn còn in lửa rừng liếc nhìn Prônca đang đứng nấp sau cột. Prônca biết rất rõ sức mạnh của các cặp chân và bộ sừng của con vật. Một khi giận dữ, con vật có thể dùng móng đạp gẫy cả những cây to như bắp chân, còn sừng của nó thì ngay cả chúa rừng taiga là gấu cũng phải kiêng nể.
- Đóng cổng lại, đồ chết giẫm! Khéo nó chạy mất bây giờ! - Mụ già kêu to và chạy tọt vào cổng. Và tiếp đó là tiếng gậy bình bịch vọng ra. Cánh cổng được đóng chặt cứng.
- Bà cậu làm gì thế, Gôga? - Giamin sợ hãi hỏi bạn. - Trời ơi, họ sẽ giết nó!
Gôga nhăn mặt rụt người lại như sợ có ai sắp đánh mình. Rồi cậu bỗng nói một cách cương quyết:
- Mình không để thế đâu! Rồi cậu xem!
Gô-ga gần như trượt bằng bụng theo mái hiên, nhảy xuống đất, khập khiễng chạy về nhà...
Đến cổng thì Giamin đuổi kịp bạn. Gô-ga khi thì đấm, khi thì dùng chân đạp mạnh vào tấm gỗ dày chắn cổng, kêu lên không thành tiếng:
- Bà ơi, mở cổng! Cháu đây, Gô-ga đây. Bố ơi, bố ơi, bố đừng giết nó!
Cạnh đấy, hàng xóm đang đứng nhìn về phía nhà cậu, vẻ trách móc. Giữa tiếng bàn tán ồn ào nổi lên giọng nói của Xtêphan Xôcôlốp, bác thợ rèn làm việc ở xưởng cơ khí, một người rất mê săn gấu và câu cá.
- Đồ đáng nguyền rủa! Chúng giết con vật đáng thương mất. Có giỏi thì vào rừng mà đánh, sao lại đánh ở đây! Thú rừng đến đây chắc là để nhờ người che chở, thế mà lại bị đánh như vậy...
- Cậu lấy hòn chì ra mà đập - Giamin khuyên - hòn chì đập kêu to hơn.
Gôga lôi từ túi ra những hòn chì trứ danh dùng làm đồ chơi của mình, rồi áp sát tai vào ván cổng nghe. Im lặng. Chỉ nghe thấy tiếng gầm gừ của con Pôncan và tiếng chân ai đi nhè nhẹ trong sân.
- Bố ơi, mở cửa! - Gô-ga dùng hòn chì tiếp tục đập.
- Nào thì vào. Quỷ tha ma bắt mày đi! - mụ già lúng túng trong miệng và hé mở cánh cửa chỉ đủ rộng để đứa cháu có thể lách qua. Giamin to người hơn đang định lách theo bạn thì bị một cánh tay gầy đét như que củi ấn vào vai ẩy ra. Cậu chưa kịp hiểu vì sao thì bên kia cổng đã nghe tiếng chửi:
- Việc gì cũng chõ vào được! Không thấy bố mày đang bận đấy à! Chúa nghe thấu lời cầu của tao và ban cho của quý này...Bây giờ thì đủ thịt ăn cho đến tháng Mười.
- Con không cho làm thế đâu! Không! - Gô-ga kêu lên, giọng lạc hẳn đi làm con Pôncan tru lên. Con nai đứng giữa sân và hình như bây giờ mới nhận ra là mình đã mắc bẫy.
Bây giờ thì những cặp chân khỏe mạnh đã từng cứu nó thoát khỏi nanh vuốt của chó sói cũng chẳng giúp gì nó được nữa. Bộ sừng cứng như sắt từng chỉ húc một cái cũng đủ đánh bại những con gấu nặng hàng tạ, bây giờ cũng trở nên vô dụng. Chiếc cổ lực lưỡng vất vả lắm mới giữ nổi cái đầu mệt mỏi....
Con nai không tin là một bà già yếu đuối lại có giọng kêu to như vậy (thì ai biết được sao có thể có người như thế) và con trai mụ, một người cau có và không lấy gì làm dũng cảm lắm (con nai nhớ là lúc xua chó cắn nó, lão đứng trốn sau cột) lại có thể làm hại nó được. Nó đi vào đây chính là vì ngửi thấy mùi cỏ khô và vì quá mệt. Không, không, họ sẽ không đụng đến người nó. Mấy ngày nay nó đã gặp nhiều người và ai cũng tốt với nó cả. Khi khó khăn, mọi người phải giúp đỡ nhau cơ mà. Như nó khi lội qua sông Biruxa nó cũng tránh không giẫm chết con mèo rừng và các chú mèo con, và con gấu con chạy sau nó hai ngày liền cũng có nhảy lên lưng cắn nó đâu... Con nai nghe thấy tiếng Gô-ga kêu "Không được thế! Bố ơi, đừng bắn" Và chính tiếng kêu gào ấy đã nện mạnh vào ngực nó...
