Khi Boumerine bước vào phòng làm việc, anh ta thấy Bonaparte đã ngồi bên bàn làm việc đọc thư từ do mình săp xếp.
Hôm nay, ông mặc quân phục cấp tướng của nền Cộng hoà. Đó là chiếc áo màu xanh không cầu vai chỉ có cành nguyệt quế vàng, chiếc quần da hoẵng, áo gilê đỏ vạt lớn và đôi ủng cao.
Vừa nghe tiếng bước chân thư ký của mình lại gần, Bonaparte khẽ quay người lại.
- Chào Boumerine, tôi nhấn chuông gọi Landoire để cho mời anh.
- Tôi đã xuống phòng phu nhân, tôi tưởng tướng quân ở đó.
- Không, tối qua tôi ngủ trong căn phòng ngủ lớn.
- Ái chà? - Boumerine thốt lên - Trên giường nhà Bourbon?
- Xin thề là đúng như vậy.
- Ngài ngủ ở đó thế nào?
- Tệ lắm. Bằng chứng là tôi đã dậy sớm không cần anh phải gọi. Mọi thứ ở đó đều quá mềm mại đối với tôi.
- Ngài đã đọc ba lá thư tôi xếp riêng ra chưa, thưa tướng quân?
- Rồi, bà goá của một phó tham mưu bị chết trong trận Marengo nhờ tôi làm cha đỡ đầu cho con trai bà ta.
- Tôi phải trả lời sao đây?
- Rằng tôi đồng ý. Dura sẽ thay tôi đi, đứa trẻ sẽ mang tên Napoléon người mẹ sẽ có một khoản 500 phăng có chuyển hồi cho con trai. Anh trả lời theo ý đó.
- Còn một người tin vào vận may của ngài, xin ngài ba con số để chơi lô tô.
- Bà này chắc bị điên, nhưng vì bà ta đã tin vào ngôi sao chiếu mệnh của tôi nên dù không bao giờ trúng, bà ta cũng tin rằng sẽ trúng. Anh hãy trả lời rằng người ta chỉ trúng số khi người ta không chơi. Bằng chứng là bà ta sẽ không bao giờ trúng khi mua vé. Ngày nào bà ta không mua bà ta sẽ trúng ba trăm phăng.
- Vậy là tôi phải gửi cho bà ấy ba trăm phăng?
- Đúng vậy.
- Còn lá thư cuối, thưa tướng quân?
- Tôi vừa bắt đầu đọc thì anh vào.
- Xin tướng quân tiếp tục, nó sẽ làm ngài thích thú đấy ạ.
- Anh đọc nó cho tôi, chữ viết run quá khiến tôi phát mệt.
Boumerine vừa cầm lá thư vừa cười.
- Tôi biết điều gì khiến anh cười rồi - Bonaparte nói.
- Tôi không chắc về điều đó đâu thưa tướng quân - Boumerine đáp.
- Anh tự nhủ rằng khi người ta đọc chữ của tôi, người ta có thể phải đọc từng nét ngay cả quan toà và những nhà biện lý chứ gì?
- Thú thực ngài nói rất đúng.
Boumerine bắt đầu đọc:
Jersey, ngày 26 tháng Giêng năm 1801
Thưa tướng quân, tôi thiệt nghĩ sau chuyến công du lớn trở về của tướng quân, người ta sẽ ý tứ không làm bận lòng ngài thêm để nhắc tên tôi trong tâm trí ngài. Chỉ có điều, có lẽ ngài sẽ ngạc nhiên vì một chuyện cỏn con mà tôi hân hạnh được viết cho ngài sau đây.
Thưa tướng quân, ngài sẽ nhớ lại khi cha ngài đi đón các quý anh trai của ngài ở trường Autun hồi gặp ngài ở Brienne, ngày ấy, ông cụ không có tiền. Ông dã hỏi vay tôi 25 đồng louis, tôi đã rất vui vẻ cho ông vay, khi trở về ông đã không có dịp trả lại tôi. Lúc tôi rời Ajacco, bà cụ mẹ ngài đã xoay sở để đưa cho tôi chút ít nhưng tôi không nhận và nói rằng nếu ở địa vị tôi, bà cũng sẽ làm thế. Tôi trao lại ông Souires tờ ghi nợ và nhờ ông giữ hộ. Tôi thề là lúc thuận tiện, ông ấy cũng sẽ không tìm lại nó vì cuộc cách mạng nổ ra.
Có lẽ ngài sẽ lấy làm lạ khi chỉ vì một khoản ít ỏi ấy mà tôi lại khiến ngài bận tâm; nhưng hoàn cảnh của tôi bây giờ thật éo le, và cái khoản nhỏ nhoi kia giờ đây lại là kếch xù với tôi. Tôi bị lưu đầy trục xuất khỏi quê hương, phải trốn trong hòn đảo nơi cái gì cũng đắt đỏ đến nỗi phải giàu có mới sống được ở đây. Vậy mong ngài hãy đặc ân cho phép tôi lấy khoản tiền mọn mà ngày xưa tôi lại coi không là to tát lắm.
Bonaparte gật gật đầu, Boumerine cũng nhìn thấy cơ chỉ đó
- Ngài còn nhớ người đàn ông này không, thưa tướng quân? - Viên thư ký hỏi.
- Rất rõ - Bonaparte nói - như thể chuyện mới xảy ra hôm qua. Khoản tiền đó được đưa đến ngay cho tôi tại Brienne, chắc ông ta là Durosel.
Boumerine đưa mắt liếc nhìn chữ ký.
- Đúng vậy - Anh ta nói - Nhưng họ của ông ta có thể giúp ta dễ tìm hơn.
- Ông ta tên là gì thế?
- Durosel Beaumanoir
- Phải hỏi xem liệu họ Beaumanoir ấy có phải vùng Bretagne không.
- Tôi tiếp tục chứ?
- Tất nhiên.
Boumerine đọc tiếp:
“Thưa tướng quân, ngài sẽ hiểu ở tuổi 86, sau khi phục vụ tổ quốc gần sáu mươi năm liên tục, thật đau đớn khi bị săn đuổi khắp nơi, bị buộc phải lưu lại Jersey hòng mong sự cứu giúp ít ỏi từ chính phỉ dành cho những người nhập cư Pháp.
Tôi nói người nhập cư Pháp vì người ta bắt tôi phải thế. Tôi không hề muốn vậy mà chỉ mắc tội duy nhất là cựu linh mục lâu đời nhất vùng và là người trang trí cây đại thập tự Saint-Louis.
Một tối, người ta đến để sát hại tôi, họ đạp cửa xông vào may nhờ những tiếng kêu của hàng xóm báo hiệu, tôi chỉ kịp chạy thoát thân không mang theo được gì. Mạng già của tôi phải chịu hiểm nguy trên đất Pháp! Tôi bỏ lại toàn bộ của cải, đồ đạc và chằng biết đặt chân nơi đâu trên quê hương mình. Rồi ở đây, tôi gặp được một người không nhà còn già nua hơn tôi. Tôi còn người mẹ vợ tám chục tuổi, bà không được một khoản nào từ tài sản của tôi với cớ tài sản của tôi đã bị tịch thu. Tôi trắng tay và đến chết mất nếu mọi chuyện không thay đổi.
Kính chào tướng quân.
Kẻ phục vụ thấp kém, Durosel Beaumanoir"
- Thưa tướng quân, ngài nói gì đây?
- Tôi thấy - vị Tổng tài thứ nhất hơi hạ giọng- thật sự xúc động trước chuyện này. Khoản nợ này rất thiêng liêng Boumerine ạ Hãy viết cho vị linh mục Durosel là tôi đồng ý. Anh hãy gởi mười ngàn phăng trong khi chờ có thể hơn vì tôi muốn làm nhiều hơn cho người đã giúp cha tôi. Tôi sẽ chăm sóc ông ấy... Nhưng, nhân nói đến nợ, Boumerine này, tôi có chuyện nghiêm túc nói với anh đây.
Bonaparte ngồi im nhíu mày và đứng lại gần ông.
- Tôi muốn nói đến khoản nợ của Joséphine.
Boumerine rùng mình.
- Ngài có tin đó từ đâu?
- Từ dư luận.
Boumerine muốn hỏi tên người báo tin nhưng rồi anh ta không dám.
- Cậu hãy thử nghĩ xem (đôi khi Bonaparte vẫn quên và xưng hô với người bạn cũ một cách thân mật) tôi đã đi cùng Duroc và nghe được chuyện người ta nói.
- Thế người ta nói xấu về vị Tổng tài thứ nhất với ngài sao?
