Phần Bốn Mươi Mốt
Khinh Trọng
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Hàn Ngụy cùng nhau tranh lấn đất. Tử Hoa Tử đến yết kiến vua Chiêu Hy, nước Hàn. Thấy vua Chiêu Hy có sắc lo, Tử Hoa Tử nói:
- Nếu nay bảo thiên hạ viết ra, trước mặt lời viết, nói như vầy: Ai mó tay trái vào đó thì mất tay phải, ai mó tay phải vào đó thì mất tay trái, nhúng tay vào đó thì ắt có thiên hạ. Vua chịu mó tay vào đó không?
Vua Chiêu Hy nói:
- Quả nhân không chịu.
Tử Hoa Tử nói:
- Hay lắm, rõ là vua tự thấy hai tay trọng hơn thiên hạ, thân này trọng hơn hai tay. Nước Hàn khinh hơn thiên hạ nhiều. Nay cuộc tranh giành lại khinh hơn nước Hàn nhiều nữa, mà sao vua còn cố sầu thân thương sinh, lo sợ không lấn đặng nước?
Vua Chiếu Hy nói:
- Hay lắm! Đã nhiều người dạy quả nhân, mà quả nhân chưa từng nghe được lời này à.
Phần Bốn Mươi Hai
Đi Sứ
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Nước Tống, có Tào Thương, được vua sai đi sứ nước Tần. Khi ra đi, số xe vừa đủ đi. Đi sứ nước Tần, đẹp lòng vua Tần, được ban thêm trăm cổ xe.
Khi về Tống, gặp Trang Tử nói: "Phàm sống trong chốn cùng lư, ngõ hẹp, áo giày xốc xếch, thiếu hụt, khốn đốn cùng khổ như ông. Thương này không thể chịu được. Làm sao cho bậc chủ muôn xe vừa ý, để hậu thưởng trăm xe, đó là chỗ sở trường của Thương này vậy"
Trang Tử nói: "Tôi nghe Tần Vương có bệnh, triệu thầy thuốc vào chữa. Nếu mổ được mụt ung của ông ta, thì thưởng được một xe. Còn ai liếm mụt ung, thì được thưởng năm xe. Cách trị càng hạ tiện bao nhiêu, thì số xe ban thưởng càng được tăng thêm bấy nhiêu. Ông đã trị bệnh Tần Vương cách nào mà được nhiều xe đến thế?"
Phần Bốn Mươi Ba
Heo Tê
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Một vị quan lãnh việc tế tự, nói với heo:
- Sao bây ghét chết? Ta nuôi bây trọn ba tháng. Vì bây mà ta giữ ba ngày chay, mười ngày giới. Lúc tế, ta để bây trên chiếu trắng, trên mâm chạm. Bây còn phàn nàn nỗi gì nữa chứ?
Ôi! Nếu vị quan ấy, thật tình nuôi heo, vì nó mà nuôi, sao không để nó tự do ăn tấm cám, sao cũng được. Vị quan ấy thích sống theo áo mão, chết có quan khách, và cho vậy là vinh, rồi lại tưởng cho heo cũng như mình!
Phần Bốn Mươi Bốn
Không Chết Vì Kẻ Không Biết Mình
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Liệt Tử nghèo khó, có khi đói khát nữa.
Có người nói với vua Tử Dương nước Trịnh:
- Liệt Tử là bậc cao sĩ, nay ở nước nhà vua mà phải bần cùng, chẳng hóa nhà vua không biết quý trọng người giỏi ư?
Tử Dương nghe nói sai sứ giả đưa cho Liệt Tử vài mươi xe thóc.
Liệt Tử ra tiếp sứ giả, vái hai vái xin từ.
Sứ giả về, Liệt Tử vào trong, vợ ngóng trông, bực tức, tự đập vào ngực mà rằng:
- Thiếp nghe vợ con những bậc đạo cao thượng đều được an nhàn vui vẻ, nay vợ con tiên sinh túng đói, vua đưa cho tiên sinh thóc gạo, tiên sinh lại từ. Là số mạng ư?