Một đòn đau đớn tương tự nó cũng đã cảm thấy tám năm về trước, khi bị một con hươu xám có vết sẹo bên sườn húc. Lúc ấy tuy bị húc đau thật, nhưng dù sao nó vẫn còn đứng dậy được. Thế mà bây giờ không hiểu sao nó không chịu cử động nữa, và trong ngực nóng ran, khắp người nóng ran. Mà nóng là đúng vì một cục lửa đỏ đã xuyên qua người nó. Nhưng sao lại ở đây nhỉ? Nó đã vượt qua khu rừng cháy rồi cơ mà?...
Nghe thấy tiếng súng, Giamin đấm mạnh vào cánh cổng. Bác Xtêphan chạy lại và cũng dùng nắm đấm khổng lồ của mình mà đấm.
- Prônca, mở cửa ra! Không tao đạp đổ cổng bây giờ. Mày biết tao là người thế nào rồi đấy! Xem mày đã làm gì trong ấy rồi nào?
- Bác khỏi phải dọa. Chúng tôi cũng không đến nỗi hèn nhát lắm đâu... Prônca lẩm bẩm, rồi không hiểu sao cũng mở rộng hai cánh cổng to nặng ra.
- Cháu đừng dằn vặt nữa - mụ già vất vả giữ chặt Gôga đang cố giãy thoát ra khỏi tay mụ - Chúa đã cho chúng ta của quý này..
- Không phải Chúa, mà chính bà và bố đã nhử nó vào đây - Gôga thút thít khóc - Trong rừng thì nó đã cho biết tay rồi...
Giamin đứng khuất sau chiếc áo ngoài sực mùi kim loại của Xtêphan, vừa căm ghét vừa hồi hộp liếc nhìn bà nội Gôga.
- Và thế là chúng đã giết mất con vật.... - Bác thợ rèn Xtêphan nói, không ra hỏi, không ra khiển trách. - Nó chạy tránh rừng cháy, thế mà lại bị Prônca....Hừ mày là thằng khốn nạn, Prônca ạ! Sao mày còn trơ mặt sống với đời? - Xtêphan nhổ nước bọt rồi đi lại gần con vật đang hấp hối.
Con nai nằm nghiêng, sóng sượt trên mặt đất.
Khắp thân hình to lớn của nó nổi lên những lớp gợn nhỏ như thể nó đang lạnh lắm. Nó hít mạnh không khí tạo nên những tiếng như những tiếng nấc. Chiếc mũi màu nâu nhạt phập phồng, phập phồng dồn dập.
Nó không muốn chết. Nó không hiểu sao người ta lại đối xử với nó như thế..
Người ta nói, khi hấp hối con vật thường khóc, có thể lắm. Nhưng con nai này không khóc. Mắt nó khô, ngả màu xám như màu thép và trở nên to một cách lạ lùng, như muốn hứng lấy cả trời thẳm, cỏ xanh, rừng taiga sặc sỡ.
- Bác Xtêphan ơi, nó có chết không? - Giamin giật áo bác thợ rèn, sợ hãi hỏi.
- Chết, cháu ạ. Cháu xem, đạn xuyên ngực còn gì. Đồ chó.
- Bác Xtêphan, nói gì thì nói, nhưng phải vừa vừa chứ - Prônca lẩm bẩm, rồi quay sang quát những người tò mò đang đứng đầy sân: - Gì mà đứng há mồm ra thế! Làm như lạ lùng lắm đấy nhỉ! Xem rồi thì xin mời về.
- Con vật, có thể nói, đến để nhờ mày che chở, thế mà mày lại đểu thế...Mày đâm dao vào lưng nó.
- Xấu lắm, Prônca ạ - những người láng giềng nói.
Rồi ai về nhà nấy như sau một đám tang vậy: đăm chiêu không nhìn thẳng vào mặt nhau.
Giamin đứng khóc ngoài hiên. Mắt còn đỏ hoe, cậu đi vào nhà và thấy mẹ cậu - dân làng quen gọi là thím Samsura, đang buồn rầu cúi đầu ngồi cạnh lò sưởi sụt sịt, lấy một góc khăn choàng lau mũi. Gida và Marat đứng cạnh mẹ, lãnh đạm nhìn Giamin.
- Mẹ và các anh cũng thương con nai, phải không? - Cậu đi lại gần mẹ, định kể cho mẹ nghe đầu đuôi câu chuyện.
- Mày thì đâu cũng mò tới được, thằng khốn. Trách gì mà quần chẳng rách! - Gida, anh cả của Giamin, vô cớ bỗng trách cậu.
- Đừng cãi nhau, các con, đừng! - Thím Samsura ôm Giamin vào lòng - Tai họa đã đến, con ạ. Một tai họa ghê gớm, khủng khiếp... Chiến tranh. Bọn Đức đã tấn công!...