- Tôi còn khích để họ nói xấu và không có Duroc có lẽ người ta đã bắt chúng tôi về Château d’ Eau rồi.
- Tôi không hiểu giữa những lời ca ngợi ngài Tổng tài thứ nhất như vậy làm sao ngài lại nghe được khoản nợ của phu nhân Bonaparte?
- Bên cạnh những lời ca ngợi dành cho Tổng tài, người ta cũng xì xào bàn tán về vợ ông ta. Người ta nói rằng phu nhân Bonaparte yêu chồng bằng phục trang khiến bà ta nợ nần khắp nơi, chỉ một cái váy cũng hàng trăm đồng louis, một cái mũ đơn giản cũng tốn hai trăm phăng. Tôi không tin tất cả chuyện đó, cậu biết đấy nhưng không có lửa làm sao có khói. Năm trước tôi đã phải trả khoản nợ ba trăm ngàn phăng. Cô ấy vin cớ là tôi không gửi tiền từ Ai Cập về. Cũng không sao. Nhưng bây giờ đã khác mỗi tháng tôi chỉ cho cô ấy sáu ngàn phăng tiền trang phục. Tôi nghĩ thế là đủ. Cũng vì lý do ấy mà dân chúng đã thất tín với hoàng hậu Marie-Antoinette đáng thương đấy. Cậu phải đi nói với Joséphine chuyện này và coi đó là lệnh.
- Ngài không biết là tôi mừng nhường nào khi chính tự ngài đề cập đến chuyện này đâu. - Boumerine nói - Sáng nay, đúng lúc ngài sốt ruột chờ tôi là lúc phu nhân Bonaparte xin tôi nói với ngài về tình thế nan giải của bà ấy.
- Tình thế nan giải ư Boumerine? Anh nghe được gì? - Bonaparte hỏi lại không dùng từ thân mật nữa.
- Phu nhân nói bà rất khổ sở.
- Vì ai?
- Vì chủ nợ.
- Vì chủ nợ! Tôi tưởng đã giúp cô ấy thoát khỏi bọn họ rồi.
- Cách đây một năm thì đúng thế.
- Còn bây giờ?
- Bây giờ, vị thế của phu nhân đã thay đổi hoàn toàn. Cách đây một năm, phu nhân mới chỉ là vợ của tướng quân Bonaparte, ngày nay, bà đã là vợ của Tổng tài thứ nhất.
- Thôi đi Boumerine, đừng để tôi nghe những câu tương tự thế nữa.
- Đó chỉ là ý của riêng tôi thôi, thưa tướng quân.
- Lẽ ra, phải anh là người chịu trách nhiệm trả nợ mới đúng.
- Tôi cũng không mong gì hơn. Hãy giao cho tôi một khoản và tôi sẽ thanh toán nhanh chóng, tôi xin đảm bảo như vậy.
- Anh cần bao nhiêu?
- Tôi cần bao nhiêu ư...? à? Vâng... một khoản...
- Bao nhiêu?.
- Một khoản mà phu nhân Bonaparte cũng không dám nói với ngài.
- Sao cơ! Không dám ư? Còn anh - Tôi cũng không dám, thưa tướng quân.
- Anh cũng không dám thì chắc là núi tiền rồi!
Boumerine thở dài.
- Thế thì thanh toán bằng năm ngoái vậy, tôi giao cho anh ba trăm nghìn phăng...
Boumerine im bặt, Bonaparte lo lắng nhìn anh ta.
- Nói đi chứ đồ ngốc!
- Vâng, thưa tướng quân, nếu ngài giao cho tôi ba trăm nghìn quan, tôi e ngài mới thanh toán được một nửa số nợ.
- Một nửa? - Bonaparte bật dậy kêu lên - Sáu trăm nghìn phăng. Cô ta nợ... sáu trăm nghìn phăng...
Boumerine gật đầu.
- Cô ta nói với anh như thế à?
- Vâng, thưa tướng quân.
- Dựa vào cái gì mà cô ta muốn tôi trả sáu trăm nghìn phăng này chứ? Bằng thu nhập năm trăm nghìn phăng kiếm được từ chức Tổng tài chắc?
- Chắc phu nhân cho rằng ngài có vài khoản tiết kiệm.
