trịnh công sơn

[khida]

Trịnh Công Sơn - Những bài viết sưu tầm.
nguồn: http://vnthuquan.net/diendan/tm.aspx...1&mpage=5&key=
Với lòng yêu mến đối với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, tôi xin giới thiệu với bạn đọc một số bài viết về thân thế và sự nghiệp của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn của nhiều tác giả và một số bài viết của chính nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Những bài được sưu tầm là những là bài tiêu biểu, trong muôn vàn bài viết khác, để mọi người hiểu thêm về người nhạc sĩ tài hoa này. Ngòai ra còn có đường link với một số websites viết về nhạc sĩ Trịnh Công Sơn để mọi người tham khảo.
Tiểu Sử
Trịnh Công Sơn sinh ngày 28 tháng 2 năm 1939 tại Lạc Giao (cao nguyên miền Trung Việt Nam). Ông mất vào 12g45 sáng ngày 1 tháng 4, 2001, tại Sài Gòn.
Ông lớn lên ở Huế, tốt nghiệp tú tài ban Triết tại Chasseloup Laubat, Sài Gòn.
Trịnh Công Sơn tự học nhạc, bắt đầu sáng tác năm 1958 với tác phẩm đầu tay Ướt Mi (NXB An Phú in năm 1959). Cho đến nay, nhạc sĩ đã sáng tác hơn 600 tác phẩm, có thể được phân loại dưới 3 đề mục lớn: Tình Yêu -- Quê Hương -- Thân Phận.
Quan niệm sáng tác: "Tôi chỉ là 1 tên hát rong đi qua miền đất này để hát lên những linh cảm của mình về những giấc mơ đời hư ảo..."
http://www.trinh-cong-son.com/tieusu.html
Trịnh Công Sơn quê làng Minh Hương, tổng Vĩnh Tri, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên.
Ông sinh vào giờ Thìn, ngày 10 tháng Giêng năm Kỷ Mão tức ngày 28 tháng 2 năm 1939, tại Daklak.
Ông mất vào 12:45 trưa ngày 1 tháng 4 năm 2001, tại Saigon. Ông an nghỉ tại nghĩa trang Gò Dưa chùa Quảng Bình, tỉnh Bình Dương bên cạnh mộ của thân mẫu.
Năm 1943 từ Daklak ông theo gia đình chuyển về Huế. Ông học trường tiểu học Nam Giao (nay là Trường An), vào trường Pellerin, theo học trường Thiên Hựu (Providence). Ông tốt nghiệp tú tài ban Triết tại Chasseloup Laubat, Sài Gòn. Học trường Sư Phạm Quy Nhơn khoá I (1962-1964). Sau khi tốt nghiệp ông lên dạy học và làm Hiệu trưởng một trường Tiểu học ở Bảo Lộc (Lâm Đồng). Sau 1965, ông bỏ hẳn nghề dạy học, về sống và sáng tác tại Saigon.
Sau 1975 ông sống ở Huế một thời gian dài và sau đó vào ở hẳn tại Saigon.
Ngoài Âm nhạc, tác phẩm của ông còn gồm nhiều thể loại thuộc các lãnh vực như: Thơ, Văn và Hội Họa.
Ông tự học nhạc, bắt đầu sáng tác năm 1958 với tác phẩm đầu tay Ướt Mi (Nhà Xuất Bản An Phú in năm 1959). Cho đến nay nhạc sĩ đã sáng tác hơn 600 tác phẩm, có thể được phân loại dưới 3 đề mục lớn: Tình Yêu – Quê Hương – Thân Phận.
Năm 1972, ông đoạt giải thưởng Đĩa Vàng ở Nhật Bản với bài "Ngủ Đi Con" (trong Ca Khúc Da Vàng) qua tiếng hát của ca sĩ Khánh Ly phát hành trên 2 triệu bản.
Giải thưởng cho Bài hát hay nhất trong phim “Tội Lỗi Cuối Cùng”
Giải Nhất của cuộc thi "Những bài hát hay nhất sau 10 năm chiến tranh" với bài "Em Ở Nông Trường, Em Ra Biên Giới"
Giải Nhất cuộc thi "Hai mươi năm sau" với bài "Hai Mươi Mùa Nắng Lạ"
Năm 1997 ông đoạt giải thưởng lớn của Hội Nhạc Sĩ cho một chuỗi bài hát: "Xin Trả Nợ Người", "Sóng Về Đâu", "Em Đi Bỏ Lại Con Đường"
Trịnh Công Sơn có tên trong tự điển Bách Khoa Pháp "Encyclopédie de tous les pays du monde" (Coll. Les Millions)...
Quan niệm sáng tác: "Tôi chỉ là một tên hát rong đi qua miền đất này để hát lên những linh cảm của mình về những giấc mơ đời hư ảo..."
Quan niệm sống: "Sống trong đời sống cần có một tấm lòng, dù không để làm gì cả, dù chỉ để… gió cuốn đi!
Các tuyển tập ca khúc nổi tiếng: Ca Khúc Trịnh Công Sơn,Tình Khúc Trịnh Công Sơn, Tuổi Đá Buồn, Khói Trời Mênh Mông, Ca Khúc Da Vàng, Kinh Việt Nam, Ta Phải Thấy Mặt Trời, Phụ Khúc Da Vàng, Như Cánh Vạc Bay, Tự Tình Khúc, Lời Đất Đá Cũ,Thần Thoại Quê Hương Tình Yêu và Thân Phận, Một Cõi Đi Về, Huyền Thoại Mẹ, Cỏ Xót Xa Đưa, Em Còn Nhớ Hay Em Đã Quên, Những Bài Ca Không Năm Tháng.
Khi nghe tin ông mất ca sĩ Khánh Ly đã phát biểu: "Ông Trịnh Công Sơn không của riêng ai. Ông là của tất cả mọi người. Ông yêu dân tộc và quê hương. Việc ông ở lại và nằm xuống trên quê hương là điều đúng. Từ ông, tôi đã thành danh, và quan trọng hơn là thành nhân. Sống cùng với tên tuổi của ông gần 40 năm với những lời ông dặn bảo phải sống giữa đời với một tấm lòng, và sống với người bằng sự tử tế. Ông là một nửa đời sống của tôi."
http://www.suutap.com/trinhcongson/
'Không còn bận lòng sau cuốn sách về Trịnh Công Sơn'
"Thế hệ chúng tôi, trong đó có Sơn, đã sống qua thời tao loạn và chết chóc, sáng mai thức dậy chưa tin mình còn sống. Cái chết và nỗi cô đơn được Sơn đưa vào âm nhạc chính là ma lực cuốn hút, bởi cái chết là giới hạn của hiện sinh và nỗi cô đơn là thường trực ở mỗi người", nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường nói.

- Trước ông đã có ít nhất năm, sáu cuốn sách viết về Trịnh Công Sơn. Riêng mình, ông muốn nói gì qua "Trịnh Công Sơn và cây đàn lya của hoàng tử bé"?

- Sau khi Sơn nằm xuống, Hà Nội, Sài Gòn và Huế đều có làm sách về Sơn. Một số bài trong các sách đó có tính chất phúng điếu, hoặc tập hợp thật nhanh các bài viết của nhiều cây bút cho kịp kỷ niệm ngày Sơn mất. Đó là những cuốn sách có nhiều tư liệu cần thiết cho những người hâm mộ muốn tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp của Sơn.

Cuốn sách của tôi đi tiếp cái mạch của Bửu Ý, Nguyễn Đắc Xuân khi viết về Trịnh Công Sơn, với chủ đích phân tích, tìm hiểu về giá trị nghệ thuật trong âm nhạc Trịnh Công Sơn. Sách gồm 18 bài viết theo ba tiêu đề: Địa đàng còn in dấu chân, Tuổi đá buồn và Để gió cuốn đi mà theo tôi đã khái quát tinh thần và sự nghiệp âm nhạc của Trịnh Công Sơn.

- Ông nghĩ gì về âm nhạc và con người Trịnh Công Sơn?

- Trước sau Trịnh Công Sơn vẫn là một nhạc sĩ nổi tiếng của tình yêu. Giá trị âm nhạc của Trịnh Công Sơn thì tôi đã viết qua cuốn sách này. Cái gì trong cuộc đời rồi cũng mai một. Có những bài hát nổi tiếng rồi sau đó người ta đã quên mất lời và không còn hát nữa. Ca khúc Trịnh Công Sơn có thể rồi cũng mai một, nhưng nó mai một chậm hơn, nghĩa là nó tồn tại lâu hơn. Như vậy cũng đã là lớn lao rồi.

Từ các nền tảng có tính chất quy luật của cái chết và nỗi cô đơn, Sơn đã ca hát về tình yêu và phận người. Trên đời này có gì hơn tình yêu, và ma lực âm nhạc Trịnh Công Sơn ở đó.

Không có cái gì trên đời này là dễ. Tình bạn lại càng khó hơn. Như tôi đã nói cuộc tranh luận của thế hệ chúng tôi là không bao giờ dứt. Chúng tôi đi những con đường khác nhau để cùng đến đích và không chắc tôi đã hiểu hết Sơn - đó là một khó khăn. Hơn nữa, cuộc đời có những khoảng trống. Có những năm tháng tôi ở rừng và Sơn ở phố, chúng tôi mất liên lạc về nhau...

- Còn điều gì về Trịnh Công Sơn mà ông chưa có dịp nói hết qua cuốn sách này?

- Rất nhiều ca khúc của Sơn đã đến với các thế hệ thanh niên hôm qua, hôm nay. 600 ca khúc của Sơn là một gia tài. Nhạc Sơn được nghiên cứu ở Nhật, tên Sơn được đưa vào từ điển danh nhân... đi đâu cũng có thể nghe nhạc Sơn vang vọng. Vậy mà ngày còn sống, Sơn hầu như không có được lấy một sự "chấp nhận" nào, một danh hiệu nghệ sĩ, một giải thưởng nhỏ cũng không có.

Tôi lấy làm lạ về điều này. Có lẽ đến lúc phải nhìn nhận, đánh giá công bằng sự đóng góp của Sơn cho nền âm nhạc hiện đại VN. Người đã chết không cần điều đó, nhưng chúng ta cần, và cần trả lại sự công bằng cho một nghệ sĩ đích thực.

- Sau "Trịnh Công Sơn và cây đàn lya của hoàng tử bé", ông còn có dự định nào?

- Tuyển tập tác phẩm thì đã xong từ năm 2002. Sau cuốn sách về Trịnh Công Sơn, tôi không có dự định gì nữa. Cảm hứng đến thì viết, không thì thôi. Không còn bận lòng và không ép mình.

(Theo Tuổi Trẻ)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...5/04/3B9DCE99/
Những bóng hồng trong âm nhạc Trịnh Công Sơn
Đã 4 năm trôi qua, kể từ ngày Trịnh Công Sơn - người nhạc sĩ viết tình ca tuyệt vời vào bậc nhất ở VN - nằm xuống với lòng đất. Nói về tình yêu trong những ca khúc của người nhạc sĩ tài năng ấy, nhiều người vẫn tin mỗi ca khúc là một nhan sắc thực sự hiện hữu.

Không phải với bất cứ mối quan hệ nào, Trịnh Công Sơn cũng viết nên tình khúc. Cũng có nhiều người được ông bày tỏ yêu thương nhưng chỉ là một thoáng rung động bất chợt trong đời, như Quỳnh Hương hay Nguyệt ca... Riêng với Như cánh hạc bay, tác nhân tình khúc tuyệt vời này thật sự mê hoặc ông dài lâu, nhưng lại chưa thực sự bên nhau bao giờ. Họ chỉ gặp nhau một lần ở phi trường, và rồi người con gái ấy bay đi như một cánh hạc, để lại bao lưu luyến cho người nhạc sĩ đa tình.

Có những mối tình đắm đuối giúp Trịnh Công Sơn viết nên những tình khúc lộng lẫy, nhưng tên của người con gái ấy lại không được nhắc đến; cũng có những nhan sắc ông gần gũi khá lâu, song không viết riêng trong ca khúc nào. Xin mặt trời ngủ yên, Nắng thuỷ tinh, Mưa hồng, Hạ trắng… được Trịnh Công Sơn viết ra từ nguồn cảm hứng đối với người con gái yêu ông từ năm 15 tuổi, dù tên cô gái ấy không hiện diện trong bất kỳ ca từ nào. Người con gái có khuôn mặt đẹp như nữ thần Venus, với dáng vẻ sang trọng thục nữ như Tần Phi, và người ấy chính là D. Ánh, em ca sĩ B. Diễm.

Một nhan sắc khác cũng không được nhắc tên, nhưng lại là nhân vật chính trong Ướt mi, ca khúc đầu đời đưa tên tuổi Trịnh Công Sơn đến với công chúng yêu nhạc, cũng như Thương một người... Với Ướt mi, nhạc sĩ họ Trịnh nói về nỗi niềm thương cảm giọng hát trong đêm mưa, khiến người nghe liên tưởng đến những ngày mưa Huế, quê hương ông. Nhưng thật ra Ướt mi được viết bằng cảm hứng từ một cơn mưa Sài Gòn, từ những giọt mưa ngâu tháng 7 và giọng hát u hoài của người nữ ca sĩ được mệnh danh là "Tiếng hát liêu trai" - Thanh Thuý. Chính Thanh Thúy là tác nhân để Trịnh Công Sơn cho ra đời ca khúc bất hủ này.

Cuộc gặp gỡ giữa Trịnh Công Sơn và ca sĩ Thanh Thuý tại phòng trà ca nhạc thuở ấy như một định mệnh cho sự nghiệp sáng tác của ông. Thanh Thuý cũng là người truyền tải thành công những gì nhạc sĩ họ Trịnh gửi gắm trong Ướt mi ngay lần đầu tại Sài Gòn. Cuộc tình đẹp và trong sáng đã nảy nở giữa hai con người tài sắc. Tình yêu này càng toả sáng, khi nghe Thanh Thuý hát ca khúc Thương một người, ca khúc viết riêng cho cô với hình ảnh Trịnh Công Sơn tiễn người yêu về nhà: "Thương ai về ngõ tối, sương rơi ướt đôi môi…".

(Theo Thể Thao Ngày Nay)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...5/04/3B9DCDD4/
Hiền 'Cá Sấu' và kỷ niệm với nhạc sĩ họ Trịnh
Sau khi bản nháp đầu tiên của phim "Tội lỗi cuối cùng" hoàn thành, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã được đạo diễn Trần Phương mời đến xem và viết lời bài hát cho phim. Tình bạn đẹp và trong trẻo của Phương Thanh và Trịnh bắt đầu từ đó.

Nhiều bạn bè của họ ở Hãng phim truyện VN hiểu đó như mối tình trong sáng và bảng lảng như sương khói. Trong buổi chiếu phim đầu tiên, cô ngồi cạnh nhạc sĩ và kết thúc phim, cô thấy nhạc sĩ bối rối đưa tay sang bắt tay. Sau cặp kính trắng kia, đôi mắt của ông như ngấn nước. Ông nói: "Cám ơn em đã cho tôi xem một bộ phim thực sự gây xúc động".

Sau này khi đã thân thiết, Trịnh Công Sơn nói rằng, ngay từ lúc nhìn thấy Hiền "Cá Sấu", những nốt nhạc đầu tiên đã vang lên với những ca từ trong sâu thẳm: "Đi về đâu hỡi em/ Khi trong lòng không chút nắng/ Giấc mơ đời xa vắng/ Một mình em mãi lang thang/ Một đời em mãi cô đơn/ Đi về đâu em hỡi". Kể từ đó, giữa Phương Thanh và Trịnh Công Sơn có một tình cảm đặc biệt. Lần nào vào Sài Gòn, họ cũng liên lạc cho nhau và Phương Thanh còn nhớ nhạc sĩ thường đi xe máy PC nhỏ màu vàng, lếch thếch đến chở cô đi chơi. Không như nhiều người đàn bà lấy tình cảm của người nổi tiếng, xem nó như cách để trang điểm cho cuộc đời mình. Phương Thanh gạt phắt đi, chị quả quyết: "Anh Sơn đối với tôi tình cảm trong sáng thánh thiện như một người anh đối với cô em gái nhỏ. Lần nào vào Sài Gòn, anh cũng chở tôi về nhà chơi, anh đánh đàn và chơi những bản đàn mới viết cho tôi nghe. Lần nào anh cũng gọi cô em gái nấu cơm cho chị Thanh ăn với. Có khi anh rủ cả nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu, Hoàng Hiệp đến khách sạn tôi ở mang theo đàn hát. Tôi cảm thấy anh đã yêu Hiền "Cá Sấu", mê nhân vật trong phim thì đúng hơn. Còn với tôi là hình ảnh nhạt nhòa của Hiền, với lại anh Sơn là người rất lãng mạn".

Kỷ niệm sâu đậm nhất khiến chị nhớ mãi là vào khoảng năm 1982, khi cùng đoàn vào Sài Gòn làm phim, Phương Thanh ở khách sạn bị kẻ cắp đột nhập vào lấy hết tư trang. Chính Trịnh Công Sơn đã đứng ra kêu gọi bạn bè quyên góp tiền giúp chị mua đồ. Chị còn nhớ hồi đó anh Sơn quyên góp được 15 nghìn đồng. "Món tiền ấy là cả một gia tài lần đầu tiên tôi được sở hữu. Anh Sơn chở tôi trên chiếc xe màu vàng của anh đi sắm đồ. Tôi còn nhớ sắm được nhiều quần áo đẹp và túi nón đầy đủ, còn dư tiền để mua vé máy bay ra Hà Nội. Tôi không bao giờ quên được tấm lòng nhiệt tình hết mình của anh. Chính trong quãng thời gian 5-6 năm thân với anh, tôi đã học được rất nhiều, đó là chất thiền trong con người anh với những hệ lụy của cuộc sống".

Và những giấc mơ xưa

So với lớp diễn viên cũ cùng lứa nổi tiếng tài sắc như Thanh Quý, Minh Châu, Lê Vân thì chị là người có cuộc sống bình yên và hạnh phúc tròn đầy hơn cả. Chị là người biết dừng lại để vun vén cho hạnh phúc gia đình mình. Không quá lãng mạn, cũng không tự huyễn hoặc về mình dù chị đã lên đến đỉnh cao nghề nghiệp. Cuộc hôn nhân gần tròn 20 năm với nghệ sĩ Anh Dũng - Giám đốc Nhà hát Kịch VN, người đóng chung với chị trong phim Kỷ niệm đồi trăng là một cố gắng tột bậc. Chị nói: "Mình là người tỉnh táo và biết phân định rạch ròi từng quãng đời cho từng mục đích. Hơn nửa đời cống hiến cho điện ảnh, 30 tuổi mới lập gia đình và nhịn đến 36 tuổi mới sinh con. Đến lúc đó, gia đình và con cái mới là thứ quý giá quan trọng nhất không gì so sánh nổi. Từ bấy đến nay mình dành tất cả thời gian và sức lực cho tổ ấm cỏn con. Đừng nói nghệ sĩ không biết giữ gìn hạnh phúc. Chúng tôi hiểu cái giá của hạnh phúc nên cả hai đều nâng niu". Phương Thanh cũng không ngại ngần nói, tuổi trẻ mình đã yêu nhiều, đã say đắm và lãng mạn nhiều rồi. Khi chị lập gia đình có nghĩa là thế giới tự do đã khép lại, chị tự nguyện bước chân vào sự giam cầm của chính mình mà không ca thán. Chất thiền mà chị học được từ tình bạn lớn của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã giúp Phương Thanh đi qua những chống chếnh cuộc đời, trước sự si tình của người hâm mộ.
(Theo An Ninh Thế Giới)
http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...5/02/3B9DB0BF/
Người tình cuối cùng của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn
Đó là Hoàng Anh, chuyên viên Ngân hàng thế giới, một doanh nhân thành đạt, khác xa với hình dung của mọi người về mối tình mơ mộng cuối cùng của nhạc sĩ họ Trịnh. Hoàng Anh có vẻ đẹp thánh thiện, đôi mắt sâu thông minh như ẩn chứa một nỗi đau.

Nhạc sĩ họ Trịnh thường qua nhà cô chơi, giữa bao nhiêu người lớn tuổi nói toàn chuyện trên trời dưới biển thì chỉ có cô thiếu nữ này mới hiểu thấu tâm can ông.

Sinh nhật mình, Hoàng Anh đến nhà nhạc sĩ nói rằng muốn ăn cơm cùng ông. Định mệnh và cá tính mạnh mẽ của cô đã làm nhạc sĩ hiểu rằng đó sẽ là người phụ nữ chứng kiến những niềm vui, nỗi đau và cả những uẩn khúc mơ hồ trong cuộc đời mình.

Trước mặt mọi người, cô gọi ông bằng cậu, nhưng khi chỉ có hai người với nhau thì gọi tên, thậm chí vui vẻ còn gọi mày tao. Mọi người nhận xét ông ít nói, nhưng chỉ có cô hiểu rằng ông không thích nói với cánh mày râu mà chỉ có hứng khi nói với các cô gái xinh đẹp. Tuy vậy, không phải cô nào cũng hiểu được nhạc sĩ, riêng Hoàng Anh, khi Trịnh Công Sơn bàn về vấn đề gì đó mà cô không hiểu, lập tức cô sẽ tìm sách về vấn đề đó để lần sau có thể đồng cảm cùng ông. Cứ như vậy, họ trở thành tri kỷ.

Trịnh Công Sơn uống rượu quá nhiều nên sức khỏe của ông hao tổn ghê gớm. Thông thường, 9 giờ sáng, ông dậy ra vườn ngồi chơi, lúc đó đã có người đến thăm và bắt đầu uống. Khách cứ đến, chủ cứ rót rượu để chờ đến buổi trưa có người đến ăn cơm cùng, những hôm cô không đến được, ông rất buồn.

Biết ông sống một mình nên Hoàng Anh luôn gọi điện cho một người bạn của ông hay một ca sĩ nào đó nhắn họ đến ăn cơm cùng ông, bởi cô không thể suốt ngày bên nhạc sĩ. Nhiều khi gọi không được ai, cô điện thoại thăm. Ông thường nói: "Buồn là nghề của tôi rồi", vậy là Hoàng Anh bỏ hết chạy đến với nhạc sĩ.

Sau bữa trưa, Trịnh Công Sơn ngủ một tiếng rồi lại ra ngồi ngoài vườn. Thời gian này, khách đến đông nhất và lại hát hò, uống rượu. Đến tối, ông đi ăn với vài người bạn, nếu không thì nhạc sĩ sẽ đến một trong ba quán ăn của các em là quán Trịnh, quán Típ, quán Ba Miền. Mỗi khi có mặt nhạc sĩ ở quán nào là ở đó đông vui

10 giờ đêm, lại có người rủ đi nhậu, nếu đi thì 12 giờ ông mới về nhà rồi lại làm việc đến 4 giờ sáng. Hoàng Anh rất lo lắng, cô hay càu nhàu về chuyện này, thậm chí có hôm cô còn tới nơi ông uống rượu để đưa về nhà. Trịnh Công Sơn là người cả nể, chiều bạn nên ông không từ chối một cuộc họp mặt nào.

Ngoài sáng tác nhạc, Trịnh Công Sơn vẽ rất nhiều tranh. Bức lớn nhất ông vẽ về Vân Anh cũng là một người bạn gái của mình, vẽ to bằng người thật. Với Hoàng Anh, nhạc sĩ chỉ vẽ chân dung vì ông mê khuôn mặt thánh thiện của cô. Sinh nhật nào của Hoàng Anh, ông cũng vẽ tặng một bức, tính ra đã hơn mười bức và cô được tặng hai trong số đó. Có một tác phẩm của ông vẽ chân dung cô rất lớn nhưng không hiểu ai đem bán ra bên ngoài, một người bạn của Trịnh Công Sơn đã mua rồi tặng lại cô khiến Hoàng Anh rất cảm động.

Là người nổi tiếng, có nhiều bài hát được sử dụng trong các đêm nhạc nhưng Trịnh Công Sơn lại không dư dả về tiền bạc. Hoàng Anh cũng không biết gì nhiều về chuyện ông có được trả tiền tác quyền như thế nào. Chỉ duy nhất một lần cô đến chơi, ông rút trong ngăn kéo ra một phong bì có 400 USD mà Khánh Ly trả tiền bản quyền, hôm đó ông muốn cô mặc áo dài nên dẫn đi may.

Dẫu không ôm mộng làm ca sĩ (Trịnh Công Sơn nói rằng trong đời ông sợ nhất là Hoàng Anh và cô cháu gái Típ hát) nhưng Hoàng Anh cũng cầm kỳ thi họa chẳng kém ai. Cô làm rất nhiều thơ, nhất là sau khi Trịnh Công Sơn mất. Cô quyết định không lấy chồng vì nghĩ rằng không còn hình ảnh nào xứng đáng hơn người nhạc sĩ của tình yêu trong lòng mình. Trước đây, mọi người nghĩ Trịnh Công Sơn là người không bình thường trong đời sống riêng tư. Hoàng Anh phủ nhận điều đó, cô cho rằng ông là người bình thường đến dung dị. Nhạc sĩ từng ao ước nếu sinh được một đứa con, ông sẽ đặt tên là Hoàng Hạc.

Trịnh Công Sơn cũng làm nhiều thơ tặng Hoàng Anh. Bài thơ sau viết khi ông ốm dậy viết riêng cho cô giống như một lời thổn thức:

Đường xa vạn dặm em ngồi

Nỗi đời xa vắng, nỗi trời đắn đo

Em là nhật nguyệt từ đây

Tuổi mười chín ấy cũng phai phai người

Em ơi hồng sẽ phai hồng

Đóa hoa hàm tiếu phiêu bồng nỗi đau

Hoa vàng một đóa lạ lùng

Gió chiều tĩnh mịch sẽ trùng trùng xa

Em ơi tịch mịch bây giờ

Ấy là nhan sắc đâu ngờ mất nhau.

(Theo An Ninh Thế Giới)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...4/08/3B9D5C2E/
Trịnh Công Sơn và bức thư 40 năm không gửi
Nằm trong đống đồ đạc lộn xộn, 40 năm qua, lá thư nhạc sĩ họ Trịnh gửi Joan Baez, người bạn đồng chí hướng nhưng chưa một lần gặp mặt, trở thành kỷ vật vô giá cố nhạc sĩ để lại trên cõi đời trần ai. Ngày 22/6 tới, cả ông và Baez cùng được tôn vinh tại "Giải thưởng âm nhạc vì hòa bình".

Chị Joan Baez thân mến!

Trong lúc viết lá thư này cho chị, trước mắt tôi có lá thư ngỏ và bên tai có tiếng hát We shall over come của chị.

Vào những năm 60, có một kỷ niệm nhỏ khiến tôi tình cờ biết được tiếng hát của chị. Năm ấy, tôi lên một thành phố nhỏ ở vùng cao nguyên Việt Nam và nhân tiện ghé quán cà phê thăm người bạn cũng là ca sĩ. Vào quán, tôi thấy những đĩa hát có hình chị dính ở bức tường bằng gỗ. Ở ngoài trời rất lạnh, quán có đèn màu hồng, và ở chiếc quầy ngồi trên ghế cao cách tôi khoảng 2m, có một người lính Mỹ ngồi im lặng truớc ly rượu. Tiếng hát của chị bay la đà trên mặt bàn, ghé vào từng ly rượu, và dường như muốn thăm hỏi từng trái tim con người. Khi người lính Mỹ đứng dậy bước ra, tôi thấy trên mắt có một giọt nước màu hồng. Đến nay tôi không còn nhớ bài hát đó là bài gì, nhưng tiếng hát của chị có lẽ đã gợi lên trong lòng người ấy nỗi nhớ quê hương.

Nếu lúc này tôi nói tôi yêu quê hương của tôi, tôi yêu những người thân thiết của tôi nơi này thì dĩ nhiên, chị sẽ chẳng có gì để ngạc nhiên cả. Bởi vì trên mặt đất này ai cũng có một quê hương, nơi đó cũng như một chiếc nôi êm ái, mỗi người đã được sinh ra, lớn lên, sống rồi chết. Ở đó cũng còn có cả hạnh phúc lẫn sự khổ đau như hai khuôn mặt muôn đời của đời sống nhân loại.

... Nhưng chị làm thế nào hiểu được hết số phận của một đất nước, trên một ngàn năm, chưa hề biết đến sự nghỉ ngơi. Khát vọng về hòa bình, về tình yêu, về hạnh phúc, chính chúng tôi cần hơn bất cứ ai trên cuộc đời này. Tôi không muốn kể ra đây thật nhiều thí dụ, nhưng tôi tin rằng chị chẳng bao giờ biết được trong những nhà tù cũ tại Việt Nam, có những người ở tù từ 1954 chưa hề biết đến ổ bánh mỳ là gì. Làm thế nào nói cho hết được về con người trong một xứ sở mà chiến tranh đè nặng suốt hơn một nghìn năm. Và số phận của những con người ấy sẽ như thế nào, nếu không có cuộc Cách mạng vừa qua mang lại độc lập và thống nhất trên đất nước chúng tôi...?

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...4/05/3B9D25CF/
Trịnh Công Sơn với trái tim dành cho hòa bình
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.
Được tôn vinh ở giải thưởng âm nhạc hòa bình thế giới (WPMA) có lẽ là món quà tuyệt diệu nhất cho những nỗ lực trong suốt cuộc hành trình dài 40 năm vào bề sâu của âm thanh và ngôn ngữ của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.

Sự nghiệp âm nhạc cho hoà bình của Trịnh Công Sơn khởi đầu từ 1965, và thật sự trở thành hiện tượng cuốn hút ở miền Nam Việt Nam khi tập ca khúc Thần thoại, quê hương và thân phận của ông xuất bản vào 1966. Cùng với tình ca, thiền ca là những ca khúc viết về chiến tranh và hòa bình, là khúc sông có dòng chảy mãnh liệt nhất và cũng tha thiết nhất cho chiến tranh không còn và nền hòa bình thật sự cho Việt Nam.

Như một nhà truyền giáo, tận tụy và khắc khổ, thách thức và tin yêu, Trịnh Công Sơn miệt mài, kiên trì viết và hát, trốn tránh và xuất hiện trong suốt thời kỳ chiến tranh. Từ Sài Gòn ra Huế và ngược lại, đâu đâu lòng ngưỡng mộ của tuổi trẻ miền Nam dành cho những ca khúc tiêu biểu ước mơ của họ mà ông đã viết và cùng họ hát như sóng trào dâng không ngừng:"... Quả tim này dành cho lửa hồng/ Cho hòa bình, cho con người còn chờ đấu tranh..."

Chính nhờ có dòng nhạc hòa bình đầy xúc cảm như thế, tầm vóc của Trịnh Công Sơn vượt qua mọi giới hạn địa lý và văn minh. Từ châu Âu đến bên kia bờ đại dương, Jacques Prel, một người Bỉ, kẻ hát rong tuyệt vời trên các kinh thành của cựu lục địa, đã vận động lòng nhân ái con người thay chỗ chiến tranh, Joan Baez và Bob Dylan đã làm cho người Mỹ xuống đường từ NewYork cho đến California, đòi chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam, bằng các ca khúc và tiếng hát phản chiến đầy cuốn hút.

Nhạc phản chiến của họ cũng như các ca khúc hòa bình của Trịnh Công Sơn như thứ ánh sáng của lương tâm, thứ ánh sáng quý giá cuối cùng dẫn dắt con người ra khỏi vùng u minh của tham vọng. Từ đó họ là bạn của nhau mặc dù chưa hề được thấy mặt một lần. Chính Joan Baez, nữ ca sĩ nổi tiếng người Mỹ gốc La tinh nói với Bob Dylan về nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, và gọi Trịnh Công Sơn là Bob Dylan của Việt Nam. Và giờ đây, cả 3 tên tuổi này cùng được tôn vinh trong chương trình WPMA, tổ chức tại sân vận động Mỹ Đình, Hà Nội vào 22/6.

"Nơi đây tôi chờ/ nơi kia anh chờ/ trong căn nhà nhỏ/ mẹ cũng ngồi chờ/ anh lính ngồi chờ trên đồi hoang vu/ người tù ngồi chờ.../ Chờ tin mừng sông/ chờ núi cũng chờ mong/ Chờ trên vầng trán mẹ thắp lên bình minh/ Chờ ngày Việt Nam thống nhất cho những tình thương vô bờ..." (Chờ nhìn quê hương sáng chói).

Những lời bài hát như thế làm sao không mang thế giới đến gần với Việt Nam hơn. Chính John Schafer, người Mỹ từng ở Huế và yêu nhạc Trịnh Công Sơn, hiện là học giả ở Mỹ, viết trong bài tưởng niệm nhạc sĩ Trịnh Công Sơn: "Rất ít cái chết của người danh tiếng làm tôi bàng hoàng như khi nghe tin Trịnh Công Sơn mất. Tôi thấy Trịnh Công Sơn đã ảnh hưởng đến người Việt vào trạc tuổi chúng ta, tương tự như Joan Baez ảnh hưởng đến thế hệ người Mỹ cùng thế hệ với tôi vậy".

Khi Trịnh Công Sơn qua đời, các báo Nhật đều đăng tin và Diễm xưa được phát lại rất nhiều lần theo yêu cầu của khán giả Nhật. Ở xứ sở hoa anh đào, bài hát của ông mới được dịch ra tiếng Nhật, do ca sĩ Nhật hát và phổ biến trên các đài phát thanh.

Dẫu sao, một giải thưởng như tên gọi của nó, dù đến muộn với Trịnh Công Sơn, vẫn là một ý nghĩa lớn, đáng ca tụng vì nó đã chọn đúng những người làm nên một thời đại âm nhạc hòa bình, mang tính lịch sử không chỉ với Việt Nam mà cho toàn thế giới.

Trịnh Cung

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...4/05/3B9D25BF/
Trịnh Cung: 'Trịnh Công Sơn - người dạy tôi sự lịch lãm'
"Tôi thích người nghệ sĩ này ngay lần gặp đầu tiên vì cách cảm thụ văn nghệ cũng như cách sống của anh, vừa tinh tế, vừa mới mẻ lại ấm áp tình bạn. Tôi lớn dần lên cả về mặt tâm hồn lẫn sự lịch lãm từ tình bạn này", hoạ sĩ Trịnh Cung nhớ về cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn như thế.

Tôi gặp Trịnh Công Sơn từ khi còn rất trẻ, lúc ấy Sơn đã là một người đàn ông rất gallant rồi. Ngoài sự chia sẻ về cảm thụ văn học, âm nhạc, nhạc sĩ còn dạy tôi khiêu vũ. Sơn nhảy beebop rất đẹp. Mỗi lần bán được tranh, tôi và Sơn đi ăn cơm Tây, sau đó đến vũ trường. Không được làm bạn với Sơn, chắc đến bây giờ tôi vẫn còn lọng cọng với đám muỗng nĩa, uống nhầm rượu vang đỏ khi ăn món cá và rượu vang trắng khi ăn món thịt. Cũng nhờ Sơn mà tôi biết phân biệt bộ cánh nào đi làm, bộ nào sẽ dự tiệc, biết nhận xét thế nào là một bộ veston đẹp, lịch sự với chiếc cavát lụa và điệu nghệ trong đôi giày da đúng kiểu.

Đó cũng là lần đầu tiên tôi sắm cho mình bộ veston bằng vải dormeuil của Anh, được thiết kế bởi nhà may nổi tiếng Jean Tailor. Thật thú vị khi khoác lên người những áo quần do các thợ tài danh lúc bấy giờ đảm nhận. Mỗi dịp về ăn Tết với mẹ và em, Sơn đều mang về những món quà gắn liền với thương hiệu nổi tiếng. Cái cảm giác thích thú khi khoác trên người bộ quần áo đắt tiền, đến bây giờ tôi vẫn không thể quên, dù hiện tại, với tôi mọi thứ đã đơn giản hơn nhiều.

Trong cuộc thi Hoa hậu áo dài mà Trịnh Công Sơn là thành viên Ban giám khảo, nhạc sĩ được tặng một bộ veston do nhà may danh tiếng hàng đầu ở Sài Gòn thiết kế. Nhưng rồi nhạc sĩ đã từ chối mặc nó bởi cảm giác đeo trên người chiếc hộp bằng vải cứ quẩn quanh trong ý nghĩ của anh. Vài ngày sau, tôi chứng kiến anh tặng món quà này cho người bạn đứng tuổi.

Những ngày cuối đời của Trịnh Công Sơn, dù bệnh tật đã vắt kiệt sức, nhạc sĩ vẫn giữ phong thái lịch lãm. Tất cả đau đớn và tuyệt vọng, anh đã cố gắng để nó diễn ra thật nhẹ nhàng. Hơn 2 năm rồi, tôi không còn được ngồi với anh ở góc phố thân quen ngắm nhìn cuộc đời đang hối hả ngược xuôi, hay lặng lẽ chìm đắm trong những cảm xúc suy tư. Trịnh Công Sơn, người đàn ông sống lịch lãm cho đến hơi thở cuối cùng, vẫn cùng tôi tiếp tục chia sẻ niềm vui và nỗi đau của đời này.

Hoạ sĩ Trịnh Cung

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...4/03/3B9D1285/
Các nghệ sĩ tưởng nhớ về Trịnh Công Sơn
Đắm say và thăng hoa trong âm nhạc, hội họa, thơ ca, nhưng đời thường, ông vô cùng bình dị và hồn nhiên. Chính vì vậy, Trịnh Công Sơn luôn được đồng nghiệp dành cho tình cảm yêu thương, chân thành nhất.

Nhạc sĩ Bảo Chấn: Trong suy nghĩ của tôi, anh là một người chuyên hát vu vơ những điều không vu vơ. Những điều tưởng chừng không thể nói bằng lời, thì lại được anh gọi tên một cách nhẹ như không. Có phần nào đó do địa lý, thổ nhưỡng của xứ Huế, đã gieo vào tâm hồn mang nhiều Phật tính và rất phong trần của anh những ca từ như được thốt ra trong tiềm thức... Về hình thái bên ngoài, nhạc của anh không có tổ chức của những nhà nhạc học lớn, có lẽ nhờ vậy rất dễ nghe. Anh giống như một chất dịch đặc biệt có thể hòa tan trong bất cứ dạng thức nào… Hát nhạc của anh, điều đầu tiên là phải thật hồn nhiên, giản dị, và dễ nghe. Tôi có cảm giác, cách phối nhẹ nhàng khoan thai của dàn nhạc giao hưởng Nhật Bản năm 1972 cho bài hát của anh là đúng với tinh thần Trịnh Công Sơn nhất. Nó rỉ rả, như mưa dầm thấm đất... Khi đặt vấn đề phối khí cho anh, tôi rất hay bị vướng. Tôi phải tự mình hát rất nhiều lần bài hát ấy, để nó tự nhiên thấm sâu vào mình...

Cho tới bây giờ, người ta vẫn biết truyện Kiều là một kiệt tác, Nguyễn Du là một thi hào lớn. Với Trịnh Công Sơn cũng vậy. 100 năm hoặc 200 năm sau, Trịnh Công Sơn vẫn sống, nhạc của anh sẽ được thể hiện theo cách của họ, vào đúng cái thời điểm mà họ có mặt trên đời. Đó là chân lý.

Nhạc sĩ Quốc Bảo: Anh Sơn là một huyền thoại, những giá trị của huyền thoại là vĩnh cửu. 20-30 năm sau, những thế hệ có thể nghe nhạc anh Sơn theo tâm thức khác, nhưng tinh thần của anh thì còn mãi. Anh Sơn gắn với một giai đoạn lịch sử, một giai đoạn lịch sử khó phai và huyền thoại ấy còn sống chừng nào giai đoạn lịch sử ấy còn sống. Khánh Ly đã thành công khi hát nhạc Trịnh, vì cô đã bảo lưu được cái không khí lo sợ, không khí hiện sinh, nuối tiếc... vốn đầy ắp trong nhạc của anh, với sự trung thực nhất khi hát. Nếu không phải là Khánh Ly, thì tôi sẽ chọn một phương án là mở các ca khúc của anh ra để… đọc! Có người nói ca từ của tôi ảnh hưởng nhiều của Trịnh Công Sơn. Anh Sơn là một huyền thoại, tôi không phải là huyền thoại. Nếu phát biểu như thế là có lỗi với anh Sơn, chứ không phải với tôi.

Nhạc sĩ Bảo Phúc: Tôi may mắn được là người phối nhiều nhất nhạc của anh Sơn. Ba trăm tám mươi bài trong tổng số hơn 600 bài của anh do tôi phối, đều có nguồn gốc. Mỗi lần như vậy, hai anh em thường ngồi lại với nhau để khẳng định bút pháp riêng cho từng bài. Anh đã dạy tôi cách phối nhạc bằng hội họa, như những nét mỏng dày, sáng tối của tranh thủy mạc, định hình bằng nhạc cụ. Anh thích tiếng sáo tượng trưng cho trời, tiếng cello tượng trưng cho đất, những gam màu lạnh tượng trưng cho sự ảm đạm, và màu cam, đỏ, vàng... biểu hiện độ ấm áp, rực cháy. Anh rất giỏi về cách pha trộn màu của hội họa trong âm nhạc. Một lần, anh sử dụng màu rất táo bạo cho Có một ngày như thế, đó là màu bordeau đi với xám, như sự khát khao giữa mùa đông lạnh giá... Ru ta ngậm ngùi anh muốn dùng bộ gõ đập vào nhau cộc và lạnh, nhưng kết thúc lại đưa toàn bộ màu sắc của bộ kèn hơi vào như một sự thảnh thơi... Nhạc của anh đừng quá tạo ra nhiều kịch tính, phải nghe được lời mới hiểu được nội dung, nếu quá chú trọng phần nhạc để che mất phần lời là sai lầm lớn. Nhưng đó lại là thực tế mà các tụ điểm hiện nay đang làm.

Ca sĩ Hồng Nhung: Nhạc của anh Sơn không thể dùng những bước đột phá về phối, bởi đó là dòng nhạc classic, thật buồn và thật giản dị. Hồng Nhung chỉ muốn đi đến cùng sự giản dị ấy của anh, nhưng có lẽ sẽ chẳng bao giờ tới được, bởi đằng sau những ca từ của anh là những khắc khoải mang triết học của đạo giáo, vừa mạnh mẽ vừa vô hình, vừa như dễ hiểu lại vừa mênh mang đến khôn cùng, vì thế nên nó mới mỗi ngày...

Đạo diễn Đoàn Khoa: Khi được làm chương trình riêng về Trịnh Công Sơn, tôi bi quan hơn là lạc quan. Tôi sợ một ngày nào đó, khán giả không hát, không nghe nhạc Trịnh nữa, bởi thế giới ngày nay quá biến động, không còn những phút giây cho con người ta lắng lại... Nhưng cũng có một niềm vui nho nhỏ khi tôi đến với Hội ngộ Quán ở Bình Quới. Ở đây có một loại khán giả khác, tìm một chỗ để chiêm nghiệm chính mình qua nhạc của Trịnh Công Sơn.

Làm sao để nuôi dưỡng, để giữ được âm nhạc Trịnh Công Sơn? Đầu tiên, chính các nghệ sĩ phải rèn luyện và xây dựng cho mình một nền tảng văn học. Chính điều đó quyết định mọi thứ. Từ lòng yêu mến văn học và tiếng Việt thực sự, họ mới có thể cảm và yêu mến Trịnh Công Sơn nói riêng, và những dòng âm nhạc giá trị nói chung.

Nhà văn - đạo diễn Nguyễn Thị Minh Ngọc: Kịch bản Hãy yêu nhau đi của tôi ban đầu có tên là Món quà, nhưng khi dàn dựng, chúng tôi thấy âm nhạc của Trịnh Công Sơn đã bao trùm lên tất cả, nên đã chọn cái tên cũng là tựa một bài hát của anh. Qua âm nhạc của anh, người ta tìm thấy một thái độ sống. Vở diễn đã hết, nhưng khán giả vẫn ngồi lặng phắc để nghe cho trọn âm nhạc của anh. Âm nhạc của anh đã bước vào sân khấu, tôi nghĩ đó cũng là một cách để Trịnh Công Sơn sống mãi. Tôi cảm ơn Trịnh Công Sơn và hiểu hơn ai hết, để có được một tác phẩm sống mãi, anh đã phải trả giá rất lớn cho cuộc đời riêng, bước qua những nỗi đau, để chia sẻ được với nỗi đau... Tôi đã đứng bên cánh gà, nghe Thành Lộc hát, để được... khóc. Tôi không quan tâm đến những ai hát bằng cổ họng, mà chỉ nghe những người hát bằng trái tim, Thành Lộc là một người như thế. Tôi tin là anh Sơn sống mãi, vì công chúng của anh Sơn đủ độ nhạy để giữ tiếng hát nào trong tim. Nếu nó đến được trái tim, thì nó sẽ nằm lại ở đó.

(Theo Thể Thao TP HCM)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...3/04/3B9C6880/
Trịnh Công Sơn và những cảm tác đầu đời
Quãng thời gian 1957-1960 chứng kiến sự ra đời những ca khúc đầu tiên của Trịnh Công Sơn. Và những bài hát này có tính quyết định trong nét nhạc, trong văn phong, cũng như chỗ đứng của nhạc sĩ trong nghệ thuật âm nhạc và trong lòng khán giả.

Trịnh Công Sơn 18 tuổi, tuổi sung mãn, yêu đời. Không những vậy, người nhạc sĩ này lúc đầu rất yêu chuộng thể thao, đặc biệt là các môn tạ, chạy đua, judo, và anh từng giật giải về chạy đua. Không may, anh bị tai nạn. Nằm bệnh, học hành trắc trở, Trịnh Công Sơn cùng một số bạn khác như Hoàng Phủ Ngọc Tường, Tường Phong, Nhương Sao, Bửu Ý ấn hành một tạp chí lấy tên là Quan Điểm. Anh em có ước vọng quy tụ nhau thành một nhóm bạn văn nghệ, phần nào đó như những nhóm Tự Lực Văn Đoàn, Xuân Thu Nhã Tập, Đồng Vọng... trước đây, hay nhóm Sáng Tạo ở Sài Gòn. Anh em sinh hoạt với nhau không phải để đàn đúm mà là làm giàu cho nhau bằng cá tính, năng lực và sở trường của từng người.

Thời điểm này cũng là lúc đời sống âm nhạc có nhiều biến đổi. Năm 1957 là năm thành lập ĐH Huế. Trên đường phố lác đác những sinh viên đầu tiên mang cà vạt hoặc đi trên những chiếc xe gắn máy. Nhiều người được đào tạo ở nước ngoài trở về, hăng say với sứ mệnh “du nhập khoa học và tư tưởng hiện đại của thế giới”. Lần đầu tiên một giáo sư quan tâm đến một ca sĩ đã làm nên hiện tượng trong xã hội. Giáo sư Nguyễn Văn Trung viết tiểu luận có tựa đề Ảo ảnh Thanh Thúy đã thực sự gây chú ý. Thanh Thúy là ca sĩ rời Huế vào Sài Gòn lập nghiệp. Giọng ca liêu trai như tâm sự với người nghe trong cái vắng lặng của đêm khuya về những cảnh đời bất hạnh.

Trịnh Công Sơn bắt đầu viết bài hát. Anh có những chuyến đi vào Sài Gòn và làm quen với giới ca nhạc và không khí phòng trà. Khởi đầu là những sáng tác mang tên Sương đêm, Chơi vơi... qua giọng hát nổi tiếng nhất ở Huế lúc bấy giờ là Hà Thanh. Những bản nhạc đó chưa ấn hành, nay đã thất lạc.

Năm 1958, Trịnh Công Sơn vào học ở Trường Jean - Jacques Rousseau. Ca khúc Ướt mi chào đời, được Nhà Xuất bản An Phú ấn hành, do Hà Thanh và Thanh Thúy trình bày. Bài hát này cũng như ca khúc ra đời năm sau là Thương một người viết về bóng đêm ôm ấp giọng hát liêu trai giữa thành phố Sài Gòn. Ban đêm là không gian của kiếp người lầm lũi, là thời gian của đèn màu và chén đắng.

