Hàng chục năm sau khi nước CHND Trung Hoa được thành lập, ở Trung Quốc (TQ) vẫn tồn tại một khuynh hướng phổ biến: lãnh đạo thường giữ chức vụ suốt đời. Bức tường thành đó không chỉ ngăn chặn bước tiến của cán bộ trẻ, mà còn kìm hãm sự nghiệp phát triển 4 hiện đại hóa của TQ. Nhận thức rõ hai điểm hạn chế đó, Đặng Tiểu Bình sớm đưa ra ý tưởng thiết lập chế độ nghỉ hưu đối với lãnh đạo Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, con đường thực hiện thật không đơn giản.
Canh cánh lo cho tương lai
Tháng 2/1975, dưới sự ủng hộ của Mao Trạch Đông, Đặng Tiểu Bình bắt đầu chủ trì các công việc thường ngày của Trung ương (TW) trên thực tế. Năm đó, Đặng Tiểu Bình 71 tuổi.
Từ đó, vấn đề người kế cận lúc nào cũng in đậm trong tâm trí của Đặng Tiểu Bình.
Cách mạng văn hóa kết thúc, cùng với việc khép lại những đau thương của một thời biến loạn và triển khai công tác sửa sai, những cán bộ từng bị bức hại giờ bước lên cương vị lãnh đạo các cấp. Tuy nhiên, những cán bộ đấy trước đây là thanh niên nay đã bước vào tuổi trung niên, còn những người trước đây ở độ tuổi trung niên thì nay đã già.
Đứng trước nhiệm vụ nặng nề của sự nghiệp xây dựng 4 hiện đại hóa cải cách mở cửa, một mặt đội ngũ cán bộ bị già hóa nghiêm trọng, lực bất tòng tâm, mặt khác do không có vị trí, nên con đường thăng tiến của cán bộ trẻ cũng không thông. Nếu để số cán bộ cao tuổi vừa được khôi phục công tác về hưu ngay, họ sẽ khó chấp nhận, hơn nữa sẽ dẫn tới sự hẫng hụt về cán bộ - cán bộ già là cốt cán của chính quyền nhà nước, nhất thời không thể thiếu, xử lý nóng vội sẽ không thể chu toàn được. Do đó, cần phải có một biện pháp quá độ để giải quyết mâu thuẫn ngày càng nổi cộm này.
Đặng Tiểu Bình sớm nhận thấy phải đảm bảo tính liên tục của chính sách cải cách mở cửa và các giải pháp chiến lược quan trọng trị an quốc gia lâu dài. Mấu chốt của việc chuyển giao cán bộ là phải giải quyết vấn đề cái ghế của cán bộ cao tuổi đang ngồi. Do ảnh hưởng của tập quán truyền thống, trong đội ngũ cán bộ TQ từ lâu đã tồn tại một khuynh hướng phổ biến là đã lên thì không thể xuống, đã vào thì không thể ra, đã thăng thì không thể giáng, đã ở lại thì không thể đi, đã làm thì không thể rút.
Nhằm giải quyết vấn đề chuyển giao giữa lớp cán bộ già và lớp cán bộ trẻ, Đặng Tiểu Bình đã sáng tạo ra hình thức mang tính quá độ là xây dựng chế độ cố vấn.
Ngày 14/7/1975, tại Hội nghị Quân ủy TW mở rộng, khi nói về vấn đề xây dựng chế độ cố vấn trong quân đội, Đặng Tiểu Bình cho rằng chế độ cố vấn là một sản phẩm mới, là biện pháp hay trong tình hình hiện nay của quân đội. Xây dựng chế độ cố vấn, điều quan trọng đầu tiên là ai làm cố vấn, tiếp đó là làm cố vấn thì làm như thế nào?
Trưởng ban cố vấn không tham gia Đảng ủy, nhưng có thể dự thính họp Đảng ủy, cùng trao đổi ý kiến với Đảng ủy. Các đãi ngộ của cố vấn vẫn giữ nguyên, nhưng cần thay đổi một chút về chế độ xe, thư ký. Cố vấn cũng có quyền nhưng chỉ là quyền kiến nghị. Cố vấn phải giỏi, không được câu nệ. Nếu không, gặp việc gì cũng tham dự vào thì khó đảng ủy nào chịu được.