Liệt Tử cười, bảo:
- Vua mà biết ta, không phải là tự chính vua biết ta, tại nghe có người nói mới biết ta. Vua nghe người nói mà biết ta mà cho ta thóc, thì lúc bắt tội ta, tất vua cũng nghe lời người nói mà thôi. Vì thế ta không nhận thóc. Vả chăng, chịu bổng lộc của người, hoặc khi người mắc hạn, không liều chết giúp người là vô nghĩa. Mà nếu liều chết giúp kẻ vô đạo thì lại còn nghĩa lý gì nữa.
Tử Dương sau quả bị nạn mà chết.
Phần Bốn Mươi Lăm
Cười Người Khóc
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Cảnh Công nước Tề đi chơi núi Ngưu, trèo lên mặt thành, đứng ngắm trông rồi tràn trề nước mắt:
- Đẹp quá chừng, nước ta thật là sầm uất, thịnh vượng! Thế mà nỡ nào một tuổi, một già, bỏ nước này mà chết đi. Giả sử xưa nay người ta cứ sống mãi, ta quyết không bỏ nước Tề mà đi nơi khác
Lũ Sử Không, Lương Khưu Cứ thấy vua khóc, cũng khóc theo:
- Chúng tôi đội cơm vua có cơm rau mà ăn, có ngựa hèn, xe xấu mà cưỡi, cũng còn chẳng muốn chết, huống chi nhà vua
Một mình Án Tử đứng cạnh, cười!
Cảnh Công gạt nước mắt, hỏi:
- Quả nhân hôm nay đi chơi thấy cảnh mà buồn. Không và Cứ đều theo quả nhân mà khóc, một mình nhà ngươi cười, là cớ làm sao?
Án Tử thưa:
- Nếu người giỏi mà giữ được mãi nước này thì Thái Công, Hoàn Công đã giữ mãi. Nếu người mạnh mà giữ mãi được nước này, thì Trang Công, Linh Công đã giữ mãi. Mấy vua ấy mà giữ mãi, thì ngày nay chắc vua đang mặc áo tơ, đội nón lá, đứng ở giữa cánh đồng, lo việc ruộng nương, có đâu được chỗ này mà đứng, có còn rỗi đâu mà lo đến cái chết. Chỉ vì hết đời này đến đời kia, thay đổi mãi mới đến lượt nhà vua, mà nhà vua lại than khóc thì quả là lạ thật! Bởi thấy bầy tôi siểm nịnh, cho nên tôi cười.
Cảnh Công nghe nói, rót chén rượu tự phạt, rồi tự phạt luôn Không và Cứ mỗi người một chén.
Phần Bốn Mươi Sáu
Cướp Đất
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Có một vị thần tiên rất nhiều phép mầu. Một người kia gặp được, yêu cầu được giàu có hơn thiên hạ. Vị thần tiên bằng lòng, bèn phán rằng:
- Ta cho ngươi được quyền làm chủ tất cả những khoảnh đất nào mà nhà ngươi bước qua, kể từ giờ này đến lúc sập mặt trời.
Được lời, anh ta sung sướng quá. Liền phóng mình chạy bay như tên bắn. Anh chạy rút một hơi, không dám ngó lại... Anh ta chạy mãi bất kể chông gai... mồ hôi đầm mình cũng không kịp lau, sợ mất ngày giờ... Giờ phút không còn phải là bạc, mà hơn vàng nữa. Khát cũng không chịu dừng để uống. Đói, cũng không chịu nghỉ để ăn. Thời gian có hạn... sập mặt trời là hết rồi! Ôi! Quả đất lại mênh mông! Còn lòng tham thì không đáy!
Muốn tranh thủ với thời gian và không gian, anh chạy mãi không kịp thở.
Mặt trời đã gần lặn...
Anh ta càng phóng mình chạy nhanh hơn nữa. Hơi thở đã mòn lần, nhưng anh vẫn cứ gầm đầu chạy riết.
Mắt trời đã vàng rực ở chân trời... Anh chỉ còn là một bộ máy đau thương, đang ôm ấp một hy vọng tràn trề: Làm chủ nhân ông một vùng đất vô cùng rộng lớn.
Dưới chân máu chảy dầm dề... Hơi thở cấp bách như muôn vàn mũi nhọn đâm thủng lòng ngực của anh. Trong mạch máu như có nghìn mua cây kim châm chích... Quả tim cơ hồ tan vỡ... Không khí cơ hồ không đủ cho anh thở nữa.