Giã từ nơi huyên náo năm 1959 để về lại với Huế êm đềm, với những đoàn học sinh áo trắng Đồng Khánh lóc cóc guốc mộc, với những hàng cây long não, những chiếc cầu, Trịnh Công Sơn sửa soạn rước vào tâm khảm một hình bóng thiếu nữ suốt đời không phai: đó là hình bóng của Diễm xưa, năm 1960, và ca khúc này cũng trở thành bất tử. Một trong những khía cạnh đặc sắc của nhạc Trịnh Công Sơn là ca từ. Lời ca như thơ, khác thường, độc đáo, sâu đậm... Nhiều chữ, nhiều đoạn, nhiều câu như khoác lên mình những hình ảnh bông hoa, mảnh pha lê... với ánh sáng, tinh thể cùng như đậu xuống sóng nhạc làm bằng khí huyết, xúc cảm của một thanh niên có năng khiếu riêng biệt, có sức cảm thụ nhạy bén trầm sâu, sống giữa một khung cảnh thiên nhiên đầy thơ mộng, hoài cảm và một hoàn cảnh xã hội có nhiều cơ duyên đáp ứng lòng người.

(Theo Người Lao Động)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...3/03/3B9C660E/
Những phụ nữ Trịnh Công Sơn yêu mến nói về ông
Đó là Khánh Ly, giọng hát liêu trai đã gắn liền với nhạc phẩm của ông mấy chục năm qua. Hồng Nhung, người được xem như đại diện tiêu biểu cho thế hệ ca sĩ sau này. Và, Trịnh Vĩnh Trinh, cô em út thân thiết với tiếng hát khước từ mọi khuôn phép.


Ca sĩ Khánh Ly.
Khánh Ly: Bao nhiêu ngày tháng qua đi, anh vẫn không bao giờ thay đổi. Tôi cũng thế. Cả hai không có những thắc mắc về đời sống của nhau, 30 năm trước không hỏi thì 30 năm sau cũng không hỏi... Tôi quý những giây phút ở bên anh và tôi nghĩ anh sẽ nói với tôi điều cần nói, nếu có. Anh im lặng vì có thể những điều anh nghĩ, anh muốn, không còn cần thiết để phải nói ra.

“Em theo đời cơm áo. Mai ra cùng phố xôn xao. Bao nhiêu ngày yêu dấu tan theo...”. Tôi có cảm tưởng đó là một lời trách móc anh cho tôi. Rất dịu dàng như bản tính anh. Từ bao nhiêu năm nay, câu hát đó theo tôi như một vết thương. Đời cơm áo quả thật đã làm cho tôi lắm ê chề, khổ đau, nhưng những ngày yêu dấu bên anh và bạn bè đã chẳng bao giờ tôi quên... Dù đời sống có lắm tan vỡ, có lắm chìm sâu nhưng mơ ước của một đời người thì trong trái tim bầm dập của tôi, những ngày tháng cũ vẫn là một điểm son, là một bám víu cuối cùng và duy nhất.


Ca sĩ Hồng Nhung và Trịnh Công Sơn.
Hồng Nhung: Hồi đó, chúng tôi gặp nhau hàng ngày, lúc thì đi xem tranh ở gallery, lúc thì đến dự khai trương một nhà hàng của người bạn, lúc thì quanh quẩn nhà anh chuyện trò cả buổi, lúc thì lang thang thả bộ ra quán mì nhỏ gần Hồ Con Rùa ăn sáng... Anh đã luôn yêu thương mọi người, trong đó có tôi, như thế. Anh lúc nào cũng nhẹ nhàng và chẳng nề hà trả lời tất cả những câu hỏi của tôi, nhiều khi là ngô nghê, về đời sống, về âm nhạc, hay về bất cứ điều gì dù nhỏ bé nhất. Tôi kể cho anh nghe những điều làm tôi buồn, những mất mát khi còn nhỏ. Anh chỉ ngồi lặng im. Và sự im lặng của anh làm tôi thấy được lắng nghe, được hiểu và được vỗ về... Anh cho tôi một miếng ngọc hình quả bí, bảo tôi đeo nó sẽ may mắn, vì quả bí hợp với tuổi tôi. Anh cho tôi thấy hạnh phúc thật giản đơn. Và anh là người đã làm cho tôi không cảm thấy xa lạ và bỡ ngỡ ngay những ngày đầu tiên sống ở Sài Gòn.

Trịnh Vĩnh Trinh: Tôi nghĩ, điều may mắn cho đời và cho tôi, là được làm em của anh Sơn. Điều này tôi đã được thấy từ những năm còn rất nhỏ. Với tôi, anh Sơn như một người cha, vì thân sinh chúng tôi qua đời rất sớm, từ khi tôi còn trong bụng mẹ. Anh rất thân với tôi tuy anh là lớn nhất và tôi nhỏ nhất trong nhà. Tôi lớn lên cùng với âm nhạc của anh. Anh Sơn có một cuộc sống rộng rãi, phóng khoáng với bạn bè, đồng thời luôn luôn gần gũi với các em. Và những ca khúc anh viết, thì chúng tôi, các em của anh, là những người đầu tiên được nghe hát và được dạy cho hát.

(Theo Thời Trang Trẻ)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...2/04/3B9BAA8F/
Những "nàng thơ" của Trịnh Công Sơn
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn thời trẻ.
Ca khúc của anh người ta vẫn hát, vẫn thưởng thức nhưng không phải ai cũng biết được xuất xứ của chúng. Dưới đây là nguồn cội, ý nghĩa của một số bài hát viết về tình yêu của anh.

''Cuối cùng cho một tình yêu''

Ở Đại học Văn khoa Huế lúc ấy có cô Trần Thị Nh. H. Cô không nằm trong danh sách người đẹp, nhưng hay mặc áo dài tím, có dáng đi mềm mại như tơ, hát hay, nên H. rất được mến mộ. Họa sĩ Trịnh Cung lúc còn học Mỹ thuật Huế rất mê Nh. H. Vì tuyệt vọng, anh đã làm nên bài thơ Cuối cùng cho một tình yêu. Bài thơ này đã được Trịnh Công Sơn phổ nhạc và nổi tiếng gần 40 năm qua. Một điều thú vị là: ''Cho đến nay, Nh. H. đã có gia đình, có cháu nội, cháu ngoại mà vẫn chưa biết bài thơ phổ nhạc bất hủ ấy Trịnh Cung đã làm cho chính mình" (lời thú nhận của Trịnh Cung).

Tương tự, Trịnh Công Sơn đã yêu Ph.Th. - em ruột ca sĩ Hà Thanh. Sau này, anh kể lại: ''Hà Thanh có đến bốn, năm người em gái, nhưng mỗi lần Ph.Th. đến sau lưng là mình biết ngay bởi mùi hương rất đặc trưng". Chưa bao giờ Trịnh Công Sơn dám tỏ tình với Ph.Th. và Ph.Th. cũng không có một cử chỉ nào khiến người bạn âm nhạc của chị mình hiểu nhầm là cô có cảm tình riêng. Thế mà nhạc sĩ họ Trịnh đã si tình, và nhờ cái vẻ đẹp thánh thiện ''em đứng lên gọi mưa vào hạ'' ấy của Ph.Th., anh đã viết nên mấy bài hát Nhìn những mùa thu đi, Nắng thuỷ tinh và Gọi tên bốn mùa. Ph.Th. lập gia đình với ông tiến sĩ B. làm trưởng khoa luật rồi làm Bộ trưởng Giáo dục, ''tuổi tác không cân xứng nhưng danh vọng và sắc đẹp thì đẹp đôi''. Sau đó, vì thời cuộc, tiến sĩ B. mất sớm, Ph.Th. vẫn giữ sự đoan trang, đức hạnh nuôi dạy các con ăn học đến nơi đến chốn tại Boston (Mỹ). Cuối năm 2000, gặp lại Hà Thanh và Ph.Th. tại Huế, vẫn thấy hai chị em này không sợ thời gian, vẫn đẹp như nắng thủy tinh thuở nào. Nhớ lại chuyện xưa, các cô rất vui và xem đó là kỷ niệm của giai đoạn đẹp nhất đời mình. Tuy chỉ mới một chiều, nhưng bạn bè thuở ấy vẫn xem chuyện Trịnh Công Sơn si mê Ph.Th. là mối tình đầu của anh.

''Hai mươi năm xin trả nợ dài''

Khoảng năm 1962, gia đình Trịnh Công Sơn gặp khó khăn về kinh tế, gian phố lớn ở đường Phan Bội Châu (Ngã Giữa) phải sang cho người khác và qua thuê một căn hộ ở tầng một, dãy lầu mới xây ở đầu cầu Phú Cam. Hàng ngày, Trịnh Công Sơn đứng trên lầu ngắm các cô nữ sinh đi qua cầu Phú Cam, đi dọc theo đường Nguyễn Trường Tộ đến trường Đồng Khánh. Trong đám xuân xanh ấy có cô Ngô Thị Bích Diễm, con gái thầy Ngô Đốc Kh. - người Hà Nội. Bích Diễm giống bố, người dong dỏng cao, nét mặt thanh tú, bước đi thong thả nhẹ nhàng.

Con người của Diễm rất hợp với cái tên Diễm và cũng thích hợp với tâm hồn bén nhạy của Trịnh Công Sơn. Anh yêu Diễm mê mệt. Những ngày không thấy Diễm đi qua, anh đau khổ vô cùng. Anh trông thấy con đường trước nhà ''dài hun hút cho mắt thêm sâu'' (Diễm xưa). Nhưng anh cũng biết, gặp Diễm để nói lên nỗi đau ấy không phải là chuyện dễ.

Thầy Ngô Đốc Kh. - thân sinh của Diễm, là một ông giáo rất nghiêm. Ông không thể chấp nhận một anh chàng chưa có bằng đại học, tóc dài, cằm lún phún râu chuyện trò với cô con gái đài các của ông. May sao lúc ấy họa sĩ Đinh Cường thuê nhà ở gần nhà Diễm để làm xưởng vẽ. Hai bạn canh chừng những khi thầy giáo có giờ dạy, mà Diễm đang ngồi ở nhà học bài thì liền liều mình qua thăm. Những lần liều mình ấy, có khi Diễm tiếp, có khi Diễm để cho người nhà tiếp.

Khác với Ph.Th., Diễm biết Trịnh Công Sơn yêu mình và trái tim cô nhiều khi cũng rung động. Nhưng lúc ấy Diễm không thể vượt qua được sự nghiêm khắc của gia đình để nói cho tác giả Ướt mi biết điều đó. Trịnh Công Sơn trút hết nỗi lòng yêu Diễm vào bài Diễm xưa. Nhưng sự việc không dừng ở đó, bởi mấy năm sau, khi Diễm vào học ở Sài Gòn, em gái cô cũng lớn lên thành một thiếu nữ xinh đẹp. Với cái cầu đã bắc từ hồi yêu Bích Diễm, tâm hồn của Sơn qua cây cầu cũ, nói như Đinh Cường ''Sơn lại da diết với cái dáng vẻ khoan thai, áo lụa vàng của Dao A. để rồi thất vọng, để rồi...''.

Khác với những lần yêu trước, thất vọng về Dao A., Trịnh Công Sơn không bắt nhạc của anh phải mang cái gánh thất tình của anh. Không ngờ hai mươi năm sau, trải qua bao nhiêu dâu bể, từ bên Mỹ, Dao A. trở về Việt Nam tìm Trịnh Công Sơn. Không rõ Dao A. nói gì với Sơn, và còn gì nữa không, mà anh đã rất hài lòng với thực tại ''hai mươi năm xin trả nợ dài, trả nợ một đời em đã phụ tôi'' (Xin trả nợ người). Trong hai mươi năm ấy, Dao A. đã có gia đình, đã hiểu rõ cuộc đời, nên hết ''phụ tình'' Trịnh Công Sơn.

Đinh Cường đã viết: ''Tháng cuối cùng trước khi Sơn mất, Dao A. về thăm suốt tuần, sáng nào A. cũng đến ngồi bên chiếc xe lăn của Sơn, chỉ còn biết nhìn Sơn, cho đến chiều tối mới về nhà''. Trịnh Công Sơn yêu Dao A. phải trải qua hai mươi năm mới ''nhận'' được lời đáp. Tuy đã quá muộn, nhưng trên cõi đời này có mấy ai được yêu và được nhận trong một khoảng cách dài lâu đến thế đâu!

''Coi như phút đó tình cờ''

Gặp người đẹp, Trịnh Công Sơn dễ yêu, mà không riêng gì Sơn, các bạn thân sơ của anh cũng đều như thế. Sơn không nề hà chuyện yêu một chiều, không sợ đau khổ vì tình phụ, đã yêu là yêu mãi, yêu hoài, yêu hết mình. Nhưng cũng có lúc anh ''chán tình'', vì cho rằng mình yêu nhầm. Ngày ấy, ở bên kia sông Thọ Lộc, thuộc phường Vĩ Dạ, có cô nàng tên Nguyệt rất đẹp. Trịnh Công Sơn đã yêu say đắm. Vô tình, trong lúc nói chuyện với Sơn, cô buột miệng khen một anh chàng nào đó đẹp trai ''vì anh ấy lai Tây''.

Chỉ một chuyện vô tình rất nhỏ, thế mà Trịnh Công Sơn cảm thấy bị xúc phạm, anh không thể hiểu nổi một người mình yêu mà lại có một quan niệm thẩm mỹ lệch lạc đến thế. Tất cả những yêu thương Nguyệt trong lòng anh bỗng nhạt nhoà hết. Anh viết bài Nguyệt ca. Anh ca ngợi cô nàng Nguyệt hết lời khi trăng là Nguyệt. Nhưng khi anh phát hiện ra từ trăng thôi là Nguyệt, Nguyệt không phải là người anh mơ ước, anh xem chuyện anh yêu Nguyệt coi như phút đó tình cờ và về sau anh không nhắc đến cô nữa.

Trịnh Công Sơn yêu rất nhiều, về sau có thêm Bích Kh., có Chu Nguyệt Ng., có Michiko, có Hồng Nhung... nhưng định mệnh vẫn cứ bắt anh phải đứng trước cái ngưỡng của tình yêu. Nếu anh còn sống thêm vài mươi năm nữa, sẽ còn ai nữa... và cũng thế thôi. Nếu anh bước qua khỏi cái ngưỡng ấy thì chưa chắc đã có được cái địa vị người sáng tác nhạc tình hay nhất thế kỷ.

(Theo SGTT)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...2/04/3B9BAA08/
Trịnh Công Sơn đã rời xa "cõi tạm" tròn một năm
Không chỉ bạn bè mà rất nhiều khán giả yêu nhạc trong và ngoài nước đều tiếc thương ông. Nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9, một người bạn chí cốt của Trịnh Công Sơn, đã có đôi dòng hồi ức dành tặng độc giả VnExpress nhân dịp này.

Lần đầu tiên tôi gặp Trịnh Công Sơn là vào năm 1959, tại nhà một ca sĩ mà sau này rất nổi tiếng với giọng hát liêu trai: Thanh Thúy. Ngày ấy, Sơn đưa tác phẩm đầu tay Ướt mi cho cô ca sĩ có dáng vóc gầy gò, tính tình nhút nhát.

Từ đó, chúng tôi cùng tập dượt những tình khúc mới của Sơn và thân nhau. Lý do đơn giản là cả hai đều có chung một niềm yêu thích: âm nhạc. Thời gian qua, với bao bận rộn đời thường, chúng tôi thỉnh thoảng mới chuyện trò cùng nhau, Sơn bên ly rượu, còn tôi bên ly cà phê. Chúng tôi trao đổi những suy nghĩ về âm nhạc, về cuộc đời.

Năm 1970, tôi cùng Khánh Ly sang Nhật theo lời mời của Đài Truyền hình NHK để trình diễn những tình khúc của Trịnh Công Sơn. Sơn có việc bận không đi được. Lúc tiễn tôi đi, Sơn nói: “Ánh ráng thay mình giúp Khánh Ly hát cho thật tình cảm. Hãy bảo cô ấy đi đất mà hát, để hết tâm hồn của mình vào nhạc thì sẽ diễn thành công". Và quả thật, khi Khánh Ly mặc áo dài, đi chân đất hát Diễm xưa thì khán giả Nhật hoàn toàn bị chinh phục. Bởi, khi đi đất, chân đứng vững chãi thì ca sĩ có thể hát cao và mạnh mẽ hơn. Từ đó về sau, mỗi khi hát cho sinh viên, học sinh, Khánh Ly đều đi chân đất.

Mối quan hệ giữa nhạc sĩ tài hoa Trịnh Công Sơn và ca sĩ Khánh Ly trở thành huyền thoại. Mọi người cứ nhầm tưởng đó phải là một tình yêu rất lãng mạn. Nhưng, theo cảm nhận cá nhân tôi, Trịnh Công Sơn đối xử với Khánh Ly như một người anh đối với một người em gái. Sơn tận tình chỉ bảo cho cô từng câu hát khó, chữ nào hát to, chữ nào hát êm xuống và truyền cho Khánh Ly cái thần của bài hát. Hơn nữa, lúc đó, Ly đã có gia đình.

Lần cuối cùng cả 3 chúng tôi gặp nhau, đó là dịp tết 2000 khi Khánh Ly trở về thăm quê hương. Ly hát, tôi đệm đàn và Trịnh Công Sơn vừa uống rượu vừa nghe, như ngày xưa. Ngay đến cả lúc ấy, Khánh Ly vẫn như một người em gái xa quê về gặp anh.

Có nhiều dư luận về việc Sơn yêu Hồng Nhung, hay có ý định cưới người mẫu Vân Anh, rồi còn rất nhiều, rất nhiều nữa, nhưng theo tôi hiểu, Trịnh Công Sơn là người yêu tất thẩy mọi người. Anh nhìn cuộc đời giản dị với một lòng yêu thương tràn ngập. Đôi khi người ta lợi dụng cả danh tiếng của anh, nhưng anh vẫn bình thản.


Những lời khuyên chân thành của anh đã giúp tôi đạt thành công trong sự nghiệp âm nhạc. Trước khi Sơn mất, tôi may mắn có dịp đệm đàn cho Sơn hát bài Một Cõi Đi Về. Tôi không ngờ đó là lần hội ngộ cuối cùng. Hôm nay, nhân kỷ niệm một năm ngày mất của Sơn, với tất cả tình cảm thương nhớ, tôi ghi lại đây những kỷ niệm chân thành với lời nhắn nhủ của Sơn: “Hãy yêu âm nhạc với tất cả con tim mình”.

Nguyễn Ánh 9

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...2/04/3B9BA99E/
Trịnh Công Sơn và ca khúc 'Nối vòng tay lớn'
Khi viết bài hát này, hẳn Trịnh Công Sơn đã vô cùng thiết tha mong mỏi cái ngày mà "Trời rộng, bàn tay ta nắm, nối trọn một vòng VN".

Từ những năm giữa thập niên 1960, Nối vòng tay lớn đã trở thành bài hát mở đầu trong tất cả các cuộc sinh hoạt tập thể của sinh viên học sinh trên khắp cả miền Nam. Thuở ấy, ca khúc đã được tuổi trẻ hát lên với tất cả niềm hân hoan nhiệt thành.

Trịnh Công Sơn đã viết Nối vòng tay lớn cho khắp miền Nam cùng hát, thế nhưng ít ai có dịp nghe anh hát. Vậy mà có một ngày, cái ngày trọng đại của TP HCM và cũng là của cả nước, 30/4/1975, người dân Sài Gòn bỗng được nghe Trịnh Công Sơn hát.


Khoảng 3h chiều 30/4/1975, phần lớn mọi người đều túa ra đường để được tận hưởng bầu không khí hân hoan, phấn khởi của ngày thành phố được giải phóng và cũng để được trực tiếp gặp gỡ thăm hỏi với các chiến sĩ giải phóng.

Chính vào lúc ấy, những người dân ở nhà mở radio nghe tin tức qua Đài phát thanh Sài Gòn, đột nhiên có cảm giác khác lạ khi chương trình chợt lặng đi một chút và tiếp ngay đó là tiếng của Trịnh Công Sơn: “Tôi là Trịnh Công Sơn...”, rồi anh cất tiếng hát bài Nối vòng tay lớn. Lúc đó Trịnh Công Sơn chỉ hát “chay” nhưng người nghe cảm thấy xúc động dâng trào khi nghe anh hát trong giờ phút lịch sử ấy của dân tộc. Bài hát thể hiện lòng mong ước của tuổi trẻ sinh viên học sinh, của toàn dân tộc VN đã trở thành hiện thực.

(Theo Tuổi Trẻ)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...5/05/3B9DDCFC/
Bài Hát Cuối Cùng
Tôi bước chân vào đất đai của nghệ thuật tương đối sớm. Từ tuổi mười ba, mười bốn, tôi đã làm những lưỡi sóng liếm láp mạn thuyền văn nghệ. Trong huyết quản tôi có thể thời ấy đã luân lưu những lượng máu bất bình thường.

Sau một vài biến cố lớn của gia đình, tôi bắt đầu một cuộc sống riêng tư không phẳng lặng. Và từ đó tôi rơi vào một cơn mộng mị triền miên.

Có một vài câu hỏi, với tôi, đã trở thành nỗi ám ảnh: Bài hát đầu tiên của anh là bài gì?

Câu hỏi buộc tôi phải trở về những năm tháng xa xôi. Nhưng khi về đến nơi ấy, trong thời điểm ấy, thì vô tình tôi lạc mình về một quá khứ khác xa xăm hơn nữa. Và rồi tự hỏi: Cái đầu tiên ở nơi nào mà có và điều gì đã sinh ra cái đầu tiên kia?

Bài hát Ướt mi được nhà xuất bản An Phú ấn hành tại Sài Gòn năm 1959, Thanh Thúy hát ở những phòng trà và nổi tiếng, trở thành giọng hát liêu trai.

Phải có một nỗi tuyệt vọng nào đó khởi đầu để tôi không ngừng dan díu với những giọt nước mắt của đời làm của cải riêng tư. Eva ăn trái cấm và sự sống thành hình. Tôi e cũng từng nuốt những giọt nước mắt để biết tận tình nói về những giọt nước mắt kia.

Rất nhiều bài hát đã được viết trước Ướt mi nhưng ca khúc này tồn tại như số phận của nó và của tôi. Hình như người Nhật rất thích nó vì dàn nhạc giao hưởng Nhật đã thu bài hát này. Riêng tôi không thích lắm.

Người ta có nhiều lý do để thích một bài hát đầu tiên của một tác giả rồi không quên thắc mắc: Thế thì bài hát cuối cùng của anh là bài gì? Sẽ như thế nào?...

Kết thúc của mọi câu chuyện đời đều không giống nhau. Tôi vẫn thường muốn trầm mình trong cái lẽ vô thủy vô chung nhưng người đời cứ thích níu kéo tôi về trong cái lề thói hữu hạn.

Trên đường băng chạy có cái đích để mình đến. Trong nghệ thuật thì khác. Cái cuối cùng có thể là cái vô hạn và biết đâu, nó từng có trước thời hạn mà mình không ngờ. Sự bất tử không có trước có sau mà thường nó nằm ở điểm mà mọi cơ duyên cùng hội tụ.

Tôi không hề có ý định viết bài hát cuối cùng bởi tôi nghĩ rằng thời điểm đó mình không thể nào bắt gặp được. Nếu vì một lý do tôi buộc mình phải lên đường để viết những ý nghĩ cuối cùng trong một ca khúc thì tôi tin rằng, vào lúc đó tôi sẽ cố gắng cởi trói mình thoát khỏi mọi hệ lụy của đời để sống chứ không cần phải nói thêm một điều gì nữa.

Bài hát cuối cùng có lẽ sẽ chỉ mãi mãi là một giấc mơ. Một giấc mơ buồn thảm mà chúng ta cần phải quên đi để mọi thứ biên giới trong cuộc đời trở thành vô nghĩa và nó sẽ không còn tồn tại như một lời thách thức kiêu hãnh nữa.

Bài hát đầu tiên và bài hát cuối cùng, ngẫm ra cũng chỉ là những bọt bèo vô hình vô tướng. Chúng ta vui chơi với nó và chúng ta quên đi. Có kẻ gieo cầu cho người nhặt được. Kẻ nhặt được không chắc là vui mãi. Kẻ không được cũng chẳng nên lấy nó làm điều.

Hơn ba mươi năm trước có một bài hát đầu tiên, như một trái cầu gieo, có chắc gì hạnh phúc? Không chắc gì hạnh phúc thì sao lại cần phải có bài hát cuối cùng.

Trịnh Công Sơn

http://www.trinh-cong-son.com/thovan.html
Ca Khúc Là Nỗi Lòng Con Người
Đối với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, quá trình 40 năm sáng tác của ông là một cuộc hành trình dài vào bề sâu của âm thanh và ngôn ngữ. Ông coi ca khúc là một mô hình gần gũi, thiết thân và hoàn chỉnh; là cuộc hôn phối kỳ diệu giữa thi ca và âm nhạc. Công việc sáng tác ca khúc không chỉ cho phép ông giãi bày những niềm vui, nỗi buồn của mình, mà cao hơn, nó còn mang tình yêu, lòng nhân ái tới mỗi người.

Soi gương

Mỗi sáng nhìn vào mặt gương soi lại thấy thêm rất nhiều sợi tóc bạc.

Tôi là một đứa bé thích ca hát. Mười tuổi biết solfège, chép lại những bài hát yêu thích đóng thành tập, chơi đàn mandolin và sáo trúc. Mười hai tuổi có cây đàn guitar đầu tiên trong đời và từ đó sử dụng guitar như một phương tiện quen thuộc để đệm cho chính mình hát.

Tôi không đến với âm nhạc như một kẻ chọn nghề. Tôi nhớ mình đã viết những ca khúc đầu tiên từ những đòi hỏi tự nhiên của tình cảm thôi thúc bên trong. Như những họa sĩ tập sự bắt đầu sự nghiệp mình bằng cách sao chép lại tác phẩm của những nhà danh họa, tôi cũng chọn một số mẫu mực âm nhạc mà tôi yêu thích và thay đổi giai điệu bên trong ở thời kỳ đầu. Đó là những năm 56 - 57, thời của những giấc mộng ngổn ngang, của những viễn tưởng phù phiếm non dại. Cái thời tuổi trẻ xanh mướt như trái quả đầu mùa ấy, tôi rất yêu âm nhạc nhưng tuyệt nhiên trong tôi không hề gợi lên ham muốn trở thành nhạc sĩ. Đối với cái bề mặt xã hội lúc bấy giờ, tương lai có nhiều tiếng gọi khác hấp dẫn hơn, quyến rũ hơn cho một con người còn trẻ tuổi.

Dạo ấy ba tôi đã mất, mẹ tôi ở xa, tôi một mình giữa Sài Gòn phải tự quyết định mọi chuyện về đời mình. Cái gánh đời tuổi tác còn quá nhẹ. Có lúc tôi đã bỏ dở cái trò lãng mạn viết lách này với nỗi ám ảnh ngu ngốc "xướng ca vô loại". Tôi trằn trọc đêm này qua đêm khác, ray rứt ngày này qua tháng nọ. Nhưng càng cố quên lãng thì tiếng hát trong tôi càng vang lên rõ rệt, tràn ngập cả lúc đứng ngồi, cả trong giấc ngủ.

Dần dà những năm về sau, mới bắt đầu hình thành trong tôi một quan niệm rõ rệt: Sống là sống với người khác và muốn có cảm thông chúng ta phải luôn luôn tự diễn đạt mình. Trong những cách diễn đạt bằng tiếng nói, bằng chữ viết và nhiều phương tiện khác, tôi thấy tâm hồn mình có khuynh hướng nghiêng về phía ca khúc. Trên mảnh đất nghệ thuật nhỏ nhắn này, tôi tìm thấy tự do và tôi nghĩ rằng ở đây tôi có thể bày tỏ được với người khác về những niềm vui nỗi buồn của cuộc sống.

Mấy mươi năm nhìn lại quãng đường mình đã đi, tôi cảm thấy không có gì phải ân hận. Tôi vẫn là đứa trẻ thơ trong nghệ thuật, lòng còn tràn đầy cảm hứng. Tôi vẫn còn ham mê học hỏi quanh mình và còn đủ hào hứng mở ra những cuộc đối thoại với cây cỏ thiên nhiên, với con người qua ca khúc dưới ánh sáng hiền hòa nhân hậu của những ngày tôi đang sống.

Phải chờ đến lúc soi gương nhìn thấy tóc không còn mang mầu xanh cũ nữa, mới nhận ra được hết nỗi khát khao được yêu thương mãi mãi con người và cuộc sống. Yêu thương con người cũng là yêu thương tiếng hát bởi vì tiếng hát mang trong nó tâm hồn của con người. Tiếng hát sẽ mọc lên xanh tươi trên cuộc đời này như những cây tử đinh hương mọc tràn thơm tho trên những cánh đồng vô tận.

Với ca khúc, tôi là người tình của thiên nhiên, là người bạn của những em bé. Qua ca khúc, tôi đã đến gần và đã đi xa những chuyện tình; đã tham dự những nỗi hân hoan của đời người và cũng đã gánh nhẹ giùm những phiền muộn.

Ca khúc là đời sống thứ hai sau cái thân thể mà cha mẹ đã sinh thành.

Trái đầu mùa

Bài hát đầu tiên do Nhà xuất bản An Phú phát hành năm 1959 tại Sài Gòn. Đó là những cảm xúc được ghi lại từ những giọt nước mắt của một ca sĩ nữ sinh vừa rời ghế nhà trường. Cô hát để kiếm tiền nuôi mẹ đang hấp hối trên giường bệnh.

Dạo ấy, trong đầu hoàn toàn chưa có một khái niệm nào về tiền tác quyền. ở tuổi hai mươi, trong tâm trí đang còn phơi phới những ý đồ hiệp sĩ. Số tiền năm ngàn hồi ấy quá lớn đã được dùng một phần tặng người ca sĩ và phần còn lại chia đều cho các bạn cùng ở trọ. Mỗi tháng, tiền ăn ở cho một học sinh, sinh viên chỉ có năm, sáu trăm đồng.

Nguồn cảm hứng đầu tiên ấy đã làm cơ sở cho một loạt những cảm xúc khác thành hình. Như một khu rừng mùa thu yên tĩnh được một cơn gió thổi bùng lên đánh thức lớp lá vàng dậy, tâm hồn tôi đã bắt đầu biết xôn xao theo những tín hiệu, dù nhỏ nhất của cuộc sống. Tôi không còn nhìn ngắm cuộc sống một cách lơ đãng như trước nữa mà càng lúc càng thấy mình bị cuốn hút về phía những tình cảm phức tạp của con người.

Những trái cây đầu mùa ấy còn vụng về, chưa có vóc dáng riêng, nhưng nó mang đến niềm thích thú để từ đó sẵn lòng làm một cuộc hành trình dài lâu đi vào cái bề sâu của âm thanh và ngôn ngữ.

Gặp gỡ

Năm 64 - 65, tôi được các bạn tổ chức buổi ra mắt đầu tiên trước quần chúng tại khu đất trống sau lưng trường Văn Khoa Sài Gòn cũ (nay là Thư viện Quốc gia).

Với tôi, đây cũng là buổi thể nghiệm xem mình có thể tồn tại trong lòng quần chúng được không. Trước mặt đám đông đến mấy nghìn người gồm đủ thành phần văn nghệ sĩ, trí thức, học sinh, sinh viên tôi cảm thấy mình quá trơ trọi và đầy lo âu trên bục gỗ với cây đàn guitar dưới ánh sáng đèn. Với một hành trang nhẹ nhàng bằng hai mươi ca khúc nói về quê hương, ước mơ hòa bình và những bài sau này được gọi là "phản chiến", tôi đã cố gắng hết sức để một mình đảm nhận vai trò đưa nỗi lòng của mình đến với quần chúng. Buổi hát đã để lại một ấn tượng khá tốt đẹp cho cả người trình bày lẫn người nghe.

Trong buổi diễn có một bài hát được yêu cầu hát đến lần thứ tám và cuối cùng mọi người tự động hát theo. Sau buổi diễn tôi đã được "bồi dưỡng" bằng một tiếng đồng hồ ngồi ký tên trên những trang giấy của tập bài hát quay roneo dành cho người nghe.

Đó là buổi gặp gỡ đầu tiên giữa người sáng tác và người nghe. Những buổi trình diễn nối tiếp ở các giảng đường đại học khác cũng được lặp lại trong một bầu không khí nồng nhiệt như thế. Trong tôi bắt đầu sáng lên một khái niệm: đó là ý thức về trách nhiệm của người sáng tác đối với công chúng.

Thuở ấy Nhị Xuân. Em ở nông trường. Em ra biên giới.

Đêm Nhị Xuân không còn thấy rõ mầu đất đỏ và những bãi mía, bãi dứa cùng lán trại cũng khoác một mầu áo khác. Mưa xuống. Hội trường dã chiến như một cái rá lọc nước thả xuống những giọt dài. Chúng tôi (Phạm Trọng Cầu, Trần Long ẩn và tôi...) cùng anh em thanh niên xung phong nam nữ hát với nhau dưới một bầu trời được trang trí lạ mắt như thế. Đêm cứ dài ra và những tiếng hát cứ dài ra. Nước ở con kênh dâng lên. Mặc kệ. Cứ đứng, cứ ngồi, cứ hát. Gần khuya có cô gái thanh niên xung phong nhanh nhẹn vui tươi mang cho chúng tôi những bát cháo gà trước khi chia tay. Những khuôn mặt ấy, tôi đã quen đã nhìn thấy nhiều lần. Một giờ khuya, lên xe giã từ Nhị Xuân, lòng còn âm vang tiếng cười, tiếng hát. Những bàn tay siết chặt, những cái vẫy tay trong đêm không nhìn thấy. Quá giờ giới nghiêm, xe nằm lại giữa đường, không được vào thành phố. Ngủ lại chờ sáng. Về lại thành phố, trở lại công việc thường ngày. Nhưng ở Nhị Xuân, có hai mươi người con gái thanh niên xung phong đi về phía khác. Mấy tháng sau, tôi được tin tất cả hai mươi khuôn mặt tôi đã nhìn, đã gặp trong đêm hôm nào ở Nhị Xuân cùng nhau ca hát, đã hy sinh ở biên giới Tây Nam. Những tiếng hát, giọng cười còn đó. Những cây mía, cây dứa các bạn trồng vẫn còn đó, vẫn lớn lên. Tôi bồi hồi nhìn ra quãng trời rộng và thấy lại trong trí nhớ những con người trẻ trung ấy. Trong những trái tim ấy có gì khác chúng ta không. Trong giấc ngủ ban đêm, trên những vầng trán khỏe mạnh ấy, đã có những cơn mơ nào. Chúng ta nói quá nhiều đến sự tròn đầy và chúng ta quên đi sự mất mát. Chúng ta vẽ ra lắm nụ cười mà quên đi những nỗi ngậm ngùi riêng tư. Những người bạn nhỏ ấy đã ra đi vĩnh viễn, nhưng nỗi nhớ thương về họ chưa được hát đủ như một nỗi đau. Còn thiếu sót biết bao nhiêu điều chưa nói hết lúc ở nông trường và càng chưa nói được một mảy may lúc ra biên giới. Làm một điều gì chưa đến nơi đến chốn với một người không còn nữa, có phải cũng là có lỗi với cuộc đời rồi hay không. Xin hãy tha thứ những dòng chữ óng mượt, những sắp xếp tinh khôn, những cân nhắc đong đo xuôi chèo thuận lái.

Thông điệp

Mỗi người đều có một cách riêng và một lý do riêng khi đến với nghệ thuật. Cánh cửa mở ra, chúng ta bước vào. Có những cánh cửa rộng hẹp không đều nhau. Có những cách nhìn và lòng đam mê không giống nhau. Và làm sao có thể giống nhau được khi bản chất của nghệ thuật là một đòi hỏi miên man cái muôn hình vạn trạng. Từ đó hình thành tính cách của mỗi con người muốn lân la kết tình bằng hữu với nghệ thuật.

Có một điều chắc chắn là không có ai làm nghệ thuật một cách không nghiêm túc. Con người còn lắm chỗ, lắm nơi để bày ra những trò phù phiếm. Tuy nhiên, cũng có không ít những người quan niệm rằng làm nghệ thuật không vì một mục đích nào cả nghĩa là muốn hoàn thành một thứ nghệ thuật không có cứu cánh.

Đã từ lâu tôi muốn qua ca khúc nói được thật nhiều điều. Tôi không chọn ca khúc như một chặng đường để rồi sau đó tu dưỡng hòng nhảy vào những thể loại to lớn hơn. Ca khúc đối với tôi là một mô hình gần gũi, thiết thân và hoàn chỉnh. Nó là một cuộc hôn phối kỳ diệu giữa thi ca và âm nhạc.

Ở nơi nào trên mặt đất này có con người, ở đó có tiếng hát. Con người có thể hát một mình ở bất kỳ nơi đâu. Ca khúc là nỗi lòng của một con người trong cuộc sống. Cuộc tình giữa âm nhạc và văn học này đã khiến ca khúc tự nó có thể chạm đến mọi bờ cõi tri thức của đời sống con người. Nó đủ khả năng hát về một cái chồi non vừa nhú cho đến cái chết của một con người. Nó chính là tiếng chim buổi sáng, tiếng gà gáy trưa bên đồi mang âm vang của một nỗi nhớ nhung. Nó là nắng, là mưa, là nụ cười, là tiếng khóc. Nó ở cùng với điều nhỏ nhất và đồng thời cũng sống chung với những cõi bờ bao la.

Tôi chưa bao giờ cảm thấy ca khúc bối rối trước những điều tưởng không nói được. Nó đã đi qua bao nhiêu mùa mang giữa lòng cuộc sống con người và thường nó có mặt bên cạnh con người như một lời an ủi. Cũng vì thế, tôi đã có lần nuôi tham vọng gán ghép cho ca khúc một cái gì đó lớn hơn, tràn đầy ra ngoài cái hình thể nhỏ nhắn và khiêm tốn của nó. Đó chính là sứ mệnh truyền đạt những âu lo, những chờ đợi của con người khi đối diện với chính mình trước cuộc sống. Nó có bổn phận phải cưu mang trong từng dòng nhạc dòng chữ cái phần tinh khiết nhất của hạnh phúc và bất hạnh. Như vậy, ca khúc ngoài cái vai trò mua vui cũng được một vài trống canh, nó còn phải đảm nhiệm cái sứ mệnh đẹp đẽ mà các anh chị em họ hàng nghệ thuật của nó đã và đang làm.

Tôi nghe một tiếng hát và tôi thấy lại cả một khoảng trời đầy kỷ niệm. Tiếng hát đi từ tôi đến anh bằng con đường ngắn nhất. Cái khả năng to lớn sau cùng của ca khúc là mang đến sự cảm thông giữa mọi người bằng tiếng hát. Tôi ước mơ một ngày nào đó trên hành tinh này tiếng hát sẽ được trả về với vẻ đẹp thuần khiết của nó. Đó là tiếng hát bay qua các lục địa, các đại dương, mang trong lòng nó tình yêu và tình nhân ái. Cái sứ mệnh huy hoàng nhất của nó là phải mang được cái thông điệp ấy đến với từng con tim. Không những chỉ với những tâm hồn vốn yêu chuộng hòa bình mà cả những con tim đang ngộ độc bởi những ngòi thuốc nổ.

Trịnh Công Sơn
(Báo Đại đoàn kết)

http://www.trinh-cong-son.com/thovan.html
Cuộc Sống Không Thể Thiếu Tình Yêu

--- Trịnh Công Sơn ---
Quả thật "trong cuộc sống không thể thiếu tình yêu" và lắm khi người ta rơi vào tình trạng "đi thì dở, ở không xong". Hay nói một cách khác, theo nhạc sĩ Trịnh Công Sơn là "tiến thoái lưỡng nan".

Người ta nói trên trái đất không có gì ở ngoài qui luật cả. Nhưng tình yêu hình như cũng có lúc là một ngoại lệ. Tình yêu có thể nâng bổng con người nhưng cũng lắm lúc nhấn chìm kẻ háo hức. Tôi không tin những người quá lạc quan khi nói về tình yêu bằng thể khẳng định. Người ta có thể tin rằng mình được yêu và cũng có thể hiểu nhầm mình không được yêu.

Tôi không thể nói về một vấn đề mà chính bản thân mình cũng chưa hiểu hết. Chưa hiểu hết là nói theo kiểu đại ngôn chứ thật sự là hoàn toàn không thể hiểu. Nếu có người nào đó thách thức tôi một trò chơi nghịch ngợm thì tôi sẽ mang tình yêu ra mà đánh đố. Tôi e, không ai dám tự xưng mình am tường hết nội dung phong phú và quá phức tạp của tình yêu.

Có người yêu thì hạnh phúc; có người yêu thì đau khổ. Nhưng dù đau khổ hay hạnh phúc thì con người vẫn muốn yêu. Tình yêu vì thế mà tồn tại. Con người không thể sống mà không yêu. Hàng nghìn năm nay con người đã sống và đã yêu - yêu thật lòng chứ không phải giả. Thế mà đã có không biết bao nhiêu là tình yêu giả. Cái giả mà rất thật trong đời. Sự giả trá đó lúc biết được thì làm khổ lòng nhau biết bao nhiêu mà kể. Người giả, người thật nhìn nhau lúc bấy giờ ngỡ ngàng không biết thế nào nói được. Người thật thì nằm bệnh, người giả thì nói, cười huyên thuyên. Đời sống vốn không bất công. Người giả trong tình yêu thế nào cũng thiệt. Người thật thế nào cũng được đền bù.

Tình yêu thời nào cũng có. Nhưng có tình yêu kết thúc bi thảm đến độ có khi con người không dám yêu. Yêu mà khổ quá thì yêu làm gì. Có người đã nói như vậy.

Tôi đã có dịp đứng trên hai mặt của tình yêu và dù sao chăng nữa, tôi vẫn muốn giữ lại trong lòng một ý nghĩa bền vững: "Cuộc sống không thể thiếu tình yêu, nhưng yêu thì cay đắng lắm".

http://www.suutap.com/trinhcongson/d...asp?id=9&muc=2
Trịnh Công Sơn
From Wikipedia, the free encyclopedia.

Trịnh Công Sơn (February 28, 1939–April 1, 2001) was a famous Vietnamese composer.

He composed more than 600 songs, and was dubbed the "Bob Dylan of Vietnam" in the West for his poignant antiwar songs during the 1960s and 1970s. After his first hit, "Uot Mi" ("Crying Eyes") in 1957, Son became one of South Vietnam's best-known singer-songwriters. He was often under pressure from the government, which was disturbed by the pacifist lyrics of such songs as "Ngu Di Con" ("Lullaby", about a mother grieving for her soldier son)...

http://en.wikipedia.org/wiki/Trinh_Cong_Son
Thousands pay last respects to Vietnam's 'Bob Dylan'

AFP

4 April 2001

Dateline: Quang Binh Pagoda, Vietnam


Several thousand people attended the burial Wednesday of famed wartime singer Trinh Cong Son, known as Vietnam's Bob Dylan. Son died on Sunday at the age of 62 after suffering complications related to diabetes.

Tens of thousands of people lined the streets of Ho Chi Minh City to pay their last respects to the singer as his funeral cortege wound out to the rural Quang Binh Pagoda, 30 kilometres (20 miles) from the city centre.
Several thousand others gathered at the graveside to sing some of the anti-war classics that earned Son the name of Vietnam's Bob Dylan and also the wrath of the pro-US Saigon regime and the victorious communists.
Messages of condolence from prominent figures in the Vietnamese diaspora - including wartime singer Khanh Ly, now based in the United States - were read out at the funeral. Vietnamese singer, Hong Nhung, cut short a visit to Australia to be at the funeral, also attended by members of Son's family, now all based abroad.

Two of Ho Chi Minh City's top officials, communist party chief Nguyen Minh Triet and deputy mayor Le Thanh Hai, visited the mortuary Tuesday where the singer's body had lain in state. This was one sign that the communist authorities have at last given a grudging nod of approval to the man they subjected to four years' of re-education on the Lao border after their victory in 1975. Another was that Son's death was reported by all the main official dailies Tuesday, including armed forces' mouthpiece Quan Doi Nhan Dan (People's Army), despite his strong pacifist stance during the war. The official media has sought to rehabilitate the singer as one of its own and has made no reference to the time he spent in re-education camps.
"The nation will forever remember his song, 'Joining Hands for Solidarity,' as the Song of Liberation Day because it was one of several songs played for days on end by Radio Saigon when it was captured by the revolutionary victors," said the English-language Vietnam News. The paper claimed that, after the communist victory, Son had penned a string of classic songs, although the singer told AFP last year that he had "written nothing beautiful" in the decade after 1975 and had not published a single song.
Son's friends and family have announced plans to convert an artists' meeting place in Ho Chi Minh City into a permanent memorial to the singer. The museum is due to open at the Binh Quoi tourist site 49 days after Son's death.

http://www.comp.nus.edu.sg/~nguyenvu...t_respects.htm
Trinh Cong Son, Vietnam-era antiwar singer

By Seth Mydans

The New York Times

Thursday, April 5, 2001


BANGKOK, April 4 — Trinh Cong Son, an antiwar singer and songwriter whose melancholy music stirred Vietnamese on both sides of the war, died on Sunday and was buried today at a Buddhist temple near Ho Chi Minh City. He was 62.

His family said he had diabetes after years of periodic hospital visits. Residents said thousands of mourners thronged his home, piling bouquets around it.

With his focus on human emotions and his refusal to conform to official dogma, Mr. Son suffered pressure from both the government of South Vietnam, where he lived during the war, and the victorious Communists, who sentenced him to four years of farm labor and political education when the war ended.

But his popularity won out and his music endured; in the last years of his life he was tolerated and even embraced by the government. His songs are widely performed both in Vietnam and among Vietnamese overseas.

"Crying for Trinh Cong Son," read the headline over a full-page tribute in the daily youth newspaper Thanh Nien this week.

"Truth, innocence and beauty in Son's songs surpassed all hostility," the newspaper said.

In his last years he took up painting as well as songwriting and was a fixture, with his friends and his bottle of Scotch, at a cafe in Ho Chi Minh City, the former Saigon.

"Now, really, I have nothing to protest," said Mr. Son in an interview last April on the 25th anniversary of end of the war. "I continue to write songs, but they concern love, the human condition, nature. My songs have changed. They are more metaphysical now, because I am not young."

Mr. Son's popularity was at its height during the war years in the 1960's and 1970's when his songs propelled the careers of some of the best-known South Vietnamese singers. He became known internationally as the Bob Dylan of Vietnam, singing of the sorrow of war and the longing for peace in a divided country.

Almost everybody knew the words to songs like "Ngu Di Con" ("Lullaby"), about the pain of a mother mourning her soldier son:

"Rest well my child, my child of the yellow race. Rock gently my child, I have done it twice. This body, which used to be so small, that I carried in my womb, that I held in my arms. Why do you rest at the age of 20 years?"

Because of what it called "defeatist" sentiments like these, the South Vietnamese government tried to suppress Mr. Son's music — which flourished underground and was also listened to clandestinely in the North.

When the war ended in 1975, Mr. Son refused to flee like many other southern Vietnamese including most members of his family. Along with tens of thousands of other southern Vietnamese who remained, he was sentenced to a period of "re-education."

Born the eldest of seven children and trained as a teacher, Mr. Son never married. His siblings fled to Canada and the United States after the war, and since the death of his mother a few years ago he has been the only one of his family in Vietnam.

http://www.comp.nus.edu.sg/~nguyenvu...war_singer.htm
Bùi Bảo Trúc viết về Trịnh Công Sơn

1. TRỊNH CÔNG SƠN

Trịnh Công Sơn người nhạc sĩ của hơn hai thế hệ người Việt tạ thế tại Sài Gòn hưởng thọ 62 tuổi, là một người rất gần gũi mà cũng rất xa chúng ta. Ông là người mà ai cũng biết nhưng cũng không ai biết ông bao nhiêu ngoài gia đình và một vài người bạn rất thân.