Khi đó chế độ cố vấn do Đặng Tiểu Bình đưa ra vẫn chưa hoàn toàn được thực hiện mặc dù về mặt lý lẽ ai cũng đã rõ nhưng vấn đề là không ai muốn làm cố vấn. Sau này, do Đặng Tiểu Bình một lần nữa bị “nghỉ việc”, nên chế độ cố vấn tạm thời bị gác lại.
Gian nan quá trình thuyết phục
Năm 1977, lần thứ ba Đặng Tiểu Bình trở lại làm việc. Ông lập tức bắt tay giải quyết vấn đề đường lối tổ chức. Đặng Tiểu Bình cảm thấy Đảng Cộng sản (ĐCS) TQ đang phải đối mặt với một vấn đề nghiêm trọng, không phải là đường lối, phương châm 4 hiện đại hóa đúng hay sai mà là sự thiếu hụt số lượng lớn cán bộ trẻ khỏe, có tri thức chuyên môn để thực hiện đường lối, phương châm đó. Xác định thực hiện mục tiêu 4 hiện đại hóa chưa đủ mà còn phải có người làm. Nhưng ai làm? Dựa vào những người cán bộ già không thể được, không có hy vọng.
Đặng Tiểu Bình đã tỉnh táo nhận thấy chế độ cố vấn chỉ là lối thoát, điều quan trọng là phải xây dựng chế độ nghỉ hưu.
Không lâu sau khi Hội nghị TW 6 khóa XI bế mạc, trong cuộc tọa đàm với bí thư các tỉnh, thành phố, khu tự trị, Đặng Tiểu Bình đề cập tới ý tưởng đưa một số đồng chí cao tuổi vào Ủy ban cố vấn (UBCV) và cho rằng làm việc này là lo cho tương lai.
Ngày 13/1/1982, trong cuộc họp Bộ Chính trị (BCT), khi đề cập tới việc các đồng chí cao tuổi nhường đường để cán bộ trung tuổi và trẻ tuổi lên thay thế, Đặng Tiểu Bình đã ví đây là một cuộc cách mạng và lên tiếng kêu gọi nếu cuộc cách mạng này không làm, để những người cao tuổi, bệnh tật chặn đường của những người tương đối trẻ, nhiệt huyết và có năng lực không chỉ làm cho sự nghiệp 4 hiện đại hóa không có hy vọng, mà còn có thể dẫn đến họa làm suy yếu Đảng, Nhà nước.
Đặng Tiểu Bình đưa ra hai biện pháp: một là thuyết phục các đồng chí cao tuổi rút khỏi chức vụ nắm giữ, hai là thiết lập UBCV TW. Sở dĩ, Đặng Tiểu Bình đưa ra biện pháp chưa từng có trong lịch sử Trung Quốc, nhằm mục đích có được sự quá độ ổn định. Cố vấn không đảm nhiệm chức vụ hiện tại như vậy là có thể nhường ghế cho những người trẻ có khả năng thực hiện 4 hiện đại hóa.
Nhưng khi đó, có một bộ phận cán bộ cao tuổi không chịu hiểu điều đó. Họ cho rằng vừa mới khôi phục công tác đã phải nghỉ hưu, như vậy, TW đối với cán bộ cao tuổi không công bằng. Có một số người thậm chí còn cho rằng những người 30-40 tuổi đều đã trải qua giai đoạn cách mạng văn hóa, học hành chẳng ra sao, việc đề bạt họ là chưa nên. Đặng Tiểu Bình lại phải đi sâu giải thích thuyết phục số cán bộ già.
Trước khi Đại hội ĐCSTQ lần thứ XIII khai mạc, một số cán bộ cốt cán, trong đó có Đặng Tiểu Bình, Trần Vân, Lý Tiên Niệm cùng ước hẹn với nhau rằng sẽ đồng loạt xin nghỉ hưu và sẽ là nghỉ hưu một cách triệt để - rút khỏi Ban Chấp hành (BCH) TW, không đảm nhiệm bất cứ chức vụ nào.
Bành Trân, Đặng Dĩnh Siêu, Từ Hướng Tiền, Nhiếp Vinh Trăn cũng đề nghị được nghỉ hưu hoàn toàn. Tuy nhiên, rất nhiều người trong BCH TW, đặc biệt là các đồng chí cao tuổi đã biểu thị không chấp nhận Đặng Tiểu Bình, Trần Vân, Lý Tiên Niệm rút khỏi mọi chức vụ.
