Hỏi: Vừa rồi tôi có mua được cuốn sách “Phê bình lý tính thuần tuý” của triết gia Đức Immanuel Kant (do Bùi Văn Nam Sơn dịch, NXB Văn học, 2005). Đây là cuốn sách đặc biệt có giá trị trong làng triết Tây (về nguyên tác lẫn bản dịch) vậy mà sao ở trang bìa sau của sách lại trích dẫn lời giới thiệu của triết gia Đức Schopenhauer: “Một cuốn sách quan trọng nhất trong muôn một được trước tác tại châu Âu”. Tôi nghĩ “muôn một” là “một phần vô cùng nhỏ nhoi”, vậy trong trường hợp này, “trong muôn một” muốn tả ý gì? (Ông Trần Long – Q3, TPHCM)
Trả lời: Trong Từ điển Tiếng Việt của Văn Tân và Nguyễn Văn Đạm (NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977, in lần thứ hai, tr.524) có định nghĩa “muôn một” như sau:
“1ph. Chỉ một phần trong muôn phần, một phần rất nhỏ: Báo đền muôn một.
2. Nếu lỡ ra: Muôn một có làm sao tôi xin chịu trách nhiệm.”
Gốc của từ “muôn một” trong tiếng Việt là từ “vạn nhất” trong tiếng Hán.
a. Khi dùng theo nghĩa 2, tức là “ngộ nhỡ”, “nếu như”, hàm ý “không may” hoặc “nguy hiểm”, thì đôi khi người ta vẫn dùng “vạn nhất”.
Ví dụ 1: Vạn nhất nếu có điều gì xảy ra thì chưa biết phải đối phó ra sao?
hoặc:
Ví dụ 2: Chỉnh nói: “Xin thầy cứ đi, không cần phải quá lo. Lời nói của thầy ai chẳng nghe theo? Nếu không thì việc điều khiển quân lính của trò đây cũng chẳng kém ai. Vạn nhất có biến, há lại không làm nổi một trận sấm vang chớp giật, nghiêng biển, lật núi cho sướng bụng hay sao? Họ dù kiệt hiệt, cũng chẳng làm được gì”. (Hoàng Lê nhất thống chí, hồi 9, Nguyễn Đức Vân và Kiều Thu Hoạch dịch)”. (Lời của Nguyễn Hữu Chỉnh bàn với Trần Công Xán. LH)
b. “Muôn một”, khi được dùng với nghĩa thứ nhất, là chỉ đến phần vô cùng nhỏ trong so sánh, và được hiểu với ý nghĩa là “chưa xứng đáng” hoặc “không tương xứng”.
Ví dụ 1:
Anh bỗng thấy em là muôn một
Của tình yêu vô tận đã chia lìa.
(Không đề, Bùi Giáng)
Ví dụ 2:
Ơn nhị ca bảo bọc mấy năm trường/ Công hoạn dưỡng chưa báo đền muôn một.
(Tần Quỳnh khóc bạn, soạn giả Viễn Châu)
Ví dụ 3:
“Ví có kẻ nào hai vai kiệu cõng, cha mẹ đi chơi, suốt cả mọi nơi, trên rừng dưới biển, hai vai nặng trễ, mòn cả đến xương, máu chảy cùng đường, không hề ân hận, cũng chưa báo được công đức mẹ cha, kể trong muôn một”. (Kinh Đại Báo Phụ Mẫu Trọng Ân, không rõ người dịch).
Trong câu “Một cuốn sách quan trọng nhất trong muôn một được trước tác tại châu Âu” ở trên, có lẽ nhà xuất bản dùng từ “muôn một” với ý muốn nói đến nghĩa “rất ít”, nghĩa là “quý hiếm”, vì đây đúng là tác phẩm quý hiếm, về nguyên tác lẫn bản dịch.
Vì không rõ câu văn trên của Schopenhauer trong nguyên tác tiếng Đức ra sao, nên theo chúng tôi, nếu dịch là “Một cuốn sách quan trọng nhất trong số các trước tác quý hiếm (hoặc hiếm hoi) tại châu Âu” hoặc “Một cuốn sách quan trọng nhất trong số các tác phẩm quý hiếm (hoặc hiếm hoi) được trước tác tại châu Âu” thì có lẽ sẽ rõ nghĩa hơn.
(KTNN số 637, ngày 20.04.2008)
|