Sinh ngày 28 tháng 2 năm 1939, qua đời ngày 1 tháng 4 năm 2001 tại Sài Gòn. Trịnh Công Sơn quê ở Huế nhưng ra đời ở Ðắc Lắc.
Tiểu sử, ông chỉ ghi như thế.

Lặng lẽ nơi này, như tựa của một bài hát ông viết, có lẽ là một tóm gọn khá đúng về cách sống của ông:

Trời cao đất rộng, một mình tôi đi
Ðời như vô tận, một mình tôi về
một mình tôi về với tôi...

Từ căn nhà cũ ở Phủ Cam, Huế, Trịnh Công Sơn lớn lên, bỏ vào Sài Gòn, theo bạn bè, âm nhạc. Ông không ồn ào những bước đưa nhạc của mình vào với người nghe .

Năm 1965, ở trụ sở sinh viên đại học góc đường Duy Tân Hồng Thập Tự, người thanh niên có cái vẻ rất thư sinh, gầy gò ấy cầm chiếc Tây Ban Cầm bước lên bục, sau đôi lời giới thiệu rất ngắn và giản dị của một người trong ban tổ chức, cất lên tiếng hát chưa mấy ai biết ở Sài Gòn thời ấy, và từ đó, nhạc Việt Nam không bao giờ còn như cũ nữạ

Trong số những ca khúc ông hát hôm ấy, có bài Gọi Tên Bốn Mùa .
Sài Gòn hôm ấy vừa xong một cơn mưa. Cơn mưa vào hạ, những giọt thì thầm, cành khô bơ vơ, buổi chiều xao xác, tuổi thơ, tin buồn... Không khí ấy, cứ nghe lại vài ba đoạn trong ca khúc Gọi Tên Bốn Mùa, lại trở về, như mùa thu cũ, một thời, một đời...

Trịnh Công Sơn tới với người thưởng ngoạn bằng nhạc, nhưng căn bản, ông là một thi sĩ.

Ông như người nhạc sĩ mù trong một bức vẽ của Picasso, thời kỳ xanh. Người nhạc sĩ cầm cây đàn, cây đàn không có dây, dạo lên những âm thanh mà chỉ ông nghe thấy, vì nó đi ra thẵng từ quả tim của ông.

Trịnh Công Sơn cũng thế. Ông viết rất dễ dàng. Trong trí, trên một mảnh giấy lau tay trong một tiệm nước, bất cứ chỗ nào. Như một thi sĩ, vì ông chính là một thi sĩ.

Có những bản nhạc của ông, phần lời ca đúng là những bài thơ. Ông dùng nhạc để nâng đỡ những đoạn thơ đó. Và ông cũng dùng thơ để dẫn những đoạn nhạc đị Nhạc của ông không khúc mắc là vì thế.

Ngôn ngữ thơ trong phần lời ca của ông đưa người nghe vào một thế giới với những hình ảnh hoàn toàn mớị Hình ảnh lãng mạn mà ông tạo ra không còn dấu tích của dòng nhạc bước đi từ thời tiền chiến. Nó đưa tới sự chấm dứt những ảnh hưởng cũ đã ở trong nhạc Việt từ hơn ba mươi năm. Ðến Trịnh Công Sơn, nhạc Việt mới đi hẳn về một chiều mớị

Ngôn ngữ tình yêu của ông không là những ngôn ngữ của thi ca lãng mạn Việt Nam trước đó. Ðó là một thứ ngôn ngữ để nói về tình yêu trong một nỗi bất an, một không gian bất ổn, của chung quanh đầy xao động.

Có thể nói Trịnh Công Sơn làm thơ bằng âm nhạc. Âm nhạc chỉ là một phương tiện để chuyên chở thơ của ông. Trong những chuỗi âm thanh mà nhạc dẫn dắt chúng ta đi theo ông, người nghe, vẫn thấy lấp ló đâu đó con người thi sĩ của ông. Chữ nghĩa thi ca của ông không cầu kỳ, cũng không khuôn sáọ Những chữ đã rất cũ, qua tay ông, được mặc cho những bộ áo mớị Thì đây, chữ nghĩa đã cũ, nhưng nghe qua Trịnh Công Sơn thì lại rất mới:

Tôi ru em ngủ
Một sớm mùa đông
Em ra ngoài ruộng đồng
Hỏi thăm cành lúa mới

Tôi ru em ngủ
Một sớm mùa thu
Em đi trong sương mù
Gọi cây lá vào mùạ..

Trịnh Công Sơn là một tài hoa hết sức đa dạng. Ông viết về nhiều thứ nhạc khác nhau. Từ những tình ca sót sa, nghe tê dại, đau đớn, những tình khúc bất hạnh đến những bài ngợi ca quê hương đất nước, một ước mơ hòa bình hiền lành của dân tộc. Ông nói hộ cho một hai thế hệ những điều đó. Nhưng nhạc tình của ông, bằng những hình ảnh rất mới, của thơ, đã trở thành dấu ấn của Trịnh Công Sơn.

Ông quan niệm như thế này về nhạc tình: "Khi bạn hát một bản tình ca là bạn đang muốn hát về cuộc tình của mình. Hãy hát đi, đừng e ngại, dù hạnh phúc hay dở dang thì cuộc tình ấy cũng là một phần máu thịt của bạn rồi."

Và bởi thế, những tình khúc mà ông viết, đã trở thành những tình ca chung của tất cả. Tính chất riêng tư không còn nữa. Diễm trở thành không thực. Chỉ còn nhớ mãi trong cơn đau vùi, buổi chiều ngồi ngóng những chuyến mưa qua như trong ca khúc Diễm Xưa, nghe một lần rồi mãi mãi không bao giờ quên được Trịnh Công Sơn ra đi là một mất mát vô cùng lớn của những người yêu nhạc Việt. Ông để lại một thế giới đẹp hơn.

Và nói như Kiều Chinh sáng hôm nghe tin ông mất, được sống cùng thời với Trịnh Công Sơn, là một vinh hạnh.


2. TRỊNH CÔNG SƠN, NHẠC TÌNH


Ở trang 11 của tuyển tập Những Bài Ca Không Năm Tháng, Trịnh Công Sơn viết về hai nỗi ám ảnh trong đời ông như thế này: Sống giữa đời này chỉ có thân phận và tình yêụ Thân phận thì hữu hạn. Tình yêu thì vô cùng. Chúng ta làm cách nào nuôi dưỡng tình yêu để tình yêu có thể cứu chuộc thân phận trên cây thập giá Ðờị

Ông viết những dòng trên có thể trong cuối thập niên 90, khi 127 ca khúc được thu thập in lại thành tuyển tập. Nhưng nhìn lại những nhạc phẩm mà người ta được nghe của ông, thì tình yêu là ám ảnh lớn hơn tất cả các đề tài khác của Trịnh Công Sơn.
Có thể khẳng định rằng nếu sống vào một thời điểm khác, hòa bình hơn, hạnh phúc hơn, Trịnh Công Sơn đã chỉ viết một loại ca khúc: nhạc tình. Nhưng chiến tranh bầy ra cho ông một bất hạnh lớn. Bất hạnh đó kéo ông về những đau đớn triền miên của dân tộc. Những đau đớn bất hạnh đó không cho ông được phép thản nhiên để ca ngợi tình yêu, và vì thế mà trong tình ca của ông, vẫn thấy bóng dáng của khổ đau, bất hạnh. Trong bài Tình Sầu, với ông, tình yêu, ngay cả những lúc dịu dàng nhất, cũng vẫn như những khổ đau của trái phá, con tim mù lòa, vết cháy trên da thịt, cơn bão qua địa cầụ..

Trịnh Công Sơn cứ bị kéo trở lại với những bất hạnh như thế, nên những tình ca ông viết cũng không là những bài ngợi ca hạnh phúc. Nó là những bất hạnh của chia xa, của những thương tích khổ đau, tuyệt vọng. Chính Trịnh Công Sơn cũng nói rõ điều ấy:
"Mỗi bài hát của tôi là một lời tỏ tình với cuộc sống, một lời nhắn nhủ thầm kín về nhưng nỗi niềm tuyệt vọng, và cũng là một nỗi lòng tiếc nuối khôn nguôi đối với buổi chia lìa (một ngày nào đó) cùng mặt đất mà tôi đã một thời chia xẻ những buồn vui cùng mọi ngườị"

Nên ông mong có được tin vui từ gạch đá dẫu mai nơi này người có xa người, hãy hát tình ca, hãy yêu nhau dẫu đang chênh vênh bên bờ của nguy khốn, hạnh phúc và thương đau cứ hãy trao cho nhau...

Trịnh Công Sơn, thủy chung vẫn chỉ ở với nhạc tình. Bài ca đầu tiên và cuối cùng của ông đều là những tình ca. Trong một chiều dài một nửa thế kỷ sáng tác, từ những năm 1950 đến cuối thập niên 90, Trịnh Công Sơn viết nhiều nhất vẫn là nhạc tình. Bản tình ca đầu tiên không phải là bài Ướt Mi như nhiều người vẫn nghĩ. Ông cho biết ca khúc viết cho tình yêu đầu tiên của ông là bài Sương Ðêm mà nay ông chỉ còn nhớ được cái tựa. Không một ai biết bài hát nàỵ Ông cho biết nó đã thất lạc với những biển dâu trùng trùng của đời sống. Ướt Mi lần đầu tiên được hát trước công chúng là tại phòng trà Văn Cảnh bởi tiếng hát của Thanh Thúy . Ca khúc này biến Trịnh Công Sơn thành một tên tuổi nổi tiếng lập tức.

Tình khúc Ướt Mi là khởi đầu cho chuyến đi rất dài, trên đó, ông để lại cho người thưởng ngoạn nhiều tình ca khác. Nhưng Ướt Mi, tuy thế, không phải là ca khúc viết về tình yêu hay nhất của ông. Nó vẫn còn những nét sơ phác cả về nhạc lẫn lời cạ Phải đợi đến Diễm Xưa, và Nắng Thủy Tinh, mức độ trưởng thành về nhạc và sự chín tới của lời ca mới thấy rõ nơi nhạc Trịnh Công Sơn.

Mầu nắng và mầu mắt, chiếc bóng nghiêng, bàn tay xôn xao, gió mây ngàn, hàng cây thắp nến... với Nắng Thủy Tinh, tình ca Việt Nam đi sang một hướng mớị Ngôn ngữ dùng làm lời ca là ngôn ngữ của thi ca, mới từ âm thanh đến ý nghĩa. Trước và sau Trịnh Công Sơn không ai viết thứ lời ca như thế...

Trong chiều dài sáng tác của Trịnh Công Sơn, ông cứ tiếp tục làm mới ông mãi mãị So với Nắng Thủy Tinh, thì Như Cánh Vạc Bay lại hoàn toàn đi sang một lối khác. Cái đau đớn, chết chóc không còn nữa, nhưng niềm tuyệt vọng thì còn nguyên. Câu cuối của bài hát này, cứ như những vòng sóng trên mặt hồ, chạm vào bờ, rồi lại chạy ra giữa hồ hoài hoài mãi mãị Những sợi tóc từ đó mãi mãi là nhăc nhở về mặt hồ sóng. Náng thì hờn ghen, mưa thì làm buồn đôi mắt. Ðặc tính thơ hiện ra rất rõ trong Như Cánh Vạc Bay, làm khía cạnh thơ lấn hẳn phần nhạc.

Quỳnh Hương mà ông viết trong thập niên 70 lại đưa nhạc của ông đi xa khỏi cái bờ bến đầu tiên của Ướt Mi thêm một đoạn đường dài khác. Ông nhẹ nhàng như những bước nhún nhẩy của nhịp 2/4 như một lời tỏ tình hân hoan...

Bông hoa quỳnh ông đem tặng người yêu dấu cũng là món quà người nhạc sĩ viết tình ca để lại cho chúng ta, cho đời sống, đời sống rất đẹp mà ông chỉ cho chúng ta tìm lại được trong thế giới nắng hạn đã có lúc bốc cháy tan nát này.

3. TRỊNH CÔNG SƠN, NHẠC PHẢN CHIẾN

Ở Việt Nam, thế hệ ra đời từ khoảng cuối thập niên 30 đến những năm đầu của thập niên 50 là thế hệ bất hạnh nhất.
Trong lịch sử Việt Nam, chắc chắn họ là những người tử trận nhiều nhất, góa bụa nhiều nhất và mồ côi nhiều nhất. Họ vừa lớn lên, là đã đụng mặt với một trong những cuộc chiến kinh hoàng, ghê khiếp nhất lịch sử nhân loại.
Trịnh Công Sơn mới bước vào tuổi biết nghĩ, là lúc chiến tranh cũng đang sửa soạn đi vào giai đoạn khốc liệt nhất. Trong những cái ốc đảo nhỏ của những thành phố ông đã ở đó, âm thanh của cuộc chiến vẫn vọng về, tiếng nổ của đại bác đã thay cho tiếng ru hằng đêm, những đứa bé côi cút lõa lồ, những người già trong công viên, đàn bò ngu ngợ.. nhắc nhở cho ông không khí đầy súng đạn, chết chóc chung quanh. Chỉ là gỗ, là đá mới không cảm thấy được những khổ đau, bất hạnh của đất nước, của dân tộc.

Mà làm sao người ta có thể biết chắc được rằng gỗ, rằng đá không đaủ Bia đá cũng còn biết đau như ông đã viết trong một ca khúc. Ðá còn vậy huống chi con người trước những tang tóc, đau thương của đồng loại.

Từ một người chỉ muốn được một đời viết và hát nhạc tình, ngợi ca tình yêu, thì cuộc chém giết hàng ngày chung quanh ông đã bắt ông phải nói lên những khát vọng hòa bình, của chúng ta, của cả dân tộc Việt. Không phải chỉ bên này, hay chỉ bên kia mới được quyền nói, kêu gọi, đòi hỏi hòa bình, mà chính bạn, tôi, chúng ta, như trong ca khúc nhan đề Chính Chúng Ta Phải Nói, ca khúc một thời trên môi tuổi trẻ Việt Nam ở các sân trường học.

Năm 1968, khi chiến tranh ở giai đoạn khốc liệt nhất, thì đó cũng là năm nhạc của Trịnh Công Sơn đi sang một hướng đi khác.
Vẫn viết tiếp những ca khúc lãng mạn ngợi ca những mối tình đến rồi lại đi, nhưng ngay trong các tình khúc ấy, tiếng đạn bom, trái phá, cũng đã trùng khắp, con phố xưa đầy dấu đạn, tên em cũng là vết thương khô.

Trịnh Công Sơn bắt đầu viết những ca khúc được nhiều người gọi là nhạc phản chiến.

Không một người có trái tim mà không biết nhỏ lệ, mà không biết khóc cho cả một dân tộc, cho anh, cũng như cho em đang quằn quại trong niềm thù hận mà ông gọi là "giả tạo" đó.

Trịnh Công Sơn viết về giọt nước mắt của người mẹ thương đứa con, thương sông, thương rừng, thương đất, thương mây, thương chim, thương đêm, giọt nước mắt không tên, bài hát cảm động nghe muốn khóc. Nguyễn Ðình Toàn, một lần, khi giới thiệu giọng hát Khánh Ly, đã gọi đó là giọng hát đi rao giảng những bất hạnh của dân tộc, giọng hát để tang cho đất nước.

Khánh Ly chỉ là người đem những điều Trịnh Công Sơn viết xuống và chuyển đúng được những điều ông gửi gấm.

Tập nhạc ông đặt tên là Kinh Việt Nam, xuất bản năm 1968, theo chính lời ông viết ở trang đầu, là tiếng kêu thương thống thiết, khởi từ một thực trạng máu xương, là lòng mơ ước về một rạng đông cho đêm tối dài lâu nàỵ Ðó là những bài hát được viết từ nhưng hân hoan lắng nghe được trong lòng người, là nỗi hân hoan của đam đông chờ mong ngày hồi sinh.

Nếu đó là nhạc phản chiến, thì tất cả chúng ta đều có đầy đủ lý do và chính nghĩa để chống lại chiến tranh. Phản chiến, như thế, không là một taboo, một cấm kỵ nữa, mà là một ước ao tốt đẹp nhất của con ngườI.

Trịnh Công Sơn chống lại chiến tranh, giết chóc một cách hiền lành. Ông không đòi xương máu, ông không đòi trả thù, ông không đòi tiêu diệt bên này, chôn sống bên kiạ Ông bất lực không làm gì được để chặn những viên đạn bay, để nâng dậy hòa bình khốn khổ cho dân tộc đầy đọa triền miên bao nhiêu năm. Ước mơ tội nghiệp đó nghe được trong tất cả những ca khúc phản chiến của ông.

Trịnh Công Sơn, trong thế đứng khó khăn, thế đứng dựa vào nhân bản và dân tộc đó, ông đã giữ được cho đến lúc qua đời mặc dù trong đời sống, đã có lúc ông bị buộc phải đi trên sợi dây cheo leo, dưới chân là bờ vực hiểm nghèO. Nhưng lòng yêu quê hương, lòng thương người của ông, những giọt nước mắt cho người mẹ ngồi chờ, cho người lính ngồi chờ trên đồi, cho chúng ta, là những điều sẽ còn mãi trong lòng cả một xứ sở, một dân tộc trong nhiều năm nữa, chừng nào còn có người hát nhạc Việt.

4. TRỊNH CÔNG SƠN VÀ TÔN GIÁO

Nhạc tôn giáo ít khi tiến được ra ngoài những bức tường của thánh đường hay sân chùa để được trình tấu và thưởng thức cùng với các loại nhạc phổ thông và thời trang khác. Lý do là vì cấu trúc của loại nhạc này quá cổ điển, và ngôn ngữ quá tôn nghiêm. Tính chất tôn nghiêm đó khiến cho khó có thể nói về tình yêu, thứ tình cảm thuần khiết và giản dị nhất của con ngườị Vì thế, nhạc tôn giáo vẫn tiếp tục ở mãi trong những bức tường thâm nghiêm của giáo đường và chùa chiền.

Ðầu thập niên 60, The Singing Nun, một nữ tu người Bỉ cũng có biệt hiệu khác là Soeur Sourire, với cây Tây Ban cầm, đã rất thành công trong thế giới nhạc Pop với hai bài Entre Les Étoiles và Dominique, hai bài hát mang rất nhiều hình ảnh tôn giáo, nhưng lại được những người trẻ tuổi nghe nhạc Pop ưa thích ngaỵ Hai nhạc phẩm lời ca viết bằng tiếng Pháp cũng được ưa chuộng ở các nước nói tiếng Anh. Những rào cản cũ bị dẹp bỏ.

Cùng lúc, Trịnh Công Sơn cũng đem dùng một số những từ ngữ mà trước đó được giữ trong một nơi chốn khác hơn là ngôn ngữ âm nhạc thời trang.

Những chữ phúc âm, lời buồn thánh... dẫu chuỗi hình ảnh đi kèm vẫn là của tình yêu lãng mạn, nhưng đó là lần đầu tiên những loại từ ngữ này được dùng trong những bản nhạc không mang không khí của giáo đường. Trịnh Công Sơn đem thứ ngôn từ đó ra ngoài, biến chúng trở thành thân quen, tình tứ. Chiều chủ nhật, thiên thần, ăn năn... những từ ngữ vang vọng tiếng chuông, tiếng phong cầm ấy được nối tiếp sau đó không bao lâu bằng nhạc phẩm mang tựa đề Phúc Âm Buồn, cũng lại là một thứ từ ngữ nghe là thấy không khí của tôn giáọ Nhưng Trịnh Công Sơn chỉ dùng những từ ngữ đó như một cái cớ để giàn trải những tình cảm lãng mạn của ông. Không khí mà chữ nghĩa lấy từ trong tân ước được lồng vào hai bản tình ca của Trịnh Công Sơn. Ông biến những chữ trước đó luôn luôn gây những ấn tượng trang nghiêm lạnh buốt thành những ngôn từ gần gũi hơn, thân mật hơn. Ðã có lúc người ta tưởng đạo Cơ Ðốc là tôn giáo của ông.

Trong một cuộc phỏng vấn mới đây, Trịnh Công Sơn cho biết đạo Phật đã ảnh hưởng sâu đậm trên tình cảm thời thơ ấu của ông. Nhưng lớn lên, càng lớn, và càng nhìn ra những khổ hạnh trong đời sống, những bất công, những đau đớn cuộc chiến mang lại, Trịnh Công Sơn càng thấy ra những lời gọi của tôn giáo.Ông tìm được an ủi, trong tuyệt vọng, ông tìm được vỗ về trong hạnh phúc mong manh, phù du.

Bài Ðóa Hoa Vô Thường, một ca khúc đẫm hương thiền lại là một ca khúc hạnh phúc nhất của ông. Trong đó, sự cứu rỗi đón lấy ông giữa những trang kinh thơm mùi sen cao quí. Ðời sống phù du bỗng bình an vô thường.

Trịnh Công Sơn dùng hình ảnh từ những trang kinh ra để nói về tình yêụ Nhưng rồi ông cũng lại dùng những lời ca tầm thường nhất để tạo một không gian đầy tôn giáọ Bài Nguyệt Ca là một ca khúc như thế.

Ðiều đó cho thấy là bao giờ, thủy chung, Trịnh Công Sơn cũng vẫn là một nhạc sĩ viết tình ca, loại nhạc sẽ ở mãi với con người cho dẫu thời gian, không gian có đổi thaỵ

5. NHỮNG RU KHÚC

Trịnh Công Sơn, năm 1995, khi thân mẫu qua đời, đã viết đầy kín một trang giấy những suy nghĩ của ông về cái ngày đau buồn đó. Với ông, chuyện mất mẹ là một chuyện không thể thỏa hiệp, không thể giàn xếp được, dẫu cho người con có bao nhiêu tuổi đi chăng nữạ Ông sống rất lâu với mẹ, từ khi mất cha. Ông bị ảnh hưởng rất nhiều nơi mẹ. Thế nên sự ra đi của người mẹ, mới là điều không thể thỏa hiệp được với ông như ông nói ở trên. Chính những bài hát ông nghe được của mẹ đã tiếp tục theo ông mãi trên những đoạn đường dài nhất.
Những bài hát mẹ hát để ru những người em đã trở thành những hạt mầm mọc lên những ca khúc ông viết sau này. Trong bài Tình Yêu Tìm Thấy, người ta nghe được câu này về những bài hát ru ấy: Tiếng ru mẹ hát những năm xưa, mãi là lời ca dao bốn mùa, tìm thấy nỗi nhớ từ mỗi chiếc lá, góc phố nào cũng thấy quê nhà...

Ông rời nhà đi học ở một thành phố lạ, hình ảnh mang theo của bà mẹ là những bài hát rụ Và ông nhắc đến những bài hát ru ấy rất nhiều trong các ca khúc của ông.

Những bài hát ru của Việt Nam là những vỗ về, là những dỗ dành, là những an ủi, là những vuốt ve đầu tiên của những đứa bé. Vòng tay thơm, giọng hát ấm áp của người mẹ đem lại cảm giác an toàn cuối cùng cho người ta trước khi bị đẩy ra thế giới có khi rất hung bạo ở ngoài cửa. Trịnh Công Sơn tìm thấy trong những bài hát ru ấy một chỗ trú ẩn rất bình yên.
Ðời sống của người thanh niên trẻ lần đầu tiên sống xa những bức tường an toàn của ngôi nhà cũ ở Huế khiến ông cứ tìm cách để trở về với nó mãị Và đó là lý do Trịnh Công Sơn viết rất nhiều ru khúc trong chu trình sáng tác của ông. Ông viết để trở về với đoạn đời hạnh phúc, an toàn ấy trong khi đi qua những con đường đầy những gập ghềnh của thế giới ông vừa tiến vào.

Ru Ta Ngậm Ngùi là những an ủi, vuốt ve cho chính mình trong niềm cô đơn tội nghiệp. Ông muốn được trở lại ngủ trong vòng nôi,trong tiếng ru ấy.

Những bài hát ru đem lại cho người nghe cảm giác an toàn hạnh phúc. Và cuộc đời càng đưa tới những bão táp nghiệt ngã, thì người ta càng muốn tìm trở lại nơi trú ẩn cũ. Những bài hát ru của thời thơ ấu cho ông nơi trú ẩn đó. Chiến tranh càng khốc liệt, thì người ta càng cần đến nhiều hơn những nơi trú ẩn, những nơi trú ẩn an toàn nhất của thời thơ ấu, đó là những bài hát ru trong lòng người mẹ. Trịnh Công Sơn nhìn thấy,một cách kinh hoàng khi những tiếng đại bác thay thế cho tiếng ru hàng đêm: đại bác ru đêm vọng về thành phố, người phu quét đường dừng chổi đứng nghe.

Ông thấy phải thay những tiếng nổ đó bằng những ru khúc.
Những bài hát để ru những anh và những em, những người già, và những em bé, ru đất nước và dân tộc, ru cho những đau thương, những bất hạnh ngủ yên.

Trịnh Công Sơn, trong khi đi tìm sự bình yên cho ông bằng những du khúc ông viết, thì cũng đem lại những an ủi, vỗ về cho nguyên một thế hệ của ông. Có thể nói không một nhạc sĩ nào viết nhiều ru khúc như Trịnh Công Sơn. Ít ra cũng phải trên hai chục bài. Ông ngậm ngùi ru chính ông. Ông ru tình, ông ru đờị Ông ru đời đã mất. Ông ru người yêu ngủ trong buổi sớm mùa đông, rồi lại một sớm mùa xuân. Ông ru mãi, ru hoàị Ông ru những tháng âm u, ru những chia xa, những phụ rẫy, ngọt bùị Những lời tỏ tình cũng được lồng vào một điệu ru như trong ca khúc Ru Em Từng Ngón Xuân Nồng.

Còn một cách tỏ tình nào hơn bài hát ru đó?

6. THÂN PHẬN CON NGƯỜI

Tuyển tập Những Bài Ca Không Năm Tháng xuất bản cuối năm 1998 là một tập nhạc đồ sộ ở con số bản nhạc được chọn để in. Ðó là lần đầu tiên một tập nhạc có con số ca khúc lớn như thế của Trịnh Công Sơn: 127 bản.
Nhưng đó không phải là tất cả những bản nhạc ông đã viết, đã cho phổ biến và đã được hát lên, được nghe trong cuộc đời sáng tác của ông. Thông thường thì tác giả nào chẳng muốn in toàn bộ sáng tác của mình, hay ít ra, thì cũng là tất cả những tác phẩm ưng ý nhất, vào một tập. Trịnh Công Sơn cho biết, trong cuộc đời sáng tác của ông, đã viết trên 500 nhạc phẩm, con số mà những người biết ông đều nghĩ là một con số quá khiêm tốn. Nhưng trong số ấy, ông cũng chỉ chọn 127 bài để in trong tập nhạc nàỵ
Tuy được sắp xếp theo thứ tự của tự mẫu La Tinh, nhưng tình cờ, ca khúc đầu tiên lại là Bên Ðời Hiu Quạnh và bản nhạc cuối của tập nhạc là bản Yêu Dấu Tan Theo, và chính tựa của hai ca khúc in ở đầu và cuối tập nhạc cho thấy những suy nghĩ cuối đời của ông về tác phẩm ông muốn để lại.
Những bản nhạc trong tuyển tập đều không ghi ngày viết và không được xếp theo thứ tự tháng năm sáng tác. Mở tập Những Bài Ca Không Năm Tháng, người ta thấy ngay một điều: đó là sự thiếu vắng của những ca khúc vẫn thường được gắn liền với tên tuổi của ông. Những bản tin của báo chí hay các hãng thông tấn ngoại quốc như The New York Times, The Washington Post, Reuters, AFP, AP... đều nhắc đến ông như một nhạc sĩ phản chiến. Nhưng trong tập nhạc cuối cùng này, người đọc không thấy có bất cứ một bản nhạc gọi là nhạc phản chiến nàọ Những ca khúc như Chờ Nhìn Quê Hương Sáng Chói, Ngày Mai Ðây Bình Yên, Ta Ðã Thấy Gì Trong Ðêm Nay, Sao Mắt Mẹ Chưa Vui, Nước Mắt Cho Quê Hương, Ca Dao Mẹ, Người Già Em Bé, Du Mục... đều không có mặt.

Mà những ca khúc đó, đều là những bài hát không thể không có trong những sinh hoạt của tuổi trẻ Việt Nam trong những năm 60 và 70, những bài hát đóng góp lớn trong việc làm thành tên tuổi ông. Và luôn cả bài Nối Vòng Tay Lớn, bài hát từ nhiều năm nay luôn luôn đi liền với tên ông. Bài hát được hát lên rất nhiều như ước vọng nối lại sơn hà, nối thành phố với nông thôn, nối người chết linh thiêng vào đời, nối Bắc với Nam nối biển xanh với sông gấm, nối rừng núi với biển xa... Và chính tựa đề của bài hát này, Nối Vòng Tay Lớn, đã được dùng để đặt tên cho chương trình đưa các sinh viên du học về nước thăm nhà hồi trước năm 1975, rồi cũng chính bài hát này, sau khi được hát lên trên làn sóng điện đài phát thanh Sài Gòn trong ngày đầu tiên khi Cộng sản tiến vào Sài Gòn, đã tạo ra không biết bao nhiêu ngộ nhận cho ông cho đến bây giờ vì rất ít người biết rõ hoàn cảnh đưa tới việc có tiếng hát của ông trong ngày hôm đó.

Trịnh Công Sơn không đưa những bài hát này vào tập Những Bài Ca Không Năm Tháng.

Trong một câu ông viết ở đầu tập nhạc, ông khẳng định: Sống giữa đời này chỉ có thân phận và tình yêụ Và những bài ca ông cho in trong tuyển tập chỉ còn là những bài hát về tình yêu và thân phận.

Trịnh Công Sơn viết những ca khúc về thân phận hết sức buồn bã. Ngay cả trong những bài hát ông viết về tình yêu, ông cũng bầy ra một nỗi buồn chán, tuyệt vọng. Trong suốt những năm trưởng thành của ông, những gì xẩy ra trên quê hương mà ông chứng kiến, chỉ là những điều buồn phiền như ông đã kể:
"Trên quê hương còn lại, ta đi qua nửa đời chưa thấy được ngày vuị.." (Những Ðôi Mắt Trần Gian).

Những bạn bè rời xa, những cuộc tình bỏ đi, ngày qua đi mỗi ngày một xót xa... "Ở cuối chân trời Việt Nam, những tia nắng nghèo nàn và bệnh hoạn từ một mặt trời hết sinh khí sắp đi vào hôn mê."

Ông đã viết như thế năm 1968 ở đầu tập nhạc Kinh Việt Nam.
Trịnh Công Sơn đã sống những ngày vô cùng tuyệt vọng như thế, như trong ca khúc Như Chim Ưu Phiền mà nhịp đi buồn bã của thơ năm chữ còn rất rõ trong bản nhạc:

Tôi như con chim nhỏ
Bay về rất ngẩn ngơ
Trên nhân gian chia lìa
Lòng đầy những oán thù

Tôi như chim xa lạỉ
Ðứng nhìn những ngày qua
Trong tim tôi bất ngờ
Một lời than rất nhỏ

Tôi như con chim buồn
Bay về lúc chiều hôm
Thôi quên đi thiên đường
Một đời tôi mãi tìm

Tôi như con chim bệnh
Thiếu hạnh phúc trần gian
Có những tháng mùa đông
Ngồi khóc rất âm thầm

Tôi như chim ưu phiền
Bay về cuối dòng sông
Con sông mang tin buồn
Nằm chờ những đóa hồng

Tôi như chim vô vọng
Linh hồn rất mong manh
Trong tim tôi có lần
Một mùa ôi rất lạnh...

Trịnh Công Sơn lớn lên, nhìn chung quanh chỉ thấy những tin buồn, những tin buồn như ông có lần viết là đã mang "từ ngày mẹ cho mang nặng kiếp người" trong ca khúc Gọi Tên Bốn Mùạ

Võ Phiến trong Văn Học Miền Nam Tổng Quan nhận xét Trịnh Công Sơn vừa mới lớn lên cũng thốt lời siêu thoát như một đạo sĩ đầu râu tóc bạc chống gậy trúc dưới một chân núi nàọ

Nhưng thân phận ấy cũng không phải chỉ là của riêng ông, mà là của cả dân tộc và đất nước đau khổ ông đang sống với những lìa xa, chết chóc, vong thân, tù ngục, đầy đọa triền miên. Ðứa bé ra đồng đạp trái mìn nổ chậm chết không toàn thây, bờ môi như vẫn còn thầm hỏi có thiên đường hay không...
Trong đời sống như vậy, thế hệ mất tuổi trẻ, không hạnh phúc của ông bỗng tìm thấy một phát ngôn nhân, một tiếng nói nói lên, thay mặt họ, về những bất hạnh của cuộc sống, những hoài nghi ngay cả về những bàn tay cứu rỗi của cả Phật lẫn Chúa như trong bài Này Em Có Nhớ.

Cùng thời với ông, Thanh Tâm Tuyền kêu lên thảng thốt:

Sao tuổi trẻ quá buồn,
Như con mắt giận dữ
Sao tuổi trẻ quá buồn
Như bàn ghế không bầỵ..

Thân phận buồn bã của tuổi trẻ trong cuộc chiến trở thành một ám ảnh không bao giờ rời Trịnh Công Sơn. Ông khóc cho họ, đau cho họ, rồi lại quay về an ủi, vỗ về họ.

Nhưng còn khúc hát nào buồn hơn trong vỗ về an ủi, bảo cho mọi người vui lên mà đau đớn như bài Hãy Cứ Vui Như Mọi Ngàỷ "Dù ta như con đường dài vắng ngườị.. Hãy cứ vui chơi cuộc đờị.."

7. TRỊNH CÔNG SƠN, TIẾNG RÉO GỌI VỀ VỚI CA DAO

Năm 1967, chiến tranh Việt Nam leo thang lên gần đến điểm cao nhất, số người chết ở cả hai phía đều lên đến những con số làm kinh động lương tri của nhân loạị Việt Nam là một quốc gia đang trên đường tan rã. Tất cả mọi giá trị, mọi truyền thống đều bị đem ra thử thách, để rồi bị gạt sang một bên.
Thành thị, nông thôn bốc cháy trong lửa của chiến tranh nồi da xáo thịt khốc liệt. Một thế hệ lớn lên không có được một ngày thanh bình, những nét tốt đẹp nhất của dân tộc bị thay thế bằng thù hận, bom đạn, tuyên truyền xảo trá, chiêu bài giả dối. Thế hệ đó như sắp đánh mất quá khứ và căn cước của họ sau bao nhiêu đổi thay, đổ vỡ, quê hương chỉ còn là những đống gạch vụn tan nát không thể trở về. Một nền văn minh khác đang đe dọa tiến vào, xóa đi những truyền thống cũ.

Thì đúng vào thời gian đó, bài Người Con Gái Việt Nam Da Vàng được hát lên lần đầu tiên ở một hội quán nhỏ ở Sài Gòn của sinh viên.

Người nghe, cái thế hệ thiệt thòi và tội nghiệp đó, thế hệ không được biết hòa bình bỗng được chỉ cho thấy cái họ sắp đánh mất. Cuộc sống tốt đẹp cũ trong có một thời gian ngắn, đã trở thành quá xa lạ, như chỉ còn lại trong những trang giấy cũ của bộ Quốc Văn Giáo Khoa Thư.

Trịnh Công Sơn có thể dùng một thể nhạc chậm hơn, không cần phải đầy nét hối hả để viết bài Người Con Gái Việt Nam Da Vàng, nhưng ông chọn một nhịp nhanh hơn để viết ca khúc nàỵ Kết quả là bài ca mang nhiều hối thúc, giục giã hơn. Và có lẽ ít có một ca khúc nào tạo được nhiều xúc động như một câu trong bài, câu: "... Em chưa hát ca dao một lần, em chỉ có con tim căm hờn..."

Nguyên một thế hệ xa lạ hẳn với ca dao vì chiến tranh, bom đạn.
Dòng nước ngọt với những lục bát vỗ về tình tứ, những an ủi, những tỏ tình, những lẳng lơ tuyệt đẹp thế hệ này không biết. Nhiều tiếng nói cất lên để báo động: dân tộc sắp đi tới một hành động phá sản tự sát văn hóa.

Trịnh Công Sơn, bằng ca khúc Người Con Gái Việt Nam Da Vàng, đã lên tiếng nhắc thế hệ của ông, cái thế hệ đi trong đêm vang ầm tiếng súng, mang trong tim những căm hờn, yêu quê hương nay đã không còn, rằng họ chưa được hát ca dao một lần, họ cũng quên mất xưa kia Việt Nam không như Việt Nam mà họ đang phải sống từng ngàỵ

Tiếng réo gọi của bài hát thật là khủng khiếp. Ông kéo người nghe lại gần, rồi chỉ cho thấy quê hương khốn khổ ấy, nơi những địa danh, những tên thành phố chỉ còn là nhắc nhở về những cái chết, là nỗi bất hạnh, là những khổ đau của cả một dân tộc.

Những hình ảnh quê hương đất nước thanh bình mà các nhạc sĩ lớp trước vừa vẽ ra được như trong các ca khúc của Nguyễn Văn Khánh, Phạm Ðình Chương, Phạm Duy, Lam Phương, Văn Phụng... qua đến Trịnh Công Sơn thì không còn nữạ Những hình ảnh của một thời thanh bình ấy được thay bằng những cái chết không manh áo, ngoài đồng, trên sông, lòng đèo, ở Ba Gia, ở Chu Prong, ở Huế, Sài Gòn, Hà Nộị.. trong Tình Ca Của Người Mất Trí.

Trịnh Công Sơn viết về đất nước như một hành động đòi lấy quyền để nói, để nhắc nhở cho thế hệ của ông, trước ông và sau ông về một quê hương Việt Nam đang bốc cháy, để báo động trận hỏa hoạn, để hét lên lời cầu cứụ.. "Hố thẳm đã mở ra dưới chân dân tộc nàỵ Lương tâm con người đang trên đà bị phát mãi" Ông viết ở đầu cuốn Kinh Việt Nam như thế.

Ca khúc tiếp theo, Lại Gần Với Nhau là những lời gọi thảm thiết, gọi anh, gọi chị, gọi em, gọi mọi người ngồi lại, ngồi gần lại nhaụ

Trịnh Công Sơn nói với một người bạn rằng ông không thể sống ở ngoài Việt Nam, bất kể đó là một Việt Nam thế nào đi chăng nữạ Ông ôm lấy quê hương tơi tả rách nát chờ một ngày đất nước đứng dậy, vực lại quá khứ huy hoàng cũ. Cũng ở tập nhạc in năm 1968, ông viết: "Xin đừng bao giờ làm kẻ phản bội một quá khư hiển linh."

Trịnh Công Sơn không viết về quê hương thanh bình: "Em không biết quê hương thanh bình, em chưa thấy xưa kia Việt Nam..." Ông viết về quê hương của những ngày sắp tới, khi ba thành phố nắm tay nhau, ba dòng sông góp thành hội trùng dương. Huế Sài Gòn Hà Nội nói lên ước mơ của những trái tim đau sắp kiệt lực, những chờ đợi cho những con đường nở hoa, cho lá trầu, miếng cau cổ tích trùng phùng. Ước mong đó không thể là của một người, mà của cả một dân tộc bị đầy đọa khốn cùng. Trịnh Công Sơn đã nói lên tất cả những điều đó cho những người anh em của ông, chúng ta

8. TRỊNH CÔNG SƠN, NỖI CÔ ÐƠN GIỮA ÐÁM ÐÔNG

Trịnh Công Sơn trong suốt nhiều năm, lúc nào cũng có đông bạn bè ở chung quanh nhưng ông lại là người hết sức cô đơn ở giữa đám đông ấỵ Ông cứ loay hoay với những mệt mỏi của cuộc chiến tranh mãi không tìm ra được lối thoát, trong khi những tiếng động của cuộc chiến vẫn vọng về cắt ngang những đời sống, những tương lai, những cuộc tình, những bạn bè, tuổi trẻ của thế hệ cùng thời với ông. Càng nghĩ tới những chuyện đó, ông càng thấy rất nhiều suy nghĩ của ông không được chia xẻ. Nhịp quay của đời sống cuốn theo, nuốt trôi mọi thứ. Ông vừa thấy bất lực trước chung quanh nghiệt ngã, vừa cảm thấy lúc nào ông cũng một mình. Chỉ những khi bóng tối che ngang, lúc có những tiếng gọi thì thầm của trăm năm, như đoạn mở đầu của bài Còn Có Bao Ngày, ông mới tìm thấy được ở ban đêm, ở bóng tối chỗ ẩn náu, nơi trở về an toàn, tịch lặng nhất với những vỗ về an ủi cho mình. Ông nhắc rất nhiều đến những đêm tối, những hoàng hôn, những đêm khuya trong nhạc.

Ðó là những lúc để ông nhìn ngắm lại cuộc đời mình. Ðó cũng là lúc ông "đau đớn nhận ra rằng cuộc đời đã cho ta lắm ngày bất hạnh." Ông viết như thế ở trang 275 của tuyển tập Những Bài Ca Không Năm Tháng.

Những suy nghĩ về cuộc đời, về thân phận một người đang đi qua một cuộc chiến thảm khốc với những tư tưởng không ở giữa dòng nước càng ngày càng đẩy ông ra ngoài đám đông mặc dù ông vẫn đang ở giữa quê hương đau khổ. Sự mỏi mệt hiện rõ trong thái độ chán cả những chuyến đi tưởng để thoát khỏi cái quanh quẩn của cái đường vòng kín không lối rạ

Ông không đồng ý và chấp nhận một đời sống tự hủy đang diễn ra chung quanh.

Ông là người đi lạc trong một thành phố tưởng là quen thân lắm. Nhưng thực ra, Trịnh Công Sơn không thuộc vào một nơi nào hết. Ông cứ đứng ở bên ngoài, tự chọn cho thế đứng không nhập cuộc, hai vai hai vầng nhật nguyệt, thư thái trên con đường chỉ một mình đi.

Trong Một Cõi Ði Về, câu: "...Trăm năm vô biên chưa từng hội ngộ. Chẳng biết nơi nao là chốn quê nhà..." chỉ một câu này, cũng đủ để bầy ra tất cả sự cô đơn khủng khiếp ông phải đối mặt mỗi ngày trong đời sống rất nhiều tiếng động.

Thái độ cô đơn đứng ngoài một mình không tham dự và nhập cuộc của Trịnh Công Sơn còn được thấy rõ hơn trong bài Tự Tình Khúc. Ông thấy mình là đứa bé ngồi nhìn thế kỷ qua đi, vẫn không thấy được nơi nương tựa, vẫn cứ chỉ là ngọn đèn nhỏ thắp lên cho riêng mình. Bài ballad viết về sự cô đơn ấy đầy những hình ảnh xót xa hết sức bi thảm và cảm động. Trên cái vực thẳm ngó xuống lòng sâu của cô đơn, ông ngồi một mình.

Căn bản, các sáng tác của Trịnh Công Sơn là nhạc tình. Bài Tình Xa là một ca khúc ông viết cùng thời gian với Tình Nhớ và Tình Sầu để thành một trilogy trong giai đoạn sáng tác đầu tiên của ông. Và trong Tình Xa, sóng được cho dội vào đời buốt giá, gió cát phù du bay về để nói về nỗi cô đơn của ông. Ông dùng hơn một tình khúc để nói về sự cô đơn đó. Và tình yêu, tưởng là điều đem lại những vỗ về an ủi cho ông, thì cũng lại phản bội, lọc lừạ Những dòng sông trở thành biểu tượng của chuyến bỏ đi, cơn mưa thành lời hẹn thề, thành phố hoang vu khi cuộc tình đi qua, tình cúi đầu trong tiếng buồn rơi đều.

Sự cô đơn đã là một cơn đau suốt đời của Trịnh Công Sơn. Nhưng chính ông đã lựa chọn để sống với nó.

Cũng như Socrates, ông thà sống khốn khổ còn hơn.

9. TRỊNH CÔNG SƠN, NHỮNG ÐỂ LẠI

Nhiều so sánh đã được đưa ra để tạo ấn tượng về một sự việc ít ai biết với một sự việc đã quen thuộc với nhiều người. Thí dụ khi nói nhà văn X là một Solzhenitsyn của văn chương Pháp, họa sĩ Y là một Cezanne của hội họa Ý, nhà thơ Z là Ðỗ Phủ của thi ca Ðại Hàn... thì người nghe có ngay một số khái niệm về các ông XYZ ngaỵ Nhưng cũng rất nhiều khi những so sánh này lại là những bất công đáng kể với những tiêu chuẩn được đem ra dùng để so sánh. Các ông Solzhenitsyn, Cezanne, Ðỗ Phủ lớn hơn các ông XYZ chẳng hạn.

Và cũng có những trường hợp ngược lại.

Joan Baez, một nữ ca sĩ nhạc dân ca -- folk singer -- của nhạc Mỹ, khi được giới thiệu với Trịnh Công Sơn, đã đưa ra một so sánh lập tức: Trịnh Công Sơn là Bob Dylan của Việt Nam.

Việc Joan Baez làm cũng dễ hiểu: cô tạo được sự nghiệp ca hát phần lớn là nhờ nhạc của Bob Dylan, những ca khúc chống chiến tranh của người nhạc sĩ nàỵ Nhưng cô chưa biết được đủ về Trịnh Công Sơn. Nguyên số lượng ca khúc mà Trịnh Công Sơn viết đã nhiều hơn số ca khúc của Bob Dylan. Mà đó mới chỉ nói về số lượng sáng tác.

Như vậy sự so sánh có bất công cho Trịnh Công Sơn. Bob Dylan viết một số nhạc phản chiến -- anti war songs -- và phản kháng-- protest songs -- cùng một số đề tài khác. Trịnh Công Sơn viết nhạc phản chiến, phản kháng, nhưng chủ yếu là tình ca, những đề tài khác là quê hương, thân phận con người, trong đó, triết lý và tôn giáo là những nét nổi bật. Bài nổi tiếng nhất của Bob Dylan là ca khúc Blowin' In The Wind, bài hát nói về chiến tranh, bom đạn, chết chóc, ước mơ hòa bình được coi như bài hát đầu môi của các phong trào phản chiến hồi thập niên 60. Nhưng Blowin' In The Wind vẫn chưa tới được mức bi thảm của các ca khúc Chính Chúng Ta Phải Nói, Người Già Em Bé, Nước Mắt Cho Quê Hương hay Ðại Bác Ru Ðêm.

Pete Seeger là một nhạc sĩ dân ca hàng đầu của Mỹ. Ông cũng viết nhiều ca khúc chống chiến tranh, và một trong những bài nổi tiếng của ông được hát rất nhiều trong những sinh hoạt chống chiến tranh của thập niên 60 là bài Where Have All The Flowers Gone. Pete Seeger lớn tuổi hơn Trịnh Công Sơn và Bob Dylan nên không được đem ra so sánh. Nhưng cùng những ý tưởng và hình ảnh thì Where Have All The Flowers Gone chưa bi thảm bằng Người Con Gái Việt Nam Da Vàng hay Tình Ca Người Mất Trí.

Pete Seeger cũng viết về nước Mỹ, This Land Is Your Land, nhưng lòng yêu thương đất nước: Ðất này là đất của anh, đất này là đất của tôi, từ rừng hồng mộc miền tây đến biển đầy bọt trắng miền đông, đất này được tạo ra cho chúng ta... không thể cảm động như Huế Sài Gòn Hà Nội của Trịnh Công Sơn. Huế Sài Gòn Hà Nội có tiếng hối thúc, réo gọi, hừng hực...

Trịnh Công Sơn viết tình ca nhiều hơn Burt Bucharach mặc dù số lượng mà tác giả của Íll Never Fall In Love Again, của Raindrops Keep Falling On My Head, Alfie, Anyone Who Had A Heart cũng đã nhiều. Nhiều nhưng chưa thể vượt quá con số 127 bài mà Trịnh Công Sơn chọn để in trong tuyển tập Những Ca Khúc Không Ngày Tháng sau khi đã bỏ ra ngoài một số rất lớn những ca khúc viết về các đề tài khác của ông.