Qua nhiều lần thảo luận tại BCT và trưng cầu ý kiến nhiều phía, đã đi đến quyết định 3 người Đặng Tiểu Bình, Trần Vân, Lý Tiên Niệm nghỉ "một nửa" nghĩa là rút khỏi BCH TW, nhưng vẫn đảm nhận chức vụ nhất định như Đặng Tiểu Bình làm Chủ tịch Quân ủy TW, Trần Vân làm Chủ nhiệm UBCV TW, Lý Tiên Niệm làm Chủ tịch Chính hiệp toàn quốc. Được sự khuyến khích của 3 vị “nghỉ một nửa”, 4 vị “nghỉ cả” đã có rất nhiều cán bộ cao tuổi của TW, ở các tỉnh, thành phố, khu tự trị rút khỏi cương vị lãnh đạo tuyến 1.
Trong hai ngày 23 và 24/6/1989, Hội nghị TW4 khóa XIII được triệu tập tại Bắc Kinh. Hội nghị đã bầu đồng chí Giang Trạch Dân là Tổng Bí thư BCH TW ĐCS TQ, bầu thêm thường vụ BCT, đánh dấu việc xây dựng tập thể lãnh đạo TW là thế hệ thứ 3 lấy Giang Trạch Dân làm hạt nhân.
Ngày 4/9, Giang Trạch Dân và một số đồng chí lãnh đạo TW tới thăm Đặng Tiểu Bình. Sau khi bắt tay, Đặng Tiểu Bình vào đề luôn: “Hôm nay, tôi chủ yếu là muốn bàn với các đồng chí vấn đề thời gian và phương thức về hưu của tôi”.
Các đồng chí lãnh đạo TW trong thâm tâm vẫn hy vọng Đặng Tiểu Bình không nghỉ hưu nên muốn nghe giải thích. Đặng Tiểu Bình hiểu tâm tư của một số đồng chí thường vụ BCT. Lúc đó tập thể lãnh đạo thế hệ thứ 3 của TQ do Giang Trạch Dân làm hạt nhân mới thành lập được chưa đầy 3 tháng, mọi người vẫn hy vọng Đặng Tiểu Bình tiếp tục chèo lái con thuyền đất nước.
Nhưng Đặng Tiểu Bình kiên trì giải thích: “Nếu không nghỉ hưu để xảy ra tình trạng từ trần khi vẫn còn trên cương vị công tác, thế giới sẽ có phản ứng rất khó nói. Tôi đã dần luyện tập làm quen với cuộc sống của người nghỉ hưu. Việc thoát ly hoàn toàn khỏi công việc nói chung có một quá trình. Đại hội Đảng lần sau không thực hiện chế độ cố vấn nữa mà thực hiện chế độ về hưu. Thời gian nghỉ hưu của tôi phải được xác định tại Hội nghị TW5. Do dự vài năm là đã lỡ rồi.
Người cao tuổi có sở trường của người cao tuổi, nhưng cũng có cái dở của người cao tuổi. Con người ta một khi đã già không biết ngày nào não sẽ ngừng hoạt động. Sức khỏe cũng tới một mức độ nhất định sẽ suy thoái. Quy luật tự nhiên không thể thay đổi được. Sự đổi mới tầng lớp lãnh đạo là không ngừng. Khi nghỉ hưu thành một chế độ, việc thay đổi, điều động lãnh đạo cũng sẽ dễ dàng hơn”.
Nói những lời này, Đặng Tiểu Bình muốn nhấn mạnh: Ủy ban cố vấn chỉ là biện pháp mang tính quá độ để xây dựng chế độ nghỉ hưu, đại hội đảng lần sau sẽ không còn chế độ cố vấn nữa mà thay vào đó là việc thực hiện chế độ nghỉ hưu.
Khi nói chuyện với những nhà lãnh đạo thế hệ mới của Đảng, Đặng Tiểu Bình chân thành chỉ ra rằng: “Sau khi BCT, Ủy ban thường vụ mới ra đời sẽ tuyên bố tôi đóng vai trò gì. Xem ra, bây giờ nhiệm vụ của tôi quá nặng, không có lợi cho Đảng và Nhà nước. Nhiều năm lại đây tôi đã ý thức được vấn đề này. Vận mệnh của một quốc gia xây dựng trên danh tiếng của 1, 2 cá nhân thì rất không lành mạnh, rất nguy hiểm". Đặng Tiểu Bình cho rằng thời cơ thực hiện chế độ nghỉ hưu đã chín muồi.