- Sáu trăm nghìn phăng...? Bonaparte nhắc lại - Trong khi tôi chỉ trả một trăm phăng tiền trợ cấp cho người đàn bà goá và đám con của lính trận hi sinh ở Pyramides và ở Marengo thì vợ tôi tiêu hết sáu trăm nghìn phăng cho việc ăn mặc. Tôi còn không thể cho hết chúng được, chúng phải sống cả năm bằng 100 phăng đó vậy mà phu nhân Bonaparte lại mặc chiếc váy đắt hàng trăm đồng louis, những cái mũ tốn hai trăm phăng. Chắc anh nghe nhầm, không phải sáu trăm nghìn đúng không Boumerine?
- Tôi nghe rất rõ thưa tướng quân. Chỉ mới hôm qua, phu nhân còn nhận được hoá đơn bốn mươi nghìn phăng tiền găng tay.
- Anh nói gì...? - Bonaparte kêu lên.
- Bốn mươi nghìn phăng tiền mua găng tay thưa tướng quân. Vậy đấy, tối qua phu nhân tính toán cùng phu nhân Hulot, bà đã khóc suốt đêm, sáng nay tôi vẫn còn thấy bà đám đìa nước mắt.
- Ái chà! Cô ta khóc cơ đấy? Khóc vì hổ thẹn, vì ăn năn đấy!
- Bốn mươi nghìn phăng tiền mua găng tay...! Trong bao lâu?
- Một năm - Boumerine đáp.
- Trong một năm! Số tiền đó nuôi được cả bốn mươi nhà...!
- Boumerine, tôi muốn xem mọi ghi chép ấy.
- Khi nào ạ?
- Ngay lập tức. Đã tám giờ rồi. Chín giờ có cuộc hẹn gặp Cadoudal vẫn còn thời gian, nhanh lên Boumerine, ngay lập tức?
- Ngài nói đúng, thưa tướng quân. Chúng ta hãy giải quyết ngay trong lúc chúng ta còn ở chủ đề này.
- Hãy mang mọi giấy tờ lại đây, tất cả anh nghe rõ chưa, chúng ta sẽ cùng xem.
- Tôi chạy đây, thưa tướng quân.
Boumerine chạy xuống cầu thang dẫn đến phòng của phu nhân Bonaparte.
Còn lại một mình, ngài Tổng tài bắt đầu sải bước, tay chắp sau lưng mặc vai và miệng giật giật, ông lẩm bẩm.
- Lẽ ra mình nên nhớ những gì Junot nói bên suối Messoudia, lẽ ra mình nên nghe Joseph và Lucien, em trai mình khuyên không nên gặp lại cô ta sau khi trở về. Nhưng làm sao không gặp Hortense và Eugène được! Ôi những đứa trẻ đáng yêu dù chúng chỉ là con riêng của cô ta! Chúng làm mình xích lại với cô ta hơn?
"Ôi! Li dị! Mình sẽ làm điều đó tại Pháp, mình sẽ chia tay người đàn bà không đẻ cho mình đứa con nào lại còn khiến mình phá sản nữa”.
- Thưa tướng quân - Boumerine vừa nói vừa bước vào - Ngài sẽ không phá sản chỉ với sáu trăm nghìn phăng đâu, vả lại phu nhân Bonaparte còn trẻ, còn ở tuổi sinh cho ngài một quý tử để kế nghiệp Tổng tài sau bốn mươi năm nữa.
- Lúc nào anh cũng bênh cô ta - Bonaparte nói và véo tai Boumerine khiến anh này phải bật kêu lên.
- Biết làm sao, thưa tướng quân, tôi ủng hộ cái đẹp, cái tốt và yếu đuối Bonaparte bực bội nhìn đám chứng từ, ghi chép mà Boumerine vừa mang tới và rút đại một tờ:
- Ba mươi tám cái mũ... trong một tháng! Cô ta định đội hai chiếc một ngày chắc? Bonaparte giận dữ ném hoá đơn xuống và nhặt tờ khác - Cửa hàng mỹ phẩm của Tiểu thư Martin. Ba nghìn ba trăm lẻ sáu phăng tiền son: một nghìn bảy trăm bốn mươi chín phăng chỉ trong tháng sáu. Cây son đắt hàng trăm phăng? Hãy nhớ lấy cái tên này nhé Bourrỉenne, một con mụ đáng bị gửi đến nhà tù dành cho phụ nữ Saint-Lazare. Tiểu thư Martin, anh nghe rõ chưa?
- Vâng, thưa tướng quân.