Một đóa quỳnh không bao nhiêu người biết, qua những khuông nhạc của Trịnh Công Sơn, nó biến thành một lời tỏ tình. Những bước chân trở về của người phụ nữ không may mắn, làm công việc rất bất hạnh của xã hội đã thành một tình khúc bi thảm, bài Nghe Những Tàn Phai.

Những chi tiết vừa kể cho thấy đem những tên tuổi khác để so sánh với Trịnh Công Sơn là một việc vừa sai lầm vừa bất công.

Có một chi tiết nhỏ về những ca khúc của Trịnh Công Sơn, đó là với một số lượng sáng tác lớn như thế và được phổ biến rộng rãi như thế, chỉ có một hay hai bài, có phần chắc là không quá hai bài, bị đem ra đặt cho những lời ca khác nhảm nhí.

Ðó có phải là một thái độ yêu mến trong khi vẫn còn dành cho tác giả rất nhiều tôn trọng của những người yêu nhạc, sống cùng thời với ông không?

Chúng tôi nghĩ là có.

10. TRỊNH CÔNG SƠN, NHƯ MỘT LỜI CHIA TAY

Ở tuổi hai mươi mấy, ít người viết những lời ca như trong bài Cát Bụi. Và cũng không nhiều người viết di chúc hay những chữ khắc trên mộ bia cho mình ở cái tuổi ấỵ Ít người nghĩ đến cái chết, đến sự trở về với những hạt cát, những hạt bụi của nguyên thủy.

Trịnh Công Sơn đã làm công việc ấy một cách quá sớm. Ông viết Cát Bụi năm ông chưa tới 30 tuổi, như thể ông nhìn thấy sự ra đi ngay trong sự sống qua những hạt bụị... Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi, để một mai tôi về làm cát bụi... ôi cát bụi phận này, vết mực nào xóa bỏ không hay...

Rồi vài chục năm sau, ông lại viết: "... trong xuân thì thấy bóng trăm năm...". Ông luôn luôn nhìn thấy cái chết ở sự sống, trong hạnh phúc có bất hạnh, trong hôm nay có ngày mai, "dưới vòng nôi mọc từng nấm mộ, dưới chân ngày cỏ xót xa đưa ".

Có lẽ những năm chiến tranh, sự ra đi quá sớm của người cha, những bất trắc của đời sống làm ông luôn luôn được -- và cũng như bị -- nhắc nhở và ám ảnh về cái chết.

Cuối năm 1992, trong những dòng viết ở cuối tập nhạc Những Bài Ca Không Năm Tháng Trịnh Công Sơn viết: "mỗi ngày sống tới, mỗi ngày tôi thấy đời sống nhỏ nhắn thêm... Ðời sống thật sự không tiềm ẩn điều gì mới lạ. Có lẽ vì thế, sự quen mặt mỗi lúc mỗi gần gũi, thắm thiết hơn, nên tôi càng thấy yêu mến cuộc đời"

Ðó lại là những điều viết xuống của một người nói rất nhiều đến cái chết. Thực sự, ông là người rất yêu đời sống như lời ca của bài Hãy Cứ Vui Như Mọi Ngàỵ Thí dụ:

...Hãy cứ vui như mọi ngày
Bên trời còn nắng
Lá trời còn xanh
phố còn người đông...

Rồi ông lại viết Hãy yêu ngày tới dù quá mệt kiếp người trong Ðể Gió Cuốn Ði, một bài hát đọc thấy tấm lòng của ông với đời sống bằng nhịp 3/4 thư thả mà thiết thạ

Có lúc ông quay ra đùa cợt với cuộc đời, mà ông coi chỉ là nơi ông ở trọ. Mượn chút hơi dân ca, ông nhờ không khí lục bát trong ca dao để viết bài Ở Trọ bằng nhịp 2/4 vừa lẳng lơ vừa lý lắc những bước nhún nhẩỵ Coi mọi thứ tình yêu, cuộc sống chỉ là vô thường, lúc có lúc không. Toàn bài nghe như những công án Thiền. Bài ca lời lẽ giản dị, có lúc tươi tắn lạ thường, lại là những tư tưởng rất Phật giáo, được kéo xuống gần gũi hơn nhờ những í a của dân ca miền Bắc.

Trịnh Công Sơn viết nhạc cho người khác hát. Ông ít khi hát nhạc của mình trước đám đông mặc dù ông có giọng tốt. Thêm nữa, là người viết những ca khúc ấy, ông hát chắc phải rất chính xác. Bài Như Một Lời Chia Tay đã được thu thanh bởi ít nhất là hai giọng hát mà ông rất tin cậỵ Nhưng ca khúc này, hát lên bằng giọng của ông, lại mang một nét khác nữa. Ông hát mà như gửi lại những điều đã đi qua đời ông cho người nghe, như đóng lại trang cuối cùng của cuốn sách. Lời ca của bài Như Một Lời Chia Tay đọc lên, không cần phải nghe ông hát cũng đủ tạo xúc động. Ông xếp lại đời sống, ông cám ơn cuộc đời, ông nhìn lại những cuộc tình, ông nhớ lại bông hoa mỏng manh cuối trời, coi đó như một lời giã biệt. Ý của lời ca thì bi đát, nhưng nghe qua giọng của ông, người nghe thấy đươc sự bình thản của ông khi từ biệt cuộc sống.

Trịnh Công Sơn đã về với cát bụi, giã từ nơi ông ở trọ. Ông biết trước chuyến đi về nơi vĩnh hằng. Nhưng ông cũng sẽ còn ở lại với chúng ta mãi mãị Chúng ta mãi mãi nhớ ông, biết ơn ông, biết ơn ông đã nói hộ chúng ta những điều khó nói nhất, biết ơn ông đã vỗ về an ủi cuộc đời chúng ta trong những lúc hân hoan hạnh phúc cũng như những lúc sầu thảm bất hạnh.

Ba trăm năm nữa sẽ còn người hát và nghe những gì ông để lại.

Ðó là món quà âm nhạc ông để lạị Ðó là một món quà mà thỉnh thoảng lắm, có khi là vài trăm năm Việt Nam mới được một món quà quí giá như thế.

Cám ơn Trịnh Công Sơn

http://www.vim-online.com/music/tcs/nmlct.html
Hát nhạc Trịnh
Trong đêm nhạc tưởng niệm Trịnh Công Sơn vào tháng 7/2001, nhà thơ Đỗ Trung Quân phát biểu với bạn bè: “Người hát nhạc ông Sơn hay nhất là… chính ông Sơn”.

Quả vậy, Trịnh Công Sơn đã từng là một mẫu singer/songwriter thuyết phục khi anh còn trẻ, và ngay cả khi đã yếu sức, anh vẫn hát mẫu cho Mỹ Lệ hay Quang Dũng nghe khi tập bài cho họ. Song, trường hợp Trịnh Công Sơn khác Trần Tiến: trừ vài bài cá biệt, hầu hết nhạc Trần Tiến không dành cho ca sĩ, mà chỉ có ý nghĩa hoặc có duyên khi chính tác giả hát. Nhạc Trịnh dẫu sao vẫn phổ thông, được nhiều thế hệ ca sĩ tìm đến như một cuộc thử sức hoặc khẳng định đẳng cấp, và cũng đã có nhiều trường hợp thành công.

Anh Sơn từng nói, “Ai hát nhạc mình cũng hay, ca sĩ Sài Gòn thì hồn nhiên, ca sĩ Hà Nội thì khéo léo.” Chắc đấy cũng chỉ là nói cho đẹp lòng mọi người, còn thì trong thâm tâm, Trịnh Công Sơn chỉ muốn gửi những bài hát của anh cho giọng Khánh Ly và Trịnh Vĩnh Trinh. Ta hãy tìm hiểu vì sao.

Trước tiên xét về mặt phát âm. Ca từ Trịnh Công Sơn, khi đặt vào giai điệu, thường bị ép vào cách phát âm của người Huế, chẳng hạn “mọi mệt” (trong Một Cõi Đi Về) “biện nhớ tên em” (Biển Nhớ), “bọ mặc con đường” (Em Đi Bỏ Mặc Con Đường); và chính nhờ cách phát âm giọng Bắc (mà không quá Bắc!) của Khánh Ly mà những âm ấy trở nên rõ nghĩa và duyên dáng hơn. Vĩnh Trinh từng rất khâm phục “dấu hỏi của chị Khánh Ly” là thế. Tiếp đến, âm sắc giọng Khánh Ly nghe như những dây cao của đàn cello, bồi âm đầy đặn, khoảng giọng nào cũng vang đều, rất thích hợp với lối hát kể chuyện vốn rất cần để thể hiện ca khúc Trịnh Công Sơn.

Còn một điều nữa, quan trọng nhất, mà cũng khó gọi tên nhất, là một “không khí Trịnh”. Có thể nhận ra không khí ấy nếu bạn là người từng nghe Khánh Ly hát từ tình ca đến phản chiến ca vào cuối thập niên 70: một thứ không khí đô thị đặc trưng, với đầy đủ những cảm giác thời bất ổn, nào cái chết, nào hy vọng, nào hiện sinh, nào đời sống phố xá và cà phê. Tất cả những hình ảnh, những ảo tượng, những cảm giác Sài Gòn thời ấy tuôn ra từ giọng Khánh Ly, thứ giọng rã rời không cố ý, thứ giọng nhừa nhựa đầy thể tính (sensation), thứ giọng ma mị không có kẻ kế nghiệp.

Trịnh Vĩnh Trinh có lợi thế là em gái anh Sơn. Khi Khánh Ly ở xa, thì chính Trinh là người thay chỗ, ít nhất cũng ở ý nghĩa tinh thần. Trinh thuộc nhạc anh mình là thông qua những bản thu của Khánh Ly (tất nhiên!), thêm một ít nhạc mới do chính Trịnh Công Sơn dựng cho. Trinh hát thật thà, có lúc hơi ngây ngô, và chỉ một màu. Bù lại, cô phát âm dễ chịu, làn hơi đầy và hát hết mình (lại dĩ nhiên!).

Hồng Nhung đã làm mới một số ca khúc khó hát của Trịnh Công Sơn, như Ru Tình hay Rồi Như Đá Ngây Ngô. Cần ghi công Hồng Nhung ở điều ấy. Bởi Khánh Ly không có khả năng hát những bài có tiết tấu khó, đặc biệt là những thể nghiệm blues và jazz của anh Sơn. Với những bài “kinh điển”, Nhung không làm quên được Khánh Ly, mặc cho những nỗ lực “ngây ngô hóa” hay biến báo tiết tấu bất thường. Trần Thu Hà cũng rất đáng hoan nghênh trong những bài cần xử lý khéo, như Cho Đời Chút Ơn hay Còn Tuổi Nào Cho Em.

Theo ý cá nhân tôi, Thanh Lam hoàn toàn làm hỏng nhạc Trịnh. Nói thế không phải vì nhạc Trịnh là một thách đố ghê gớm hay vì Lam hạn chế khả năng. Mà chính vì lý do tôi đã phân tích ở phần Khánh Ly; Lam không diễn đạt được những tâm cảm đô thị miền Nam đặc trưng, và Lam cũng không làm nổi điều cần làm là quên mình đi. Lam hát lồ lộ một Lam, tức là không còn thấy bóng Trịnh đâu nữa.

Mỹ Linh hát tốt ở những ballad tự sự, đặc biệt trong album do Đức Trí hòa âm năm 1998. Mỹ Lệ hát nhiều, thuộc nhiều nhưng còn thiếu cái duyên để nhập nhạc Trịnh, và để nhập duyên ấy cho người nghe. Lô Thủy cũng vậy.

Tuấn Ngọc hát nhạc Trịnh Công Sơn rất khác thường, và phần lớn là không hay, đấy là chưa kể anh hát sai khá nhiều. Duy có một đôi bài hợp với sự khác thường ấy, tạm gọi là một mối đồng cảm khó giải thích, như Như Một Lời Chia Tay chẳng hạn, thì Tuấn Ngọc xuất sắc.


Mỹ Tâm hát Trịnh cũng còn nhạt, đặc biệt là ở Đêm Thấy Ta Là Thác Đổ, bài mà Mỹ Linh đã hát rất tuyệt. Tâm hát được Chuyện Đóa Quỳnh Hương, bài được xem như ít chất Trịnh nhất.

Quang Dũng là hiện tượng đam mê nhạc Trịnh hiếm thấy, và đáng trân trọng. Anh hiếm, vì thế quý. Dũng phát âm không đẹp, nên ca từ Trịnh Công Sơn giảm hiệu quả, tuy mọi người dường như sẵn sàng châm chước điều này. Thật may cho anh!

Có một điều cần nói thêm, là nhiều dự định đổi mới nhạc Trịnh lẽ ra khả thi, và có thể thú vị, thành công, lại bị sức cản từ chính những người yêu Trịnh. Trong họ, nhạc Trịnh là phải mộc, phải nhiều guitar, phải hòa thanh đơn giản, phải có nền tiết tấu ổn định và dễ hát. Trong họ, Trịnh đã bị đóng khung. Thế thì rất khó cho những người trẻ mong gây một không khí hoàn toàn khác lạ. Chẳng lẽ cứ phải ngồi chờ một giọng giống hệt Khánh Ly sao? Tôi tin rằng, nếu còn sinh thời, Trịnh Công Sơn sẵn sàng ủng hộ những cuộc đổi mới nhạc anh.

Lưu Hiển

http://www.giaidieuxanh.com.vn/bantr...005/01/369280/
I.
Tiểu Sử

Trịnh Công Sơn sinh ngày 28 tháng 2 năm 1939 tại Lạc Giao (cao nguyên miền Trung Việt Nam).
Ông lớn lên ở Huế, tốt nghiệp tú tài ban Triết tại Chasseloup Laubat, Sài Gòn.
Trịnh Công Sơn tự học nhạc, bắt đầu sáng tác năm 1958 với tác phẩm đầu tay Ướt Mi (NXB An Phú in năm 1959). Cho đến nay, nhạc sĩ đã sáng tác hơn 600 tác phẩm, có thể được phân loại dưới 3 đề mục lớn: Tình Yêu -- Quê Hương -- Thân Phận.

Quan niệm sáng tác: "Tôi chỉ là 1 tên hát rong đi qua miền đất này để hát lên những linh cảm của mình về những giấc mơ đời hư ảo..."
Nhận xét của nhạc sĩ Văn Cao: "Trong âm nhạc của Sơn, ta không thấy dấu vết của âm nhạc cổ điển theo cấu trúc bác học phương Tây. Sơn viết hồn nhiên như thể cảm xúc nhạc thơ tự nó trào ra. Nói như nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát, người bạn già của tôi, "Trịnh Công Sơn viết dễ như lấy chữ từ trong túi ra". Cái quyến rũ của nhạc Trịnh Công Sơn có lẽ là ở chính ở chỗ đó, ở chỗ không định tạo ra một trường phái nào, một triết học nào, mà vẫn thấm vào lòng người như suối tưới. Với những lời, ý đẹp và độc đáo đến bất ngờ hôn phối cùng một kết cấu đặc biệt như một hình thức của dân ca hầu như không thay đổi, Trịnh Công Sơn đã chinh phục hàng triệu con tim, không chỉ ở trong nước, mà ở cả ngoài biên giới nữa..."

Nhạc sĩ đã qua đời lúc 12g45 ngày 1 tháng 4 năm 2001 tại SàiGòn.

II.
Tác phẩm

01 - Ca khúc Trịnh Công Sơn
An tiêm, 1967, in lần thứ 2, 18x18 cm, giá 80 đồng.

02 - (Những) Tình khúc Trịnh Công Sơn
Nhân Bản, 1967, tác giả chép tay, 18x18cm.

03 - Ca khúc da vàng
Nhân Bản, 1967, tác giả chép tay, 18x18cm.

04 - Kinh Việt Nam
Nhân Bản, 1968, 18x18 cm, in 7 500 cuốn.

05 - Ca khúc da vàng 2
Nhân Bản, 1969, 18x18 cm, tái bản lần thứ 5, in 10 000 cuốn

06 - Ta phải thấy mặt trời
Nhân Bản, 1969 , 18x18 cm, in 7 000 cuốn

07 - Như cánh vạc bay
Nhân Bản, 1972, 18x18 cm

08 - Cỏ xót xa đưa
Nhân Bản, 1972, 18x18cm

09 - Khói trời mênh mông
Nhân Bản, 1972, 18x18cm

10 - Tự tình khúc
Nhân Bản, 1972, 18x18cm, ấn hành lần thứ nhất, 10 000 cuốn.

11 - Phụ khúc da vàng
Nhân Bản, 1972, 18x18 cm

12 - Lời đất đá cũ
Nhân Bản, 1973, 18x18cm

13 - Nhân danh Việt nam
Không biết có xuất bản không ?

14 - Một cõi đi về
Nxb Hội âm nhạc TP.HCM, 1989, 19x19cm, chỉ in lụa 100 bản.

15 - Em còn nhớ hay em đã quên
Nxb Trẻ, 1991, in 3000 cuốn, 19x19cm, lời nhạc chép tay.

16 - Cho con
Nxb Sóng Nhạc, 1991, chép tay lời và nhạc, 10x19cm.

17 - Lời của dòng sông
Nxb Trẻ, 1992, in 5000 cuốn, lời chép tay, 19x19cm

18 - Khói trời mênh mông 2
Nxb Văn nghệ, TP HCM, 1992, in 3000 cuốn, 19x19cm.

19 - Bên đời hiu quạnh
Nhân Bản, 1993, 25x25cm, in 3000 cuốn

20 - Trong nỗi đau tình cờ
Nhân Bản, 1993, 25x25cm, in 3000 cuốn

21 - Thuở ấy mưa hồng
Nhân Bản, 1993, 25x25 cm, in 3 000 cuốn

22 - Những bài ca không năm tháng
Nxb Âm Nhạc, 1995, 25x25cm, in 3000 cuốn

23 - Những bài ca không năm tháng
Nxb Âm Nhạc, 1998, 25x25cm, in lần thứ tư, 3000 cuốn

24 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 1


25 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 2


26 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 3
Văn nghệ tp HCM, 1999, 14,5x20,5cm, in 1000 cuốn, giá bán 6500 VNĐ

27 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 4
Văn nghệ tp HCM, 1999, 14,5x20,5cm, in 1000 cuốn, giá bán 6500 VNĐ

28 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 5
Văn nghệ tp HCM, 1999, 14,5x20,5cm, in 1000 cuốn, giá bán 6500 VNĐ

29 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 6
Văn nghệ tp HCM, 1999, 14,5x20,5cm, in 1000 cuốn, giá bán 6500 VNĐ


III.
Danh Sách Nhạc Trịnh Công Sơn

(Tổng số bài hát ghi nhận được tới nay là 227 bài. Trong LTK hiện sưu tầm được 209 bài, and counting .)

Bài Ca Dành Cho Những Xác Người (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Bà Mẹ Ô Lý
Bài Ca Đường Tàu Thống Nhất
Bay Đi Thầm Lặng
Bên đời hiu quạnh (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Bến Sông
Biển Nghìn Thu Ở Lại
Biển Nhớ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Biển Sáng (viết chung với Phạm Trọng Cầu)
Biết Đâu Nguồn Cội (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Bốn Mùa Thay Lá (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Bống Bồng Ơi! (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Bống Không Là Bống (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Buồn Từng Phút Giây (Tiếng hát Khánh Ly 9 - Buồn từng phút giây / ấn hành trước 1975)
Ca Dao Mẹ (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Cát Bụi (tập nhạc Cỏ Xót Xa Đưa)
Cánh Đồng Hoà Bình (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Cánh Chim Cô Đơn
Chỉ Có Ta Trong Cuộc Đời (Tiếng hát Thiên Phượng - Trở Về Mái Nhà Xưa - PDC 2000)
Chiếc Lá Thu Phai (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Chiều Một Mình (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lời Ru Đêm / ấn hành trước 1975)
Chiều Một Mình Qua Phố
Chiều Trên Quê Hương Tôi
Chìm Dưới Cơn Mưa (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Chính Chúng Ta Phải Nói (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 10/1969)
Cho Đời Chút Ơn (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Cho Một Người Vừa Nằm Xuống (Tiếng hát Khánh Ly 7 - Nhìn Những Mùa Thu Đi / ấn hành trước 1975)
Chờ Nhìn Quê Hương Sáng Chói (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Chuyện Đóa Quỳnh Hương (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Chưa Mòn Giấc Mơ (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 9/1969)
Chưa Mất Niềm Tin (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lời Ru Đêm / ấn hành trước 1975)
Có Một Dòng Sông Đã Qua Đời (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Có Một Lần Không Còn Bóng Dáng Con Người(tập nhạc Phụ Khúc Da Vàng 1972) - (theo Đặng Tiến - Văn Học số 186&187 - 2001)
Có Một Ngày Như Thế (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Có Nghe Đời Nghiêng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Có Những Con Đường (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Cỏ Xót Xa Đưa (tập nhạc Cỏ Xót Xa Đưa)
Cõi Tạm
Còn Ai Với Ai (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Còn Có Bao Ngày (tập nhạc Cỏ Xót Xa Đưa)
Còn Mãi Tìm Nhau
Con Mắt Còn Lại (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Còn Thấy Mặt Người(tập nhạc Cỏ Xót Xa Đưa)
Còn Tuổi Nào Cho Em (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Cúi Xuống Thật Gần (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Cũng Sẽ Chìm Trôi (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Cuối Cùng Cho Một Tình Yêu ( thơ Trịnh Cung) (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Dã Tràng Ca
Dân Ta Vẫn Sống (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Dấu Chân Địa Đàng (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Diễm Xưa (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Du Mục (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Dựng Lại Người, Dựng Lại Nhà (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Đại Bác Ru Đêm (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Để Gió Cuốn Đi (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Đêm Thấy Ta Là Thác Đổ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Đêm Bây Giờ Đêm Mai (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Đi Mãi Trên Đường (Bản viết tay trong "TCS - người hát rong qua nhiều thế hệ - NXB Trẻ / 2001))
Đi Tìm Quê Hương (Tiếng hát Khánh Ly 9 - Buồn từng phút giây / ấn hành trước 1975)
Đóa hoa Vô Thường (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Đoản Khúc Thu Hà Nội (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Đời Cho Ta Thế (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Đời Gọi Em Biết Bao Lần (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Đợi Có Một Ngày (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lời Ru Đêm / ấn hành trước 1975)
Đôi Mắt Nào Mở Ra (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Đồng Dao 2000
Đồng Dao Hoà Bình (tập nhạc Kinh Việt Nam)
Đừng Mong Ai Đừng Nghi Ngại (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 9/1969)
Đường Xa Vạn Dặm
Em Còn Nhớ Hay Em Đã Quên (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Em Đã Cho Tôi Bầu Trời (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Em Đến Từ Nghìn Xưa (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Em Đi Bỏ Lại Con Đường (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Em Đi Trong Chiều (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Em Hãy Ngủ Đi (tập nhạc Cỏ Xót Xa Đưa)
Em Là Hoa Hồng Nhỏ
Em Ở Nông Trường Em Ra Biên Giới
Gần Như Niềm Tuyệt Vọng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ghế Đá Công Viên
Gia Tài Của Mẹ (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Giọt Lệ Thiên Thu
Gọi Tên Bốn Mùa (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Góp Lá Mùa Xuân (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Hạ trắng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Hai Mươi Mùa Nắng Lạ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Hành Ca (tập nhạc Kinh Việt Nam)
Hành Hương Trên Đồi Cao
Hát Cho Tôi
Hát Trên Những Xác Người (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Hãy Cố Chờ (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lời Ru Đêm / ấn hành trước 1975)
Hãy Cứ Vui Như Mọi Ngày
Hãy Đi Cùng Nhau (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Hãy Khóc Đi Em (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Hãy Nhìn Lại (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lời Ru Đêm / ấn hành trước 1975)
Hãy Sống Dùm Tôi (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Hãy Yêu Nhau Đi (tập nhạc Cỏ Xót Xa Đưa)
Hãy Cứ Vui Như Mọi Ngày (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Hoa Vàng Mấy Độ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Hoa Xuân Ca
Hôm nay Tôi Nghe (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Huế Sài Gòn Hà Nội (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 9/1969)
Huyền Thoại Mẹ
Im Lặng Thở Dài
Khói Trời Mênh Mông (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Kinh Việt Nam
Lại Gần Với Nhau (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Lặng Lẽ Nơi Này (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Lời Buồn Thánh (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Lời Của Dòng Sông (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Lời Mẹ Ru (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Lời Ở Phố Về (Tiếng hát Khánh Ly 4 - Lời Mẹ Ru / ấn hành trước 1975)
Lời Ru Đêm (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lời Ru Đêm / ấn hành trước 1975)
Lời Thiên Thu Gọi (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Mẹ Bỏ Con Đi
Mẹ Của Anh
Mẹ Đi Vắng (thơ Nguyễn Quang Dũng - 1982) NEW!
Môi Hồng Đào (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Mỗi Ngày Tôi Chọn Một Niềm Vui (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Một Cõi Đi Về (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Một Lần Thoáng Có (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Một Ngày Như Mọi Ngày (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Một Sáng Mùa Xuân (Tiếng hát Khánh Ly 9 - Buồn từng phút giây / ấn hành trước 1975)
Một Ngày Vinh Quang
Một Ngày tuyệt Vọng (tập Phụ Khúc Da Vàng 1972, theo Đặng Tiến)
Mùa Áo Quan(tập nhạc Phụ Khúc Da Vàng 1972) - (theo Đặng Tiến - Văn Học số 186&187 - 2001)
Mùa Phục Hồi (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lời Ru Đêm / ấn hành trước 1975)
Mưa Hồng (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Mưa Mùa Hạ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Muôn Trùng Biển Ơi
Nắng Thủy Tinh (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Này Em Có Nhớ (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Nhân danh ai anh bắn vào người (?)NEW
Ngẫu nhiên (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ngày Dài Trên Quê Hương (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Ngày Nay Không Còn Bé (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ngày Mai Đây Bình Yên (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Ngày Về (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lời Ru Đêm / ấn hành trước 1975)
Nghe Những Tàn Phai (tập nhạc Cỏ Xót Xa Đưa)
Nghe Tiếng Muôn Trùng (tập nhạc Cỏ Xót Xa Đưa)
Ngủ Đi Con (Tiếng hát Khánh Ly 9 - Buồn từng phút giây / ấn hành trước 1975)
Ngụ Ngôn Mùa Đông (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Người Con Gái Việt Nam Da Vàng (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Người Đi Hành Hương (Tiếng hát Khánh Ly - Hát Cho Quê Hương Việt Nam 2 / ấn hành trước 1975)
Người Về Bỗng Nhớ (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Người Già Em Bé (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Nguyệt Ca (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Nhìn Những Mùa Thu Đi (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Nhớ Mùa Thu Hà Nội (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Như Cánh Vạc Bay (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Như Chim Ưu Phiền (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Như Tiếng Thở Dài (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Như Một Lời Chia Tay (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Như Một Vết Thương (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Như Sóng Triền Miên (theo anh Chilli)
Nhưng Hôm Nay (Tuyển tập Ca Khúc Da Vàng )
Những Con Mắt Trần Gian (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Những Ai Còn Là Việt Nam (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 9/1969)
Những Giọt Máu Trổ Bông (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 9/1969)
Níu Tay Nghìn Trùng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Nối Vòng Tay Lớn (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Nước Mắt Cho Quê Hương (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Ở Trọ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Phôi Pha (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Phúc Âm Buồn (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Quê Hương Đau Nặng (Tiếng hát Khánh Ly 9 - Buồn từng phút giây / ấn hành trước 1975)
Quỳnh Hương (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ra Chợ Ngày Thống Nhất
Ra Đồng Giữa Ngọ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Rơi Lệ Ru Người
Rồi Như Đá Ngây Ngô (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Ru Đời Đã Mất (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ru Đời Đi Nhé! (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ru Em (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Ru Em Từng Ngón Xuân Nồng (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Ru Ta Ngậm Ngùi (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Ru Tình (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Rừng Cây Trút Lá
Rừng Xưa Đã Khép (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Rừng Xanh Xanh Mãi (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Sao Mắt Mẹ Chưa Vui (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Sẽ Còn Ai (Tiếng hát Khánh Ly 4 - Lời Mẹ Ru / ấn hành trước 1975)
Sóng Về Đâu? (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ta Đi Dựng Cờ (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 9/1969)
Tạ Ơn (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ta Phải Thấy Mặt Trời (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 9/1969)
Ta Quyết Phải Sống (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 9/1969)
Ta Thấy Gì Đêm Nay (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Tặng người Mẹ già đã gặp trong đoàn người từ Quảng Trị về Huế(tập nhạc Phụ Khúc Da Vàng 1972) - (theo Đặng Tiến - Văn Học số 186&187 - 2001)
Tặng Những THành Phố Việt Nam(tập nhạc Phụ Khúc Da Vàng 1972) - (theo Đặng Tiến - Văn Học số 186&187 - 2001)
Thành Phố mùa Xuân (Sài Gòn Mùa Xuân) (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Thuở Bống Là Người
Thương Một Người (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tiến Thoái Lưỡng Nan
Tiếng Hát Dạ Lan (Tiếng hát Khánh Ly - Hát Cho Quê Hương Việt Nam 2 / ấn hành trước 1975)
Tình Ca Người Mất Trí
Tình Nhớ (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Tình Khúc Ơ-Bai (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tình Sầu (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Tình Xa (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Tình Xót Xa Vừa (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Tình Yêu Tìm Thấy (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tôi Biết Tôi Yêu
Tôi Đã Mất (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lời Ru Đêm / ấn hành trước 1975)
Tôi Đang Lắng Nghe (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tôi Ơi Đừng Tuyệt Vọng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tôi Ru Em Ngủ (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Tôi Sẽ Đi Thăm (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Tôi Tìm Tôi
Trong Nỗi Đau Tình Cờ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tự Tình Khúc (Tiếng hát Khánh Ly 4 - Lời Mẹ Ru / ấn hành trước 1975)
Từng Ngày Qua (tập nhạc Cỏ Xót Xa Đưa)
Tuổi Đá Buồn (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Tuổi Đời Mênh Mông (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tuổi Trẻ Việt Nam (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 9/1969)
Từng Ngày Qua (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tưởng Rằng Đã Quên (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ướt Mi (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Vết Lăn Trầm (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Vẫn Có Em Bên Đời (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Vẫn Nhớ Cuộc Đời (tập nhạc Cỏ Xót Xa Đưa)
Vàng Phai Trước Ngõ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Về Giữa Đồng Hoang
Về Trong Suối Nguồn
Về Thăm Mái Trường Xưa(Tự Tình Khúc - Nhạc Hoà Tấu TCS)
Vì Tôi Cần Thấy Em Yêu Đời (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Việt Nam Ơi Hãy Vùng Lên (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trời 9/1969)
Vườn Xưa (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Xa Dấu Mặt Trời (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Xác Ta Xác Thù (tập Phụ Khúc Da Vàng 1972, theo Đặng Tiến)
Xanh Lòng Phai Tàn (Tiếng hát Khánh Ly 4 - Lời Mẹ Ru / ấn hành trước 1975)
Xin Cho Tôi (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Xin Cho Tôi Nói (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Xin Mặt Trời Ngủ Yên (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Xin Trả Nợ Người (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Yêu Dấu Tan Theo (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)

http://dactrung.net/tacgia/default.a...sQZSG8Gw%3D%3D
Một số website về Trịnh Công Sơn

http://www.tcs-forum.org/
http://dactrung.net/nhac/tacgia.aspx...sQZSG8Gw%3d%3d
http://www.suutap.com/trinhcongson/
http://nhacso.net/Music/Album/2005/1...F/?playAlbum=1
http://www.vim-online.com/music.htm
http://www.trinh-cong-son.com/tcs.html
http://www.ttvnol.com/f_301/3608/trang-1.ttvn
http://www.comp.nus.edu.sg/%7Enguyen...CSon_songs.htm
Đi tìm thời gian đã mất

Sâm Thương

Lời giới thiệu :

Sâm Thương, nhà văn, biên kịch, một trong các người bạn chí thân luôn luôn có mặt bên Trịnh Công Sơn trong nhiều năm tháng sau cùng, đã khởi sự những trang viết về cuộc đời người nhạc sĩ. Nhân dịp năm thứ ba Trịnh Công Sơn qua đời, Sâm Thương đã ưu ái dành cho tcs-forum.org được hân hạnh đưa lên mạng phần thứ nhất : từ thuở ấu thơ cho đến năm Trịnh Công Sơn mười chín tuổi.

Phần I : Thời thanh xuân

Một tháng sau hiệp ước Munich (1), Nhật bắt đầu cuộc Nam tiến bằng việc chiếm đóng Quảng Châu, cô lập Hồng Kông khỏi đại lục Trung Quốc. Ngày 10.02.1939, bước đầu Nhật tiến chiếm các cứ điểm chiến lược ở biển Đông đảo Hải Nam gần bờ biển Đông Dương thuộc Pháp và quần đảo Sinam, Trường Sa.

Mùa Xuân năm 1939, Đức quốc xã kéo quân đến biên giới Tiệp Khắc, và ngày 13.03 năm đó, xâm nhập vào thủ đô Prague của Tiệp Khắc. Một tháng sau, ngày 7.04, quân đội Ý đánh chiếm lãnh thổ Albanie trong vùng Balcan. Các quốc gia Tây Âu yếu thế, không có phương án đối phó, đành phải quay về một số nước nhược tiểu ở miền đông để thiết lập một “phòng tuyến cuối cùng để bảo vệ hòa bình”. Ngày 13.04.1939, hai chính phủ Anh, Pháp ký với chính phủ Ba Lan một hiệp ước liên minh quân sự. Nhưng ngày 28.04.1939, Đức xóa bỏ Hiệp ước bất xâm phạm với Ba Lan (2), và tuyên bố bãi bỏ luôn cả Hòa ước Anh–Đức (3).

Ngày 25.5.1939, Hitler và Mussolini cùng ký kết một Hiệp ước mang tên Pact of Steel (4) liên minh hai quốc gia Đức -Ý về mọi phương diện. Đức quốc xã bắt đầu uy hiếp Ba Lan và lên tiếng đòi lại hải cảng và eo đất Dantzig ở bên trong lãnh thổ quốc gia này. Chiến Tranh Thế Giới thứ hai đã khởi đầu với những đau thương tang tóc chưa từng có.

Trong khi đó, Việt Nam đang sống dưới ách thống trị của thực dân Pháp, một nước Pháp đang chà đạp các dân tộc thuộc địa và run rẩy trước sức mạnh của bọn Phát-xít Đức đang lớn dậy. Trịnh Công Sơn đã có mặt trên “cõi tạm” này trong một bối cảnh chính trị thế giới và quốc nội như thế đó.

Trịnh Công Sơn sinh ngày 28 tháng 2 năm 1939 tại Daklak, cha là Trịnh Xuân Thanh, mẹ là Lê Thị Quỳnh. Thật ra, Daklak không phải quê quán của anh, cha mẹ anh trước đây đều sinh sống tại Thừa Thiên - Huế, gốc làng Minh Hương, xã Hương Vinh, huyện Hương Trà. Thân sinh Trịnh Công Sơn là một người yêu nước, không chấp nhận chế độ hà khắc và bạo ngược của thực dân Pháp đối với đồng bào mình, nên đã có những họat động bí mật chống đối nhà cầm quyền Pháp, ủng hộ những lực lượng kháng chiến. Nói đúng, ông không đứng trong hàng ngũ những người Cộng Sản, mà chỉ là một người yêu nước như bao nhiêu người Việt Nam yêu nước khác thời đó. Do luôn bị mật thám của Pháp theo dõi và gây không ít khó khăn, năm 1937, ông đã lặng lẽ đưa vợ vào sinh sống ở Daklak. Ở đây, ông mở cửa hiệu may mặc Kam Tik trên đường Nguyễn Thái Học (nay là đường Điện Biên Phủ), cạnh rạp chiếu bóng Buôn Mê Thuột.

Trịnh Công Sơn không phải là đứa con đầu của cặp vợ chồng trẻ từ Huế vào đây định cư. Sơn có một người anh tên Trịnh Xuân Dương, sinh trước Sơn ba năm tại Huế, nhưng chưa được hai tháng tuổi thì mất. Trịnh Công Sơn nghiễm nhiên trở thành con trai trưởng trong gia đình họ Trịnh (5). Nhưng gia đình Sơn cũng không ở Daklak được lâu, bốn năm sau khi Sơn ra đời thì gia đình quay trở về Huế, ngụ tại Bến Ngự.

Mùa hè năm 1944, sau khi nước Pháp được giải phóng, De Gaulle và nước Pháp tự do phải đối mặt với vấn đề xây dựng một chính sách chung đối với đế chế thuộc địa Pháp trong thời hậu chiến. Chính sách cơ bản của Pháp là muốn hất cẳng quân phiệt Nhật, quay trở lại Đông Dương, tập trung vào việc tạo ra một cơ cấu chính trị, trong đó toàn thể đế chế đều được đại diện, nhưng thực chất quyền kiểm soát chủ yếu vẫn nằm trong tay các chính quyền bảo hộ.
Mùa Thu năm 1945, Trịnh Công Sơn lên sáu, tuổi cắp sách đến trường thì chứng kiến nạn đói năm Ất Dậu, Nhật đầu hàng Pháp và Cách Mạng tháng tám bùng nổ. Sơn theo học trường tiểu học Trần Quốc Toản (Thành Nội, Huế), nhưng chỉ học ở đây một năm, rồi chuyển về học trường Nam Giao. Thời gian này gia đình Sơn ở Bến Ngự. Qua khỏi cầu Bến Ngự là đường Phan Chu Trinh, đi thẳng là đường Nguyễn Hoàng, nay đổi là đường Phan Bội Châu. Qua đường rầy xe lửa, đi thẳng lên dốc, hẻm đầu tiên bên trái có giếng nước là nhà Sơn. Nay là số 43B Phan Bội Châu, Huế.

Cũng cần nói thêm, cách nhà Sơn không xa, có hai địa điểm rất quan trọng đối với tuổi thơ của Sơn mà thỉnh thoảng Sơn vẫn nói tới trong chỗ thân tình. Địa điểm thứ nhất: quay trở lại cầu Bến Ngự, thay vì đi thẳng đường Nguyễn Hoàng, đến đường Phan Chu Trinh rẽ trái, khoảng 50 mét là đồn Hiến binh Pháp. Nơi đây là chỗ tạm giam những người bị tình nghi có tham gia hoạt động chống đối chính quyền bảo hộ. Hằng đêm, người dân sống quanh khu vực này vẫn thường nghe tiếng la hét, giẫy giụa của những tù nhân bị tra khảo, hỏi cung. Đặc biệt, phía trước bờ rào của đồn Hiến binh có một cây cóc, quanh năm trái xanh trĩu nặng. Không biết có phải vì những trái cốc xanh chọc thèm hay vì một lý do tiềm ẩn nào khác, mà đám trẻ, trong đó có Sơn, mỗi khi đi ngang qua thường tìm cách lấy đá ném vào, cho đến khi bọn Tây trong đồn xách súng ra, cả đám mới chịu bỏ chạy.

Địa điểm thứ hai trên đường Nguyễn Hoàng, qua khỏi đường rầy là một con đường nhỏ dọc theo đường xe lửa. Ngay ngã tư này, bên trái có một cây bàng cổ thụ, thân cây to lớn, tàng lá che cả một khoảng trời. Có những buổi sáng sớm, dân chúng nhốn nháo, tụ tập trước cây bàng đó để chứng kiến những xác người chết, Tây có ta có, bị chém treo ngoảnh, đầu quoặt ngược, với hàng chữ bằng máu viết lớn trên ngực áo hay trên băng vải: “Đây là hình phạt dành cho những tên Việt gian bán nước” hoặc “Tên xâm lăng, cướp nước phải đền tội”. Những hàng chữ và hình ảnh này vẫn luôn gây sự xôn xao chú ý của dân chúng sống quanh vùng, kể cả đám học sinh nhỏ tuổi như Sơn hồi đó. Những lần như thế, trước khi đến trường, Sơn theo chân một vài đứa bạn lén lút theo dõi cảnh tượng đó, rồi tản đi một mình với những suy nghĩ có lẽ chưa được định hình…

Một thực tế khác, trực tiếp tác động đến suy nghĩ và hành động của Sơn, bắt anh phải nhìn thẳng vào sự thật lịch sử. Đó chính là cuộc đời và thân phận nghiệt ngã của thân sinh anh. Theo như lời Sơn kể thì từ 1945 đến 1949, năm năm liền, năm nào thân sinh anh cũng bị bắt giam trong lao Thừa Phủ, Huế mỗi khi tình hình có dấu hiệu biến động. “Thời gian này, tại Huế, mẹ tôi và tôi thay nhau đi thăm nuôi và năm 1949 tôi được vào nhà lao Thừa Phủ ở cùng ba tôi, một năm trước khi cả gia đình cùng kéo nhau vào Sàigòn” (6). Nhìn thấy hình ảnh cha tiều tụy với thân thể đầy những vết đòn roi hiểm ác khi bước ra khỏi cổng nhà tù, anh đã nghẹn ngào ôm chặt lấy cha, lòng đầy đau thương và phẩn hận. Những ấn tượng đó chẳng bao giờ phai nhạt trong ký ức anh. Nó sẽ theo đuổi, bám chặt lấy anh trong cuộc sống cũng như trong sáng tác của anh sau này.

Sơn và thế hệ của anh vẫn còn quá nhỏ để hiểu biết và trách nhiệm về tất cả những biến động lịch sử đang diễn ra trước mắt.

Năm 1949, nói là “cả gia đình kéo nhau vào Sàigòn“, nhưng thực tế, để thuận lợi cho việc khuếch trương buôn bán, thân sinh anh cho mở văn phòng giao dịch ở Sàigòn; ông đưa Sơn, Hà vào trước, những người còn lại năm sau mới vào. Ban đầu, Sơn cùng gia đình ở đường Calmette, Tân Định (nay là Đinh Công Tráng) một thời gian, rồi chuyển đến đường Dypre (một đường nhỏ cắt ngang đường Nguyễn Trãi) và cuối cùng dọn đến đường Parinol (nay là đường Đặng Trần Côn). Vào Sàigòn, Sơn học lớp nhất trường Hưng Đạo, Cống Quỳnh (1949-1950). Lên cấp hai, Sơn chuyển qua chương trình Pháp ở Jean Jacques Rousseau cho đến khi thi xong Brevet (1950-1954).

Khoảng tháng tám 1954, sau khi hiệp định Genève được ký kết, cả gia đình Sơn quay về Huế, mở cửa hàng Thanh Tâm ở đường Hàng Bè (Huỳnh Thúc Kháng), sau đó chuyển về số 79 B đường Gia Long (nay là Phan Đăng Lưu) giao dịch và phân phối phụ tùng xe đạp, xe gắn máy cho các đại lý ở Huế và các vùng phụ cận.

Trở lại Huế, Sơn học ở Lycée Francais một năm, năm sau chuyển qua trường Providence (Thiên Hựu), tốt nghiệp Tú tài 1 (Bac I) niên khóa 1955-1956. Trường Providence là một trong ba trường tư thục lớn thuộc Giáo hội Thiên Chúa giáo. Thời đó, ở Huế những ai được theo học trường Providence, Pellerin (nam) hay Jeanne D’Arc (nữ) đều là những gia đình khá giả. Trong thời gian này, Sơn đã bắt đầu tiếp cận với những tác phẩm của Alfred de Musset, Alphonse Daudet, Anatole France, Saint Exupéry, v.v …

Dù học trường Pháp, được giáo dục theo chương trình Pháp, Sơn và thế hệ anh đều cùng chứng kiến đất nước bị chia cắt, sông Bến Hải làm lằn mức phân ranh Bắc Nam. Một lần nữa, anh và thế hệ của anh chưa phải là những kẻ chịu trách nhiệm trực tiếp về tình trạng đau thương đó. Bởi anh chưa đủ trí khôn để tìm hiểu lý do tại sao lớp cha anh mình cầm súng bắn vào nhau, coi nhau như thù địch.

Sau hiệp định Genève cuộc chém giết tạm ngưng không lâu, tổng tuyển cử giữa hai miền được ấn định vào năm 1956 bị hủy bỏ, máu lại tiếp tục đổ, xác đồng bào tiếp tục ngã xuống. Sơn và thế hệ của anh lớn lên trong khung cảnh tưởng như thanh bình của chế độ Ngô Đình Diệm. Tất cả đều được nuôi dưỡng, giáo dục tại miền Nam, do chính quyền miền Nam đảm nhận. Chữ giáo dục ở đây tôi dùng theo nghĩa rộng, bao hàm cả hệ thống thông tin, tuyên truyền.
Một sự thật không ai có thể phủ nhận được, đó là chính quyền Ngô Đình Diệm đã tiếp nhận nửa phần đất bên này trong tay thực dân Pháp do sự dàn xếp của người Mỹ với một xã hội mà trong đó những giá trị cũ đã đỗ vỡ, hủy hoại. Bi đát là miền Nam không tìm thấy một hệ thống lý thuyết nào thay vào chỗ trống. Thật ra, chính quyền Ngô Đình Diệm cũng đã ý thức được sự thiếu hụt đó và đã nổ lực bù đắp bằng cách xây dựng một học thuyết, nhưng thực chất học thuyết đó chỉ là một sự mô phỏng và vay mượn chủ nghĩa Nhân Vị (Personnalisme) của Emmanuel Mounier (7).

Thực tế đã cho thấy chủ nghĩa Nhân Vị của chính quyền Diệm không đáp ứng được nhu cầu lịch sử dân tộc, không phù hợp với những biến chuyển chung của nhân loại, bao hàm như một tư tưởng chủ đạo làm nền tảng để quan niệm và tổ chức xã hội. Tuy nhiên, dù dụng tâm chủ yếu của chính quyền Ngô Đình Diệm là muốn rèn luyện cho thế hệ trẻ của mình một tinh thần chống Cộng, nhưng không thể phủ nhận nền giáo dục đó đã góp phần tạo được những ý hướng tốt đẹp như đề cao lòng yêu nước, tinh thần bất khuất chống xâm lăng và lãnh thổ Việt Nam là một dải đất hình chữ S chạy dài từ ải Nam Quan đến mũi Cà Mau, chứ không phải chỉ nửa nước với hình thù kỳ dị như đã được vẽ trên các bản đồ của các căn cứ quân sự Mỹ, hay trong sách giáo khoa bậc tiểu học do chính phủ Hoa Kỳ gửi tặng vào thời kỳ đó.

Dù chỉ đề cao bằng lời nói, những bài học đó cũng có một tác dụng thật vô cùng quan trọng và lâu bền trong tâm hồn những thế hệ trẻ ở miền Nam. Hình ảnh một Nguyễn Huệ, một Hoàng Hoa Thám, một Phan đình Phùng, Nguyễn Thiện Thuật, Nguyễn Trung Trực v.v… vẫn là hình ảnh chói sáng với gương anh hùng cứu nước.

Suốt thời kỳ đó, Sơn và những người cùng thế hệ với anh đã bị che đậy, bị cấm đoán để không biết gì về cuộc kháng chiến chống Pháp lần thứ hai mà trong đó những thế hệ cha anh họ tham dự. Họ không biết gì về miền Bắc xã hội chủ nghĩa, ngoài những điều mà chính quyền Ngô Đình Diệm muốn họ biết.

Sơn cũng như nhiều đứa trẻ cùng tuổi khác, đã sống và lớn lên bên sông Hương, núi Ngự. Hằng ngày, nhìn thấy vết tích trên những thành quách cổ kính, cầu Tràng Tiền sáu vài mười hai nhịp, những chuyến đò ngang, những con đường chạy dài thẳng tắp với hai hàng cây long não lá xanh, những chùm phượng vỹ đỏ rực, những tà áo trắng, những chiếc nón lá nghiêng nghiêng ngày ngày cắp sách đến trường, những cơn mưa rả rích kéo dài… Bên tai Sơn vẫn nghe tiếng cầu kinh niệm Phật, tiếng chuông chùa buổi sáng buổi chiều, những câu hò nhịp nhàng từ giữa sông vọng lại càng làm Sơn đắm chìm trong thế giới mơ mộng, khát vọng của riêng mình. “Thuở ấy, tôi là một đứa bé thích ca hát. Mười tuổi biết solfège, chép lại những bài hát yêu thích đóng thành tập, chơi đàn mandolin và sáo trúc. Mười hai tuổi có cây đàn guitar đầu tiên trong đời và từ đó sử dụng guitar như một phương tiện quen thuộc để đệm cho chính mình hát” (8).
Ngày 17.06.1955, thân sinh Sơn đã cùng với ông Lộc Lợi và ông Lê Văn Tông (em trai mẹ Sơn) mỗi người mỗi xe trên đường đi Quảng Trị- Huế với kế hoạch mở rộng mạng lưới làm ăn. Trong khi ông đang điều khiển chiếc vespa trên đường thì bị một chiếc xe hàng đụng phải và ông đã mất mấy tiếng đồng hồ sau khi được chở đến bệnh viện.