Đặng Tiểu Bình nói tiếp: “Tôi thỉnh cầu TW phê chuẩn cho tôi phương thức về hưu gọn nhẹ và mộc mạc. Phương thức về hưu của tôi phải đơn giản hóa. Khi tôi chết, việc tang lễ cũng phải đơn giản hóa. Việc đó là nhờ ở các đồng chí”.
Giang Trạch Dân, Lý Bằng và một số đồng chí trong thường vụ rất cảm động trước tinh thần cả đời vì đảng, vì nước, vì dân của Đặng Tiểu Bình. Rồi Đặng Tiểu Bình đề cập tới vấn đề thứ 3 - giao chức vụ Chủ tịch Quân ủy TW cho ai sau khi nghỉ hưu và nói rành rọt từng chữ: “Tôi đề nghị Giang Trạch Dân làm Chủ tịch Quân ủy”.
Cũng trong ngày hôm đó, Đặng Tiểu Bình trịnh trọng gửi tới BCT đơn xin được nghỉ hưu hoàn toàn. Lá đơn chưa tới 700 chữ, nhưng mỗi chữ đều thể hiện tấm lòng sắt son với Đảng, Nhà nước và nhân dân. Đặng Tiểu Bình cuối cùng cũng thuyết phục được Thường vụ TW 4. BCT quyết định đưa vấn đề Đặng Tiểu Bình nghỉ hưu ra Hội nghị TW 6 khóa 13 thảo luận.
Ngày 9/11/1989, bên ngoài mưa tuyết trắng trời, nhưng bên trong Đại lễ đường nhân dân Bắc Kinh, không khí rất nóng. Qua thảo luận và thuyết phục, các UVTW dần hiểu được ý nghĩa thực tế của việc Đặng Tiểu Bình xin nghỉ hưu, đồng ý sẽ biểu quyết tại Hội nghị toàn thể.
Hơn 9 giờ sáng, Chủ nhiệm văn phòng Đặng Tiểu Bình, Vương Thụy Lâm đến bên Đặng Tiểu Bình thuật lại tình hình Hội nghị TW 5 khóa 13, tập trung báo cáo tình hình thảo luận vấn đề nghỉ hưu của Đặng Tiểu Bình. Qua đó, Đặng Tiểu Bình được biết rất nhiều đồng chí đã hiểu được yêu cầu xin nghỉ hưu của mình. Điều đó làm Đặng Tiểu Bình rất mừng, nói như trút được gánh nặng: “Cuối cùng việc này có thể hoàn thành rồi!”.
Tối hôm đó, Đài Truyền hình TW TQ đưa tin: Từ ngày 6 đến ngày 9/11, Hội nghị lần thứ 5 BCH TW khóa XIII đã được triệu tập tại Bắc Kinh. Hội nghị đã thông qua “Quyết định của Hội nghị về việc đồng ý để đồng chí Đặng Tiểu Bình thôi giữ chức Chủ tịch Quân ủy TW.
Hội nghị đã đánh giá cao công lao to lớn của đồng chí Đặng Tiểu Bình đối với việc xây dựng Đảng và Nhà nước. Hội nghị cho rằng đồng chí Đặng Tiểu Bình đã xuất phát từ lợi ích căn bản của Đảng và Nhà nước xin từ chức khi vẫn còn khỏe, thực hiện mong muốn to lớn nhiều năm nay của đồng chí là hoàn toàn nghỉ hưu từ cương vị lãnh đạo, thể hiện tấm lòng rộng rãi của một nhà cách mạng vĩ đại của giai cấp vô sản TQ.
Tin này nhanh chóng truyền đi, từ sự ngạc nhiên, mọi người chuyển sang bày tỏ sự kính trọng đối với Đặng Tiểu Bình vì đã làm gương cho việc loại bỏ chế độ lãnh đạo suốt đời. Cuối cùng, Đặng Tiểu Bình đã hoàn thành tâm nguyện lớn của đời mình
Nam Khánh (Theo THX)
Các chủ đề khác cùng chuyên mục này:
