4vn.eu - Xem bài viết đơn

#17 08-09-2009, 10:44 PM

Cái “đình” trong “đình làng” có phải là “đình” trong “triều đình” không?

Trích:

Hỏi: Cháu là sinh viên đang làm luận văn về Đình làng Việt Nam, nên cần một số tư liệu về đình làng. Vừa rồi, trong Kiến Thức Ngày Nay số 635 ra ngày 1.4.08, trong bài Đình làng của tác giả Huỳnh Kim Bửu có đoạn viết vế một cụ già giải thích chữ “triều đình” như sau: “Triều là nơi của vua, của cả nước, còn đình là nơi của hương lý, của làng. Vạn làng hợp lại thành nước. Làng yên vui thì nước yên vui, thái bình”. Xin hỏi cái “đình” trong “đình làng” có phải là “đình” trong “triều đình” hay không?

Cháu nhờ báo Kiến Thức Ngày Nay giới thiệu thêm một số tư liệu nghiên cứu về đình làng Việt Nam (bằng tiếng Việt). (Cô T.K. - TP Vinh)

Trả lời: Ý kiến của cụ già trong bài viết cũng là một ý kiến ngộ nghĩnh, là lạ, song ở đây cụ bị nhầm lẫn về từ Hán Việt đồng âm dị nghĩa.

Cái đình trong đình làng được viết là 亭. Xét về từ loại là danh từ thì nó có hai nghĩa như sau:

1. Nghĩa 1: Đình là ngôi nhà nhỏ nằm ở bên đường hoặc trong vườn để khách vãng lai hoặc khách đến chơi nghỉ ngơi, ngắm cảnh; như thuỷ tâm đình là cái nhà thuỷ tạ giữa lòng hồ. Ngày xưa, dọc đường người ta thường xây các ngôi nhà nhỏ để khách bộ hành nghỉ chân hoặc để hóng mát, gọi là trường đình 長亭, hoặc lương đình 涼亭.

Chắc cô còn nhớ đến “trường đình” qua các câu thơ:

“Bề ngoài mười dặm trường đình. Vương ông mở tiệc tiển hành đưa theo”. (Kiều, 873-875) [1]

Hoặc:

“Xa trông mười dặm trường đình. Thờ ơ mặt ngọc da xanh mấy phần”. (Tây sương ký, Vương Thục Phủ, chương Tiệc khóc, Nhượng Tống dịch).

2. Nghĩa 2: Đình là đơn vị hành chính thời Tần, Hán. Theo Hán thư thì cứ mười dặm là một đình, mười đình là một làng. (Thập lý vi đình, thập đình vi hương). Đại khái cứ độ mươi thôn xóm là một đình.

Người đứng đầu một làng là đình trưởng [2]. Chúng ta chắc không ai không biết đến viên đình trưởng nổi tiếng nhất trong lịch sử Trung Quốc là Hán Cao Tổ Lưu Bang, người mở đầu cho sự nghiệp 500 năm của nhà Hán.

Chính cái đình đó mới đúng là đình của đình làng.

Còn đình trong triều đình được viết là 廷 có nghĩa là “nơi vua cho quần thần triều kiến hoặc ban hành chính lệnh”. Có lẽ cô từng quen với chữ đình này qua khái niệm “thi đình” (từ Hán Việt là “đình thí”) trong lịch sử khoa cử Trung Quốc và Việt Nam, hoặc triều đình, cung đình….

Vậy giữa hai chữ đình này không có quan hệ gì với nhau cả.

Tư liệu về đình làng có khá nhiều trên mạng Internet. Ngoài các cuốn biên khảo về phong tục Việt nam của các tác giả Toan Ánh, Phan Kế Bính có bàn về đình làng, hoặc bài Phóng sự cái đình của nhà văn Ngô Tất Tố, thì cuốn sách bàn về cái đình với những suy tư mang tính triết học đặc sắc, theo chúng tôi, vẫn là cuốn Triết lý cái đình của cố giáo sư Kim Định. Cô có thể tìm cuốn này rất dễ dàng trên mạng. Chúc cô làm luận văn tốt.

(KTNN số 638, ngày 01.05.2008)
----------------------------
Chú thích của Goldfish:

[1] Có lẽ “Kiều, 873-874” đã bị in nhầm thành “Kiều, 873-875”. Theo bản Truyện Kiều đăng trên trang http://www.informatik.uni-leipzig.de/~duc/sach/kieu/call_0805_1056.html thì hai câu thơ trên là 871 và 872
[2] Từ “đình trưởng” trong câu “Tới sau đình trưởng đỗ thuyền/Giúp người Hạng Võ qua miền Ô-giang” trong truyện Lục Vân Tiên được chú thích (không rõ người chú thích) như sau: “Ðình trưởng: đời Tần, Hán, cứ mười lý đặt làm một đình, có đình trưởng coi giữ trộm cướp. Ðình còn gọi là những quán nghỉ lập dọc đường, năm dặm một “đoản đình”, mười dặm một “trường đình”.” (Nguồn: http://4vn.net/thivancodien/luc.van....t1000-1199.htm :-O có trang này à). Chú thích này cũng tương tự với ghi nhận của Nguyễn Bá Lăng trong tác phẩm Đình Làng Việt Nam (tải tại http://tieulun.hopto.org:25000/downl...inhLangVietNam, dạng PDF)