Trước nay, tất cả kinh tế gia đình do cha anh đảm đương. Ông chính là trụ cột của gia đình. Mọi chu cấp cho anh và các em ăn học, một cuộc sống đầy đủ, có thể nói phong lưu hơn phần lớn những người cùng trang lứa với anh, nhất là ở một thành phố nhỏ và trầm lặng như Huế đều do một tay ông sắp xếp. Ngay từ thời đó, gia đình Sơn là gia đình đầu tiên có được một chiếc máy hát đĩa, khi thứ máy móc mới này bắt đầu xuất hiện. Cha mất, đối với Sơn là một biến cố quan trọng. Chính Sơn đã thú nhận: ”Thời thơ ấu tôi luôn luôn bị ám ảnh về cái chết. Trong giấc ngủ hằng đêm tôi thường thấy cái chết của ba tôi” (9).

Trong thời gian chịu tang cha, Sơn quy y ở chùa Phổ Quang, lấy pháp danh là Nguyên Thọ. Có thể trong nỗi đau mất mát quá lớn Sơn tìm đến Phật Tổ như một sự nương tựa của tâm hồn. Thực ra, đối với Phật giáo, Sơn vốn có duyên nợ. Theo như Sơn cho biết, ngay từ thuở bảy, tám tuổi, Sơn đã có thói quen một mình mang sách vở vào vườn chùa ngồi học, đọc sách, suy nghĩ hoặc tập ngồi chép kinh Phật bằng chữ Hán. Chính tư tưởng Phật giáo đã thấm dần trong máu huyết Sơn, giúp Sơn tiếp cận và thấu hiểu được cái tâm của mình, cái tâm của người, điều khó khăn nhất trong những điều khó khăn nhất của kiếp người.

Hết hè 1956, sau khi tốt nghiệp Tú tài 1 (Bac 1) Sơn một mình vào Sàigòn học ban triết (classe Philo) ở Jean Jacques Rousseau. Từ đây, Sơn có những chuyến đi dài. Sơn không còn ở tuổi mười lăm non trẻ để phải mơ ước làm người lớn. Sơn có thể thực hiện cái mộng “ lãng du trong người, cứ lên đường và đi. Đi để có một khoảng cách với quê nhà, với tình yêu, đi để có một cái gì để lại phía sau. Đi để có những lá thư gửi về, để có thêm những nỗi nhớ nhung, những lời than thở” (10).

Sơn có một đặc tính nổi bật, đó là thích “ăn ngon mặc đẹp”. Có lẽ phát xuất từ quan niệm giáo dục của mẹ Sơn, một phụ nữ mang đặc trưng Huế quý phái và đảm đang. Đối với bà, bữa cơm khi được dọn lên bàn, không chỉ ngon, nhiều món mà còn phải đẹp, màu sắc thức ăn phải hài hòa mỹ thuật. Ngay từ năm học lớp chín (troisième) áo quần của Sơn lúc nào cũng thẳng nếp, giày bóng loáng, tóc chải láng mượt. Đi chơi, đi học và ngay cả khi ở nhà, khi ngồi vào bàn ăn đều rất lịch sự, tươm tất. Thói quen đó Sơn vẫn giữ cho đến khi mất. Do đó, những khi ốm đau trên giường bệnh, Sơn không thích ai đến thăm viếng. Sơn không muốn hình ảnh của mình không đẹp trong mắt người khác, nhất là với phụ nữ. Bởi vì đối với Sơn: ”Con người đẹp nhất đối với tôi là thiếu nữ, với những vẻ đẹp theo cách nhìn của tôi“ (11). Và “(…) Bởi nó (nhan sắc-ST) làm cho con người thấy cuộc đời là đẹp, là đáng tồn tại để ngắm nhìn. Là thật đáng sống bởi vì không thể có một lời hứa hẹn thiên đường nào đòi hỏi con người phải yêu thương hơn nơi đây. Quê hương là em. Các em làm sinh nở cuộc đời. Và từ đó cuộc đời mới biết hát ca” (12).
Ở tuổi mới lớn, Sơn cũng có những mối tình lãng đãng, sương khói, hoàn toàn không có gì cụ thể. Dường như cả thế hệ của Sơn ở Huế đều như vậy, “yêu một mái tóc, một dáng hình, mỗi ngày chỉ cần nhìn thấy mặt nhau, thấy em qua khung cửa sổ là cả ngày thấy vui. Có khi đạp xe sau lưng em mà em không biết mình là ai, vẫn thấy vui như thường“ (13).
Về mặt cơ thể, Sơn có một đặc điểm không mấy người biết. Khác với chúng ta, Sơn có đến ba trái thận. Không biết sự khác biệt này có ảnh hưởng gì đến tính cách và năng lực của Sơn ? Có lẽ điều này phải nhờ đến những nhà chuyên môn giải thích. Có một điều trái ngược với suy nghĩ của nhiều người khi bắt gặp hình hài ốm yếu của Sơn sau này. Thời trai trẻ, Sơn có một thân hình rắn chắc, khoẻ mạnh, thích chơi thể thao. Sơn không chỉ luyện tập điền kinh, mà còn học cả Vô Vi Nam đến đai nâu.

Trong chuyến về thăm nhà giữa năm học, một lần Sơn dợt chơi với Hà, em trai kế của Sơn. Hà đã tung một đòn vai, Sơn ngã xuống sàn, cùi chỏ Hà vô tình đập vào ngực Sơn làm vỡ mạch máu phổi. Sơn phải nằm dưỡng bệnh hơn cả năm trời. Đây chính là nguyên nhân chuyển biến cuộc đời Sơn sang một hướng khác. Nói như Nguyễn Du:

Bắt phong trần phải phong trần
Cho thanh cao mới được phần thanh cao

Những ngày tháng trên giường bệnh, Sơn ngấu nghiến đọc Apollinaire, Marcel Pagnol, Jacques Prévert, Rabindranath Tagore, Marcel Proust, v.v… trước khi đọc Nietzsche, Nikos Kazantzakis, Albert Camus, Jean Paul Sartre, Heidegger, Merleau Ponti, … Sơn đặc biệt yêu thích những tác phẩm của Albert Camus, truyện Kiều của Nguyễn Du và triết lý Phật giáo. Sơn đọc đi đọc lại nhiều lần. Sơn không chỉ tiếp cận với văn học, thi ca mà còn mày mò, tìm hiểu dân ca Việt Nam, âm nhạc của người da đen: blues, gospel, v.v…
Sơn từng thổ lộ với một vài người bạn thân thiết của anh: “Khi rời khỏi giừơng bệnh, trong tôi đã có một một niềm đam mê khác – âm nhạc. Nói như vậy hình như không chính xác, có thể những điều mơ ước, khát khao đó đã ẩn chứa từ trong phần sâu kín của tiềm thức bỗng được đánh thức, trổi dậy” (14).

Trong một bài viết, Trịnh Công Sơn đã khẳng định con đường anh đã đi trong quá khứ: “Tôi không đến với âm nhạc như một kẻ chọn nghề. Tôi nhớ mình đã viết những ca khúc đầu tiên từ những đòi hỏi tự nhiên của tình cảm thôi thúc bên trong… Đó là những năm 56-57, thời của những giấc mộng ngổn ngang, của những viễn tưởng phù phiếm non dại. Cái thời tuổi trẻ xanh mướt như trái quả đầu mùa ấy, tôi rất yêu âm nhạc nhưng tuyệt nhiên trong tôi không hề gợi lên cái ham muốn trở thành nhạc sĩ…”

“Dạo ấy ba tôi mất, mẹ tôi ở xa, tôi một mình giữa Sàigòn này phải tự quyết định mọi chuyện về đời mình. Cái gánh đời tuổi tác còn quá nhẹ. Có lúc tôi bỏ dở cái trò lãng mạn viết lách này với nỗi ám ảnh ngu ngốc “xướng ca vô loại”. Tôi trằn trọc đêm này qua đêm khác, ray rứt ngày này qua tháng nọ. Nhưng càng cố lãng quên thì tiếng hát trong tôi càng vang lên rõ rệt, tràn ngập cả lúc đứng ngồi, cả trong giấc ngủ.”

“Dần dà những năm về sau, mới bắt đầu hình thành trong tôi một quan niệm rõ rệt: sống là sống với người khác và muốn có cảm thông chúng ta phải luôn luôn diễn đạt mình. Trong những cách diễn đạt bằng tiếng nói, bằng chữ viết và nhiều phương tiện khác, tôi thấy tâm hồn mình có khuynh hướng nghiêng về phía ca khúc. Trên mảnh đất nghệ thuật nhỏ nhắn này, tôi tìm thấy tự do và tôi nghĩ rằng ở nay tôi có thể bày tỏ được với người khác về những niềm vui nỗi buồn của cuộc sống” (15).

Vào thời điểm này, Trịnh Công Sơn sắp bước qua tuổi mười chín. Hành trang của anh nặng trĩu trên đôi vai và trong trái tim cả một tuổi thơ đi qua trong chiến tranh. Trước mặt anh, không gian mở rộng dần, cuộc chiến tranh tàn khốc tiếp nối sẽ phủ chụp xuống thân phận của đồng bào anh và của chính anh. Các vấn đề của cuộc sống, của chiến tranh, của con người, của thời đại đan chen vào nhau, tác động giao thoa đã hình thành nơi Trịnh Công Sơn một nhân cách đặc biệt trước khi chính thức nhập cuộc. Anh sẽ sống như thế nào và làm gì để chứng minh sự hiện hữu của mình trước cuộc đời ?

Sâm Thương
01.04.2004
Nhân giỗ lần thứ 3 của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn

_______________________
(1) Hội nghị Munich nhóm họp ngày 29.08.1938 giữa Hitler (Đức), Mussolini (Ý), Neville Chamberlain (Anh) và Edouard Daladier (Pháp). Hitler cam kết Đức không còn tham vọng xâm chiếm các lãnh thổ khác ở châu Âu.
(2) Ngày 02.06.1934, Đức và Ba Lan ký Hiệp Ước bất xâm phạm.
(3) Ngày 03.09.1938 tại Munich, Hitler và Chamberlain (Thủ Tướng Anh) ký Hòa ước Anh- Đức xác định nguyện vọng của hai dân tộc là không bao giờ muốn tiến hành cuộc chiến tranh với nhau nữa.
(4) Liên minh Đức–Ý tháng 05.1939: Liên minh chặt chẽ về quân sự và kinh tế sản xuất thời chiến.
(5) Kế tiếp Sơn là hai người em trai: Trịnh Quang Hà (1941), Trịnh Xuân Tịnh (1944) và năm người em gái gồm Trịnh Vĩnh Thúy (1947), Trịnh Vĩnh Tâm (1950), Trịnh Vĩnh Ngân (1952), Trịnh Hồng Diệu (1953) và Trịnh Vĩnh Trinh (1956), em gái út.
(6) Nhiều tác giả, Trịnh Công Sơn người hát rong qua nhiều thế hệ, NXB Trẻ 2003 tr.27.
(7) Emmanuel Mounier (1905-1950) nhà triết học và nhà văn Pháp. Sáng lập tạp chí Esprit, cơ quan ngôn luận của chủ nghĩa Nhân Vị (Personnalisme), người đã ảnh hưởng lên Ngô Đình Nhu.
(8,9) Trịnh Công Sơn, Nhạc và Đời, NXB Tổng Hợp Hậu Giang, 1992
(10) Trịnh Công Sơn, Trịnh Công Sơn, Tỏ Tình với cuộc sống, Sóng Nhạc, Bộ mới số 01.1999
(11) Trần Hữu Lục, Không nói được trong âm nhạc thì nói trong hội họa, Tuổi Trẻ số 212 (23.10.1990).
(12) Trịnh Công Sơn, Hồng nhan, Phụ Nữ TP Hồ Chí Minh.Xuân 1993
(13) Trịnh Công Sơn, Bạt, Lời của Hoa Hồng, tập thơ của Trần Hữu Lục, NXB Trẻ, 1998
(14) Tư liệu chưa xuất bản.
(15) Trịnh Công Sơn, Sđd, NXB Tổng Hợp Hậu Giang, 1992

http://www.tcs-forum.org/resources/a...ThoiGianDaMat1
Phạm Duy viết về Trịnh Công Sơn

Phạm Duy


(Trích đoạn từ cuốn sách của Phạm Duy)


Ðầu thập niên 70 là lúc Nhạc Việt, trong phạm vi ca khúc, phát triển đến tột độ. Có sự thành công của những bài hát thông thường và chỉ được coi là nhạc thương phẩm - mệnh danh là nhạc vàng - với những tình cảm dễ dãi phù hợp với tuổi choai choai, với em gái hậu phương và lính đa tình, tuy không được coi trọng nhưng lại rất cần thiết cho vài tầng lớp xã hội trong thời chiến. Rồi có phong trào du ca và tâm ca với những bài hát phi-thương-mại, đi kèm với tình ca quê hương và trường ca, nói lên được phần nào tâm thức của thời đại và được thanh niên sinh viên công nhận.

Trong phạm vi giải trí, phòng trà trở thành cái mốt của mọi người: thương gia, công chức, tư chức, quân nhân, thương phế binh và cả các bà nội trợ nữa... ai ai cũng thích đi nghe nhạc và giúp cho ca sĩ chuyên nghiệp, nhạc sĩ sáng tác, nhạc công đánh đàn thăng tiến trong nghề mình. Cánh tay nối dài của phòng trà là quán cà phê có nghe nhạc, thu hút đông đảo sinh viên, học sinh. Nhạc trẻ ra đời, đem lại cho nhạc Việt một số bài hát mới, sôi nổi, đậm sắc hơn trước. Một rừng nhân tài trẻ trung xuất hiện qua những ban nhạc bốn người (gọi là combo), sử dụng nhạc khí điện tử với âm thanh mới lạ.

Mười năm về trước, ở trong nước chỉ có ba nhà sản xuất đĩa hát. Bây giờ, rất nhiều người - từ Ngọc Chánh (SHOTGUNS) qua Duy Khánh (TRƯNG SƠN) tới những người của các hãng khác (NHÃ CA, HỌA MI, SƠN CA, SÓNG NHẠC)... làm nghề sản xuất băng nhạc, mỗi tháng tung ra những chương trình nhạc rất hấp dẫn, kể cả cổ nhạc lẫn tân nhạc, nhạc trẻ lẫn nhạc già (nhạc tiền chiến). Hàng trăm, hàng ngàn (hàng vạn, nếu kể cả Saigon và các tỉnh) cửa hàng sang băng, càng làm cho băng nhạc phát triển dữ dội.

Trong bối cảnh sinh động như vậy, phần chính yếu là sáng tác phẩm phải rất phong phú. Vào lúc này, ngoài những người đi trước như Vũ Thành, Cung Tiến, Phạm Ðình Chương, Lâm Tuyền, Hoàng Trọng, Văn Phụng, Văn Giảng, Ngọc Bích, Hoàng Thi Thơ, Trần Ngọc, Y Vân, Lê Dinh, Anh Bằng, Trúc Phương, Duy Khánh, Trần Thiện Thanh tức Nhật Trường, Lam Phương, Ðỗ Lễ, Phạm Thế Mỹ... đã xuất hiện một số người mới như Thanh Trang, Trầm Tử Thiêng, Anh Việt Thu, Lê Uyên Phương, Ngô Thụy Miên, Từ Công Phụng, Vũ Thành An, Nguyễn Ánh 9, Lê Hựu Hà, Nguyễn Trung Cang... Tân Nhạc đã có tới bốn đời nhạc sĩ và có hàng trăm, hàng ngàn ca khúc được soạn ra và hát lên. Trong Hồi Ký này, tôi chỉ nhắc tới những người đánh dấu thời đại một cách sâu đậm bằng tác phẩm của mình.

Người nổi nhất là Trịnh Công Sơn. Trước tiên, người ta biết tới anh nhờ Quán VĂN. Quán do nhóm sinh viên mang tên KHAI HÓA chủ trương. Nhóm này đã làm nhà xuất bản (QUẢNG HÓA) rồi khi phong trào phòng trà thịnh hành, nhóm mở quán cà phê ở ngay trung tâm Saigon, trên nền Khám Lớn cũ trong khu Ðại Học Văn Khoa, sinh viên tới uống cà phê nghe băng nhạc và nghe Khánh Ly hát.

Bài hát của Trịnh Công Sơn đươc nghe tại quán VĂN lúc đầu là Lời Buồn Thánh. Cũng như nhạc Ðặng Thế Phong, bài hát tân lãng mạn (néo-romantique) này nói về nỗi buồn. Bài Lời Buồn Thánh thật là buồn, như bài hát buồn làm cho người Âu Châu phải tự tử là Chủ Nhật Buồn tôi đã nói tới trong một chương sách. Trong bài hát của mình, họ Trịnh cũng nói tới ngày chủ nhật buồn: “Chiều chủ nhật buồn, Nằm trong căn gác đìu hiu, Ôi tiếng hát xanh xao của một buổi chiều, Trời mưa, trời mưa không dứt, Ô hay mình vẫn cô liêu...”

Thoạt nghe đã thấy ngay là tiếng hát đau đớn, thấy mưa ảm đạm trong lòng (như thơ Verlaine), thấy sự cô đơn, hoang vắng. Sinh ra ở Ban Mê Thuột (hay Pleikủ), sống ở Huế, mưa ám ảnh Trịnh Công Sơn rất nhiều cho nên cũng vẫn là nỗi buồn của ngày chủ nhật mùa mưa trong bài Tuổi Ðá Buồn: “Trời còn làm mưa, mưa rơi mênh mang, Từng ngón tay buồn em mang em mang, Ði về giáo đường, ngày chủ nhật buồn...”

Nhạc Trịnh Công Sơn là nhạc nói về QUÊ HƯƠNG, TÌNH YÊU, và THÂN PHẬN CON NGƯỜI. Hãy nói về tình khúc Trịnh Công Sơn, nói về thân phận Người Tình trong giai đoạn quê hương đổ nát này.

Từ khi Tân Nhạc Việt Nam ra đời đầu thập niên 40, đã có những tình khúc của Lê Thương, Lê Yên, Hoàng Giác, Dzoãn Mẫn... Lúc đó là thời bình, khi tình còn xanh và yêu chưa lo sợ. Ngôn ngữ tình yêu thật là bình dị, đối tượng là cô hái mơ, cô láng giềng, cô lái đò, cô hái hoa hay anh Trương Chi. Từ khi nước Việt bị chia đôi, nhạc tình miền Nam đậm sắc hơn và trong mười năm đầu, vì cuộc đời chưa thực sự bị đe doạ, người ta vẫn có những bài hát hữu tình hay thất tình, xinh xinh, hiền lành, lúc đầu còn mới mẻ, dần dà ngôn ngữ tình yêu trở thành sáo ngữ. Tới lúc đời sống trở nên bấp bênh, thanh niên được gọi đi lính rất nhiều (chết trận cũng nhiều) biết bao nhiêu đôi lứa phải xa nhau (có khi vĩnh viễn xa nhau) tình khúc miền Nam thay đổi ngôn ngữ.

Nhạc tình không còn là nhạc lãng mạn, nhạc cảm tính với câu hát đắm đuối hay hờn dỗi nữa ! Bây giờ là những bài hát nhức nhối của những tình nhân yêu nhau trong cơn mê sảng. Nhạc trở thành não nề và đánh vào não tính. Nhạc tình bây giờ là tình ca của người mất trí.

Tình khúc Trịnh Công Sơn ra đời, từ giàn phóng là Quán VĂN được hỏa tiễn Khánh Ly đưa vút vào phòng trà, rồi vào băng cassette và chỉ trong một thời gian ngắn chinh phục được tất cả người nghe. So với tình khúc của ba bốn chục năm qua, ngôn ngữ trong nhạc Trịnh Công Sơn rất mới, chất chứa những hình ảnh lạ lùng, quyến rũ như cơn mưa hồng, thuở hồng hoang, dấu địa đàng, cánh vạc bay...

Tình yêu trong nhạc của anh là những cảm xúc dữ dội như trái phá con tim mù lòa, như nỗi chết cơn đau thật dài, như vết thương mở rộng... Cuộc đời là hư vô chủ nghĩa, con người sống trong cảnh Chúa, Phật bỏ loài người. Cuộc đời còn là đám đông nhưng cũng là quán không. Con người là cát bụi mệt nhoài, bao nhiêu năm làm kiếp con người, chợt một chiều tóc trắng như vôi... Tất cả nói lên sự muộn phiền, đau đớn... Buồn tủi cho thân phận con người nên nhánh cỏ cũng xót xa, phiến đá cũng ưu phiền, và chỉ còn những mưa và mưa để xoa dịu vết thương mở lớn! Hãy nghe thêm những câu hát về mưa trong Diễm Xưa: “Mưa vẫn hay mưa cho đời biển động, Làm sao em biết bia đá không đau? Xin hãy cho mưa qua miền đất rộng, Ngày sau sỏi đá cũng cần có nhau...”

Diễm Xưa cho thấy rõ tiếng hát đứt đoạn của nội tâm về nỗi đau con người trong tình yêu, thấy thêm sự hoang vắng của tâm hồn. Bị ám ảnh bởi mưa đến độ còn nhìn ra mầu sắc của mưa - mưa hồng - Trịnh Công Sơn nói lên nỗi bàng hoàng của con người khi thấy cái chết nằm ngay trong sự sống: “Người ngồi xuống xin mưa đầy, Trên hai tay cơn đau dài, Người nằm xuống nghe tiếng ru, Cuộc đời đó có bao lâu mà hững hờ ?”

Nguyễn Ðình Toàn gọi nhạc Trịnh Công Sơn là những bản tình ca không có hạnh phúc, những bài hát cho quê hương đổ vỡ. Cũng là phản ứng của người đau đớn trước hoàn cảnh đất nước, nhưng nó là sự chịu đựng và chết lịm hơn là sự nổi sùng và chửi bới. Có lẽ vì tác giả là người lớn lên ở Huế, một thành phố nên thơ, hiền hòa, không chấp nhận bạo động. Tôi vẫn cho người Việt ở ba miền đất nước có những phản ứng khác nhau trước những hoàn cảnh khó khăn. Ví dụ người con gái miền Bắc thất tình thì phản ứng bằng sự điên giả - CHÈO có vở Vân Dại Giả Ðiên - hay điên thật rồi nguyền rủa, chửi bới cuộc đời (như ông giáo ở Phú Nhuận nói ở chương trên). Sự phản ứng của người gái Huế là buông xuôi (fatalisme), mất người tình là nàng có thể đâm đầu xuống sông tự tử. Còn ở miền Nam à? Không oong đơ gì cả, người thất tình sẽ đốt chồng như cô Quờn.

Về phần nhạc, toàn thể ca khúc Trịnh Công Sơn không cầu kỳ, rắc rối vì nằm trong một số nhạc điệu đơn giản, rất phù hợp với tiếng thở dài của thời đại. Bài hát chỉ cần một chiếc đàn guitare đệm theo, nếu hoà âm phối khí rườm rà thì không hợp với những bài hát soạn theo thể ballade này.

Từ nhạc tình yêu, thân phận con người, Trịnh Công Sơn chuyển qua nhạc thần thoại quê hương. Âm nhạc ở miền Nam trong thời gian này thật phong phú. Vẫn có những bài hát soạn cho tuổi choai choai : Em 16, Em Mới Biết Yêu Ðã Biết Sầu, Túp Lều Lý Tưởng, Người Tình Chung Vách, Người Tình Chung Thủy và cho người lính Cộng Hòa: Lính Mà Em, Lính Dù Lên Ðiểm, Lính Nghĩ Gì, Lính Xa Nhà, Lời Người Lính Xa, Lính Trận Miền Xa, Anh Là Lính Ða Tình, Người Lính Chung Tình, Ðám Cưới Nhà Binh... Và có thêm những bài hát phản ứng trước cảnh tang thương của đất nước. Như đã nói trong chương trước, nhạc tâm ca, du ca lúc này là sự phẫn nộ của thanh niên khi thấy mình bị đưa lên giàn hoả thiêu hoặc phải đi vào quê hương bằng cuộn dây thép gai... rồi xuống vỉa hè và trở thành tục ca.

Bây giờ, ngoài những ca khúc đi vào tình nhớ, tình xa, tình sầu... với cơn chết lịm, với nỗi muộn phiền và niềm xót xa trong cảnh cô đơn mà ta đã biết, nhạc Trịnh Công Sơn phản đối nghịch cảnh bằng cách khác. Nhạc anh đi vào quê hương bằng bước chân của người con gái da vàng, của em bé lõa lồ suốt đời lang thang...

Sống cùng thời với những người đi vào quê hương qua nhiều nẻo đường, Trịnh Công Sơn cũng nhận diện lại quê hương. Ði tìm quê hương, phải sống những ngày dài trên quê hương thì phảt hát bài quê hương, phải nhỏ giọt nước mắt cho quê hương khi thấy quê hương hình hài nát dấu bom với xác người chết hai lần... Phải gặp những người tình có người yêu chết trận Pleime hay chết ở chiến khu D, gặp thêm người già em bé, chị gái anh trai, người phu quét đường, đồng hóa họ là người nô lệ da vàng, ngủ im trong căn nhà nhỏ... chờ ngày quê hương sáng chói, đứng dậy hò reo, chờ Hòa Bình đến tiếng bom im, cho những bước đi trên những con đường không chông mìn, cho đường giao thông chắp nối chuyến xe qua ba miền, ngày Thống Nhất tới cho những tình thương vô bờ...

Nhạc thần thoại quê hương, nhạc tình yêu và thân phận con người của Trịnh Công Sơn có một tư tưởng chỉ đạo khá rõ, dù toàn bộ âm nhạc của anh đẹp như một bức họa trừu tượng hơn là tả thực. Cả nhạc lẫn lời, cả xác chữ lẫn hồn thơ, nghe bảng lảng, mơ hồ khó phân định cho đúng nghĩa, nhưng nếu nghe kỹ cũng tìm ra ý chính: Trịnh Công Sơn muốn nói lên nỗi đau con người trong cuộc sống hiện đại, có tình yêu, có chiến tranh, có hận thù, có cái chết dễ dàng như chết trong mơ. Anh ca tụng tình yêu và - cũng như bất cứ nghệ sĩ nào ở trên đời này - anh chống bạo lực và chống chiến tranh.

Một, hai năm trước biến cố 30-4-1975, nhạc Trịnh Công Sơn đi vào Thiền, có lẽ cũng giống như tôi đi vào Ðạo Ca, vì lũ chúng tôi, khi nhập cuộc khi xuất thế... như thể sống lửng lơ giữa thiên đường và địa ngục.

******

Phạm Duy nói về Trịnh Công Sơn

Phạm Duy


(Ðọc trong đêm họp mặt của bạn bè, 3 April 2001, tại Quận Cam trong khi Saigon đang làm lễ an táng TCS.)

Từ 1975 cho tới năm 2000, suốt 25 năm xa quê hương đất nước, tôi không có cơ hội để theo dõi sinh hoạt của âm nhạc Việt Nam và không biết sau cơn hồng thủy, nhạc Trịnh Công Sơn ra sao, là nhạc chắp cánh bay lên hay nhạc la đà chìm xuống? Nhưng qua dăm bẩy băng nhạc sản xuất tại Hoa Kỳ trong đó có vài ba bài ca mới soạn của Trịnh Công Sơn thì tôi thấy nhạc của anh vẫn là nhạc tình yêu và nhạc thân phận làm người.

Nhưng vào năm 1980, ngẫu nhiên Trịnh Công Sơn và tôi cùng có mặt ở Paris, trong nỗi vui mừng gặp nhau của hai người cùng có chung một phận, Trịnh Công Sơn hát cho tôi nghe bài hát “Lặng Lẽ Nơi Này” mà anh vừa mới viết ra:

Trời cao đất rộng,
Một mình tôi đi
Một mình tôi đi
Ðời như vô tận,
Một mình tôi về
Một mình tôi về...với tôi!

... thì tôi thấy nghệ sĩ nào rồi cũng phải mang số phận cô đơn truyền kiếp, ở quê hương hay xa quê hương, vào thời bình hay chinh chiến, giữa đám đông hay khoảng trống, nơi thiên đàng hay địa ngục... Chỉ còn có thể về với mình, “về với tôi” như Sơn đã nói.

“Trời cao đất rộng, một mình tôi đi ...” Cô đơn truyền kiếp phải chăng là kiếp của nhiều ca nhân? Văn Cao khi mới chỉ là chàng Trương Chi tuổi còn rất xanh, tài hoa đang nở rực, chưa hề biết phận mình mỏng manh ra sao trong cơn gió lốc sẽ tới, mà cũng đã chỉ muốn “Ngồi đây ta gõ mạn thuyền. Ta ca, trái đất còn riêng ta!”

Còn tôi? Tôi còn phải sống, đôi khi phải đổi chỗ đứng, đổi chỗ ngồi cho đỡ buồn trong cõi trần ai sầu muộn này, từ rất lâu ngồi đâu thì cũng chỉ là ngồi một mình trong cái TA.

Hôm nay là ngày an táng Trịnh Công Sơn. Vào giờ phút anh đã thực sự về với đất, với trời, nghĩa là về với mình rồi, chúng tôi biết rằng anh đã nghìn lần nói lên nghìn lời trối trăn qua tác phẩm, lời nào cũng làm cho mọi người thấy được nỗi đau làm người, nỗi đau tình cờ, cơn đau chưa dài và cơn đau lên đầy, quá nửa đời người không một ngày vui...

Nhưng theo tôi, có lẽ sau đây là lời trăn trối tuyệt diệu nhất, lời cuối cùng Trịnh Công Sơn nói với Trịnh Công Sơn:

Ðừng tuyệt vọng,
tôi ơi đừng tuyệt vọng,
Lá mùa Thu rơi rụng
giữa mùa Ðông
Ðừng tuyệt vọng,
em ơi đừng tuyệt vọng
Em là tôi và tôi cũng là em.
Con diều bay
mà linh hồn lạnh lẽo
Con diều rơi
cho vực thẳm buồn theo
Tôi là ai mà còn ghi dấu lệ?
Tôi là ai mà còn trần gian thế!
Tôi là ai, là ai... là ai
Mà yêu quá đời này!

http://www.saigonmusic.net/lyrics-vi...47dbd86f963e60
Ca sĩ Trịnh Vĩnh Trinh: Không có đâu gắn bó bằng quê hương


Một nhan sắc mặn mà, gợi cảm, một giọng nói lên bổng xuống trầm ngọt ngào, một phong cách từ tốn, đoan trang:.., chất Huế ở chị dường như vẫn đậm đặc sau gần 30 năm sống ở nước ngoài. Có lẽ vì vây mà bạn bè không mấy ai ngạc nhiên khi nghe tin chị đang làm thủ tục hồi hương.

Chị là “Út cưng” trong gia đình nhạc sĩ Trịnh Công Sơn (TCS), là người duy nhất trong bảy người em đã theo anh đi vào con đường âm nhạc.

+ Trong mắt cô em út thì hình ảnh người anh cả TCS như thế nào?

- Ca sĩ Trịnh Vĩnh Trinh: Khi ba mất, tôi mới bốn tháng... trong bụng mẹ nên khi lớn đủ để nhận biết thì đã thấy anh Sơn thay thế ba, cùng má lo cho các em. Với chúng tôi, anh vừa thương yêu, chăn dắt như người anh, vừa nuôi dưỡng, dạy dỗ như người cha. Ngày ba chúng tôi đi xa, má mới 32 tuổi, một mình ở vậy nuôi con, nên đối với má, anh vừa là con vừa như một người bạn.

Có hai thứ má thuộc làu làu, một là Truyện Kiều, hai là những ca khúc của anh tôi. Những lúc cao hứng, má thường hát một mình. Mỗi khi viết được bài nào mới, anh tôi luôn hát trước cho má nghe để góp ý. Thường thì má gật đầu cho qua, nhưng thỉnh thoảng má nói: “Má nghĩ nên thay chữ này, Sơn nghĩ sao?". Và anh Sơn thường thấy má có lý. Anh rất thương yêu và kính nể má, mỗi khi đi đâu về tới nhà, cổng vừa mở, câu đầu tiên của anh tuôn là: "Bà đâu rồi?".

+ Trước đây, nói tới ca sĩ hát nhạc Trịnh, người ta thường nghĩ đến Khánh Ly, vậy nên sự xuất hiện của Trịnh Vĩnh Trinh quả là một điều bất ngờ đối với công chúng?

- Tôi được má dạy hát nhạc của anh Sơn ngay từ khi còn rất nhỏ. Lúc học ở trường phổ thông, tôi luôn là trưởng ban văn nghệ. Sau khi được lên truyền hình Huế, nhiều nơi mời tôi đi hát, nhưng gia đình không cho. Thời gian ấy, thỉnh thoảng, anh bảo: "Chuẩn bị chiều đi hát với anh!". Vậy là tôi hiểu anh sắp có buổi biểu diễn cho sinh viên ở đâu đó. Cơ hội để tôi đi hát chuyên nghiệp khá nhiều nhưng đều bỏ qua hết. Có lần, cả hai anh em được mời sang Nhật hát, nhưng lúc ấy chính quyền Thiệu ra một số điều kiện, anh Sơn không chấp nhận nên người ta không cấp giấy phép cho anh đi, và thế là tôi cũng ở nhà.

+ Chị có kỷ niệm nào sâu sắc trong những lần đi hát với anh mình?

- Đó là lần đầu tiên tôi về nước sau một thời gian định cư ở nước ngoài. Buổi diễn ở Nhà Văn hóa Thanh niên TPHCM đêm ấy trên sân khấu chỉ có ba người: anh Sơn, anh Tâm - một người bạn của anh Sơn và tôi. Anh Tâm là kiến trúc sư nhưng chơi dương cầm khá giỏi và đệm nhạc anh Sơn rất hay. Khi anh Sơn cất tiếng hát: “Đêm chong đèn ngồi nhớ lại...” (Huyền thoại mẹ), bỗng dưng đèn tắt, điện cúp, chỉ âm thanh của micro. Giữa không gian tối đen đó, chỉ nổi lên giọng hát và tiếng guitar thùng của anh Sơn.

Đêm ấy, khán giả rất đông, bên trong hội trường quá tải, họ ngồi tràn ra kín cả khoảng sân bóng chuyền phía trước. Chương trình kéo dài quá khuya, có người bế con ngủ trên vai chen đến xin chữ ký. Không còn tay để lấy sổ, họ chìa cho anh Sơn ký trên lưng áo của cháu bé. Thật là một hình ảnh xúc động. Đêm đó, về nhà hai anh em tôi cứ có cảm giác lâng lâng khó tả.

+ Chị là một trong ba nữ ca sĩ được nhạc sĩ TCS lúc sinh thời bày tỏ sự hài lòng. Chị tự đánh giá giọng ca của mình như thế nào?

- Vì là em nên tôi phải hiểu anh mình. Âm nhạc của anh Sơn lạ lắm, tôi chỉ cần nghe anh hát qua một lần là nhớ, gần như không cần tập. Ngay cả khi đang ở Canada, nhận được một bản nhạc mới của anh gửi sang, đọc qua là tôi biết anh mình muốn hát thế nào. Hát nhạc người khác, tôi thể hiện theo ý thích của mình, nhưng nhạc của anh Sơn thì tôi chỉ muốn hát theo ý anh mà thôi. Có lần, một nam ca sĩ trẻ mới chập chững vào nghề đến xin anh chỉ cách hát. Ngồi trên lầu, nghe anh Sơn hát đi hát lại mà cậu ấy vẫn chưa hiểu được ý, sợ anh mệt, tôi vội chạy xuống hát giúp. Nghe xong, nét mặt anh bừng tên: "Đúng rồi!".

+Người ta bàn rất nhiều đến những người yêu của nhạc sĩ TCS. Tình cảm của chị đối với họ ra sao? Theo chị, ai mới là người thực sự yêu TCS?

- Như anh tôi đã từng nói, chỉ một bóng hồng đi thoáng qua, cũng làm cho anh xúc động. Cái gì đẹp đi qua trong cuộc đời anh tôi cũng đều trở thành bài hát. Anh là một người độc thân nên ai đến với anh, anh cũng đều đáp lại, nhưng là tình gì thì điều đó gia đình tôi không quan trọng. Gia đình tôi có thói quen xem bạn của từng người là bạn chung của cả nhà. Trong số những bạn gái của anh tôi, có một chị rất đẹp, dáng dấp rất quý phái, học cùng trường Đồng Khánh với chị Ngân của tôi. Anh rất yêu chị. Mỗi ngày, anh đều viết một lá thư và sai chị Tâm của tôi đạp xe đạp đem thư đưa tận tay cho chị. Được đạp xe trên những con đường đẹp một cách thanh bình, yên ả ở Huế lúc ấy là nỗi "thèm khát” của tôi. Nhiều tần tôi xung phong xin đi đưa thư nhưng anh không cho vì còn quá nhỏ. Anh Sơn đã viết cho chị rất nhiều ca khúc.

+Còn đối với Khánh Ly?

- Ngày còn nhỏ, tôi đã thấy chị Khánh Ly ra Huế nhiều lần. Thường ngày, anh chị em tôi đều phải đi ngủ trước chín giờ tối để sáng mai đi học. Mỗi khi có chị Khánh Ly, má cho chúng tôi thức, có khi suốt đêm, để nghe anh Sơn và chị hát. Đèn điện được tắt hết, chỉ thắp toàn đèn cầy, không gian thật ấm cúng và lãng mạn. Giữa anh Sơn và chị Khánh Ly là một tình bạn rất sâu sắc, hiểu nhau qua âm nhạc.

+ Từ ngày nhạc sĩ TCS mất đến nay, không ai thấy Trịnh Vĩnh Trinh xuất hiện trong chương trình biểu diễn nào, kể cả những đêm tưởng nhớ anh mình?

- Đúng là tôi đã từ chối khá nhiều lời mời, không hát ở đâu cả từ ngày anh tôi mất. Nỗi buồn đau quá lớn khiến tôi không thể làm khác. Nhưng tôi đã suy nghĩ lại, thấy rằng việc hát còn là trách nhiệm đối với anh mình. Do sức khỏe, tôi chỉ hát để thu đĩa mà thôi.

+ Vì sao đang làm ăn phát đạt ở nước ngoài, chị lại quyết định hồi hương?

- Tôi đã ở nước ngoài gần 30 năm và thấy như vậy là quá đủ, tới tuổi này, chỉ thích về sống ở VN. Cả ba chị em tôi đều đang làm thủ tục trở về. Thật ra, tôi đi là vì hoàn cảnh, vì con, bây giờ, chúng đã lớn, không cần mình chăm bẵm như trước nữa. Mội người VN ra đi hầu hết đều do hoàn cảnh. Đất nước người ta, dẫu có đẹp mấy cũng là của người ta. Nói không ai tin, đi xa tôi nhớ cả cái bụi, cái nóng, cả cái cách lê dép khi gặp đèn xanh, đèn đỏ của người mình. Không có đâu để mình gắn bó bằng quê hương.

+ Phải chăng điều đó chị đã học từ người anh nhạc sĩ của mình?

- Má và anh Sơn là mẫu mực cho anh chị em chúng tôi noi theo. Chúng tôi thừa hưởng từ má cái đẹp của công, dung, ngôn, hạnh và học ở anh Sơn, ngoài lòng yêu nước là sự bao dung đối với cuộc đời. Anh dạy chúng tôi biết cho cuộc đời cái gì và biết nhận lại gì từ cuộc đời. Cuộc đời ngắn ngủi, phù du; phận người nhỏ bé, hữu hạn nên cho nhau cái tình là quý hơn cả.

+ Xin cảm ơn và chúc chị hạnh phúc.

http://www.nld.com.vn/tintuc/van-ngh...ung/129466.asp
Vì sao tôi đến với Trịnh Công Sơn
Frank Gerke - Trịnh Công Long
Tôi đã say mê âm nhạc từ khi là một đứa bé chưa hề biết chữ cái nào, và âm nhạc đã luôn luôn đóng một vài trò rất quan trọng trong đời sống của tôi cho đến nay. Hồi tôi là một thư sinh ngây thơ mới lên 17 tuổi, học lớp 11 trung học phổ thông, tôi rất thích âm nhạc Elvis Presley, dường như bài nào cũng thuộc lòng hết. Thời đó, tôi có một người bạn Việt Nam tên là Vinh, và tôi đã bắt đầu học tiếng Việt với anh ấy. Nhưng Vinh không những dạy tiếng Việt mà còn giới thiệu âm nhạc Việt Nam cho tôi. Có một ngày anh Vinh đã tặng cho tôi một băng cát-sét mang tên là „Sơn ca 7“. Tôi mở lên và lần đầu tiên nghe được nhạc Trịnh Công Sơn qua giọng hát của Khánh Ly. Khi đang nghe những bài như Nhìn những mùa thu đi, Mưa hồng, Tuổi đá buồn v.v. tôi hoàn toàn im lặng, người như tê dại vì chưa bao giờ có thứ âm nhạc nào có sức lực thu hút tôi đến mức quên tất cả những gì đang diễn ra chung quanh tôi như âm nhạc lạ lùng, lại đẹp đẽ vô cùng này. Thật ra, tôi mới học được tiếng Việt chỉ một vài tháng thôi, cho nên chưa hiểu hết về ý nghĩa của những lời hát, nhưng vẫn hiểu được tư tưởng của tác giả qua nốt nhạc và cách trình bày của ca sĩ. Sau đó, tôi đi bất cứ chỗ nào, luôn luôn mang theo băng cát-sét này. Chỉ có một điều là tôi không ngờ sẽ có một ngày tôi gặp chính tác giả của những bài hát đó.
Năm 1996 Hội Chợ Sách Frankfurt đã tổ chức hai cuộc triển lãm sách Đức tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Tôi được mời tham gia với tư cách là tư vấn. Ở Đại Sứ Quán Đức tại Hà Nội cùng với đối tác phía Việt Nam, đã chuẩn bị cuộc triển lãm cũng như chương trình văn nghề Đức kéo dài hai tuần lễ rất sinh động và chu đáo. Ngày lễ khai mạc có rất nhiều nhân vật tên tuổi trong giới lãnh đạo cũng như văn nghệ sĩ Việt Nam đến dự. Nhưng khi bay vào TP. Hồ Chí Minh để lo việc tổ chức triển lãm, tôi nhận thấy tại đây chưa chuẩn bị được gì. Hồi đó ở Sài Gòn tôi chỉ biết duy nhất một nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Khi tôi ngỏ ý anh Sáng đã nhận lời mời đến dự lễ khai mạc triển lãm ngay. Vậy thì ít nhất là có một nhân vật quan trọng đến dự.
Một buổi trưa, ba ngày trước ngày khai mạc, trời nóng bức nắng ối chang chang, tôi đang ngồi ở nhà bạn tri âm tri kỷ uống bia hơi cho nó mát. Sau khi hai người bạn đã uống hết hai lít thì bắt đầu nói nhiều: Rượu vào lời ra! Lúc đó tôi đã nói với bạn mình, tên là anh Hùng, như thế này:
„Hùng ơi! Mình chỉ mời một nhà văn duy nhất là anh Sáng không đủ đâu. Mình phải mời thêm một vài người văn nghệ sĩ nữa chứ!“
Hùng hỏi lại: „Mầy còn muốn mời ai nữa? Mình đâu có biết văn nghệ sĩ nào nữa đâu!“
„Tao muốn mời Trịnh Công Sơn!“, tôi trả lời nói.
„Mầy xỉn chưa? Trịnh Công Sơn quá nổi tiếng, làm sao mời được! Nếu mình gởi lời mời cho Trịnh Công Sơn, chưa chắc anh ấy sẽ nhận lời mời của mình. Vả lại tao cũng không biết nhà Trịnh Công Sơn ở đâu cả. Quên cái đó đi!“, Hùng đáp lại.
Nhưng tôi chưa chịu đầu hàng: „Hùng, tao vẫn muốn mời Trịnh Công Sơn. Bây giờ mầy đừng có uống nữa, suy nghĩ đi, thử xem làm sao làm quen được với Trịnh Công Sơn!“
Sau khi suy nghĩ một vài phút, Hùng bảo: „Chỉ có cách duy nhất là mình phải lên Hội Âm Nhạc Thành phố, xin địa chỉ của Trịnh Công Sơn.“
Vậy, hai thằng vớ vẩn leo lên xe, phóng xe đến Hội Âm Nhạc. Xin được địa chỉ của Trịnh Công Sơn là 47C Phạm Ngọc Thạch, Quận III, hai thằng đến đó ngay. Đứng trước cổng nhà anh Hùng muốn gõ cổng, nhưng tôi kêu anh đừng làm cái đó vì bên phải ở góc bức tường có bảng nhỏ để: „Xin bấm chuông!“ Bấm chuông xong, có người giúp việc ở nhà mở cửa cổng hỏi tôi: „Anh muốn gặp ai?“ „Dạ, cho tôi xin gặp nhạc sĩ Trịnh Công Sơn!“, tôi bảo.
„Cậu Sơn đang ngủ trưa. Xin anh nhắn tin lại, vào buổi chiều lúc năm giờ rưỡi ghé lại đây gặp cậu Sơn.“, người giúp việc trả lời nói giọng Huế đặc sệt.
Tôi làm theo lời nói của người giúp việc, móc ra một tờ giấy nhỏ ghi như sau: „Thưa bác Trịnh Công Sơn, cháu tên là Frank Gerke, tên tiếng Việt là Long. Cháu là người Đức rất mong muốn gặp được bác để trao đổi về văn học Việt Nam. Buổi chiều, năm giờ rưỡi, cháu sẽ ghé lại. Xin cảm ơn rất nhiều.“ Ký tên xong tôi đưa tờ giấy ấy cho người giúp việc, về sau mới biết được người con gái Huế ấy mang tên là Tí.
Buổi chiều hôm ấy, đúng năm giờ rưỡi, tôi lại có mặt trước cổng nhà Trịnh Công Sơn, bấm chuông và được mời lên phòng của nhạc sĩ. Đứng trước cửa tôi tự kiểm tra mình ăn mặc cho đủ lịch sự, sau đó gõ cửa, mở cánh cửa ra bước vào phòng, đứng đó như con nít khoanh tay đàng hoàng: „Chào bác!“ Tôi lễ phép chào anh. Trịnh Công Sơn cùng một số người bạn đang ngồi trước bàn trọn có một vài ly rượu. Anh đang ngồi một tay để trên bành ghế, một tay cầm một điếu thuốc, nhìn tôi hơi lâu như nhìn một nhân vật lạ lùng, sau đó phì cười. Và mọi người trong phòng đều cười theo. Tôi giật mình nghĩ thầm: „Chết rồi, mình đã phạm sai lầm gì đậy?“ Sau đó, Trịnh Công Sơn nói:
„Long qua đây ngồi ghế kế bên mình. Nhưng, đừng kêu mình bằng bác nữa, vì Long kêu bằng bác làm mình cảm thấy già quá!“ Vậy là lần đầu tiên tôi được ngồi với anh Sơn. Anh rót rượu mời tôi, sau đó hỏi thăm trăm thứ về đời tôi. Từ năm 1996 đến 1999, tôi đã đi làm cho một dự án hợp tác phát triển được thực hiện trên Buôn Ma Thuột, thành phố mà anh Sơn hay gọi là „Buồn Muôn Thuở“. Trong suốt thời gian tôi làm việc ở Việt Nam tôi đã được dịp gặp lại anh Sơn nhiều lần, cùng anh đi la cà, vui chơi, ca hát...
Lần đầu tiên tôi hát cho anh Sơn nghe là ngày quốc khánh năm 1996. Buổi chiều đó một số anh em văn nghệ sĩ tổ chức liên hoan ở Câu Lạc Bộ Nhạc Sĩ. Hai vợ chồng tôi đã đến đón anh Sơn ở tại nhà riêng, đi cùng với anh trên một ciếc xe taxi. Hôm ấy còn có một chương trình văn nghệ, và dù trời mưa tầm tã vẫn rất đông khán giả đến nghe. Khi ngồi cạnh anh Sơn, tôi đã đề nghị với anh cho phép tôi đóng góp vào chương trình một tiết mục cho vui. Anh Sơn bảo: „Long chờ một tí.“ Anh ngồi hút điếu thuốc suy nghĩ một vài giây xong hỏi tôi: „Long hát bài nào?“ „Em sẽ hát Diễm xưa, được không anh?“, tôi trả lời. Anh gật đầu.
Anh Sơn dẫn tôi đi phía đằng sau sân khấu. Trước khi người giới thiệu chương trình lại kịp giới thiệu ca sĩ Cẩm Vân lên sân khấu, anh Sơn ra cầm micro, nói một vài lời chúc quốc khánh với khán giả, sau đó tự hát tặng cho người ta nghe một bài. Hát xong anh giới thiệu tôi:
„Hôm nay có một người bạn của tôi ở đây tên là Frank Gerke (Ngạc nhiên thay, mặc dù không biết tiếng Đức, không có tập trước gì hết, anh phát âm tên tôi quá chuẩn!), là người Đức, tên bằng tiếng Việt là Long, vì anh ấy sinh ra năm rồng. Anh Long xin hát một bài của tôi tặng cho các bạn.“
Rồi anh kêu tôi ra sân khấu. Lúc đó tôi cũng hơi run, vì mình thật sự phải hát, không còn cách thoát nào nữa... Nhạc sĩ Bảo Phúc cùng tôi ra sân khấu đệm organ, tôi cầm micro và bắt đầu hát „Mưa vẫn mưa bay trên tầng tháp cổ...“ theo kiểu slow rock, phối hợp với những động tác như Elvis Presley trình diễn trên sân khấu! Ban đầu anh Sơn vẫn đứng trên sân khấu xem để nếu cần thiết, có thể ra tay giúp tôi, vì trước đó anh chưa bao giờ nghe tôi hát. Tôi phỏng đoán như vậy. Nhưng sau đó, khi mọi việc đã diễn ra tốt đẹp, anh mới bước về chỗ của mình giữa bạn bè. Rất may, tôi được khán giả vỗ tay tán thưởng. Sau khi rời sân khấu, trở lại chỗ ngồi. Anh Sơn đã thốt lên bằng tiếng Anh: „It’s wonderful, it’s wonderful! (Tuyệt vời, tuyệt vời!)“, ôm chặt lấy tôi. Có lẽ, anh đã nói bằng tiếng Anh, vì nghĩ rằng bà xã tôi chưa biết tiếng Việt. Hôm đó vợ tôi có chụp ảnh. Một vài ngày sau tôi chọn một trong những hình ảnh của buổi „trình diễn“ đầu tiên của tôi ở Việt Nam, phóng lớn, đóng khung và mang đến nhà tặng anh Sơn làm kỷ niệm. Bức ảnh ấy anh treo trên bức tường trong phòng làm việc - tiếp khách của anh. Trên tấm ảnh, anh đã ghi: „Diễm xưa – ROCK“! Sau này tôi vẫn hát nhạc của anh, nhưng tôi đã thay đổi phong cách, không hát kiểu nhạc rock và cũng không múa nữa trên sân khấu.
Tháng 10 năm 1999, đúng một ngày trước khi ra khỏi Việt Nam bay về Đức, tôi cùng con gái tôi lên nhà thăm và tạm biệt với anh Sơn. Con gái tôi, tên là Melanie, tên bằng tiếng Việt là Mỹ Liên, sinh ở Bệnh viện tỉnh Đak Lak, hồi này mới 15 tháng. Anh Sơn mời tôi ăn cơm trưa: Vịt quay Bắc Kinh. Buổi ấy, gần như suốt thời gian ngồi và trò chuyện anh ôm bồng đùa chơi em bé Melanie, quên cả ăn cơm luôn. Melanie thích quá cứ cười khúc khích. May mắn thật, hôm đó tôi đã mang theo máy chụp ảnh, chụp được một vài kiểu rất đẹp. Đến giờ phút chia tay, tôi vô tình chảy nước mắt một vài giọt lệ. Anh Sơn bảo rằng. „Toa (em) đừng nên khóc. Sẽ có một ngày moa toa (anh em mình) sẽ gặp lại vui chơi với nhau.“ Nào có ai hay, buổi ấy là buổi...
Sau khi về Đức tôi không còn dịp gặp lại anh Sơn nữa. Chỉ một vài lần gọi điện thoại cho anh, gửi email cho nhau. Ngày 28 tháng 2 năm 2001 tôi đã gọi điện thoại để chúc mừng sinh nhật anh. Đó cũng là lần cuối cùng tôi đã nói chuyện với anh Sơn. Giọng của anh lúc bấy giờ yếu lắm rồi. Anh đã kể cho tôi rằng anh đang bị đau nặng, đau chân, đau họng, đau cả cơ thể. Tôi đã cố gắng an ủi anh, nói với anh rằng các bác sĩ sẽ có cách giúp anh. Tôi cũng đã nói với anh: „Khoảng mùa hè năm nay em sẽ về Việt Nam, chắc lúc đó anh sẽ hết bệnh luôn!“ Anh trả lời: „Hy vọng như thế. Lúc Long về chắc là vui lắm!“ Đúng một tháng sau tôi được tin buồn từ Việt Nam về. Đầu năm 2002 tôi mới có dịp về Việt Nam, và tôi đi thăm lại anh Sơn, uống rượu với anh, hát lại cho anh nghe những bài không năm tháng… ngay trước chốn an nghỉ cuối cùng của anh.

Bonn, CHLB Đức, ngày 25/02/2003

http://www.tcs-forum.org/trinhcongson/FranckGerke
Có nghe ra điều gì

Trịnh Công Sơn, 1973
Nỗi bất hạnh lớn nhất của chúng ta là luôn luôn có một kẻ thù để chống lại. Trong suốt hành trình của lịch sử, những kẻ thù mang tên khác nhau. Bất hạnh lớn dần để trở thành hiểm họa khi hai kẻ thù nghịch mang cùng một tên chung.

Tôi chưa bao giờ được biết về sự công bằng. Nhưng tôi muốn rằng những xác chết anh em phải được chia đều lòng thương tiếc. Trên những nhân danh chúng ta không cúi đầu, nhưng chúng ta phải quàng vòng hoa phúng điếu cho phận người hiu hắt. Chân lý chưa biết nằm ở đâu, nhưng tôi tin rằng chân lý không đến từ bạo lực.

Đời sống Việt Nam đã dạy chúng ta những bài học vĩ đại. Dạy biết từ một tấm lòng nhỏ nhen đến một tâm hồn cao cả. Dạy từ mưu toan giết chết một người đến kế hoạch giết chết hàng vạn người. Chúng ta biết rõ từ một tên hề mặt phấn môi son đến một tên ngụy quân tử.

Làng mạc, núi rừng đã thành đấu trường. Phố thị làm sân khấu.

Thời thơ ấu, qua những bài học lịch sử, lòng tôi xao xuyến biết bao về những tấm gương ái quốc. Tôi đã yêu mến những biên giới quê hương như vòng tay người mẹ ôm hôn che chở đàn con. Lòng tôi, những biên giới cũng được dựng lên từ đó. Không phải những biên giới của thù hận mà chỉ là lằn mức địa lý chia những cuộc chơi riêng đầy quen thuộc và thân ái.

Lớn lên, tôi dần dần rơi vào những hoài nghi. Những hoài nghi như đám mây đen, đe dọa cơn bão lớn. Tôi biết rằng khi cơn bão đến, những gì đẹp đẽ được nuôi dưỡng từ ấu thơ sẽ bị cuốn phăng đi.

Đã bao nhiêu năm tháng tôi ngồi nhìn những mùa nước lên. Thành phố Huế mỗi năm đều có những cơn lụt. Một đôi lần lụt lớn, nước nguồn ồ ạt mang về bao nhiêu của cải của rừng sâu: voi, cọp, bò rừng, trăn, gỗ quí... Vốn liếng ẩn giấu của thiên nhiên lao đi trong một tốc độ cuồng nhiệt. Tất cả đều ngơ ngác, lạc lối, trần trụi.

Nhiều lần, tôi đã mong được thấy những giá trị hão huyền, bén rễ sâu xa trong tâm não tôi, được tống ra ngoài, trong cách thế đó.

Tôi không phải là kẻ dễ mất niềm tin, nhưng trong tôi, rất vô tình những trái độc đã làm mùa của chúng.

Tôi đã đi qua nhiều thành phố của quê hương. Mỗi nơi đều có những đêm gặp gỡ cùng tuổi trẻ. Chúng tôi nuôi dưỡng hy vọng và gửi đến nhau sự phân ưu chung bằng tiếng hát. Chính trong lúc, khi tiếng vỗ tay đập vào nhau nhịp nhàng và đều đặn cùng tiếng hát, lòng tôi bỗng chùng lại trong một ái ngại vô bờ. Tôi bỗng muốn thu mình thành một bóng tối nhỏ trước những con mắt trong sáng vây quanh. Với những trái tim quí báu kia, có thật tôi đã mang đến một điều gì tốt đẹp?

Chưa bao giờ tôi có ý nghĩ tự đề nghị với mình một trách nhiệm quá lớn. Nhưng khi đã lỡ nhận chịu những cảm tình nồng hậu từ đám đông, thì những tình cảm kia phải được đền bồi.

Quanh tôi, bỗng dưng những chấn song được dựng lên. Những chấn song dù êm ái nhưng làm mỏi mệt. Mỏi mệt vì tôi biết rõ mình chỉ cưu mang nổi một tiếng thở than quá ư phù du từ một con tim bén nhạy. Đời sống chung quanh thì tự bản chất vốn hủy hoại và vô tình. Tôi không đủ là một con đê hay một báo hiệu mới mẻ.

Nhưng dù sao, mọi sự đã lỡ. Lịch sử đã lỡ lên đường và tôi cũng đã lỡ để một bàn chân trong cơn xung động.

Mọi sự hoàn tất đều có đôi chút bị hiểu lầm. Người trong cuộc mới thấu hiểu được cái tang thương của từng kết quả. Lịch sử có niềm đau riêng của nó. Cá nhân cũng có cái xót xa riêng. Bởi lẻ chưa có một tổng hợp đích xác nào về thân phận con người. Vũ trụ luôn luôn biến đổi, làm sao toan tính nổi. Cho nên điều hiển nhiên là mọi sự thành tựu càng lớn lao, càng ẩn giấu niềm tuyệt vọng.

Mỗi dự phóng về hạnh phúc con người đều là nguồn cội của hố thẳm. Luôn luôn có sự nhầm lẫn về chữ nghĩa. Người ta đánh bóng sự đổ vỡ và gọi đó là niềm bi tráng của phận người. Dự phóng càng lớn, càng dài càng xa cách con người. Và tất nhiên càng mở rộng hố thẳm. Đến lúc đạt được đỉnh cao thì chính là lúc kề cận nhất với vực sâu. Và có thực sự đó là một đỉnh cao?

Vì thế, tôi gọi những kẻ muốn lấp biển vá trời là những con người đam mê tuyệt vọng. “Mọi đam mê đều vô ích”. Đam mê tuyệt vọng dẫn ta về hư vô. Bao nhiêu cánh cửa hư vô đã mở toang cuối những chặng đường đẫm máu của lịch sử nhân loại. Những thế hệ về sau, khi lần giở lịch sử ông cha, giữ cái án chung thân trong ý thức cùng niềm im lặng. Từ đó, nói đến ý thức trong thời đại chúng ta là muốn nhắc lại cái ý thức về sự tịch lặng. Sự tịch lặng của những vết thương trời đất và trong lòng. Cõi vô âm của mọi chủ thuyết, mọi triết lý. Đời sống đã mất hẳn sự bình an. Những con đường nhân sinh không có chốn đến. Sở tại chính là sự ra đi. Ra đi để biết rằng quê quán chỉ là tiếng hoàng oanh trên đời người khổ hạnh. Là một an ủi thoáng qua. Là “nền cũ lâu đài bóng tịch dương” để ngậm ngùi.

Trong đời sống chúng ta, thiếu gì những trái tim vững chãi. Đâu thiếu những ý lực siêu nhân. Mỗi khi ý thức được vót nhọn người ta có cảm tưởng sẽ bắn rụng những niềm tuyệt vọng chung quanh. Nhưng hỡi ơi, niềm tuyệt vọng đã ẩn trú trong đường bay của ý thức đó. Ý thức càng được vót nhọn, niềm tuyệt vọng càng đào những hang sâu. Trái tim con người, nếu không biến thành mộ địa, sẽ vang lên tiếng tru thảm thiết của loài sói.

Những ngày mệt mỏi tôi thường tìm về bên một dòng sông. Nơi thành phố của quá khứ. Một quá khứ chưa đủ dài nhưng đã thừa thãi tang thương. Thành phố trên bề mặt yên tĩnh có những cơn sóng ngầm đáng ngại. Những ngọn lửa ủ dưới tro than, đã liên tục tạo những cơn phong ba, đã làm bật rễ những triều đại.

Những hoạn nạn, qua nhiều thời kỳ không đếm xiết. Nhưng mỗi lần có cơ hội trở lại đời sống bình thường thành phố lại mang khuôn mặt thơ mộng và nhẹ nhàng của những ngọn phong lau trong thành cổ.

Về những năm sau này thành phố có vẻ tiêu điều hơn trước. Mỗi cơn hoạn nạn thường mang đi ít nhiều bạn bè. Tôi như con bệnh kinh niên, mỗi lần trở về tĩnh dưỡng, có cảm tưởng về thăm một cố tri hơn hơn là một thành phố. Vẻ xác xơ như khởi chung từ một mối. Không như ngày xưa, tôi vui chơi trong thành phố. Bây giờ chúng tôi song hành trong niềm tư lự.

Ngồi bên dòng sông, nhiều đêm tôi nghe ra những đổi thay quá lớn. Huế quả thực đã biến đổi rất nhiều. Những cuộc biển dâu vô hạnh đã giết chết phần nào tình cảm đẹp đẽ nơi đây. Huế ngày xưa ấm áp biết bao. Nay đã quá lạnh lùng. Vẻ lạnh lùng sương phụ. Trong những hoàn cảnh nghiệt ngã người ta không còn nhìn nhau bằng con mắt cũ. Đã thấp thoáng thấy dưới những trũng mắt năm xưa, những bình phong e ngại. Ngờ vực là phải. Thời đại của đố kỵ, tỵ hiềm đã thành hình từ bao giờ mà không hay. Không phải chỉ riêng nơi đây. Nơi nơi đều thế. Tôi đã qua nhiều thành phố. Đã góp mặt. Cuối cùng mới vỡ lẽ ra, mỗi nơi đều đã thành tựu những sâu khấu và những đấu trường bỏ túi. Những tuồng tích được soạn sửa cẩn mật. Mỗi người đóng dăm ba vai trò. Đám giả hình múa những đường gươm vừa khắc nghiệt vừa chu đáo.

Nhiều đêm trở về, xương sống bỗng buốt lạnh. Bởi đâu đây, luôn luôn sẵn sàng những nhát dao không minh bạch. Phải sống thường trực trong khí hậu như thế làm sao khỏi e dè.

Tôi biết rõ phần nào mình đã đuối sức. Những tiếng hát hân hoan nhiều khi chỉ để lấp liếm sự phiền não. Có cái gì gần như những vết hoen trên một phía của nạn đời. Dường như tôi đang ẩn thân ở mặt đời không kiêu hãnh. Nơi có nhiều bóng tối và sự tròn lẵn vô liêm.

Không phải mọi chọn lựa đều bế tắc. Nhưng tôi không dại gì tự dẫn mình đến một pháp trường bất xứng. Trong cuộc sống nhiễu nhương nơi đây, sống đã là một cách chọn lựa. Ai cũng có một lần phủi tay với cuộc đời. Cho nên những chọn lựa nhỏ nhặt chỉ làm hao mòn ta thôi. Nếu đủ sức giương cung, hãy chọn mũi tên định mệnh.

Tôi rất buồn bã khi nhìn thấy những tâm hồn đẹp đẽ quanh đây bị cuốn hút vào những chọn lựa trào lưu. Những chọn lựa có vẻ đẹp bề mặt. Những chọn lựa không can dự gì với ý thức. Hay nếu có, chỉ là loại ý thức con vẹt.

Trong cách thế đó, chọn lựa chỉ còn có nghĩ là hủy hoại. Tự hủy và kéo theo những cái chết thanh xuân.

Tôi không có ý ngờ vực lòng can đảm. Nhưng tôi sợ hãi ngộ nhận.

Hãy chọn lấy lời phán xét. Nếu cần làm tên tử tội, ta chỉ là tên tử tội của định mệnh riêng tư. Đừng mơ mộng trên xương máu. Chưa bao giờ tôi nghe được một tiếng hát nói về sự sinh nở tốt đẹp của hận thù. Gắng che chở cho tâm hồn. Nấm hoang đã mọc quá nhiều trên đó.

Trong thành phố, mùa hạ có những cơn bão qua. Một ít mùa màng và hoa quả không đậu. Vào buổi lập thu, bỗng dưng những hồ ao quanh thành cổ thơm tho một mùa sen muộn. Những sớm mai âm u đi về dưới cổng thành, lòng tôi bất ngờ có những nỗi hân hoan kỳ lạ. Một cái gì gần như niềm hy vọng vừa nhú lên. Tôi nghĩ rằng tuổi trẻ quanh đây, qua những bất hạnh quá đủ, sẽ tạo dựng được cái mùa muộn màng của sự thật. Sẽ khởi công từ những ước mơ chân thật. Những phát biểu mới sẽ là những đường gươm sắc bén chém rụng huyền thoại. Mỗi bước đi tới tuổi trẻ tự cưu mang lấy mình, không nương nhờ nữa. Mỗi người là hy vọng của chính mình. Giải thoát quyết liệt khỏi những khối nam châm phù thủy. Bấy lâu, sự sợ hãi đã làm rêu phong trên đời ta. Những sự thật tối tăm được chở che an toàn. Những nhầm lẫn không bị truy tố. Có lẻ không phải vì thiếu lòng can đảm. Chúng ta dường như là những đứa con quá tình cảm, không nỡ buộc tội ông cha.

Nhưng đã muộn. Chúng ta đang chênh vênh trên con dốc hủy diệt. Cái gia đình chung đã có lắm điều tồi tệ.

Chúng ta được thương xót từ mọi phía. Được vỗ tay từ khắp nơi. Bị chê bai cũng lắm. Nhưng sá gì những lời bình phẩm kia.

Hãy bắt đầu phá bỏ đấu trường. Phá bỏ sân khấu. Vở tuồng đã quá dài. Bao nhiêu năm nay, chúng ta đã nuôi nấng tình cảm nhân loại bằng tấm thảm kịch quá lớn. Không thể tiếp làm những diễn viên giác đấu nữa.

Chúng ta hiểu rõ hạnh phúc ở đâu. Trên con đường đã qua tuyệt nhiên không có.

Dù thế nào cũng đã ra đi. Chỉ xin được ra đi êm ái. Những đứa con nhân loại đã thật sự mất dấu về quê quán cũ. Đã bao nhiêu sa mạc. Sa mạc quả là mênh mông. Chúng ta đang cần chút nước cho hành trình. Những thiệt thòi đã đủ lớn lao. Điều cần nhớ là đừng để cả một dân tộc bị hụt hơi vì vô vọng.

1973
Trịnh Công Sơn
Mở Theo Lời Điệu

:::Trịnh Công Sơn:::
Bao la là tiếng nói của độ lượng. Đời không thấy tha thứ cho nhau mà vẫn mơ ước bao la. Ai cũng thích những cánh đồng mênh mông, những chân trời rộng mở. Sao mà lắt léo thế? Con người luôn luôn sẵn sàng tham dự những chuyến đi bồng bềnh, sảng khói với những chân trời không thấy. Thèm gió bể khơi. Thèm núi đồi trùng điệp. Hân hoan reo ca cùng chim chóc. Nâng niu những hoa đồng cỏ nội. Ai cũng thế. Không riêng ai. Đến với đất trời như những đứa con của vũ trụ, mà tấm lòng thì đóng kín tối tăm. Sao mà biển lận với trời đất quá vậy?

Đời đã mở cho ta những cõi rộng. Mà lòng nhân gian thì quá hẹp hòi. Có cái gì bất trắc mà nẩy sinh như thế. Đã vậy thì không nên sàm sỡ thốt tiếng bao la, mở lời rộng rãi. Đánh lừa thiên hạ còn khả thứ. Đừng bất kính với đất trời. Chưa bao giờ đóa sen, đóa hồng nở một cách gian dối. Lòng không nở được một điều gì tốt đẹp thì thôi. Đừng ép gượng.

Con người ta cũng hay đấy chứ. Dễ quên có phải là cái vốn liếng ở đời? Sống với người thì hẹp. Hẹp quá! Mai đây ra đứng trước cõi bao la thì nói chuyện phiêu bồng. Vả chăng, trời đất cũng dễ tính. Làm gì có chuyện trời đất ganh đua với người. Có chăng, chỉ là ganh với hồng nhan, với tài mệnh.

Thế ra, ông Trời cũng khéo lắm. Cũng bày ra những cuộc chơi riêng. Chơi với kẻ tương xứng. Hiểu ra như thế thì những định mệnh nổi trôi mới khỏi buồn.

Thời nào cũng có những hồng nhan đa truân. Bất cứ ở đâu. Kiều năm xưa hay Kiều nay thì cũng vậy. Gặp được người đồng điệu thì nói ngay tiếng nặng tình. Tinh lắm. Đã gặp được thì không bao giờ gieo lời mắc mỏ. Làm vậy, không những xấu mặc, mà xấu lòng.

Hình như có sự xếp đặt của ai đây. Bàn tay ghép gán quả là tài tình lắm. Tài tình và tài tử. Tài tử trong cái nghĩ ẩn báu lộng ngọc của cuộc đời. Bởi khi ta chạm đến tấm lòng quí giá kia của Kiều thì lập tức ta gặp cái bao la của trời đất. Hay lắm! Quỷ quyệt đến thế thì hết sức.

Và - cái bao la kia là gì vậy? Là gì mà ai nấy đều nặng lòng với? Có kẻ đứng trước bao la mà không thấy được bao la. Có kẻ ở buổi bình minh, nghe tiếng chim hót đã chạm mặt với cõi vô lượng. Biết được vô lượng là cùng lúc đến với vô biên. Hay đôi khi gắn bó, hòa lẫn với nhau trong một cuộc hôn phối son sắt. Qua tay kẻ phàm nhân, cái vô biên được ví von đối chiếu nghịch lý với cuộc đời hữu hạn của con người. Nhưng nếu rảnh rỗi một chút hãy ra nhìn sông nước thử. Cái vô biên nằm đâu đó trên cánh vạc chở hoàng hôn về núi mỗi chiều.

Chạm đến vô biên là nhắc nhở cái lý sinh tử ở đời. Là muốn tầm tích con đường vô định của sự sống chết. Thường khi nó gây nên sự buồn bã không nguôi trong kiếp nhân sinh. Trái lại, đi vào cõi bao la người ta nhận ra được nỗi hân hoan trong lòng. Khi bắt được cái nhịp của trời đất, lòng ta bỗng reo ca, nhảy múa trong một hòa âm thuận chiều. Một cái gì đó soi tỏ đời ta như đạo đạt. Đó là cái bước nhảy hân hoan, nối liền trời với đất, của Zorba trên bờ biển. Cái hạnh phúc đó không đến với mọi người. Cái sự hòa nhịp kia cũng không thể có nếu lòng ta không được trang bị vẻ thênh thang của vũ trụ. Có thực sự chạm đến cõi vĩnh phúc vô hình, mới hý lộng, mới nhảy múa say sưa đến thế được.

Cho nên, nói đến chuyện riêng chung của trời đất là nói trong cái lý đó vậy. Cũng không dễ gì tập tành sự độ lượng. Muốn có được phải làm cả một cuộc đổi đời. Thay cái nhìn. Thay trí óc. Và tuyệt đối phải có một con tim đẹp đẽ.

Nếu không, cái tình với cõi bao la kia chỉ là cái tình gian lận. Và còn thú vị gì một cuộc chơi thiếu hào hứng như thế. Trời đất nương ta, nhưng ta vốn như con bệnh, thủy chung không phát giác được gì. Con mắt rêu phong đã đóng kín ta lại với thế giới ích kỷ, hẹp hòi, riêng tư. Làm sao còn nghe ra tiếng hoan ca của thế giới bên ngoài. Nếu bảo là nghe, thì sao lại có thể thiếu hòa điệu đến thế được. Chân tay trì trệ. Đời sống như đóng đinh, xa cách. Đừng mưu toan với trời đất. Hạnh phúc xa lạ kia chỉ dành cho người có lòng. Kẻ hời hợt dễ đàm tiếu, thị phi về cái hạnh phúc đó lắm. Bởi nhìn gần, hạnh phúc đó có vẻ phù du quá. Không mang lại áo cơm. Đến thế thì còn nói thêm được một lời nào nữa. Hãy ôm lấy cái phần của mình. Kẻ nổi trôi gặp người trôi nổi. Cứ theo trời xa đất rộng kia mà rong chơi vui thú một đời vậy.

1973 tháng 9
Trịnh Công Sơn

(Trích: Bửu Ý - Trịnh Công Sơn Một Nhạc Sĩ Thiên Tài - 2003)
Phác Thảo Chân Dung Tôi
:::Trịnh Công Sơn:::

Mỗi sáng nhìn vào mặt gương soi lại thấy thêm rất nhiều những sợi tóc bạc...

Thuở ấy, tôi là một đứa bé thích ca hát. Mười tuổi biết solfège, chép lại những bài hát yêu thích đóng thành tập, chơi đàn mandolin và sáo trúc. Mười hai tuổi có cây đàn guitar đầu tiên trong đời và từ đó sử dụng guitar như một phương tiện quen thuộc để đệm cho chính mình hát.

Tôi không đến với âm nhạc như một kẻ chọn nghề. Tôi nhớ mình đã viết những ca khúc đầu tiên từ những đòi hỏi tự nhiên của tình cảm thôi thúc bên trong... Ðó là những năm 56 - 57, thời của những giấc mộng ngổn ngang, của những viễn tưởng phù phiếm non dại. Cái thời tuổi trẻ xanh mướt như trái quả đầu mùa ấy, tôi rất yêu âm nhạc nhưng tuyệt nhiên trong tôi không hề gợi lên cái ham muốn trở thành nhạc sĩ...

Dạo ấy ba tôi đã mất, mẹ tôi ở xa, tôi một mình giữa Sài Gòn này phải tự quyết định mọi chuyện về đời mình. Cái gánh đời tuổi tác còn quá nhẹ. Có lúc tôi đã bỏ dở cái trò lãng mạn viết lách này với nỗi ám ảnh ngu ngốc "xướng ca vô loại". Tôi trằn trọc đêm này qua đêm khác, ray rứt ngày này qua tháng nọ. Nhưng càng cố lãng quên thì tiếng hát trong tôi càng vang lên rõ rệt, tràn ngập cả lúc đứng ngồi, cả trong giấc ngủ.

Dần dà những năm về sau, mới bắt đầu hình thành trong tôi một quan niệm rõ rệt: Sống là sống với người khác và muốn có cảm thông chúng ta phải luôn luôn diễn đạt mình. Trong những cách diễn đạt bằng tiếng nói, bằng chữ viết và nhiều phương tiện khác, tôi thấy tâm hồn mình có khuynh hướng nghiêng về phía ca khúc. Trên mảnh đất nghệ thuật nhỏ nhắn này, tôi tìm thấy tự do và tôi nghĩ rằng ở đây tôi có thể bày tỏ được với người khác về những niềm vui nỗi buồn của cuộc sống.

Nhìn lại quãng đường mình đã đi, tôi cảm thấy không có gì phải ân hận. Tôi vẫn là đứa trẻ thơ trong nghệ thuật, lòng còn tràn đầy cảm hứng. Tôi vẫn còn ham mê học hỏi quanh mình và còn đủ hào hứng mở ra những cuộc đối thoại, độc thoại với cây cỏ thiên nhiên, với con người qua ca khúc dưới ánh sáng hiền hòa nhân hậu của những ngày tôi đang sống.

Phải chờ đến lúc soi gương nhìn thấy tóc không còn mang mầu xanh cũ nữa, mới nhận ra được hết nỗi khát khao được yêu thương mãi mãi con người vàcuộc sống. Yêu thương con người cũng là yêu thương tiếng hát bởi vì tiếng hát mang trong nó tâm hồn của con người. Tiếng hát sẽ mọc lên xanh tươi trên cuộc đời này như những cây tử đinh hương mọc tràn thơm tho trên những cánh đồng vô tận.

Với ca khúc, tôi là người tình của thiên nhiên, là người bạn của những em bé. Qua ca khúc, tôi đã đến gần và đã đi xa những chuyện tình, đã tham dự những nỗi hân hoan của đời người và cũng đã gánh nhẹ giùm những phiền muộn.

Ca khúc là đời sống thứ hai sau cái thân thể mà cha mẹ đã sinh thành...

Trịnh Công Sơn
(Trích từ Nhạc và đời - NXB Tổng hợp Hậu Giang)
Tin Vào Chính Mình
Trịnh Công Sơn
Tiếng nói thầm kín của một người nhiều khi suốt cuộc đời không thể nào bày tỏ. Có khi bày tỏ được thì cũng là những tiếng nói dở dang. Có người giấu bặt. Tôi chưa hề quên cái hiệu lệnh muôn đời: "Cái ta đáng ghét" Tuy nhiên trong cuộc sống thường nhật nơi đây, ngoài những ngày hét la to đầy nộ khí, vẫn có những giây phút lui về muốn thở than. Phải chăng thở than cũng là niềm bí ẩn của con người.

Mỗi đời sống ẩn giấu một định mệnh. Có những định mệnh đời đời là cây kếim sắc. Một đôi lần trong giấc mơ tôi, bừng lên những ánh thép đó. Nhưng tôi biết rõ ràng rằng tôi chỉ là một loài chim nhỏ hót chơi trên đầu những ngọn lau. Không ai muốn mình là kẻ tuyệt vọng. Nhưng tôi tự nguyện làm tên tuyệt vọng. Bởi nhiều khi sớm mai tôi thức dậy không thấy được hoa quả khai sinh trong trái tim người.

Tôi lại biết thêm rằng, dù là người chiến thắng hay chiến bại, suốt cuộc đời cũng không thể vui chơi. Hạnh phúc đã ngủ yên trong ngăn kéo của quên lãng.

Tôi không bao giờ nhầm lẫn về sự khổ đau và hạnh phúc. Nhưng tôi thường rơi vào cơn hôn mê trước giấc ngủ. Ở biên giới đó tôi hoảng hốt thấy mình lơ lửng giữa sự sống và cái chết. Những phút giây như thế vồ chụp lấy tôi mỗi đêm. Khi quanh tôi, mọi người đã yên ngủ. Và tôi đau đớn nhận ra rằng, có lẽ cuộc đời đã cho ta lắm ngày bất hạnh.

Mỗi ngày sống tới, mỗi ngày tôi thấy đời sống nhỏ nhắn thêm. Đời sống thật sự không tiềm ẩn điều gì mới lạ. Có lẽ vì thế, vì sự quen mặt mỗi lúc mỗi gần gũi, thắm thiết hơn, nên tôi càng thấy yêu cuộc đời. Như đứa con ngoan không tuyệt tình nổi với rẫy sắn nương khoai, nơi có bà mẹ suốt đời mắt không sáng nổi một ngày trẩy hội.

Có những ngày tuyệt vọng cùng cực, tôi và cuộc đời đã tha thứ cho nhau. Từ buổi con người sống quá rẻ rúng tôi biết rằng vinh quang chỉ là điều dối trá. Tôi không còn gì chiêm bái ngoài nỗi tuyệt vọng và lòng bao dung. Hãy đi đến tận cùng của tuỵêt vọng để thấy tuyệt vọng cũng đẹp như một bông hoa. Tôi không muốn khuyến khích sự khổ hạnh, nhưng mỗi chúng ta hãy thử sống cùng một lúc vừa kẻ chiến thắng vừa kẻ chiến bại. nỗi cinh nhục đã đưa ta ra khỏi đời sống để đưa đến những đấu trường.

Tôi đang bắt đầu những ngày học tập mới. Tôi là đứa bé. Tôi là người bạn. Đôi khi tôi là người tình. Chúng tôi cùng học vẽ lại chân dung của nhân loại.Vẽ lại con tim khối óc. Trên những trang giấy tinh khôi chúng tôi không bao giờ còn thấy bóng dáng của những đường kiếm mưu đồ, những vết dao khắc ngọt. chúng tôi vẽ những đất đai, trên đó đời sống không còn bạo lực.

Như thế, với cuộc đời , tôi đã ôm một nỗi cuồng si bất tận. Mỗi đêm, tôi nhìn trời đất để học về lòng bao dung. Nhìn đường đi của kiến để biết về sự nhẫn nhục. Sông vẫn chảy đời sông. Suối vẫn trôi đời suối. Đời người cũng để sống và hãy thả trôi đi những tị hiềm.

Chúng ta đã đấu tranh. Đang đấu tranh. Và có thể còn đấu tranh lâu dài. Nhưng tranh đấu để giành lại quyền sống, để làm người, chứ không để trở thành anh hùng hay làm người vĩ đại. Cõi nguồn từ khước tước hiệu đó.

Chúng ta đã đấu tranh như một người trẻ tuổi và đã sống mệt mỏi như một kẻ già nua. Tôi đang muốn quên đi những trang triết lý, những luận điệu phỉnh phờ. Ở đó có hai con đường. Một con đường dẫn ta về ca tụng sự vinh quang của đời sống. Con đường còn lại dẫn đến sự băng hoại.

Nhân loại, mỗi ngày đang cố bày biện những tiệm tạp hoá mới. Đóng thêm nhiều kệ hàng. Người ta bán đủ loại:đói kém, chết chóc, thù hận, nô lệ , vong thân...

Những đấng tối cao, có lẽ đã ngủ quên cùng với chân lý.

Tôi đã mỏi dần với lòng tin. Chỉ còn lại niềm tin sau cùng. Tin vào niềm tuyệt vọng. Có nghĩa là tin vào chính mình. Tin vào cuộc đời vốn không thể khác.

Và như thế, tôi đang yêu thương cuộc đời bằng nỗi lòng của tên tuyệt vọng.

TCS
Sài gòn, tháng 11-1992
Cảm Nghĩ Về Hoa Hậu
Trịnh Công Sơn
Mười tám năm. Thời gian đủ để một người con gái sinh ra, lớn lên và trở thành hoa hậu trong một cuộc thi nhan sắc vóc dáng hình hài của thành phố. Tôi ngồi ở bàn giám khảo trong vài cuộc thi hoa hậu và nhìn ngắm nghĩ ngợi. Tôi chiêm ngưỡng và không thể nào không nghĩ về thời gian. Mười tám năm, đời làm nên một nhan sắc. Một nhan sắc là một tác phẩm không phải bất cứ nghệ sĩ tạo hình nào cũng có thể làm nên dù trong phút giây đột hứng.

Ði ngược dòng thời gian, tôi thấy em trong bào thai của mẹ. Và tôi, tôi ở trong bào thai của một xã hội, một chế độ hoàn toàn lạ lẫm với tôi. Em thì được sinh ra nhưng tôi thì lại được tái sinh trong một cuộc đời khác. Trong hội họa cũng đã từng có thời kỳ phục hưng. Renaissance. Ðược sinh lại một lần nữa cũng có nghĩa là được sống lại một lần nữa và cũng có nghĩa là được đầu thai vào một kiếp khác. Em bỡ ngỡ khóc tiếng đầu đời và tôi cũng bỡ ngỡ cười khóc tiếng đầu đời. Em là đứa bé và tôi cũng là đứa bé. Chỉ khác một điều là em thì hồn nhiên thơ mộng còn tôi thì thấp thoáng lo âu.

Em thả đời em lớn lên như cây cỏ xanh tươi đôn hậu mỹ miều còn tôi thì cũng cứ thả đời tôi như con thuyền không lèo lái.

Ngày ấy, cách đây mười tám năm, tôi đứng ở một bờ bến khác. Tôi gọi con đò, con đò dừng lại và chở tôi đi. Sau giờ phút ấy, điểm khởi đầu của mười tám năm sau, tôi ngần ngại không dám gọi đò. Em tập tễnh bước đi. Tôi ngần ngại bước đi. Em không sợ ngã nhưng tôi thì lại sợ vấp ngã. Em không né tránh. Em thơ thới hân hoan còn tôi thì dè dặt. Mỗi bước chân tôi là vụng về e ngại. Là tự nhủ, băn khoăn.

Ngày ấy xa rồi. Em lớn lên và tôi cũng đã lớn lên. Em yêu đời và tôi cũng yêu đời. Chỉ khác một điều là tôi già dặn mà em thì non nớt. Cái non nớt đáng yêu và cái già dặn đáng ghét.
Ðôi khi tôi tự hỏi: Có phải tôi là kẻ hạnh phúc hơn nhiều người Không phải bất kỳ ai cũng có thể sống trong một đời dưới nhiều hình thái xã hội khác nhau. Tôi là ai vậy? - Tôi, hình như, đã có lúc mang thân phận chiến tranh, rồi hòa bình, rồi tư sản và rồi cộng sản. Cái lý lịch đa mang này cũng đủ để tôi tự thấy mình là một loại công dân ngoại hạng.

Ngoái nhìn lại, mười tám năm, hun hút sâu như một lối đi biền biệt, một con đường xa ngái, tôi bần thần nhận ra mình là một kẻ khác. Một kẻ khác mà vẫn là mình, không xa lạ, không oán hờn, không hề có một chút trách móc tự thân. Mà lạ thay, giờ phút này tôi lại hân hoan cười đùa về một thứ số phận gần như muốn đùa cợt tôi trên những dặm đường tưởng như không có thật. Tôi đi trồng và gặt lúa. Tôi đi trồng khoai, sắn, ở Cồn Tiên, trên bãi đất chằng chịt mìn có thể nổ bất cứ lúc nào ở cửa ngõ Trường Sơn. Tôi đi chợ nấu ăn. Tôi chở bột mì rải trắng cả một con đường như ngày xưa Mỵ Châu làm dấu cho Trọng Thủy. Tôi xếp hàng mua từng điếu thuốc hạng tồi. Tôi lãnh hàng tháng một lóng tay thịt mỡ không đủ cho một con mèo ăn. Và cứ thế nhiều năm, mù mịt. Nhưng có hề gì đâu, vì trên tất cả những vụn vặt, nhiễu nhương đó là Hà Nội, Huế, Sài Gòn. Là tình yêu chan chứa, là những mặn nồng mà cả một cuộc đời ngày trước chưa bao giờ được đời trao tặng một cách rộn rã, đậm đà và lộng lẫy đến như vậy.
Tôi đã yêu cuộc đời hơn bao giờ cả. Tôi yêu cuộc sống và cuộc sống cũng mở hết vòng tay cho tôi.
Mười tám năm, em đã là xứ sở, em cũng là quê hương. Tôi cũng đã là một thành phần nhỏ bé của xứ sở, của quê hương. Những gì đẹp nhất thuộc về em và cũng thuộc về tôi. Em và tôi là những phân tử không thể tách rời của đất nước này. Ðừng mơ ước gì xa xôi bởi vì giấc mộng của chúng ta là có thật hoặc sẽ có thật trong bờ cõi nhỏ nhắn nhưng đôn hậu và tình tứ này.
Tôi mở lòng tin vào tương lai. Tôi tự nhủ mình không bao giờ lập lại những điều đã cũ. Ðừng để hồn mình mòn đi vì những tổn thương tưởng có thật mà không thật. Tôi đã từng bị chẻ ra làm nhiều mảnh trên quê nhà nơi tôi sinh ra nhưng tôi loại bỏ hình ảnh đó bởi vì với tôi, cái xấu, cái ác không bao giờ có thật. Vì thế cái tình yêu đất nước quê hương trong tôi không có gì làm suy suyển được. Tôi đã trầm tư trong nhiều ngày tháng để tập cho mình giữ được lòng vô ngại, tính vô ưu trước mọi đắng cay. Không thể có một thứ bạo lực nào khiến em có thể xa lìa đất nước. Sự phản bội còn mạnh hơn bạo lực. Và chỉ có sự phản bội mới làm ta xa lìa nhau. Còn bạo lực thường không có một đời sống lâu dài.

Cái dòng sông mười tám năm ấy đã làm nên em mỹ miều xinh đẹp và đồng thời cũng đã cuốn đi hết trong tôi những vướng mắc cuối cùng. Sống mà không còn biết đến oán hờn thì đương nhiên là hạnh phúc quá. Tôi biết tôi hạnh phúc mà có lúc không biết chia xẻ với ai. Tôi tin rằng sẽ có lúc tất cả mọi người đều cảm thấy mình thật sự hạnh phúc khi biết xóa đi cái biên giới thù nghịch trong lòng mình. Hai con người cùng màu da cùng xứ sở gặp nhau nơi này hoặc nơi kia, mà không vồ vập yêu thương nhau là điều vô nghĩa. Mười tám năm có người ở lại có kẻ ra đi nhưng cái biên giới địa lý ấy làm sao có thể gây chia lìa những tình cảm trong sáng trong mỗi con người được. Cứ mỗi ngày tôi càng thấy yêu cuộc đời hơn. Yêu cuộc đời cũng có nghĩa là yêu cái tuổi mười tám trên cơ thể của một đất nước nguyên vẹn. Từ Bắc vô Nam đi nơi nào cũng có thể tìm được tình yêu. Chỉ có thần thoại mới làm được công việc đó. Ðã hết rồi cái ngàn năm, trăm năm, ba mươi năm chia lìa loạn lạc. Em còn mơ ước gì nữa. Em mười tám tuổi, em là hạnh phúc. Tôi chia buồn với tôi vì tôi có một hạnh phúc ngắn ngủi hơn em. Nhưng có hề gì, cuộc đời còn dài lắm cho em và tôi thì em không cần thắc mắc. Tôi đã sống đủ và làm đủ những gì cần thiết. Chỉ tiếc là không nhiều thời gian để làm những gì lợi ích cho đời. Ðời sống thì đẹp mà rộng dài quá còn đời người thì hạn hữu. Biết làm sao bây giờ.
Viết bài này như một tấm thiệp mừng mười tám năm nhan sắc lừng lẫy. Cám ơn tuổi mười tám của đời Việt Nam.

Trịnh Công Sơn
Nhật ký Huế
:::Trịnh Công Sơn:::

Đã lâu lắm tôi không ra khỏi nhà để thực hiện những chuyến đi xa. Thế rồi nó trở thành một thói quen. Một thói quen không hiểu là tốt hay xấu. Nhưng dù sao đó cũng là thói quen của một người không có sức khoẻ tốt hoặc đã đạt đến một thứ tuổi lười. Đã từng có những cuộc mời mọc trong vài năm nay để ra nước ngoài nhưng tôi đều từ chối. Và khi kiếm được một cớ nào đó để từ chối mà không phụ lòng người mời, tôi bỗng thấy lòng thảnh thơi, nhẹ nhõm.



■ Tháng 4 năm nay ở Huế có tổ chức Festival 2000. Tôi không được mời, nhưng điều đó không có gì quan trọng. Bởi vì rất nhiều người khác cần được mời hơn tôi cũng không được mời. Đã hiểu lý do làm sao mà có một sự thiếu sót như thế thì cần phải viện đến những cơ sự rất phức tạp, thậm chí lạ lùng khó hiểu.



■ Thành phố Huế là thành phố của những đứa con thân yêu của Huế, chứ không phải chỉ để dành riêng cho một số người. Càng không phải chỉ để dành cho một thế lực nào đó. Quê hương là quê hương chung, chứ không phải quê hương của riêng ai. Vì thế cho nên muốn làm đẹp cho quê hương cũng phải được chia đều.



■ Thế mà cuối cùng tôi cũng đến Huế trong những ngày nằm giữa bề dài của cuộc Festival. Tôi đã sẵn sàng tham dự một vài buổi trình diễn không lấy gì làm hứng thú. Những bữa ăn không mùi vị, thậm chí là nhạt nhẽo. Nhưng tôi không mất nụ cười và sự vui tươi hồn nhiên, vì tôi là thằng con của Huế. Tôi an ủi đám bạn bè cùng đi là hãy vui đi, vì đây là xứ sở của tôi.



■ Khi bạn có một xứ sở để trở về hoặc là để thỉnh thoảng trở về, thì bạn còn có hạnh phúc nhiều lắm. ở đó bạn có một dòng sông, một ngọn núi, và bạn tìm lại được những đứa bạn một thời tóc xanh nay đã lốm đốm bạc đầu. Bạn sẽ gặp một cô gái Huế bất chợt trên đường và hỏi rằng: Huế bây gờ có gì lạ không em? thì lập tức, hoặc tình cờ cô gái ấy sẽ đọc lại hai câu thơ của Bùi Giáng:



Dạ thưa phố Huế bây giờ

Ngự Bình vẫn đứng bên bờ sông Hương.



■ Huế trăm năm trước và trăm năm sau không có gì thay đổi. Nó hình như muốn giữ trọn một lời thề sắt son, không bao giờ thay lòng đổi dạ. Đó là nét đáng yêu của một thành phố, nhất là một thành phố rất cổ kính. Tuy nhiên thời đại này người ta không cho phép một thành phố với những con người cứ mải mê ngủ hoài trên những vàng son của quá khứ hoặc ôm mãi những giấc mộng huyễn hoặc trên những tàng kính các.



■ Huế lần này đã kéo tôi ra khỏi cái góc nhà nhỏ hẹp của tôi. Nếu không có Huế trong dịp Festival này, chưa chắc tôi đã rời được nơi ẩn trú của mình. Tuy vậy, xét cho cùng, không phải vì Festival lôi cuốn sự tò mò của tôi, mà chỉ đơn giản chính là Huế. Tôi về Huế chính vì Huế chứ không phải vì Festival Huế 2000. Nếu nói một cách chính danh, thì đây không phải là một Festival trong đúng nghĩa của nó. Tổ chức luộm thuộm, không có một không khí hội hè đúng như yêu cầu, và thực sự nhìn chung, người dân của Huế không tích cực lắm trong việc chia sẻ một niềm vui chung.



■ Dù sao tôi cũng cảm ơn một cái cớ nhỏ để tôi đi giang hồ vặt trong vài ngày ở Đà nẵng, Hội an và Huế. Ngày xưa, thời còn trẻ lắm, những chuyến đi chơi nhỏ mọn này không thể nào đủ để làm nguội bớt máu giang hồ trong tôi. Bây giờ thì những chuyến đi ngắn cùng đông đảo bạn bè cũng tạm an ủi cho những giấc mộng phiêu lưu không còn thực hiện được nữa.



■ Huế là người yêu của tôi, là giấc mộng của tôi. Nhưng bây giờ tôi còn Sài gòn và Hà nội. Tôi thấy đâu cũng là quê nhà. ở đâu tôi cũng có giấc mộng và tình yêu. Và vì vậy, đôi lúc tôi không còn cảm thấy mình thuộc về một xứ sở nào nữa. Nhưng ngẫm cho cùng, thì Huế vẫn là quê nhà của tôi, và ngày nào Huế chưa phụ bạc tôi, thì tôi vẫn là đứa con không bị từ chối của Huế.


Trịnh Công Sơn
Phút nói thật Trịnh Công Sơn

Về ăn mặc:

Ai cũng thích ăn ngon, mặc đẹp. Điều này ai cũng giống nhau. Từ lâu tôi ăn rất ít nhưng trong mỗi bữa ăn tôi cần thấy nhiều món ăn khác nhau và cần có nhiều màu sắc. Về mặc và giày dép tôi cũng thích có nhiều để nhìn hơn là để sử dụng. Nói chung tôi là người thích sưu tầm và chọn tất cả những gì đẹp mang về để làm thoả mãn con mắt của mình.

Thời gian rảnh

Thời gian rảnh, nếu không có bạn, tôi thường ngồi yên lặng nhìn trời đất và suy tưởng về những điều mình chưa tự giải đáp được cho chính bản thân mình. Nếu có cảm hứng thì vẽ hoặc xem lại một câu nhạc đang viết dở. Có bạn thì lại khác, sẽ tiếp tục câu chuyện hằng ngày bên ly rượu. Những câu chuyện đời riêng và chung, về sự sống và cái chết. Về tất cả nói chung.

Tình yêu

Thời gian sau này tôi ít quan tâm đến những gì liên quan đến tình yêu. Nếu có viết một ca khúc nào đó nói về tình yêu thì cũng chỉ là một thứ ngôn ngữ rất trừu tượng, thậm chí rất siêu hình.

Bạn bè

Tôi dùng hầu hết thời gian cho bạn bè. Chuyện trò với bạn bè cảm thấy thoải mái hơn. Thậm chí có những khoảng thời gian im lặng hoàn toàn mà vẫn không cảm thấy khó chịu. Mỗi người có thể làm công việc riêng hoặc theo đuổi những ý nghĩ còn dang dở.

Hội hoạ

Tôi yêu hội hoạ cũng như âm nhạc. Có lúc lòng say mê hội hoạ trong tôi còn vượt hơn cả âm nhạc. Khi vẽ thì gần như quên hết, ngay cả giấc ngủ ban đêm. Tuy nhiên nói cho cùng thì hai bộ môn này bổ túc cho nhau trong công việc sáng tác của tôi.

Dư luận

Tôi không quan tâm đến dư luận lắm nhất là thứ dư luận không mang tính cách xây dựng. Vấn đề của người sáng tác là tập trung vào việc sáng tạo chứ không phải ngồi chờ nghe dư luận nói gì về mình. Người sáng tác phải tập trung làm công việc của mình và ý thức hoàn toàn về điều đó. Ngoài ra không có gì đáng kể.

Thú vui lớn.

Tôi không có thú vui nào đặc biệt cả. Nếu cần phải kể ra một thú vui nào đó cũng được thì có lẽ đó là thú vui được trở về nhà sau nhiều giờ phải ra ngoài vì một công việc nào đó hoặc sau những chuyến đi xa.

Thời gian thích nhất.

Khoảng thời gian thích nhất là thời gian được ngồi yên tĩnh một mình trước khi có một người bạn đầu tiên xuất hiện để phá tan sự yên tĩnh đó.
Thói quen hàng ngày là chiều chiều uống vaì ly rượu với bạn bè.

(Tạp chí Mốt-2000)

http://www.ttvnol.com/f_301/111556/trang-4.ttvn
Thủ bút về người hát
Trịnh công Sơn

Khánh Ly - Vĩnh Trinh - Hồng Nhung

KL, một người bạn của định mệnh vĩnh viễn thương yêu nhau.
VT, một người em ruột phải bù đắp vì không kịp thấy bố khi vừa ra đời
HN, một người quá gần gũi không biết phải gọi là ai?

- KL hát cho một thời vừa lãng mạn vừa đau thương trong chiến tranh. Hay nhất.

- VT. Một người thích hát và hát hay những bài hát của anh mình. Lưỡng lự giữa đời ca hát và đời thường. Tuy nhiên cái nghiệp ca hát lại trói buộc ở chặng đời mà mọi ràng buộc khác không còn ý nghĩa nữa. Thế cũng là một điều may mắn cho đời, và cho tôi.

- HN làm mới lại những ca khúc của tôi. Có người thích có người không thích. Tuy nhiên tôi thích vì đó là cách biểu hiện mới phù hợp với (...) thời hiện đại - Một sự lãng mạn mới. Nó giúp mình có được một chỗ ngồi trong hiện tại chứ không phải là kẻ nhắc tuồng từ quá khứ.

- Khánh Vĩnh Hồng hay Ly Trinh Nhung là điều phải có, gần như tất yếu, trong cuộc đời sáng tác của một người. Mà hình như còn nhiều nữa, như Khánh Hà, Cẩm Vân, Thái Hiền, Thu Hà, Lan Ngọc, Lệ Thu, ôi nhiều lắm vân vân và vân vân.


Trịnh Công Sơn
(1995)
Profile:
Vietnamese singer/songwriter Trinh Vinh Trinh will accept the WPMA "Life of Peace" award nomination on behalf of her brother Trinh Cong Son (1939-2001). Singer/songwriter Trinh Cong Son first gained fame in South Vietnam in the 1960s for his enchanting love ballads and gripping anti-war songs, which prompted the American folk singer Joan Baez to dub him "the Bob Dylan of Vietnam." "No one else better reflects what's in the hearts of the Vietnamese," says an intellectual about the 600 songs that Son has published since he wrote Wet Eyelashes in 1959 about a girl mourning the death of her mother.

Son grew up in Hue, the son of two poets. His father made a living selling bicycles and motorcycles, but in 1945 he was arrested for supporting the Viet Minh resistance against French colonial rule. After his release four years later, Son's father moved his family to Saigon, where he was killed in a traffic accident in 1955.

He hid to escape the military draft when he wrote his first anti-war song in 1965, as the US was sending hundreds of thousands of troops to Vietnam to fight a growing communist insurgency. Until the war ended a decade later with the defeat of the Saigon government, Son continued hiding in the houses of his friends in Saigon, Dalat and Hue to avoid arrest. Occasionally, he came out of hiding to perform in universities, protected from the police by students who shared his anti-war sentiments.

His popular Lullaby sold two million records in Japan in 1969 and won him a gold record award. "Rock gently my child, I have done it twice," he sang about a mother mourning the death of her soldier son. "This body, which once was so small/That I carried in my womb, that I held in my arms/Why do you rest at the age of 20 years?" Fearing that such powerful lyrics would demoralize its troops, the South Vietnamese government banned his songs and confiscated his recordings.

Son ran into a buzz-saw of protest when, after communist tanks crashed into the gates of Saigon's presidential palace on 30 April 1975, he accepted an invitation to sing on the radio one of his reconciliation songs about arms extending from north to south Vietnam. Many anti-communists accused him of being a traitor.

Son's troubles did not end with the return of peace. He went to the countryside near Hue, in central Vietnam, to visit some friends. When Son tried to return to Ho Chi Minh City, the new name for Saigon, the authorities in Hue would not let him leave. Instead he was sent to live with a peasant family near the Truong Son Mountains, where he planted rice and manioc in fields littered with unexploded munitions. It was not until late 1979 that he was allowed to move back to Ho Chi Minh City. Since then, Son has tried to put this experience behind him.

Son's songs, particularly those written before 1975, are still widely admired among the two million Vietnamese living abroad. Much of his appeal comes from his ability to capture the heartbeat of Vietnam.

This biography was written by Trinh Cong Son's sister, Trinh Vinh Trinh, before his death in April 2001. Trinh Vinh Trinh will accept Trinh Cong Son's WPMA "Life of Peace" award at the 2004 WPMA.

http://www.trinh-cong-son.com/wpma_tcs.html
Đành vậy với tình yêu
Trịnh Công Sơn

Cho đến cuối thế kỷ này, khi mà những khám phá khoa học đã bóc trần mọi lớp vỏ huyễn hoặc của thế giới quanh ta thì con người vẫn tiếp tục hồn nhiên chất vấn mình và chất vấn nhau: Tình yêu là gì? Tình yêu có thật hay không ?

Bao nhiêu thế kỷ qua đi và tình yêu cũng thay hình đổi dạng. Đắm chìm vào những cuộc vong thân ngoạn mục, tình yêu đã hoá thân và theo từng thời kỳ, mang những khuôn mặt khác.

Tình yêu cuối thế kỷ này không còn mộng mị nữa. Những giấc mơ hão huyền đã ra đi. Con người đến với tình yêu bằng một ngôn ngữ khác. Có một thứ hình bóng của mộng du len lỏi vào giữa cái điều mà người ta gọi là tình yêu. Và cứ thế người ta lao vào cái điều "tưởng như" ấy một cách đồng bóng và đánh mất dần cái hồn phách thơ mông của những ngày đã xa xưa.

Đừng bao giờ nói một lời có tính cách khẳng định về tình yêụ Mới ngày hôm qua là như thế hôm nay đã khác rồi. Tình yêu tưởng vĩnh viễn ra đi mà không ra đi. Tình yêu vờ như ở lại mà không ở lại. Kể lại một chuyện tình thường khi là kể lại một cái gì đã mất. Nhưng cũng không hiếm những trái tim lạc hướng bỗng một hôm lại ngoạn mục quay về\. Không thể nói nhiều về tình yêu mà không mắc lỗi lầm. Cứ để nó yên ở một vị trí nào đó và nhìn ngắm, quan sát hoặc chờ đợi. Tình yêu là bất khả tư nghì.

Không ai điên gì mà tự xưng mình là kẻ biết rõ về tình yêu nhất. Đau khổ cả trăm lần vẫn cứ là một đứa trẻ thơ trong tình yêu. Tình yêu có lẽ là lời nói dối uyên thâm nhất của trái tim. Một trái tim kim cương không tì vết, không thách thức nhưng ngạo nghễ và thích đùa. Một thứ đùa cợt làm bằng bi hài kịch và trên sân khấu của cuôc hành trình đã làm nổ tung ra những cơn thịnh nộ của núi lửa hoặc của những mùa băng rã tuyết tan.

Dù thế nào cũng đừng phỉ báng tình yêu bởi nghĩ cho cùng nó vẫn là nguồn an ủi duy nhất. Nó là trò chơi dối trá cần thiết và qua nó chỉ có con ngưòi mới hiểu được thế nào là đau khổ để rồi có lúc phải thốt lên: Tôi buồn quá....

Tình yêu là không khoan nhượng. Cái khía cạnh ác độc của tình yêu không ai có thể đo lường được. Khi cần dập chết một cuộc tình nó sẽ không cần biết nương taỵ Nó lạnh lùng thản nhiên trước cơn hấp hối của "con bệnh tình". Vì thế xin các hoàng tử, quí công nương hãy biết kềm giữ mình khi đứng bên mép bờ hiu hắt và luôn luôn chuẩn bị sẵn cho mình một bài kinh thiền định để giữ được cõi lòng bình an, tĩnh lặng. Mọi cơn bão sẽ qua đi và trên các bờ bãi, biển đã để lại bao nhiêu là sinh vật biển cho một bữa tiệc dù muộn màng, phù du, nhưng cũng đủ để làm hồi sinh một nỗi khát sống và xoá đi những thương tích tuồng như không đáng có.

Tình yêu không có thắng bại. Ở đây không phải đấu trường mặc dù vẫn có những vết thương. Thậm chí đôi khi còn mang đến những cái chết, những cái chết không báo trước nhưng cũng nhuốm đầy đủ màu sắc tai ương, của một kiếp nạn. Những cái chết như thế không còn mới mẻ gì nữa, chỉ đủ gây ngạc nhiên thoáng qua để có dịp nhắc nhở lại một thời kỳ vàng son của triều đại lãng mạn. Thế nhưng ở đâu đó trên các vỉa hè trong lòng các đô thị, nhất là dưới ánh đèn mờ tỏ ở các ngoại ô, tiếng xì xào vẫn cứ vang lên như một ngọn gió xót thương qua các đền thờ của ảo giác. Đó cũng là lời tôn vinh phù phiếm nhằm làm thăng hoa tình yêu hầu khôi phục lại một thứ lòng tin đã bị đánh mất.

Nếu có dịp chạm vào tình yêu thì hãy thử mượn một cỗ xe chở lòng bất kính đến trước. Có thể không hẳn là lòng bất kính mà một cái gì đó gần với sự thờ ơ, lãnh đạm hoặc một phương cách lịch sự bóng bẩy phường tuồng. Đó là lá chắn cần thiết, một thứ bùa hộ mạng để chống đỡ những mũi dao vô đạo có thể gây thương tích bất ngờ trên lòng tự trọng.

Tình yêu hình như không di chuyển trên một mặt phẳng. Nó thường dẫn người trong cuộc đi qua những nơi chốn không hề dự phòng trước. Thế rồi một hôm bỗng dưng mọi chuyện cứ lệch lạc hẳn đi và người trong cuộc thấy mình không còn là mình nữạ Như trong mùa biển động, những con sóng dữ tha hồ nhảy múa và nó rút dần tinh lực của con người.

Có những kẻ thấy được thiên đường. Có những kẻ thấy được địa ngục. Và có không ít những kẻ bị chọc mù đôi mắt khi đi qua tình yêu. Những giấc mơ hồng, những ác mộng đen. Đôi khi có những cái bóng vô hồn ngoan ngoãn tới lui trong không gian vô hình của những câu thần chú. Khi nhóm lửa đốt lòng mình trên những mê hoặc của lời thề nguyền thì lúc ấy chỉ còn âm binh nói chuyện với âm binh. Giấy vàng bạc bay lả tả phủ hết con đường tỉnh thức để mở ra một cõi đời son phấn ngào ngạt hương hoa mơ mơ, tỉnh tỉnh, muội muội, mê mê nhưng đầy một thứ lạc thú riêng tư, một cõi trời bay bổng.

Chấp nhận tình yêu là chấp nhận một thứ có có, không không, đùa đùa, thật thật. Nó vô hình tướng nhưng làm rã tan hồn phách. Không có nó thì đời sống không biết sẽ tẻ nhạt đến dường nàọ Thôi thì đành có nó vậy.

http://khanhly.net/phoxua/tm.asp?m=296
Giọng ca, kỹ xảo mới là một nửa thành công của ca sĩ
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn


Tạp chí Thế giới mới

Ðã có nhiều ca sĩ thể hiện các bài hát trong suốt 40 năm sáng tác của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn như Khánh Ly, Lệ Thu, Hồng Nhung, Mỹ Linh, Thanh Lam... và để lại những ấn tượng đẹp cho người nghe. Từ góc độ tác giả, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn cho rằng giọng ca, kỹ xảo mới chỉ quyết định một nửa thành công, phần còn lại là sự cảm nhận, tri thức và sự rung cảm của ca sĩ.

Kể từ tác phẩm đầu tay Ướt mi, đến nay Trịnh Công Sơn đã có hơn 40 năm rong chơi, lãng du và triết luận cùng âm nhạc và trở thành một trong những nhạc sĩ lớn của âm nhạc hiện đại Việt Nam. Nhân dịp này, chúng tôi đã cùng trò chuyện với anh về nghệ thuật ca hát và nhất là về những giọng ca tiêu biểu từng "đi qua" tác phẩm của Trịnh Công Sơn.

* Cho dù sau này nhiều ca sĩ đã cố gắng thể hiện khá tốt những phong cách khác nhau về các nhạc phẩm của anh nhng người nghe đều có chung một nhận xét, Khánh Ly mới đúng là một cặp "đối ngẫu" lý tưởng với âm điệu của anh. Là tác giả, anh nghĩ sao?

- Ðúng là chỉ có Khánh Ly mới thể hiện đúng tâm trạng bài hát của tôi nhất, nhưng không phải tất cả những bài nào của tôi Khánh Ly cũng đều hát hay nhất. Tôi muốn nhắc đến Lệ Thu, người hát hay nhất Hạ trắng và Xin mặt trời ngủ yên, Bạch Yến thì hát hay hơn hẳn Khánh Ly bài Lời buồn Thánh. Có một nghịch lý tôi muốn đưa ra đây để thấy sự cảm nhận rất vô chừng ở mỗi người. Chẳng hạn, có một cô sinh viên Hà Nội cho biết cô chỉ thích nghe nhạc tôi do Khánh Ly hát nhưng cũng có một phụ nữ lớn tuổi, hiện sống ở nước ngoài, từng mê Khánh Ly hát nhạc tôi, khi có dịp về nước và nghe các ca sĩ sau này hát nhạc tôi thì tỏ ra rất thích thú và cho rằng họ có một cách hát nhạc Trịnh Công Sơn mới, hiện đại và rất hay.

* Ba bốn năm trước đây, anh đã có ý định "độc quyền" Hồng Nhung cho các bài hát của anh và nhiều người còn cho rằng anh muốn tạo ra một Trịnh Công Sơn - Hồng Nhung để làm quên đi một Trịnh Công Sơn - Khánh Ly.

- Tôi đã viết riêng cho Hồng Nhung một số bài. Nhưng Hồng Nhung hát cho rất nhiều tác giả.

* Trong số những ca sĩ sau này hát nhạc anh như Cẩm Vân, Hồng Nhung, Thanh Lam, Mỹ Linh, Hồng Ngọc... anh thấy ai hát hay nhất nhạc của anh?

- Mỗi người hát hay một số bài. Có bài Linh hát hay. Có bài Lam hát đạt. Có bài thì Cẩm Vân xuất sắc. Có bài tôi chỉ thích nghe Nhung hát.

* Còn hiện nay, trong các ca sĩ Việt Nam, anh đánh giá ai cao nhất?

- Tôi thấy chỉ có Mỹ Linh là tạo được ấn tượng tốt nhất cho tôi trong việc sáng tạo ra những phong cách khác nhau cho mỗi bài. Ví dụ như bài Thì thầm mùa xuân. Với bài này, Mỹ Linh đã tạo ra một cách hát độc đáo mà sau này nhiều ca sĩ hát theo y như vậy. Nếu có ai cố hát khác đi thì thấy không hay, không thích nữa.

* Hiện tại ông nghĩ gì trước hiện tượng có khá nhiều ca sĩ đến tập bài mới ngay tại phòng thu rồi một, hai tiếng sau... ghi âm luôn mà không quan tâm tới việc "nhập" và hiểu tình cảm, nội dung của bài hát.

- Tôi đưa ra đây một tấm gương lao động nghệ thuật của Khánh Ly để thấy rằng trước khi muốn hát một bài thành công thì người ca sĩ phải trải qua một quá trình hóa thân vào tác phẩm đó như thế nào.

Nhớ dạo tôi mới viết bài Một cõi đi về mấy tháng trước khi giải phóng miền Nam (30-4-1975). Sau này, có dịp đi Mỹ, tôi gặp Khánh Ly và đưa cho cô bài hát này. Tôi nhớ Khánh Ly cầm và lẩm nhẩm bài hát này từ 7 giờ tối hôm trước đến... 7 giờ sáng hôm sau. Cô đã thức trọn đêm, "vật lộn" với bài hát nhờ sự giúp sức của thuốc lá, cà-phê đen. Vậy mà cô vẫn cho rằng vẫn chưa "thấm" bài mấy. Người ca sĩ phải làm việc nghiêm túc và có trách nhiệm như vậy mới tạo ra những nét sáng tạo riêng trong từng bài hát đồng thời thể hiện chính xác tâm trạng bài hát của nhạc sĩ.

* Ðêm sinh nhật của anh ngày 28-2 vừa rồi anh đã hát tuyệt hay bài Tiến thoái lưỡng nan chỉ trên những hợp âm rải nhẹ của cây organ. Khó có ca sĩ nào thể hiện bài này hay hơn như anh đã hát.

- Trong các cuộc thi sắc đẹp, sắc đẹp chỉ chiếm khoảng ba hoặc bốn mươi phần trăm, phần còn lại thuộc ứng xử tức là thuộc phạm trù trí tuệ và tâm hồn. Ca hát cũng vậy. Giọng ca, kỹ xảo chỉ mới là phân nửa, phân nửa là do sự cảm nhận, tri thức và rung cảm của người hát quyết định.

* Câu hỏi cuối, hơi xa đề một chút: hiện nay anh có ấp ủ sáng tác một bài hát nào không và nhắm đến ca sĩ nào?

- Theo lời đề nghị của một ca sĩ nổi tiếng người Nhật, Mozu, tôi đang chuẩn bị bắt tay viết chung với anh một bài hát và sẽ do nữ ca sĩ - cũng người Nhật - Mayami hát. Nó sẽ được trình diễn trong Hội diễn âm nhạc tại Osaka vào tháng 7-1999 sau đó sẽ đến lượt Hà Nội, TP Hồ Chí Minh.

Xin cảm ơn anh.
Việt Nam nửa thế kỷ tân nhạc
Nguyễn Thụy Kha

Giai đoạn đầu, ca khúc Trịnh Công Sơn căn bản là tình khúc. Bằng nỗi cô đơn trong trẻo, đầy linh cảm mất mát của tuổi đôi mươi, những tình khúc Trịnh Công Sơn khi ấy là lời thốt lên của lớp thanh niên miền Nam sống triền miên trong âu lo, trong phấp phỏng thời cuộc. Ðó là những Thương một người, Chiều một mình qua phố, Hạ trắng, ... và tiếng nức nở trào lên một đổ vỡ.

Trong giai đoạn này, ca khúc Cho một người nằm xuống đã báo hiệu cho một cái nhìn về chiến tranh. Thân phận những người lính ngã xuống chỉ là một mất mát đời đời. Báo hiệu này đã dẫn tới những ca khúc phản chiến ở giai đoạn tiếp theo của dòng nhạc Trịnh Công Sơn. Nhìn chiến tranh bằng cặp mắt trung thực ở tầm nhân loại, Trịnh Công Sơn đã kêu lên bức bối giữa cuộc đời "nồi da nấu thịt". Có lẽ vì cách nhìn như thế nên sau 30-4-1975, Trịnh Công Sơn là nhạc sĩ miền Nam duy nhất lại có thêm nửa khối thính giả ở miền Bắc. Anh đã tạo ra thính giả bằng chất nhạc riêng của mình.

Cũng cần nói thêm rằng sự nghiệp âm nhạc của Trịnh Công Sơn trong thời kỳ này được chắp cánh nhờ giọng hát Khánh Ly. Cuộc trùng phùng này đã để lại một dấu ấn không phai mờ trong lịch sử âm nhạc Việt Nam.

Trịnh Công Sơn bước vào địa hạt làm âm nhạc cho điện ảnh cũng từ sau giải phóng miền Nam. Anh đã có mặt ở gần hai chục phim truyện cũng như tài liệu. Từ trong những cuốn phim, ca khúc Trịnh Công Sơn lại đĩnh đạc bước vào đời, sống một cuộc sống riêng như những ca khúc khác.

Nếu ở giai đoạn trước là sự song hành của Trịnh Công Sơn với Khánh Ly, thì ở địa hạt âm nhạc cho điện ảnh lại là song hành của Trịnh Công Sơn với. Hai người bạn, hai nhạc sĩ nhiều đồng cảm với nhau luôn cùng có mặt trong từng bộ phim.

Cuối tháng 3 năm 1990, nhạc sĩ có một cõi âm thanh của hơn ba mươi năm sáng tạo, của gần 500 ca khúc thoắt một cái đã trở thành diễn viên của phim truyền hình do hãng phát thanh truyền hình BBC thực hiện.

Cất đi những phóng túng trong đời sống cũng như trong âm nhạc, Trịnh Công Sơn đã tự khép mình vào kỷ luật của một diễn viên. Anh phải vội vã bay từ thành phố Hồ Chí Minh ra Hà Nội và chỉ ở lại có 16 tiếng để đứng trước ống kính trong một cảnh gặp gỡ nhạc sĩ Văn Cao tại nhà riêng ở số 108 phố Yết Kiêu. Ngay sau đó, anh bay vào Huế để thực hiện một đoạn phim khác trên quê hương xanh ngắt những miệt vườn lá trúc che ngang mặt chữ điền.

Không biết nhạc sĩ có tạo ra được ngôn ngữ điện ảnh trong diễn xuất độc đáo như ngôn ngữ âm nhạc của mình không. Chắc những người vốn mến mộ Trịnh Công Sơn còn phải chờ đợi khi cuốn phim ra đời. Nhưng chắc không ai mong anh lại bỏ âm nhạc để trở thành diễn viên. Vẫn cứ mong một cõi âm thanh Trịnh Công Sơn ngày càng thăm thẳm.

http://www.comp.nus.edu.sg/%7Enguyen...n_Thuy_Kha.htm
Tấm lòng nhạc sĩ Trịnh Công Sơn
Trần Thị Trường


Tôi có dịp tiếp xúc với khá nhiều phụ nữ của chúng ta, cả những người tràn đầy hạnh phúc vì may mắn ở đời, cả những người đau khổ vì bất hạnh... hầu như khi được hỏi: "Chị, bà, cô, em, cháu có biết Trịnh Công Sơn là ai không?" thì đều trả lời "có, anh ấy là một nhạc sỹ có rất nhiều bài hát hay".
Nếu kể từ khi bắt đầu như anh nói: "Ướt mi" được coi như bài hát đầu tiên của tôi. Tôi viết để nhớ đến giọt nước mắt của ca sĩ Thanh Thuý những khi cô hát bài "Giọt mưa thu". Lúc ấy cô mới 16 tuổi, đi hát để nuôi ba mẹ bị lao nặng..." thì anh đã có tới vài trăm trong số hơn năm trăm nhạc phẩm để chia sẻ với những tình cảm của con người như vậy.

Không thể dẫn đủ ra đây hết được những lần trong đời tôi được nghe người ta hát Trịnh Công Sơn. Chỉ xin kể ra đây một vài ví dụ nhỏ:

Tôi đã đọc những bức thư dài của một cô gái rất xinh đẹp và nổi tiếng trong khoa Ngữ văn ÐHTH gửi cho người yêu. Và trong cuộc tình của hai người, không ít lần họ đã mượn lời của Trịnh Công Sơn để nhấn thêm cho tình cảm của mình.

Một người khác kể với tôi rằng, anh bị phụ bạc nhưng vẫn nhớ thương người đã bạc tình, bên bàn trà hôm ấy anh đã hát như vẫn thường hát: "tình ngỡ đã quên đi như lòng cố lạnh lùng. Người ngỡ đã xa xăm bỗng về quá thênh thang. Ôi áo xưa lồng lộng đã xô giạt trời chiều... Người ngỡ đã quên lâu nhưng người vẫn bâng khuâng...". Và anh bảo nhờ có Trịnh Công Sơn mà anh "thấy những oán thù trong lòng vợi đi, tan hết. Nhờ hay hát những bài hát của ông ấy mà tôi "ngộ" ra sự vô thường của cuộc đời. Tôi và cô ấy sở dĩ không chung sống được bởi tôi đi bằng nhịp điệu một, hai, ba, bốn, năm. Em đi bằng nhịp điệu sáu, bẩy, tám, chín, mười". Và chúng tôi đi bằng "nhịp điệu không giống nhau" nên làm sao chúng tôi gặp được nhau...?

Hôm ấy, bên ngọn nến nhỏ, hát và triết lý về đời sống, về kiếp nhân sinh, bằng một giọng buồn nhưng anh không tuyệt vọng. Thậm chí anh bảo tôi "dù sao cô ấy cũng để lại trong tôi một hình ảnh đẹp".

Trờng hợp thứ ba, ấy là ngày giáp Tết năm ngoái, tôi gặp một người con gái 24 tuổi trong một trại tạm giam. Trước khi chia tay tôi hỏi có muốn nhắn gì gia đình không, chị nhắn với gia đình đứng ai vào thăm em cả, nhờ chị mua giùm em một băng nhạc của Trịnh Công Sơn, vậy thôi".

Và cũng vào đêm giao thừa ở nước ngoài cách đây 14 năm, tôi đã thấy những người xa xứ ở trong một căn phòng tuyệt đẹp bên chiếc cát-xét, ngoài trời tuyết đang buông rơi, nghe "Em còn nhớ hay em đã quên... Nhớ phố xưa quen biết tên bàn chân. Nhớ đèn đường từng đêm thao thức, sáng cho em vòm lá me xanh...".

... Có lẽ vì quá yêu mến người nhạc sỹ tài hoa này mà nhiều người vẫn muốn đặt câu hỏi "Ai, hay những ai cụ thể, là hình tượng trong tác phẩm nghệ thuật của anh?". Và hình như anh đã một lần trả lời cho câu hỏi chung ấy là "Tôi chỉ có những mối tình lãng đãng, khói sương, hoàn toàn không có gì cụ thể. Ngày xưa, dường như cả thế hệ tôi đều như vậy, yêu một mái tóc, một dáng hình, mỗi ngày thấy em đi qua khung cửa... là bâng khuâng trong dạ".

Nhưng theo tôi, vì câu hỏi cụ thể nên anh đã trả lời như thế. Những từ "em" hay "người yêu", "người tình", trong tất cả các nhạc phẩm của Trịnh Công Sơn là hình dung của anh về cuộc đời, thân phận, kiếp người. Anh có trái tim lớn, tấm lòng rộng và Anh thương yêu tất cả nên mượn "em" để gọi tên tất cả. Trái tim lớn, tấm lòng rộng nên bao giờ anh cũng "xin" - xin cho tôi một ngày, cho tôi nụ cười... cho tôi đi giữa nhân loại đớn đau.

Những nhạc phẩm của Trịnh Công Sơn chứa đầy nét tự sự "Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi... Tiếng động nào gõ nhịp khôn nguôi... Chợt một chiều tóc trắng như vôi"... Hay "đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt... một chiều ngồi say một đời thật nhẹ..." anh viết cho tha nhân vì tha nhân mà viết: "Con tim yêu thương vô tình chợt gọi, lại thấy trong ta hiện bóng con người"... "trả lại từng tin vui cho nhân gian chờ đợi"... "ta mang cho em một đóa quỳnh"... Có thể nói, ai cung thấy được Trịnh Công Sơn viết cho chính mình, dù đàn ông hay đàn bà, dù là đã già hay còn rất trẻ. Nhất là phụ nữ, ai cũng thấy như được nhạc sĩ ru mình: "Tôi ru em ngủ" "Hãy ngủ đi em". "Này em có nhớ". "Hãy khóc đi em".
Và là phụ nữ ai cũng thấy mình đẹp trong nhạc của anh: Anh khẳng định rằng: "Không có em còn ai với ai? Không có em giá lạnh đường vui". Hay là "nắng có hồng bằng đôi môi em, mưa có buồn bằng đôi mắt em", "chiều nay còn mưa sao em không lại" hay là "Em đi qua chốn này sao em đành vội, tôi xin làm đá cuội lăn theo gót hài"... Tất cả những gì anh viết ra đều đẹp, hình tượng phụ nữ lại càng đẹp, tất cả đều diễm lệ và đó cũng là "Diễm xưa" mà đã có người đã hỏi anh "có phải một Diễm nào đó không".

Chúng ta hãy nghe chính anh nói về nhạc của mình: "Mỗi bài hát của tôi là một lời tỏ tình với cuộc sống, một lời nhắn nhủ thầm kín về nỗi niềm tuyệt vọng và cũng là một nỗi lòng tiếc nuối khôn nguôi đối với buổi chia lìa (một ngày nào đó) cũng mặt đất mà tôi đã một thời sẻ chia những buồn vui cùng mọi người" và "khi bạn hát một bản tình ca là bạn đang muốn hát về cuộc tình của mình. Hãy hát đi đừng e ngại. Dù hạnh phúc hay dở dang thì cuộc tình ấy cũng là máu thịt của mình rồi".

Tôi dường như có thể viết nhiều nữa về âm nhạc Trịnh Công Sơn, và càng viết lại như thấy càng bất cập. Nhưng sẽ rất nhiều thiết sót nếu không nói đến Trịnh Công Sơn còn là một hoạ sỹ. Không chỉ đã có những triển lãm tranh (lần thứ nhất tại khách sạn Ritz - cùng với hai hoạ sỹ nổi tiếng Trịnh Cung và Ðỗ Quang Em) và các lần khác, mà tranh của anh đang nằm trong những bộ sưu tập đắt giá.

Sinh năm 1939 ở Huế, hiện sống ở phố Phạm Ngọc Thạch, quận 3 T.p Hồ Chí Minh, anh đã có lần bảo: "chúng ta đã đấu tranh như một người trẻ tuổi và sống mệt mỏi như một kẻ già nua" và "chúng ta" ấy có lẽ là cả anh, chính là anh. Nhưng anh cũng đã nói: "Tôi là đứa bé... tôi là người bạn. Ðôi khi tôi là người tình. Chúng tôi cùng học vẽ lại chân dung nhân loại... Chúng tôi vẽ những đất đai, trên đó đời sống không còn bạo lực..."

Một năm mới đã đến, một ngày hạnh phúc chung của người Việt chúng ta, của phụ nữ, những người đẹp của chúng ta, trong những ngày đó chúng ta đều muốn nhắc đến anh - Trịnh Công Sơn.

http://www.comp.nus.edu.sg/%7Enguyen...a_nhac_TCS.htm

Một cõi riêng thuần khiết cùng cuộc đời
Trịnh Công Sơn

Trích lược từ Sài Gòn Giải Phóng, Số Chủ Nhật 11/5
Từ hơn 30 năm nay, tên anh đã trở thành âm vang trong trái tim của nhiều người. Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, tên gọi bao hàm ý nghĩa của một sự tìm kiếm không nguôi của một con người đầy khát vọng, khát khao vươn tới sự toàn vẹn...

* Anh hãy nói một chút về anh, về những năm tháng khuấy động tâm hồn của cả thế hệ trẻ Sài Gòn...
- Ðó là cả một cuộc hành trình dài, từ lúc tôi còn là một cậu sinh viên 19 tuổi, lãng mạn và tràn ngập nỗi niềm yêu thương xúc động khi nghe ca sĩ Thanh Thúy hát bài "Giọt mưa thu". Lúc ấy cô mới 16 tuổi, đi hát để nuôi mẹ, mẹ cô bị bệnh lao nặng, nên đêm nào hát bài đó cô cũng khóc. Bài "Ướt Mi" được coi là bài hát đầu tiên của tôi, về giọt nước mắt rất thuần khiết của người con gái. Và sau đó là những năm dài phiêu lãng. Khi học xong tú tài, tôi thi vào trường sư phạm vì chỉ có trường này mới được hoãn quân dịch. Tôi đã phải nhịn đói hai lần trong năm liền để hạ số cân xuống dưới 30kg, nhưng sau đó vẫn không thoát được, vì không thể nhịn mãi. Từ năm 63 đến năm 75, suốt 12 năm tôi đã sống lang thang phiêu bạt trong sự săn đuổi, bắt bớ của chính quyền Sài Gòn. Trong tâm trạng bế tắc và u uẩn, những bài ca phản chiến ra đời lúc ấy như một sự phản kháng đối với chiến tranh...

* Anh cương quyết không cầm súng cho chế độ Sài Gòn vì ảnh hưởng từ người cha đã khuất...?
- Tôi nhớ mãi hình dáng cha tôi, một con người sống thiết tha với lý tưởng yêu nước của mình. Từ bé tôi đã phải chuyển trường đến 16 lần để cùng gia đình lênh đênh theo ông khắp nơi. Rồi ông bị bắt, nhiều lần, và cả tuổi thơ của tôi dường như ngập chìm trong nỗi sợ hãi tiếng xe Jeep rít lên trong đêm. Cha tôi đã ở trong tù còn nhiều hơn ở nhà, và kỷ niệm không thể nào phai nhạt trong tôi, đó là những đêm tôi được phép vào thăm và ở lại với cha trong nhà lao Thừa Phủ Huế. Hình ảnh cha tôi đã lớn dần lên trong tôi bằng sự thương yêu, kính trọng. Ông đã hy sinh sau hiệp định Giơneve và đó cũng là lý do thiêng liêng nhất không cho phép tôi cầm súng cho quân đội Sài Gòn...

* Những năm 70 người ta đã tìm thấy ở anh một chất giọng mới...
- Bắt đầu từ những năm 70, tôi bị cuốn hút vào phong trào tranh đấu của sinh viên-học sinh, đó là những tháng ngày tôi sống hết mình và say sưa nhất, tôi viết trong niềm phấn khích mãnh liệt của những đêm không ngủ và chứa chan niềm hy vọng. "Ta đã thấy mặt trời" được hát tại giảng đường Ðại học Huế, hát trong những ngày đấu tranh sôi bỏng nhất. Bạn bè tôi lúc ấy tôi biết rất rõ chí hướng của họ, và kính phục họ, như chị Cao Thị Quế Hương, chị là người thúc đẩy tôi viết mạnh mẽ nhất...

*Anh viết như thơ và lãng đãng sương khói...
-Tôi thực sự không thể viết lời cho những bài tình khúc khác hơn. Bởi một lẽ đơn giản là tôi chỉ có những mối tình lãng đãng, khói sương, hoàn toàn không có gì cụ thể. Ngày xưa, dường như cả thế hệ tôi là như vậy, yêu một mái tóc, một dáng hình, mỗi ngày chỉ cần nhìn thấy mặt nhau, thấy em qua khung cửa sổ là cả ngày thấy vui. Có khi đạp xe sau lưng em mà em không biết mình là ai, vẫn thấy vui như thường. "Diễm xưa" cũng là một loại tình yêu như vậy.

* Có phải chỉ những thất vọng, đổ vỡ trong tình yêu mới gây cảm hứng trong nguời nghệ sĩ?

- Ừ, kỳ lạ vậy, khi đang yêu nhau, nghĩa là đang mải yêu, đang đắm say với hạnh phúc, chỉ đến khi mất mát, còn lại một mình, anh mới tự đối diện với mình và nhận ra nhiều điều mà trước nay anh không thể nhìn thấy. Cũng không phải là gặm nhấm nỗi đau, mà là nhận diện nỗi đau...

* Từ "Nối vòng tay lớn" đến "Em ở nông trường em ra biên giới" đến "Huyền thoại Mẹ"... đã có điều gì thay đổi trong tâm thức anh?
- Không có gì cách biệt nhau cả. Cái riêng và chung trong trái tim ngưòi nghệ sĩ vẫn đến được cùng nhau bằng sự rung động thực sự, trong nỗi cảm xúc thực sự. Tôi viết : "Em ở nông trường em ra biên giới" từ niềm xúc cảm của chuyến đi thực tế xuống nông trường Lê Minh Xuân của đoàn nhạc sĩ thành phố. Chúng tôi đã cùng thức và hát bên nhau quanh ngọn lửa trại cùng các cô gái thanh niên xung phong. Sau đó một năm, tôi được tin cả hai mươi cô gái đêm ấy đều hy sinh ở chiến trường biên giới. Tôi lặng cả người, và cảm thấy đó là nỗi bức xúc không thể yên... Cũng như với "Huyền thoại mẹ", nhân chuyến ra Quảng Bình thăm bảo tàng cách mạng, nhìn tấm ảnh mẹ Suốt chèo thuyền, tóc xõa bay tung trên bầu trời, và có dịp về thăm các bà mẹ nuôi dấu cách mạng ngày xưa, nghe mẹ kể chuyện, tôi có thể hình dung hết với những tứ nhạc bay cùng mái tóc và cuộc đời gieo neo của mẹ. Tôi cũng có một bà mẹ mà tôi yêu quý nhất. Và "Huyền thoại mẹ" là sự cộng hưởng của nhiều mảng đời của mẹ, để tạc thành hình ảnh thiêng liêng của bà mẹ Việt Nam nói chung.

*Anh có điều gì để nói cùng cuộc đời, cùng mọi người...?
- Tôi yêu đời và yêu tất cả mọi người. Tôi không có ý đối kháng tấm lòng và ngọn gió, gió không phải hư vô, mà gió là sự quên đi. Nghĩa là đã làm điều tốt thì phải biết quên việc mình làm. Ðó là điều kiện tự nhiên như là ngọn gió, như là khí trời vậy... Tôi muốn sống cùng cuộc đời, cùng mọi người bằng tất cả tấm lòng tôi có...

http://www.comp.nus.edu.sg/%7Enguyen...n_SGGPhong.htm
Xin cuộc đời tha lỗi
Trịnh Công Sơn vĩnh biệt Phạm Trọng Cầu

Cái tâm hồn ấy bền bỉ vô cùng với tuổi thơ ngây. Vì vậy anh gần gũi dễ dàng với một thứ tuổi đời vô tội. Anh yêu thương cái lứa tuổi hồn nhiên và từ đó cái tên Bố Cầu đã ra đời để tôn vinh danh dự cho một thứ ngôi sao vô cầu trong cuộc sống. Ðời dễ thương vậy nên anh cuối cùng cũng là kẻ Trọng Cầu mà vô cầu. Vì anh đã không mưu cầu một điều gì cả ở cái thế giới thơ ngây nên đời đã trả lại cho anh một vết son rực rỡ trong tâm hồn vừa đủ để nuôi dưỡng một giòng sống vừa rạng rỡ vừa tĩnh lặng. Rất nhiều khi anh cố tình va chạm cuộc đời, va chạm cả những người xung quanh nhưng may thay những va chạm ấy không gây nên đổ vỡ vì hầu như mọi người đều hiểu rõ những va chạm ấy không phải cố tình để tạo nên những vết thương.


Một người đã đi qua cuộc đời và ca hát. Ðã viết nhiều ca khúc gần với sự đớn đau nhưng không chìm sâu trong đớn đau. Tôi vẫn luôn luôn muốn nghĩ rằng anh là người muốn viết về những điều gần gũi với hạnh phúc nhưng thật ra hạnh phúc và bất hạnh đã từ xa xưa có một mối tình không xa lìa nhau được nữa.

Ông Cầu ơi, tôi vẫn thường gọi ông như thế, chúng ta đã sống và đã ca hát cùng với mọi người, cùng với đời. Chẳng có gì để ân hận. Ra đi, sớm muộn gì cũng vậy thôi. Chỉ tiếc rằng cuộc sống vẫn còn nhiều điều mà ta chưa hiểu hết. Cuộc sống mầu nhiệm, đẹp đẽ biết bao. Xa lìa nó quá sớm cũng là mang tội. Xin cuộc đời tha lỗi cho Cầu, cho ông.

http://www.comp.nus.edu.sg/%7Enguyen..._Trong_Cau.htm
Vẫn thấy bên đời Trịnh Công Sơn

...Có thể lắm chứ, một con đường hay một lối ngõ mang tên anh giữa lòng Hà Nội, nơi có "Cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ nằm kề bên nhau, phố xưa nhà cổ mái ngói thâm nâu...".

Chiều Hà Nội rét ngọt, tôi đi qua con phố cà phê Triệu Việt Vương, nghe vọng ra từ đâu đó giọng hát liêu trai Khánh Ly: Vẫn thấy bên đời còn có em / Tấm lòng em như lá kia còn xanh...Lòng tôi se thắt lại, nhớ tới người đã làm ra câu hát hanh hao ấy. Ngày mai sinh nhật anh, không hiểu tại sao tôi cứ nhớ ngày anh mất. Mới đó mà đã bốn năm, chàng nhạc sĩ họ Trịnh không còn nện gót dày thong dong trên những con phố Hà Thành, không còn nện gót dày ở bất cứ nơi đâu trên chốn trần gian này, dù Huế quê nhà hay Sài Gòn nơi nương trú. Và tôi chợt nghĩ câu hát hanh hao ấy giờ này đã trở thành câu hát chàng đề tặng chính chàng! Vâng, vẫn thấy bên đời còn có Sơn... Người đã ra đi thật trong ngày nói dối, làm giật thột cả những người vốn thích đùa dai bẩm sinh.

Tôi còn nhớ buổi trưa hôm đó trong một quán bia hơi Hà Nội nhận được cú điện thoại điếng người của Trương Nam Hương gọi từ Sài Gòn báo tin "Anh Sơn không còn nữa", và nhờ tôi viết bài về anh cho số báo An ninh thế giới sẽ ra vào ngày hôm sau. Phải mãi tới nửa đêm tôi mới cầm nổi bút để khẳng định: "Trịnh Công Sơn người tình lãng du của nhiều thế hệ" đã qua đời. Nhiều người đã khóc khi đọc bài báo ấy, họ khóc vì họ đã vĩnh viễn mất đi một tài năng cô độc luôn an ủi họ bên đời. Nhiều người yêu nhạc Trịnh đã tìm đến Hội Nhạc sĩ Việt Nam hy vọng sẽ được thắp một nén nhang trước bàn thờ của chàng, và họ đã phải cắm hương vào chính trái tim mình.

Tám ngày sau, chúng tôi đã kịp làm Đêm nhạc Trịnh Công Sơn đầu tiên tại Hà Nội để người Hà Thành cùng với Diễm Quỳnh, Quang Thọ, Thanh Lam, Hồng Nhung, Thuỳ Dung, Tấn Minh...tưởng nhớ anh. Thuỳ Dung đã tự mang đến 63 ngọn nến thắp tuổi anh lên trong giai điệu Một cõi đ i về. Chúng tôi ngồi với nhau tàn đêm và cuối cùng còn lại ba người: Nguyễn Thuỵ Kha, Đoàn Tử Huyến và tôi. Ba người muốn làm một điều gì đó nữa về anh. Đấy là một quyết định táo bạo, làm một cuốn sách tập hợp những bài viết về anh in cùng 63 lời bài hát và những bài văn xuôi anh để lại cho đời.

Thật kỳ lạ, hai tuần sau chúng tôi đã chuẩn bị xong bản thảo dày gần 600 trang, có cả bài của Văn Cao và Phạm Duy, có cả bài của Hồng Nhung và Khánh Ly, có cả bài trong nước và ngoài nước... và trước ngày giỗ thất tuần của anh, cuốn sách Trịnh Công Sơn - một người thơ ca, một cõi đi về (*) đã ra mắt công chúng. Đây là cuốn sách dày dặn đầu tiên về người nhạc sĩ tài hoa trọn đời xưng tụng tình yêu và thân phận con người. Bây giờ đã có năm sáu cuốn sách viết về anh, và người bạn thân thiết của anh, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường hơn sáu năm trên giường bệnh cũng đã vừa viết xong Hành tinh của Hoàng Tử Bé Trịnh Công Sơn. Chưa có một nhạc sĩ Việt Nam nào được viết thành sách nhiều như thế. Vâng, chỉ có anh, bởi vì anh là Trịnh Công Sơn.

Mấy ngày nay Hà Nội vừa mang nặng một nỗi sầu đưa tiễn "Chàng Huy Cận ngày xưa hay sầu lắm" về cõi vĩnh hằng. Khi nhà thơ của ngọn Lửa Thiêng tuyệt vời ấy qua đời, tôi bỗng nhớ có lần Huy Cận đã nhắc tới anh. Đấy là lần ông ấy thích bài Có một nhà thơ tên là Trịnh Công Sơn tôi viết về tài năng thi ca của nhạc sĩ họ Trịnh, thế là lần nào gặp tôi ông cũng nói một câu đầy cảm động: Cảm ơn Trọng Tạo đã cho Huy Cận biết Trịnh Công Sơn là một nhà thơ tài hoa. Tôi đùa ông: Em đã nghe anh "cảm ơn" mấy lần rồi mà! Ông cười: Khi mình đã thích thì cảm ơn bao lần cũng không thừa đâu.

Một nhà thơ lớn như Huy Cận mà cứ xao xuyến mãi về tài thơ của anh như thế, anh có vui không? Sơn ơi!

Sinh thời, anh đã vẽ lên giấy, lên toan biết bao gương mặt người thân. Anh đi rồi, bao nhiêu phòng tranh vẽ anh đã được trưng bày. Bửu Chỉ, Đinh Cường đã làm một cuộc nhớ Sơn bằng tranh ở Huế. Phạm Mùi cũng đã vẽ hơn 60 bức cả chân dung lẫn ca khúc của anh bày thường xuyên trong ngõ Thái Hà, Hà Nội làm say lòng bao người mến mộ. Có người đã gọi ngõ Thái Hà là ngõ Trịnh Công Sơn. Có thể lắm chứ, một con đường hay một lối ngõ mang tên anh giữa lòng Hà Nội, nơi có "cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ nằm kề bên nhau, phố xưa nhà cổ mái ngói thâm nâu..."

Sinh tử là hai đầu của một kiếp người, hay là một luân hồi cát bụi. Ngày mẹ sinh anh và ngày anh hoài thai vào cõi vô cùng cũng giống mọi cuộc đời. Nhưng tại sao anh vẫn là anh, không ai thay thế? Bởi anh là Trịnh Công Sơn, một tài năng giản dị giữa mọi người, chia sẻ với mọi người, quyến rũ mọi người bằng tấm lòng nhẹ nhàng ngỡ gió có thể cuốn đi, mà chẳng bao giờ mất. Và những người đi sau anh vẫn thấy bên đời còn có Sơn!

