Từ một cậu bé ở tỉnh Kompong Cham, một chú tiểu ở chùa, một cựu binh Khơme Đỏ, một chiến sĩ du kích lãng mạn..., Hun Sen trở thành bộ trưởng ngoại giao lúc 27 tuổi, thủ tướng năm 33 tuổi cho đến nay. Ông đã để lại dấu ấn của riêng mình trên chính trường Campuchia trong gần ba thập kỷ qua. Ngồi lại với các nhà báo, Hun Sen nhớ lại những gì đã trải qua trong đời mình.
Kỳ 1:
Đứa con của trăng rằm
TT - Ngôi làng Tuol Krosang chưa bao giờ giống như thế trước đây. Một xóm ít được biết đến nằm gần thành phố Takhmau (tỉnh Kandal), quê hương của những nông dân trồng lúa. Khi Hun Sen trở về ngôi nhà của ông khoảng đầu năm 1989, xóm nhỏ ấy đã bị mất đi sự yên tĩnh. Họ biết người hàng xóm Hun Sen đã lại về.
Chăm chú ngắm nhìn ông với vẻ tò mò, họ biết bây giờ ông đã là nhà lãnh đạo và rất biết ơn ông đã tham gia giải phóng cho họ khỏi bọn Khơme Đỏ diệt chủng, những kẻ đã bỏ dân chết đói, tra tấn và giết khoảng 1,7 triệu người Campuchia vào giữa thập niên 1970.
Cậu bé bướng bỉnh
Vào nửa đêm dưới ánh trăng rằm của ngày thứ ba 5-8-1952, Hun Sen chào đời. Hun Sen kể: “Theo sự tin tưởng của người Campuchia, những trẻ được sinh vào năm Thìn, nhất là vào ngày thứ ba thì rất bướng bỉnh”. Trong cuộc đời sau này, tính cứng cỏi cũng như kiên cường của ông đã chứng tỏ sự chính xác về niềm tin của những người Khơme cao tuổi. Ông được sinh ra ở xã Peam Koh Snar, huyện Stung Trang, tỉnh Kompong Cham trên bờ đông tại khúc quanh của sông Mekong. Mẹ ông sinh ông tại nhà, chứ không phải ở bệnh viện. Bà ngoại ông là một bà đỡ, đã đỡ cho tất cả con cháu trong dòng họ.
Tỉnh này là vựa lúa của miền quê rất nghèo và đâu cũng có sông nước. Ông lội bì bõm qua các con đường quê vào mùa mưa khi làng bị lụt. Người dân ở đó sống nhờ vào dòng sông Mekong hoặc làm ruộng để kiếm sống. Gia đình ông sống trong một ngôi nhà bên trong không có vách ngăn theo kiểu thường thấy của người Khơme: nhà sàn làm bằng gỗ và trong nhà dành ra ba nơi - hai gian trống để sinh hoạt và một gian để nấu nướng.
Vào năm 1945, khi quân Nhật chiếm tất cả đồn bót chỉ huy ở Campuchia sau khi xâm chiếm Đông Dương năm 1941, cha của Hun Sen, Hun Neang, là một nhà sư tại chùa Unalong ở tỉnh Kompong Cham và mẹ, Dee Yon, là một người nội trợ. Hun Neang là học trò của một nhà tu đạo hạnh tên Samdech Chunnat. Sau khi Hun Neang cởi áo cà sa, ông gia nhập phong trào Issarak để đấu tranh giải phóng đất nước khỏi chế độ cai trị của thực dân Pháp. Mẹ Hun Sen không biết đọc biết viết nhưng bà tính toán giỏi. Bà không biết viết gì ngoài chính tên mình, tên chồng và tên sáu đứa con.
Sống giữa cảnh nghèo túng và ốm đau, Hun Sen đã học được mưu mẹo để sống sót. Ông nói: “Tôi không học xong trung học, nhưng sau này tôi đã hoàn tất được chương trình học bằng cách tiếp tục học thêm một buổi, tôi rất thích nghiên cứu học hỏi”. Thậm chí mới là một thanh niên mà ông đã có đầu óc chính trị sắc sảo. Bản năng này đã phát triển sớm, thậm chí còn sớm hơn thế vì sự lan rộng tình trạng bất công về xã hội và kinh tế trong xã hội Campuchia.
Chỉ là một cậu bé mà ông đã biết để ý và ngưỡng mộ vị quốc trưởng, hoàng thân Norodom Sihanouk, nhưng ông không thích quan tham và các thành viên trong Quốc hội.