Còn năm phút nữa...
Còn năm phút nữa...
Còn một ly nữa... là mặt trời sụp dưới chân trời!
Gắng gượng thêm lên anh chuyển cả thần lực gần tàn để tranh thủ từng tấc đất với bóng quan âm... Mau lên... Mau hơn nữa!Anh chỉ còn là một bộ xương thịt, chao động dưới bóng mặt trời, một bụm mồ hôi, một nhúm hơi thở phì phò... Anh chỉ còn là hiện thân của đau khổ đang vất vơ giữa khoảng mênh mông của Trời Đất mà thôi.
Thôi rồi! Mặt trời đã vừa khuất dạng... Thì anh cũng vừa ngã lăn bất tỉnh, và trút hơi thở cuối cùng!
Nói cho đúng, anh cũng chỉ tranh được ba thước đất để chôn thi hài anh mà thôi...
Than ôi! Cái mộng chiếm đoạt vũ trụ của con người, chung quy thì cũng được có bấy nhiêu, không hơn gì người nầy.
Phần Bốn Mươi Bảy
Xin Bãi Nại
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Có người thợ làm việc trên một tầng lầu cao. Rủi trật chân, té xuống đường. Trong khi té, lại rớt nhằm đầu một người đi qua đường. Người ấy chết, mà anh thợ thì sống.
Con trai người chết thưa lên quan, "mạng thường mạng". Luật hiện hành trong xứ ấy, hễ gây thiệt mạng cho ai, phải đền bằng tội chết.
Biết rõ người thợ không phải cố sát, nhưng trước luật pháp hiện hành, không còn cách nào khác để cứu người vô tội, quan tòa bèn tuyên án:
- Hễ "sát nhân giả tử", luật pháp là như thế không ai có thể gỡ được. Tên thợ này làm chết người, phải thường mạng. Nhưng muốn thực hiện công lý ấy, thì nó đã giết người bằng cách nào, bây giờ người ta phải giết nó bằng cách ấy. Nay ta phán rằng: Đứa con khổ chủ phải lên trên lầu cao ngay chỗ tên thợ trước đây đã đứng, đợi khi tên thợ ấy bước ngang, thì gieo mình ngay trên đầu nó, để giết nó!
Đứa con nạn nhân lật đật đến tòa xin bãi nại.
Phần Bốn Mươi Tám
Nghèo Khổ
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Nghèo Tử bận áo vải mà vá, giày cột bằng dây gai... Gặp Ngụy Vương. Ngụy Vương nói:
- Tiên sinh khổ não thế ư?
Trang Tử nói:
- Nghèo, chứ không khổ. Kẻ sĩ có Đạo Đức, không bao giờ khổ. Áo rách, giày hư là nghèo, không phải khổ. Đó là chẳng qua vì không gặp thời mà thôi. Phàm con khỉ con vượn nhảy nhót được thong thả là nhờ gặp được rừng cây to cành dài, trơn tru dai dẻo. Dù cho bậc thiên hạ như Phùng Mông cũng không sao hạ nó được. Nếu nó rủi gặp phải cành cây khô, gai góc, thì sự hoạt động ắt khó khăn chậm chạp. Cũng thời một con thú, mà sự cử động dễ khó khác nhau, chẳng qua vì gặp phải hoàn cảnh không thuận làm cho nó không tự do dùng tận sở năng của nó. Nay, sinh không nhằm thời, trên thì hôn ám, dưới thì loạn tặc lại muốn không cực nhọc vất vả, có được không?
Phần Bốn Mươi Chín
Cá Vui
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Phần Năm Mươi
Làm Giàu
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Đời nhà Châu có người họ Doãn, chỉ chăm làm giàu. Tôi tớ trong nhà vất vả, thức khuya, dậy sớm, khó nhọc vô cùng.