Hà Nội, 27.2.2005

Nguyễn Trọng Tạo
5 năm Trịnh Công Sơn trở về cát bụi
Thoắt một cái mà đã tròn 5 năm kể từ ngày nhạc sĩ Trịnh Công Sơn vĩnh viễn từ biệt cuộc đời để trở về cát bụi. 5 năm và còn bao lâu nữa, cũng có thể là mãi mãi, trong nhiều mái ấm của những gia đình Việt Nam, trong nhiều quán cà phê của các thị thành đến tận những làng quê xa xôi, những tình khúc của anh vẫn vang vọng, vẫn tiếp tục làm rung động trái tim của nhiều thế hệ người hát, người nghe.


Hình như Trịnh Công Sơn chưa bao giờ rời xa chúng ta. Từ một hạt bụi linh thiêng nào đó, anh đã hóa kiếp thành một nhạc sĩ tài hoa, và từ một nhạc sĩ tài hoa anh hóa thân về làm hạt bụi bay mãi trong không gian vô tận, vượt qua cả quy luật thời gian. Trịnh Công Sơn đã nói thay chúng ta bao nhiêu nỗi buồn vui, khổ đau, hạnh phúc có trong mỗi đời riêng. Nhớ cái đêm cuối cùng thân xác anh còn lại trên thế gian này, giữa khuya, một người đàn ông trung niên trang phục lam lũ dừng chiếc xe ba gác chở đầy rau tươi ngoài đầu hẻm đường Phạm Ngọc Thạch, lặng lẽ đi vào đốt cho Trịnh Công Sơn một nén nhang rồi kính cẩn chắp tay đứng trước quan tài cất tiếng hát: "Đừng tuyệt vọng, tôi ơi đừng tuyệt vọng...". Hát xong, ông ta vội vã quay ra như chẳng hề quan tâm đến nhiều nghệ sĩ tên tuổi đang ngồi quanh đó. Tiễn người đàn ông ra ngõ, tôi được nghe vài lời tâm sự: "Đời tôi có lúc đã đi vào đường cùng tưởng như sắp gục ngã, may nhờ nhạc Trịnh Công Sơn mà gượng đứng dậy để đi tiếp cuộc người. Tôi nợ Trịnh Công Sơn nhiều lắm!". Quả thật hầu hết chúng ta đều nợ Trịnh Công Sơn, những món nợ vô hình nhưng nếu chịu khó ngồi chiêm nghiệm lại sẽ thấy nó chất chứa đầy ắp tâm hồn không chút mơ hồ.

Có thể nói anh là một trong số rất hiếm hoi nhạc sĩ Việt Nam mà tên tuổi đã vượt ra khỏi biên giới quốc gia, góp phần làm sáng danh thêm niềm tự hào dân tộc khi tên của anh đã được trân trọng ghi vào trang 22, tập 8 bộ từ điển Le Milion tại Genève năm 1973. Trong cuốn Trịnh Công Sơn và cây đàn Lya của hoàng tử bé, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã ghi lại những cảm nhận của báo chí nước ngoài mà ông gọi là để phác họa chân dung Trịnh Công Sơn. Ví dụ như Jean - Claude Pomonti trên Báo Le Monde nổi tiếng của Pháp số ra ngày 4/4/2001: "Trịnh Công Sơn trở thành kẻ du ca của Việt Nam,

một thi sĩ mang đau thương như lệ trên "xác nào là em tôi", "đất nước tan hoang" hoặc thú nhận "tôi quên hết tiếng người"…" . Trên tờ Far Eastern Economic Review ngày 6/5/1993, Murray Hiebert đã viết: "Nhiều lời kêu gọi của anh (T.C.S) xuất phát từ khả năng nắm bắt nhịp đập trái tim của Việt Nam". Báo Libération thì gọi Trịnh Công Sơn là "kẻ du ca bất khuất của Việt Nam", còn tờ International Herald Tribune (số thứ tư ngày 18/10/1995 đã ghi nhận): "Bốn mươi năm viết ca khúc của một người như là "trái tim" của Việt Nam".

Ở xứ sở Phù Tang, người Nhật cũng rất yêu thích nhạc Trịnh Công Sơn. Ca khúc Diễm xưa đã lọt vào chung kết cuộc thi Những bài hát nước ngoài phổ biến ở Nhật vào năm 1969 và sau đó bài Ngủ đi con đã đoạt Đĩa vàng, một giải thưởng dành cho ca khúc đã được phát hành trên 2 triệu đĩa. Năm 1993, một tổ chức hòa bình đã chọn bài Ngủ đi con cho ca sĩ Takaishi trình diễn trong dịp kỷ niệm hai thành phố Nagasaki và Hiroshima bị ném bom nguyên tử trong thế chiến thứ 2...

Hôm nay - ngày 1/4, nhiều địa chỉ hoạt động ca nhạc tại TP.HCM và khắp cả nước đã sẵn sàng cho những chương trình tưởng niệm 5 năm ngày mất của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn (1/4/2001 - 1/4/2006). Ngay tại Hoa Kỳ, nơi có nhiều người Việt định cư, một tổ chức từ thiện mang tên Đại Dương cũng tổ chức một chương trình mang tên Phúc âm buồn của Trịnh vào hai tối 1 và 9/4/2006 mà họ gọi là "sự kiện âm nhạc". Tổ chức này đã có một văn bản chính thức gửi Sở VHTT TP.HCM yêu cầu tạo điều kiện thuận lợi cho ca sĩ Cẩm Vân và Khắc Triệu tham gia chương trình với tư cách là khách mời danh dự và Cẩm Vân - Khắc Triệu đã lên đường vào trưa 28/3. Những người tổ chức chương trình này nói rằng sở dĩ họ mời Cẩm Vân bởi vì chị là một trong những ca sĩ hát rất thành công nhạc Trịnh và là lớp ca sĩ thuộc thế hệ nối tiếp gần gũi nhất với dòng nhạc Trịnh. Họ tha thiết mong có sự góp mặt của một ca sĩ tới từ Việt Nam, nơi mà nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã sống trọn đời người với tất cả lòng thủy chung. Và như thế, Cẩm Vân - Khắc Triệu sẽ mang thông điệp tình yêu của Trịnh Công Sơn từ quê nhà đến với những đứa con tha hương nơi đất khách, quê người.

Âm thầm thắp một nén nhang tưởng nhớ người nhạc sĩ tài hoa hay tổ chức một chương trình trong dịp 5 năm ngày mất của ông đều nói lên lòng thương nhớ, trân trọng Trịnh Công Sơn và cũng là một nghi lễ không thể thiếu đối với một tên tuổi lớn đã ra đi. Nhưng cho dù không có nghi lễ đó thì mãi mãi Trịnh Công Sơn vẫn sống trong trái tim của những người yêu nhạc hay nói một cách khác, ông đã trở thành bất tử ở cuộc đời này.

Đoàn Thạch Hãn
Ngọn sóng bạc đầu’ Trịnh Công Sơn trẻ mãi giữa trần gian
Tối qua, từng dòng người lũ lượt đổ về Hội quán hội ngộ, khu du lịch Bình Quới 1, TP HCM, để thưởng thức những tình khúc nổi tiếng, sâu lắng trong đêm nhạc kỷ niệm 5 năm ngày mất nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.

"Hàng cây thắp nến" bắt đầu bằng sự xuất hiện bất ngờ của cây kèn saxophone Trần Mạnh Tuấn. Dù đang trị bệnh ở Mỹ, anh đã trở về TP HCM cách đây 3 ngày và nhiệt tình chơi Ca dao mẹ và Vết lăn trầm. "Ở nước ngoài, đọc một tờ báo mạng thấy đưa tin về chương trình và mọi người đoán có thể tôi sẽ không đủ sức khỏe để có mặt. Tự dưng thấy xúc động kỳ lạ. May là bác sĩ bảo sức khỏe tôi đã tốt hơn", anh tâm sự. 5 năm liền, tiếng kèn phiêu linh của Trần Mạnh Tuấn không hề vắng mặt để da diết say mê những tình khúc nhạc Trịnh trong đêm kỷ niệm ngày mất của nhạc sĩ đa tài này.


Cũng là một bất ngờ khi xuất hiện dù không có tên trong danh sách in trên vé mời, Quang Dũng đã làm đêm nhạc sống động qua Ru em từng ngón xuân nồng và Diễm xưa. Anh là người đã gắn bó với các đêm nhạc Trịnh từ khi chưa nổi tiếng.

Tiếng vỗ tay của hơn 8.000 khán giả có mặt tại khu du lịch vang dội, khi tên ca sĩ Lan Ngọc được nhắc đến. Tiếng hát nhẹ như gió, sang trọng và đẹp như Nắng thủy tinh khi chị thể hiện bài hát này đã khiến nhiều làm khán giả trung niên đắm lặng vào hoài niệm, còn đám trẻ thì ngẩn ngơ mê say.

Giảng viên thanh nhạc Nhạc viện TP HCM Bích Hồng dường như dứt ruột người nghe bằng Đường xa vạn dặm. Vắng Hồng Nhung, Bảo Phúc giản dị tự đệm đàn hát Thưở Bống là người. Thùy Dương sâu lắng với Sóng về đâu. Đức Tuấn trong trẻo qua Mưa hồng, Như cánh vạc bay, còn Phương Thanh nền nã cùng Huyền thoại mẹ. Bên cạnh những giọng ca gắn với nhạc Trịnh từ lâu như Hoàng Trung qua Dấu chân địa đàng, kiến trúc sư Thái Hòa với Tình xa, ca sĩ Hồ Quỳnh Hương đã để lại nhiều ấn tượng trong lần đầu đến với nhạc Trịnh khi thể hiện Em hãy ngủ đi cùng tiếng đệm guitar Thanh Huy. Còn các chàng trai nhóm nhạc MTV đã rất cố gắng thể hiện Tình sầu, Ru em.

Bằng chút tinh nghịch đầy xúc động, MC Đỗ Trung Quân giới thiệu một ca sĩ quen thuộc sẽ hát Tiến thoái lưỡng nan. Và khán giả ồ lên khi "ca sĩ" Trịnh Công Sơn xuất hiện trên màn ảnh rộng, rất rõ, rất gần và sống động. Ông hồn hậu, sâu lắng với những ca từ "tiến thoái lưỡng nan, đi về lận đận...".

Điểm nhấn đặc biệt để lại nhiều cảm xúc cho khán giả trong đêm diễn là sự xuất hiện của cô gái với một nửa khuôn mặt bị biến dạng bẩm sinh mang tên Thủy Tiên. Giọng trong như pha lê và sức nặng truyền cảm, cô hát Xin cho tôi như một lời khẳng định hấp lực kỳ diệu của nhạc Trịnh. Nhiều người đã hát nhạc Trịnh, mỗi người mỗi cách, và ca sĩ Thủy Tiên, người từng đạt giải nhất giọng hát hay nhạc Trịnh, đêm qua đã da diết "xin cho tôi nguyên vẹn hình hài"...

Các em bé khiếm thị Nguyễn Đình Chiểu và ca sĩ Hồng Hạnh, cùng nghệ sĩ khuyết tật Nguyễn Thế Vinh vừa đàn guitar vừa thổi harmonica đã kết thúc đêm diễn bằng Như một lời chia tay đầy xúc cảm. Không chỉ nghẹn ngào, xốn xang, nhiều người đã rơi lệ.

Những người thực hiện chương trình đã không phụ lòng khán giả khi chăm chút khá chi tiết từ điệu múa minh họa, đoạn video quay ngoại cảnh đến phần âm thanh ánh sáng. "Hàng cây thắp nến" là một đêm nhạc đẹp không chỉ nhờ đuốc, nến và hoa đăng lung linh mà còn từ cách thể hiện của từng người tham gia đêm nhạc.

Tuy vắng MC Phương Thảo, người bạn đã cùng mình dẫn chương trình các năm trước, MC “không chuyên” Đỗ Trung Quân vẫn tỏ ra khá thành công khi dí dỏm gắn kết người nghe thuộc nhiều thế hệ dưới hàng ghế khán giả với âm nhạc Trịnh Công Sơn.

Hai tiếng rưỡi đắm mình trong không gian nhạc Trịnh dường như chưa đủ với người nghe. Những cung bậc tình yêu của Trịnh Công Sơn chưa bao giờ lạc nhịp với thời gian. “Ngọn sóng bạc đầu” ấy vẫn như trẻ mãi giữa đời.

Cũng trong dịp tưởng nhớ ngày mất nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, một vài phòng trà tại TP HCM có các chương trình đặc biệt. Ngoài chương trình nhạc Trịnh quen thuộc vào tối thứ sáu mỗi tuần, trong ba đêm 31/3, 1 và 2/4, phòng trà ATB dàn dựng đêm nhạc Trịnh với nhan đề "Có một ngày như thế anh đi". Các ca sĩ góp mặt gồm: Ánh Tuyết, Hoàng Trung, Đức Tuấn, Xuân Phú, Khắc Dũng, Thùy Dương, Mai Hậu... Cũng trong đêm 31/3, ca sĩ Ánh Tuyết phát hành 3 album mới: Hội trùng dương, Suối mơ đến thiên thai, Đi tìm (album này có 2 bài của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn: Vết lăn trầm, Hãy khóc đi em).

Ngày 1-2/4, phòng trà Yesterday tổ chức chương trình "Những bài ca không năm tháng". Trước đó, phòng trà M&Tôi đã thực hiện đêm nhạc "Một cõi đi về" vào hai ngày 29-30/3.


Anh Vân
Còn Tuổi Nào Cho Em
--- Trịnh Công Sơn ---





BÚT TÍCH
BÀI HÁT: DIỄM XƯA
Trịnh Công Sơn






Chợt tôi thấy thiên thu là một đường không bến bờ
--- Trịnh Công Sơn ---

Những con đường trăng tròn là những con đường trăng khuyết. Vẫn là những con đường cũ en đi qua và tôi đi qua. Thế rồi, có những lúc tôi đi qua những con đường mù mịt không trăng. Những tro tàn quá khứ bỗng dậy lên một cơn lốc cuốn tôi về với những con đường ma quái ảo ảnh chập chờn.
Cái chập chờn của một thân thể phiền não không biết mai nay mốt nọ ra sao, cứ thắc thỏm muốn gởi gắm vào cuộc đời một linh hồn phiêu lạc. Tôi phiêu lạc bao nhiêu năm rồi trên một dòng đời không bờ bến. Có khi tưởng bờ là bến. Có khi tưởng bến là bờ. Cái tạm và cái thường hằng lắm khi là một. Thế mà cứ lại là khác nhau. Cái bờ mỏng manh khoảnh khắc ra đi. Cái bến nhiều khi bền bền ở lại. Bờ mở ra những bến. Có dâu bể cho bờ. Nên định mệnh bờ thường trói buộc thân phận bến.
Tôi là bờ em ra đi. Em là bến tôi ghé lại
Con đò ghé qua bờ này bờ nọ, nhưng sẽ đậu lại ở một bến kia.
Mùa xuân là bờ hay bến? than ôi, mùa xuân chỉ là bờ. Ai ai trong đời này cũng có lần ghé qua cái bến tạm mùa xuân. Cái bờ bến mùa xuân nhập nhằng những dặm trường lận đận. Thoắt nhiên bến xuân chỉ còn lại là bờ. Cái biến đi qua, rồi cái bờ ở lại. Cái bến hiu hắt của một thuở tưởng rằng thời hoàng kim bến sẽ mãi mãi không bao giờ là bờ. Thế rồi tuổi đời người người -đến đến – đi đi cứ mộng vờ, hoang tưởng hão huyền một thứ bờ bờ - bến bến, không biết nơi nào để neo lại một thân thể phiêu bồng.
Có thể bến cho em và bờ cho tôi. Tôi cứ mãi đi và em ở lại. Cái thân phận thuyền quyên ấy đừng làm đau xót đời. Cuối cùng, trong cõi mông lung mờ mờ ảo ảo, em vẫn chính là cái bến hư ảo một cách vẹn toàn mà tôi có lúc mỏi mệt sẽ tìm về nương tựa.
“ Ru đời đi nhé cho ta nương nhờ lúc thở than”…
Cái bờ ru lời hiu quạnh lau lách. Cái bến ru chập chờn một đốm lửa chiều…
Trong một giấc ngủ bồng bềnh không giờ giấc của mùa xuân, tôi thảng thối thấy bờ bến bỗng rã tan thành những cánh bèo mông lung vô định. Em tôi không bến và tôi không bờ. Em trôi đi và tôi cũng trôi đi. Em và tôi cũng là bến. Em và tôi cũng là bờ. Chúng ta tan biến vào nhau thành một khối bến bờ không còn chia lìa nữa. Trong em không còn trí nhớ về bến. Trong tôi cũng mất hết những ký ức về bờ. Bến ở đâu và bờ ở đâu?



Nỗi lòng của tên tuyệt vọng

Trịnh Công Sơn, 1972. Thay lời tựa tập nhạc "Tự tình khúc" (*)

Tiếng nói thầm kín của một người nhiều khi suốt cuộc đời không thể nào bày tỏ. Có khi bày tỏ được thì cũng là những tiếng nói dở dang. Có người giấu bặt. Tôi chưa hề quên cái hiệu lệnh muôn đời: "Cái ta đáng ghét". Tuy nhiên trong cuộc sống thường nhật nơi đây, ngoài những ngày hét la to đầy nộ khí, vẫn có những giây phút lui về muốn thở than. Phải chăng thở than cũng là niềm bí ẩn của con người.


Mỗi đời sống ẩn giấu một định mệnh. Có những định mệnh đời đời là cây kiếm sắc. Một đôi lần trong giấc mơ tôi, bừng lên những ánh thép đó. Nhưng tôi biết rõ rằng tôi chỉ là một loài chim nhỏ hót chơi trên đầu những ngọn lau. Không ai muốn mình là kẻ tuyệt vọng. Nhưng tôi tự nguyện làm tên tuyệt vọng. Bởi nhiều khi sớm mai tôi thức dậy không thấy được hoa quả khai sinh trong trái tim người.

Tôi lại biết thêm rằng, dù là người chiến thắng hay chiến bại, suốt cuộc đời cũng không thể vui chơi. Hạnh phúc đã ngủ yên trong những ngăn kéo của quên lãng.

Nơi đây, chúng ta đang sống thêm một thứ định mệnh mới. Định mệnh Việt Nam. Thứ định mệnh đã khép lại những nụ cười. Đã dạy dỗ ta những điều mang trá. Thứ định mệnh đêm rao bán ở công viên, trong những ngõ tối, dưới những khung cửa thấp và chật hẹp. Nhưng may mắng thay, vẫn còn làm nở ra, đây đó, những đời người đẹp đẽ.

Tôi không bao giờ nhầm lẫn về sự khổ đau và hạnh phúc. Nhưng tôi thường rơi vào cơn hôn mê trước giấc ngủ. Ở biên giới đó tôi hoảng hốt thấy mình lơ lửng giữa sự sống và cái chết. Những giây phút như thế vồ chụp lấy tôi mỗi đêm. Khi quanh tôi, mọi người đã yên ngủ. Và tôi đau đớn nhận ra rằng, có lẽ cuộc đời đã cho ta lắm ngày bất hạnh.

Mỗi ngày sống tới, mỗi ngày tôi thấy đời sống nhỏ nhắn thêm. Ðời sống thật sự không tiềm ẩn điều gì mới lạ. Có lẽ vì thế, vì sự quen mặt mỗi lúc mỗi gần gũi, thắm thiết hơn, nên tôi càng thấy yêu mến cuộc đời. Như đứa con ngoan không tuyệt tình nổi với rẫy sắn nương khoai, nơi có bà mẹ suốt đời mắt không sáng nổi một ngày trẩy hội.

Có những ngày tuyệt vọng cùng cực, tôi và cuộc đời đã tha thứ cho nhau. Từ buổi con người sống quá rẻ rúng tôi biết rằng vinh quang chỉ là điều dối trá. Tôi không còn gì để chiêm bái ngoài nỗi tuyệt vọn g và lòng bao dung. Hãy đi đến tận cùng của tuyệt vọng để thấy tuyệt vọng cũng đẹp như một bông hoa. Tôi không muốn khuyến khích sự khổ hạnh, nhưng mỗi chúng ta hãy thử sống cùng một lúc vừa kẻ chiến thắng vừa kẻ chiến bại. Nỗi vinh nhục đã mang ta ra khỏi đời sống để đưa đến những đấu trường.

Tôi đang bắt đầu những ngày học tập mới. Tôi là đứa bé. Tôi là người bạn. Ðôi khi tôi là người tình. Chúng tôi cùng học vẽ lại chân dung của nhân loạị Vẽ lại con tim khối óc. Trên những trang giấy trắng tinh khôi chúng tôi không bao giờ còn thấy bóng dáng của những đường kiếm mưu đồ, những vết dao khắc nghiệt. Chúng tôi vẽ những đất đai, trên đó đời sống không còn bạo lực.

Như thế, với cuộc đời, tôi đã ôm một nỗi cuồng si bất tận. Mỗi đêm, tôi nhìn trời đất để học về lòng bao dung. Nhìn đường đi của kiến để biết về sự nhẫn nhục. Sông vẫn chảy đời sông. Suối vẫn trôi đời suối. Ðời người cũng để sống và hãy thả trôi đi những tị hiềm.

Chúng ta đã đấu tranh. Ðang đấu tranh. Và có thể còn đấu tranh lâu dài. Nhưng tranh đấu để giành lại quyền sống, để làm người, chứ không để trở thành anh hùng hay làm người vĩ đại. Cõi nguồn từ khước tước hiệu đó.

Chúng ta đã đấu tranh như một người trẻ tuổi và đã sống mệt mỏi như một kẻ già nua. Tôi đang muốn quên đi những trang triết lý, những luận điệu phỉnh phờ. Ở đó có hai con đường. Một con đường dẫn ta về ca tụng sự vinh quang của đời sống. Con đường còn lại dẫn về sự băng hoại.

Nhân loại, mỗi ngày, đang cố bày biện những tiệm tạp hóa mới. Ðóng thêm nhiều kệ hàng. Người ta bán đủ loại: đói kém, chết chóc, thù hận, nô lệ, vong thân...
Những đấng tối cao, có lẽ đã ngủ quên cùng với chân lý.

Tôi đã mỏi dần với lòng tin. Chỉ còn lại niềm tin sau cùng. Tin vào niềm tuyệt vọng. Có nghĩa là tin vào chính mình. Tin vào cuộc đời vốn không thể khác.

Và như thế, tôi đang yêu thương cuộc đời bằng nỗi lòng của tên tuyệt vọng.

Trịnh Công Sơn

11/1972


(*) Lời tựa của TCS do chúng tôi nhan đề

http://www.tcs-home.org/writings/Noi...aTenTuyetVong/
Mê hoặc bằng sự giản dị
Tự nhận là "người hát rong đi qua trần gian". Trịnh Công Sơn rao truyền thông điệp "sống để yêu thương" của mình bằng một thứ âm nhạc giản dị trong trẻo nhất. Nó rất gần với âm nhạc của những người hát rong trên khắp thế giới này.

Không phải vì Trịnh Công Sơn không học "chính quy" ở một trường nhạc nào nên âm nhạc của anh mới "không phức tạp" như vậy. mà vì bản chất của âm nhạc đường phố lại rất gần với nhạc trong giáo đường: nó rao truyền thông điệp bằng chính sự giản dị và bằng sự cuốn hút của đức tin. Người hát rong có thể hát để kiếm tiền độ nhật, nhưng lớn hơn, họ còn hát vì một đức tin muốn đưa tới người nghe một thông điệp mà có khi chính họ không ý thức hết.

Trịnh Công Sơn là người từng học ban Triết học, từng viết văn và nhất là làm thơ, nên chắc chắn anh có ý thức khi muốn rao truyền thông điệp của mình. Vậy mà tôi vẫn có cảm giác anh là người hát rong hồn nhiên. Âm nhạc của anh dù đôi khi như rao giảng nhưng lại luôn vô tình, không cố ý. Âm nhạc ấy không buộc người nghe phải nhọc công tìm kiếm một ý nghĩa sâu xa nào. Nó chinh phục người nghe tức khắc, đúng như bản chất nguyên thủy của âm nhạc.

Còn nhớ, có lần tôi đã nghe vài nhạc sĩ chuyên nghiệp nhận xét nhạc Trịnh Công Sơn chưa chuyên nghiệp lắm. Họ cũng nhận xét về âm nhạc Phạm Tuyên như vậy. Đó là hai nhạc sĩ có vẻ rất khác nhau. Âm nhạc Phạm Tuyên nghiêng hẳn về ngợi ca lạc quan, trong khi âm nhạc Trịnh Công Sơn nghiêng về những dằn vặt đau đớn của phận người. Nhưng đã bao giờ ẩn sâu giữa những cung bậc ngợi ca đầy lạc quan của Phạm Tuyên một nỗi đau ngấm ngầm, còn giữa những giai điệu đầy day dứt u sầu của Trịnh Công Sơn một giọng ngợi ca sáng láng và chìm lắng? Đó là hai nhạc sĩ viết từ hai phía số phận dân tộc Việt, cứ ngỡ họ xa nhau mà hóa ra lại gần, rất gần nhau. Nói như thế e có nhạc sĩ hay nhà phê bình âm nhạc chuyên nghiệp sẽ phản bác, cho là tôi nói… tào lao. Nhưng thực sự, tôi nghe được như vậy từ âm nhạc của hai nhạc sĩ này. Và tôi có quyền nghe được như vậy, theo cảm thụ của riêng tôi.

Chỉ riêng một ca khúc Huyền thoại mẹ của Trịnh Công Sơn thôi, tôi nghĩ, Người Mẹ Việt Nam, người mẹ yêu nước, người mẹ thương những đứa con không phải do mình dứt ruột đẻ ra, người mẹ kháng chiến đã được ngợi ca ở những cung bậc cao nhất và trầm nhất, nhưng lại không vượt quá nhịp đập bình thường của trái tim con người. Chỉ với một bài hát ấy thôi, Trịnh Công Sơn đã xứng đáng với một giải thưởng cao nhất dành cho âm nhạc. Nhưng Trịnh Công Sơn đâu chỉ có mỗi bài Huyền thoại mẹ. Anh còn có hàng trăm bài hát để đời khác, những bài hát đủ sức làm say mê, day dứt, lay tỉnh nhiều thế hệ người Việt. Nhưng cũng như Phạm Tuyên, anh vẫn không có một giải thưởng cụ thể nào, dù ta có thể nói anh đã nhận được một giải thưởng cao nhất: đó là tình yêu của hàng triệu người Việt và không phải người Việt dành cho âm nhạc của anh.

Bạn tôi, nhà thơ Vũ Ân Thy đã có bài viết rất hay nhằm "giải mã" ca từ trong âm nhạc Trịnh Công Sơn, khi anh tìm trong ca từ ấy thể thơ 3 chữ hay 4 chữ của đồng dao, 5 chữ hay 6 chữ của thể thơ kể chuyện trong thơ ca dân gian người Việt. Đúng là nhiều ca khúc của Trịnh Công Sơn là ca khúc đồng dao, nhiều ca khúc khác là những câu chuyện kể bằng âm nhạc rất bình thường, giản dị. Âm nhạc ấy đòi hỏi ca sĩ thể hiện không chỉ "bắt đúng kênh" mà còn phải tự biết "quên mình" hay "nhập hồn" vào ca khúc. Và phải hát thật giản dị, đúng như kiểu những người hát rong đã hát.

Tôi nhớ, ngày mới giải phóng Sài Gòn, một băng cassette nhạc Trịnh Công Sơn và một chiếc máy cassette cũ đã theo tôi và nhà thơ Ngô Thế Oanh lang thang khắp miền Nam. Phải nghe nhạc Trịnh Công Sơn trong trạng thái hồn nhiên hoang dại và di chuyển liên tục như chúng tôi hồi ấy mới thấy… sướng. Nghĩa là người nghe cũng phải "nhập vai" người hát rong, cũng lang thang và "được tháo gỡ" mọi vướng víu, kể cả chuyện không biết trưa nay mình có được ăn cơm không và ăn ở đâu, thì lúc đó dường như âm nhạc Trịnh Công Sơn mới vào ta một cách trọn vẹn.

Thanh Thảo

http://www2.thanhnien.com.vn/Chaobuo.../25/186265.tno
Giải mã nhạc thơ Trịnh Công Sơn


Trịnh Công Sơn (24.2.1939 - 1.4.2001), nhạc sĩ tài hoa, nhà thơ xứ Huế. Gần 50 năm qua khi tác phẩm đầu tay Ướt mi xuất hiện, nhất là 5 năm trở lại đây từ khi nhạc sĩ qua đời, nhiều nhạc phẩm của Trịnh Công Sơn được dàn dựng trên các sân khấu ca múa nhạc, băng đĩa..., sách viết về ông liên tục xuất bản. Tại sao nhạc phẩm của Trịnh Công Sơn có sức lan truyền, thẩm thấu, lay động...?


Nghe và gặp

Thời kháng chiến chống Mỹ cứu nước, trong chiến khu, tôi may mắn làm việc, tiếp xúc với đời sống sinh hoạt văn nghệ các vùng tạm bị chiếm, các đô thị miền Nam. Ngay sau ngày 30.4.1975, tại ngôi nhà nay là trụ sở của Nhà xuất bản Tổng hợp TP.HCM, các văn nghệ sĩ từ Hà Nội vào trong đó có nhà văn Hà Mậu Nhai, Nguyễn Tuân, nhạc sĩ Đỗ Nhuận, nhà thơ Chế Lan Viên, nhà thơ Xuân Diệu, nhà văn Nguyễn Đình Thi, nhạc sĩ Hồ Bắc, nhà văn Hồng Duệ, nhà văn Thái Thành Đức Phổ, họa sĩ Mai Văn Hiến, Nguyễn Sáng cùng cánh văn nghệ sĩ trong R ra là họa sĩ Thanh Châu, Cổ Tấn Long Châu, Phạm Đỗ Đồng, Nguyễn Quang Sáng, Hoài Vũ, Giang Nam, Thanh Thảo... trò chuyện và im lặng mở băng, nghe nhạc Trịnh Công Sơn say sưa.

Đã nhiều lần gặp và uống rượu với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, từ những nhận xét đột ngột của nhiều người, tôi hát, đàn, đọc, nghe... để tìm cho mình cách giải mã tác phẩm của ông. Có lần cùng Nguyễn Quang Sáng ở nhà Nguyễn Duy; có lần cùng Hoàng Phủ Ngọc Tường, Ngân Vịnh, Thanh Quế... ở Đà Nẵng, có lần cùng Hoàng Phủ Ngọc Phan, Nguyễn Lâm, Nguyễn Khắc Phục, họa sĩ Nguyễn Trọng Khôi ở nhà Hoàng Yên Di bên Nhà Bè và không ít lần ngồi quán cóc lề đường với Nguyễn Nhật Ánh...

Sau bộ phim truyện của đạo diễn Hoàng Tích Chỉ về nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, Báo Thanh Niên lần đầu tiên đưa chương trình Duyên dáng Việt Nam về Quảng Nam - Đà Nẵng giới thiệu. Trịnh Công Sơn cùng ở chung với chúng tôi gồm Lê Nhược Thủy, ca sĩ Cẩm Vân, Quốc Triệu, Hồng Nhung, người đẹp Thanh Mai... Đỗ Trung Quân,... và tôi. Tối đến, bên bãi biển Thanh Khê, Mỹ Khê hay bên sông Hàn, xuống Hội An bên sông Hoài, lúc nào anh Sơn cũng uống rượu Chivas. Anh uống không ăn, chỉ nghe và nói rất ít khi có câu hỏi cần trả lời. Anh Sơn vui thích bất kỳ ai hát bài của mình và bao giờ anh cũng khen hay. Có nhiều đêm nhạc sĩ Trịnh Công Sơn và nhà thơ Đỗ Trung Quân thức trắng uống rượu và trò chuyện. Tôi ngồi lắng nghe...

Truyền thống từ thơ dân gian, dân ca

Có thể dễ nhận biết được ca từ trong các bài hát của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn như là những bài thơ, khổ thơ ta thường gặp trong các bài thơ dân gian, dân ca miền Trung, mà Huế là một trung tâm văn hóa nổi trội. Bắt đầu từ những vần thơ dân gian, dân ca miền Trung xứ Huế: "...Trước bến Vân Lâu. Ai ngồi ai câu. Ai sầu ai thảm. Ai thương ai cảm. Ai nhớ thương ai...". Hay câu ca ví dặm Nghệ Tĩnh "Giận thì giận (nì). Mà thương thì thương. Anh ngược Đò Lường. Em không chịu nổi...".

Các nhà thơ miền Trung đều có thơ hay thể loại 4, 5 chữ, như Xuân Diệu (Hà Tĩnh): "Tôi muốn tắt nắng đi. Cho màu đừng vàng nhạt. Tôi muốn buộc gió lại. Cho hương đừng bay đi"; Lưu Trọng Lư (Quảng Bình): "Mưa chi mưa mãi. Lòng nhớ thương hoài?”, hay "Em không nghe mùa thu. Dưới trăng mờ thổn thức”; Hàn Mạc Tử (Quảng Bình): "Trước sân anh thơ thẩn. Đăm đăm trông nhạn về. Mây chiều còn phiêu bạt. Lang thang trên đồi quê..." đều là những áng thơ hay giàu truyền thống dân gian.

Chúng ta thử đọc những bài... thơ hát của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Nào là thơ 3 chữ như đồng dao: Trời ươm nắng/Cho mây hồng/Mây qua mau/Em nghiêng sầu/Còn mưa xuống/Như hôm nào/Em tới thầm/Mang gió lên"; Thơ 4 chữ: "Mẹ ngồi ru con/Ru mây vào hồn/Lạy trời mưa tuôn..."; "Hà Nội mùa thu. Cây cơm nguội vàng. Cây bàng lá đỏ. Nằm kề bên nhau"... hay thơ 5 chữ: "Gió heo may đã về. Chiều tím loang vỉa hè. Và gió hôn tóc thề"...; "Đêm chong đèn (ngồi) nhớ lại. Từng câu chuyện ngày xưa. Mẹ về đứng dưới mưa. Che đàn con nằm ngủ..."...

Từ tình ca, tâm ca cho đến những bài nhi ca... Trịnh Công Sơn đều làm thơ 3, 4, 5 chữ quen thuộc. Từ thơ cơ bản 3, 4, 5 chữ, chuyển hóa. Thơ 3 chữ: "Trời trong xanh. Đất hiền hòa. Bàn chân em. Đi nhè nhẹ...", biến hóa thành thơ 7 chữ hoặc ngược lại: "Em sẽ là mùa xuân của mẹ. Em sẽ là màu nắng của cha. Em đến trường học bao điều lạ. Môi mỉm cười là những nụ hoa"... Có khi thơ 4 chữ biến hóa thành 8 chữ "Mưa vẫn mưa bay trên tầng tháp cổ. Dài tay em mấy thuở mắt xanh xao... Xin hãy cho mưa qua miền đất rộng. Ngày sau sỏi đá vẫn cần có nhau”... Có khi thơ 5 chữ biến thành 10 chữ "Một người về đỉnh cao một người về vực sâu. Để cuộc tình chìm mau như bóng chim cuối đèo...". Thơ 3, 4, 5 chữ thoắt ẩn thoắt hiện, huyền ảo "Từ trên đất này những con người mới. Mọc lên tựa tia nắng cuối chân trời..." hay "Từ Bắc vô Nam nối liền cánh tay. Ta đi vòng tay lớn mãi để nối sơn hà...

Là gì nếu không phải là tính dân tộc đậm đà, đặc sắc, độc đáo trong thơ Trịnh Công Sơn - một hồn thơ Huế, một hồn thơ miền Trung, một hồn thơ Việt Nam.

Cấu trúc nghệ thuật lập thể Picaso

Ca khúc Trịnh Công Sơn dễ thuộc, trước hết vì thơ Trịnh Công Sơn dễ nhớ. Trịnh Công Sơn lại biết cách hát thơ đa dạng, phong phú nên nhạc ông càng long lanh sắc màu. Thơ - nhạc Trịnh Công Sơn là những khúc tư tình chân thành, say đắm và có chất của thiên tài mê hoặc. Cái chất mê hoặc nhiều khi... khó hiểu chính là ông kết hợp giữa tính dân tộc với quốc tế; tính độc đáo cá biệt với tính phổ biến hiện đại.
Nhiều lần trò chuyện với bạn bè trong giới họa sĩ bạn thân của ông (bản thân ông cũng là một họa sĩ), được biết ông rất mê danh họa Picaso, ông tổ của một phương pháp nghệ thuật đã làm thay đổi, cách tân quan điểm cổ điển kinh viện của nghệ thuật thế giới - Nghệ thuật lập thể ! Cùng với nghệ thuật đồng hiện, nghệ thuật lập thể cho phép nghệ sĩ trên một không gian cụ thể, thời gian cụ thể, một mặt phẳng giới hạn... có thể biểu hiện tất cả các góc cạnh của hiện thực cuộc sống, lịch sử qua thế giới quan của chính mình.

Thi pháp của Trịnh Công Sơn thực chất là thơ dân gian 4, 5 chữ truyền thống, nhưng được thể hiện và xây dựng trên nền tảng nghệ thuật lập thể, cho nên vừa truyền thống, vừa hiện đại, vừa độc đáo vừa phổ biến. Những tứ thơ, đoạn thơ lập thể của Trịnh Công Sơn tạo nên bề dày của ý tứ: "Rồi từ đây em gọi. Tình yêu cánh chim bay. Gọi thân hao gầy. Gọi hồn ngất ngây... Ôi tóc em dài đêm thần thoại"; "Tôi thu tôi bé lại. Làm mưa tan giữa trời. Tôi xin làm đá cuội mà lăn theo gót hài"... hay: "Người ngồi xuống hai vai gầy. Ôi yêu thương nghe đá buồn... Này em đã khóc chiều mưa đỉnh cao. Còn gì nữa đâu sương mờ đã lâu. Em đi về cầu mưa ướt áo. Đường phượng bay mờ không lối vào. Hàng cây lá xanh gần với nhau..." hay "... Ngày chủ nhật buồn. Còn ai còn ai. Đóa hoa hồng. Tàn hôn lên môi. Em gầy ngón dài. Lời ru miệt mài...", "Mây bay trên đầu và nắng trên vai. Đôi chân ta đi sông còn ở lại. Con tim yêu thương vô tình chợt gọi. Lại thấy trong ta hiện bóng con người...".

Hiện nay, nhiều chương trình hòa tấu nhạc Trịnh Công Sơn được thực hiện bài bản và chuyên nghiệp. Nhận xét chung là đều gợi nhớ lời thơ của bài hát, hay có cảm giác đơn điệu (monotone). Tại sao vậy. Có lẽ vì người ta đã quen nghe nhạc phẩm. Và nhạc Trịnh Công Sơn cũng dùng để hát (nghĩa có lời). Trịnh Công Sơn làm thơ để hát cho nên ca từ đều là những bài thơ hoàn chỉnh. Và ngay việc phổ biến của bài hát Trịnh Công Sơn cũng có giới hạn nhất định - Ấy là chất thị thành của thanh niên học sinh sinh viên, trí thức trẻ.
Sinh thời, Trịnh Công Sơn tâm sự: "Tôi chỉ là một tên hát rong đi qua miền đất này để hát lên những tình cảm của mình". Tác phẩm Trịnh Công Sơn là sự kết hợp hài hòa giữa gia đình (mẹ già, tiếng mõ tụng kinh), quê hương của người Minh Hương lập ấp xây làng tại Thừa Thiên - Huế, văn hóa Pháp, văn hóa phương Tây, của đời sống trí thức thị dân... và cuộc chiến tranh ác liệt...

Vũ Ân Thy


http://www2.thanhnien.com.vn/News/Pr...aspx?ID=181804
Giây phút sáng tạo: trước tiên là sự ám ảnh...


Với một nhạc sĩ đã sáng tác hơn 600 ca khúc – mà phần lớn được yêu thích ngay từ khi ra mắt lần đầu - lắm lúc người ta phải tự hỏi sức mạnh nào đã đưa ông đi đến những bờ cõi tuyệt vời của sáng tạo không ngừng ấy ?

Trong triết học Mật tông có nói đến khái niệm về sự bùng nổ ý thức; tương tự, sáng tạo của con người cũng có những giây phút bùng nổ như vậy. Tất nhiên trước đó ta phải mang nặng trong tâm trí những ý tưởng, hình ảnh, triết lý... liên quan đến đề tài cần sáng tạo.

Trong sáng tác ca khúc chẳng hạn, trước khi viết ra một bài hát, tôi cũng phải suy nghĩ về nó rất dài lâu. Khoảng thời gian đó là vô hạn định, có thể là một ngày, một năm hay lâu hơn nữa. Đến khi tác phẩm hoàn toàn rõ ràng trong đầu thì việc chép ra có thể chỉ trong phút giây. Đó chính là giây phút bùng nổ quan trọng nhất của sáng tạo, nó vỡ ra tất cả những gì chưa giải quyết được còn dồn lại trong đầu bấy lâu. Nếu chỉ nhìn vào thời gian tác phẩm được ghi lại – có thể là một giờ, một ngày - người ta có thể cho rằng việc sáng tạo thật ngắn ngủi và dễ dàng, nhưng có ai tưởng được rằng tất cả những điều đó đã được tích lũy qua năm tháng. Bất cứ tác phẩm nào cũng phải như thế cả. Sáng tác nào không được phát thảo trước trong ý thức như vậy, thì khi nó ra đời cũng chẳng có giá trị gì.

Đôi khi ai đó thấy tôi lang thang trên phố, đứng ngắm một bức tranh hay che tay đứng nhìn một ngọn nắng; cứ tưởng là chơi, nhưng đó là những lúc trí óc tôi đang loay hoay với đề tài mà mình đang suy tưởng. Trên 600 ca khúc tôi viết – ví dụ như bài Hoa Xuân Ca hay Quỳnh Hương - đều ra đời như vậy, từ một hội ngộ kín đáo giữa tôi và cuộc đời trong một dịp ngẫu nhiên nào đó. Nhìn thấy một ánh nắng, một giọt mưa hay một người con gái trên đường, trong tôi có thể bỗng vỡ vạc những cảm giác cuối cùng ập đến, khơi mở, hoàn thiện cho một cái mới. Muốn được như vậy tôi phải làm một chứng nhân của nắng mưa, của sáng chiều, sớm tối. Những cái tưởng chừng lặng lẽ đó đầy sức sống và ban tặng cho mình vô vàn những điều sâu sắc. Tôi cũng làm chứng nhân về những người già, em bé, những người thiếu nữ, sự hạnh phúc, cái chết, sự sống. Mỗi khi ghi nhận những hình ảnh đó vào trí nhớ, tôi bao giờ cũng bị giam, bị vây nhiều giờ phút nghĩ về con người và soi rọi lại mình để hình thành một ca khúc.

Cũng có những tác động tưởng chừng là bất ngờ ập đến, tạo ra một niềm cảm hứng. Nhưng hãy ngẫm nghĩ mà xem, nếu như không có sự tư duy, nuôi dưỡng từ trước thì cảm hứng chẳng thể nào trào dâng lên được. Ngược lại, sự ngỡ ngàng do cái mới bất ngờ ập đến chỉ có thể tạo nên sự trống rỗng, vô hồn, hoặc chỉ đơn thuần ghi chép lại chứ không là sáng tạo.

“Một hôm thấy ta là lá cỏ, ngồi hát ca rất tự do...”, tôi còn nhớ ca khúc này và sự chiêm nghiệm của mình như là một tổng kết những gì mà tôi cảm nhận được từ cuộc đời của tôi, của mọi người. Thực lòng mà nói, tôi chịu ảnh hưởng của Albert Camus trong bài hát này. Trong tác phẩm « Ghi chép ở Angiêri » (« Notes d’Algérie »), ông ghi lại những tiếng chó sủa ban đêm, những bước chân đi mà ai cũng có thể một lần nghe thấy trong đời mình nhưng không mấy người nhìn ra được điều đó từ chúng. Ngẫm lại đời mình, tôi thấy tôi nhiều muộn phiền. Không hiểu vì sao tôi đã ray rứt về sự ra đi, ở lại của cuộc đời từ rất sớm. Tôi đã chọn hình tượng lá cỏ để ví với mình. Vì sao lại là lá cỏ? Có thể cuộc đời rộn ràng có quá nhiều điều để ta phải lưu ý, nhưng trong đó không thể không có sự góp mặt của những điều nhỏ nhoi. Ngọn cỏ, lá cây hay cây đa đều có bổn phận của nó với cuộc đời. Cỏ có bổn phận cỏ, lá có bổn phận lá. Tôi không mơ ước gì to lớn, mà nghĩ mình như một phận cỏ hèn. Vì hèn mọn nên nó không phải to lớn và có bổn phận nặng nề như cây đa, vì vậy nó tự do lắm. Và vì sao lá cỏ lại hát? Bài hát là phương tiện để bày tỏ lòng mình với cuộc đời, có gì đẹp hơn chiếc lá cỏ nhỏ nhoi nhưng tự do ca hát với đời mình? Rũ bỏ những muộn phiền và thảnh thơi đời mình , điều này đã ám ảnh tôi từ lâu, lâu lắm rồi, nhưng chỉ đến khi viết được những câu hát như vậy tôi mới thấy nhẹ lòng. Ý tưởng này quanh quẩn trong tôi nhiều năm và chỉ được giải tỏa khi sáng tạo vụt đến và bật được thành những giai điệu như vậy.

Tôi cũng muốn nói với các bạn trẻ sáng tác sau này, ngoài sự tư duy về tác phẩm, về đề tài, còn phải tạo cho mình một nền tảng về triết học. Chính từ đây mà trong tác phẩm của mình mới có được sự sâu sắc. Nếu như ít đọc sách thì mình chẳng thể nhận thêm những chiêm nghiệm sâu sắc của người khác. Một mình mình suy nghĩ thôi thì không đủ vốn liếng với cuộc đời. Chính tôi cũng không thể đứng ngoài con đường ấy được...

Phỏng vấn Trịnh Công Sơn,
Tuấn Anh ghi.
Tuổi Trẻ Chủ Nhật
số đề ngày 10/11/1996)

http://www.tcs-home.org/writings/giay-phut-sang-tao/

Các chủ đề khác cùng chuyên mục này:

• Gia Phả - Quê Hương và nỗi đau
• Hướng dẫn chơi rubik
• Mỗi ngày một bài thơ
• Kỹ năng giao tiếp
• Basic Bonsai Care.
• Ý nghĩa những bức tranh của KAGAYA
• Antique 2
• đánh Giá Về Lực Lượng Hải Quân Của Các Nước Trong Khối Asean
• IQ và phương pháp xác định chỉ số IQ
• Những điều lí thú trong THIÊN VĂN
• Kiếp Làm Chồng
• Trung Quốc Cải Tổ Quân Đội
• [Sách hay] Phương pháp rèn luyện trí não
• 10 nghịch lý cuộc sống
• Thủ đoạn chính trị - Vũ Tài Lục
• Tâm lý bạn gái
• Sách tập rèn luyện cho não.rất hay!!!!
• Tâm Lý Thực Nghiệm - Cao Văn Đạt
• 18 Điều răn các cặp tân hôn
• Các tài liệu dạy làm COCTAIL mừng SN nữ sĩ Matahari, các bạn post vào topic này hen.
• Rượu Tráng Dương Của Vua Càn Long
• Tư Duy Tích Cực - Bạn Chính Là Những Gì Bạn Nghĩ (Tiếng Việt)
• Mỹ nhân Trung Hoa
• Nghệ thuật
• Cuộc trò chuyện cuối cùng với nhà thơ Lê Đạt
• Những Bí Ẩn Của cuộc Đời!
• Một số sách.........
• Công việc cuối cùng của Shelock Holme
• Kinh đô cổ của Trung Hoa
• Giáo trình Kỹ năng giao tiếp