Ông nói: “Những người này chưa bao giờ đến làng xã tiếp xúc với dân, cũng chẳng giữ những lời đã hứa trong các cuộc vận động tranh cử”. Lúc còn đi học ông muốn khi lớn lên sẽ trở thành một giáo viên. Nhưng sau khi ông gia nhập Mặt trận Giải phóng dân tộc được Sihanouk lãnh đạo vào năm 1970, ông lại muốn trở thành một phi công. Ông nói: “Khát vọng và ước mơ của tôi đã không còn nữa vì chiến tranh và chế độ diệt chủng. Các biến cố chính trị đã làm thay đổi các ước vọng của tôi, đã đẩy tôi vào hoạt động chính trị, điều mà tôi không muốn làm. Tôi đã trải qua một cuộc sống gian khổ, đầy những thương tâm và nỗi đau phải chia cách do cuộc sống xa cha mẹ từ khi còn tấm bé”.
Chú tiểu ở chùa
Hun Sen đã trải qua sáu năm học ở Trường tiểu học Peam Koh Snar tại xã. Không có trường trung học ở xã, chẳng còn chọn lựa nào khác cha mẹ gửi ông lên Phnom Penh học tại Trường Lycée Indra Dhevi vào năm 1965. Đứng trên cầu tàu lộng gió, bấy giờ Hun Sen được 13 tuổi, ôm chầm lấy mẹ và chào tạm biệt với cảm xúc nôn nao.
May mắn là việc học hành ở Trường Lycée Indra Dhevi không tốn kém bao nhiêu. Một ngày của cậu bé ở chùa Naga Vann bắt đầu lúc 5 giờ sáng, trừ những kỳ thi cậu và các cậu bé khác ở chùa phải thức dậy lúc 4 giờ. Trước tiên, cậu phải nấu cháo cho các sư, rồi sau đó học bài. Đôi khi cậu vừa học bài vừa khuấy nồi cháo vì thời gian rất quý. Sau đó cậu quét sân chùa, nơi hai cây đại thụ thường xuyên rụng lá và hoa.
Cậu đi bộ tới trường lúc 6 giờ 30, mang theo vài hũ đựng gạo và rời khỏi trường sớm vào những ngày đến lượt cậu khất thực ở các phố cho các sư. Lúc đó, ở Campuchia cảnh nghèo diễn ra khắp nơi buộc hàng ngàn đứa trẻ phải xa gia đình và tìm đến các chùa ở thủ đô để kéo dài cuộc sống lủi thủi đơn côi. Hun Sen kể vào đầu năm 1998 khi ông nhìn lại thời thơ ấu của mình: “Lúc bấy giờ tôi quyết định xây dựng thêm nhiều trường - hơn bất cứ người Campuchia nào đã làm, vì tôi không muốn trẻ em của chúng tôi phải chịu cùng số phận như tôi”.
Hun Sen thôi học ở Trường Lycée Indra Dhevi vào năm 1969 và ra đi trước kỳ thi tốt nghiệp trung học. Ông nói: “Tôi đã ra đi vì các chuyện xảy ra trong chùa. Các nhân viên mật thám của Sihanouk đã vào chùa bố ráp những người bị tình nghi có quan điểm chống Sihanouk vào năm 1967 đến 1969”.
Hun Sen kể: “Neu Kean, một trong các anh em họ của tôi, đã bị bắt và tôi sợ rồi mình cũng phải rời khỏi chùa. Tôi đã phải ra đi nhưng lúc nào cũng muốn trở lại chùa. Vào tháng giêng năm 1970, anh họ tôi được thả ra khỏi tù, tôi có ý định trở lại chùa. Nhưng cuộc đảo chính xảy ra ngày 18-3-1970 (Sihanouk đã bị lật đổ) và tôi không còn quay trở lại đó nữa”.
Cuộc đảo chính do tướng Lon Nol chỉ huy đã làm dang dở việc học của ông. Tất cả sự yêu mến và sự dạy dỗ về đạo Phật của ông đã phải tạm gác lại để mưu cầu sự nghiệp chính trị. Hun Sen lèn vào cái túi nhỏ một vài áo sơmi, một đôi giày cũ và đến trình diện tại một căn cứ trong rừng. Ông trở thành du kích quân.
HARISH & JULIE MEHTA
(LÊ MINH CẨN dịch)
______________________
Kỳ tới: “Con tin” của chiến tranh
Loạt bài “Hun Sen - người con của Campuchia” trích từ sách Hun Sen - nhân vật xuất chúng của Campuchia, Nhà xuất bản Văn Học ấn hành, bản quyền tiếng Việt của Youbooks