Có một tên đầy tớ già, sức yếu, nhưng lại phải làm nhiều, ban ngày làm không kịp thở, ban đêm mệt đừ người, ngủ say không biết đầu đuôi. Nhưng đêm nào cũng nằm mộng thấy mình được làm vua một nước, đứng đầu cả muôn dân, ở lầu son gác tía ăn toàn của ngon vật lạ, muốn gì được nấy, sung sướng không ai bằng! Sáng bừng mắt thì vẫn hoàn là tên tớ già, làm không kịp thở... Có người thấy lão vất vả quá, tỏ lời an ủi. Lão nói:
- Đời người trăm năm có ngày có đêm. Ta ban ngày, chỉ là một tên tớ già, kể ra cũng khổ thực! Nhưng ban đêm lại làm vua một nước, vui sướng không ai bằng! Vậy thì còn ân hận gì nữa?
Họ Doãn trái lại ban ngày quả là tay nhà giàu, nhưng lại lo lắng ruột tan, gan nát, mệt cả tâm thần, đến đêm mệt ngủ, thì lại nằm mộng thấy mình đi làm tôi tớ người ta, việc gì cũng phải làm, lại còn gặp chủ cay nghiệt, hành hạ đủ điều. Thức dậy, lòng thổn thức, bèn đem chuyện kể với bạn.
Bạn bảo:
- Được cái địa vị như anh, giàu có hơn người, ban ngày sung sướng vẻ vang biết bao, đêm đến là nằm mơ đi làm đầy tớ người ta. Như vậy thì sướng khổ đắp đổi nhau. Nếu lúc thức, lúc ngủ đều muốn được sướng cả, thì thế nào được!
Họ Doãn nghe bạn nói tỉnh ngộ. Từ hôm đó không còn hà khắc tôi tớ trong nhà nữa. Và nhờ vậy mà bớt lo, bớt nghĩ, lòng thấy nhẹ nhàng. Và bệnh mỗi ngày một bớt lần.
Phần Năm Mươi Mốt
Lê Đuôi Trong Bùn
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Phần Năm Mươi Hai
Người Bán Thịt Dê
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
Vua Chiêu Vương nước Sở mất nước phải bỏ chạy. Có người hàng thịt dê tên Duyệt, cũng chạy theo vua.
Sau Chiêu Vương lại trở về, lấy lại nước, bèn ban thưởng những người chạy theo khi trước, có cả anh hàng thịt dê nữa.
Ai ai cũng nhận thưởng. Chỉ có một mình anh hàng thịt dê chối từ, thưa:
- Trước nhà vua mất nước, tôi mất nghề bán thịt dê. Nay nhà vua còn nước, tôi còn nghề bán thịt dê. Thế là tôi được giữ y nghiệp cũ, đủ ăn rồi, còn dám mong thưởng gì nữa!
Vua cố ép, người hàng thịt dê, thưa:
- Nhà vua mất nước không phải tội tôi, nên không dám liều chết. Nhà vua lấy lại được nước không phải công tôi nên tôi không dám lãnh thưởng.
Vua bảo:
- Để rồi ta đến nhà ngươi chơi.
Người hàng thịt dê nói:
- Theo phép nước Sở, phàm kẻ có công to, được trọng thưởng, thì vua mới đến nhà. Nay tôi xét mình tôi, trí mưu không đủ giữ được nước, dũng cảm không đủ giết được giặc. Quân giặc vào trong, tôi lánh nạn, phải chạy theo vua, chứ đâu phải cốt ý theo nhà vua! Nay nhà vua muốn bỏ phép nước mà đến chơi nhà, tôi e thiên hạ nghe thấy mà chê cười chăng?
Chiêu Vương nghe nói ngoảnh lại bảo Tư Mã Tử Kỳ rằng:
- Người hàng thịt dê này tuy làm nghề hèn hạ, mà giãy bày nghĩa lý rất cao xa. Nhà ngươi làm thế nào mời người ấy ra nhậm chức Tam Công cho ta.
Người hàng thịt dê nói:
- Tôi biết chức Tam Công là quý hơn cửa hàng thịt dê. Nhưng tôi đâu dám ham tước lộc mà để nhà vua mang tiếng gia ân không phải nghĩa. Tôi thực không dám nhận, xin cho về giữ lấy nghề bán thịt dê!
Nói đoạn lùi ra ngay.
Phần Năm Mươi Ba
Nhân Trung Dài
Nguyên tác: Nguyễn Duy Cần
|