- A! Lại còn váy nữa này. Ông Leroy... ngày xưa người ta chỉ có thợ may, bây giờ lại đẻ ra nhà thiết kế cho phụ nữ nữa. Một trăm năm mươi cái váy trong năm, bốn trăm nghìn phăng tiền váy?
- Nếu cứ như thế này thì khoản nợ không chỉ là sáu trăm nghìn mà hàng triệu khéo lát nữa lên đến triệu hai cũng nên.
- Ồ thưa tướng quân - Boumerine hồ hởi nói - Còn có giảm giá kèm theo nữa chứ.
- Ba cái váy năm nghìn phăng chứ gì?
- Vâng - Boumerine nói - Nhưng có sáu cái váy chỉ năm trăm phăng thôi.
- Anh cười gì thế - Bonaparte nhíu mày.
- Không, tôi có cười đâu thưa tướng quân, nhưng có điều tôi thiết nghĩ một người như ngài không đáng để mình tức giận vì một chuyện như thế.
- Thử hỏi Louis XVI mà xem, ông ta là vua mà còn nổi giận đùng đùng huống hồ là tôi, thế mà ông ta còn có tiền phụ cấp là 25 triệu cơ đấy?
- Ngài cũng vậy và sẽ như vậy khi ngài muốn, thậm chí còn hơn cả vua Louis XVI thưa tướng quân. Vả lại, Louis là một kẻ đáng thương, ngài biết đấy.
- Một người dũng cảm thì có!
- Tôi thật muốn biết có phải người ta đã nói về lòng can đảm của ngài Tổng tài giống như ông ấy đã nói với tôi hay không.
- Ít ra với đám váy áo năm nghìn phăng mà nhìn đẹp như những chiếc váy đẹp thời Louis XVI, loại chỉ mất năm chục mét vải, thì tôi còn hiểu được, đằng này với những thứ khiến chúng nhìn như dù che mưa thì...
- Thì cũng phải theo mết chứ thưa tướng quân.
- Chính thế, thế mới làm tôi bực thế này. Chúng ta đâu có trả tiền vải? Nếu chỉ vải không thôi thì chỉ đến xưởng vải là xong, chúng ta trả tiền cho đường cắt bác học của tay Leroy thì có: năm trăm tiền vải còn bốn nghìn cho kiểu cách. Mốt đấy! Bây giờ thì kiếm đâu ra sáu trăm nghìn để trả cho "mốt" đây.
- Chẳng phải chúng ta còn bốn triệu đó sao?
- Bốn triệu! Bốn triệu nào?
- Khoản tiền mà nghị viện Hambourg vừa trả cho ngài để được phép chuộc hai người Ai len mà ngài đã cứu mạng họ ấy.
- À phải, Napper - Tandy và Blackwall.
- Tôi nghĩ có khi bốn triệu rưỡi chứ không phải bốn triệu mà người trung gian, ngài Chapeau-Rouge, đã trả cho tướng quân thì đúng hơn.
- Quả thực như vậy - Bonaparte vừa nói vừa cười, trong lòng vui trở lại khi nhớ đến chuyến đi đến thành phố tự do Hambourg - Tôi không biết liệu mình có quyền hành động như thế hay không, tuy nhiên tôi đã trở về từ Ai Cập, chính những nhục nhã lại khiến tôi làm thân với những kẻ xa hoa đấy.
Đúng lúc đó, chuông đồng hồ điểm chín giờ. Cửa phòng bật mở, Rapp, người phục vụ, bước vào thông báo Cadoudal và hai tuỳ tùng đang chờ.
- Được rồi, cứ thế nhé - Bonaparte nói với Boumerine - Hãy lấy sáu trăm ngàn phăng từ khoản đó, nhưng đừng để tôi nghe thấy chuyện này lần nữa đấy.
Rồi Bonaparte đi gặp viên tướng miền Bretagne.
Cửa phòng vừa khép lại, Boumerine đã lại chuông gọi Landoire.
- Hãy đi báo với phu nhân Bonaparte rằng tôi có tin vui muốn cho bà biết. Nhưng vì tôi không dám bỏ phòng làm việc khi chỉ có một mình, tôi chỉ có một mình anh nghe rõ chưa Landoire, nên phiền bà đến gặp tôi.
Thấy Boumerine quả quyết là tin vui, Landoire vội chạy về phía cầu thang.
Tất cả mọi người, bắt đầu bằng Bonaparte, đều yêu quý Joséphine