Bắt sấu rừng U Minh hạ
Sơn Nam
NÆ¡i sông rạch, cá sấu là giống hung hăng nhứt. Có Ä‘iá»u đáng chú ý là chúng không thÃch những chốn sông sâu nước chảy, có sóng gió. Chúng lên táºn ngá»n cùng, tìm nÆ¡i yên tÄ©nh, cháºt hẹp. Vùng U Minh hạ, sấu thưá»ng Ä‘i ngược sông Ông Ãốc, rạch Cái Tà u và o giữa rừng trà m.
Tại sao váºy?
Tuy là thÃch ăn thịt ngưá»i, loại sấu vẫn tìm cá là m món ăn chánh. Rừng U Minh hạ thuá»™c vá» loại trầm thá»§y (1) cá sanh sôi nẩy nở rất nhanh chóng; lên đó tha hồ mà ăn.
Ãến mùa nắng hạn rừng khô, sấu khá»i phải trở vá» sông Cái. Trong rừng có sẵn nhiá»u ao, nhiá»u lung (2), sấu cứ gom và o đó mà láºp căn cứ sanh con đẻ cháu, năm nà y qua năm khác, cứ như váºy cho tá»›i khi ngưá»i Việt Nam ta đổ trà n xuống rạch Cái Tà u mà láºp nghiệp. Ban đầu, há» ngỡ rằng sấu chỉ ở dưới sông, sau khi câu được chừng năm mưá»i con sấu ở ngá»n rạch há» Ä‘inh ninh cho là sấu đã giảm bá»›t... Mưá»i phần chết bảy còn ba. Mãi đến khi có ngưá»i lên rừng ăn ong (3) chạy vá» loan báo:
- Sấu ở giữa rừng nhiá»u như trái mù u chÃn rụng!
So sánh như váºy, không phải là quá đáng! Dân là ng xúm nhau lên rừng để nhìn táºn nÆ¡i. Cái ao lá»›n ước má»™t công đất, bên bá», dưới nước, toà n là lau sáºy, dây cóc kèn (4). Sấu nổi lên, chen và o những bức tranh mầu xanh ấy những vệt Ä‘en chi chÃt: con thì nằm dà i như chiếc xuồng lưá»ng (5), con thì dùng hai chân trước mà vạch sáºy, ngóng má» xéo lên trá»i như há»ng súng thần công đại bác. Biết có loà i ngưá»i đến quan sát, chúng vẫn Ä‘iá»m nhiên sưởi nắng, bắt cá. Duy có con sấu già trợn mắt hướng vá» lÅ© ngưá»i rồi bò thối lui và o giữa lòng ao, để thá»§ thế. Dân là ng nhìn nhau như ra lịnh rút lui. Nghi ngá» gì nữa! Con sấu ná» có đốm đỠngay giữa tam tinh (6). Nó là "sấu chúa" sống lâu Ä‘á»i, nhiá»u phen kịch chiến vá»›i loà i ngưá»i. Khi ở trên cạn, sấu không nguy hiểm bằng má»™t con rắn hổ. Sấu chúa khôn lắm, nó toan dụ địch thá»§ và o hang cá»§a nó nÆ¡i nước sâu. Trong số ngưá»i khi nãy, có kẻ cẩn tháºn mang theo mác thông (7), lao, ná lẫy, nhưng há» dư hiểu rằng má»› khà giá»›i ấy chỉ có hiệu lá»±c đối vá»›i cá»p, heo rừng. Ãằng nà y, sấu lại là loà i ở nước, ở bùn lầy. Chống xuồng và o thì ao quá cạn, còn Ä‘i bá»™ xuống thì lún ngáºp gối.
Cái ao sấu ở ngá»n rạch Cái Tà u đã bị phát giác. Tin ấy đồn đãi lần lần, thấu đến tai ông Năm Hên, ngưá»i thợ già chuyên bắt sấu ở Kiên Giang đạo (8), tức là vùng Rạch Giá ngà y nay. Ông bÆ¡i chiếc xuồng ba lá nhỠđến địa pháºn là ng Khánh Lâm, ngá»n rạch Cái Tà u. Trong xuồng, có vá»n vẹn má»™t lá»ng nhang trần (9) và má»™t hÅ© rượu.
Từ sá»›m tá»›i chiá»u, ông bÆ¡i xuồng tá»›i lui theo rạch mà hát:
Hồn ở đâu đây?
Hồn ơi! Hồn hỡi!
Xa cây xa cối,
Xa cội xa nhà nh,
Ãầu bãi cuối gà nh
Hùm tha, sấu bắt
Bởi vì thắt ngặt
Manh áo chén cơm
U Minh đỠngòm,
Rừng chà m xanh biếc!
Ta thương ta tiếc,
Láºp đà n giải oan...
Giá»ng nghe ảo não, rùng rợn. Dân là ng thấy chuyện kỳ lạ, xuống đứng dưới bến để nhìn kỹ. Ãoán chừng ông lão ná» là ngưá»i có kỳ tà i, há» má»i ông lên nhà , là m thịt gà , mua rượu thết đãi.
Sau khi tự xưng danh tánh, ông bảo:
- Nghe đồn có ao sấu, tôi chẳng nệ đưá»ng xa để tá»›i xứ Khánh Lâm nà y...
- Té ra ông thợ câu sấu!
Ông Năm Hên lắc đầu:
- Thợ bắt sấu chớ không phải thợ câu. Hai nghỠđó khác nhau.
Câu thì dùng lưỡi sắt, móc mồi bằng con vịt sống. Ãó là ở dưới nước. Ãằng nà y tôi chuyên bắt sấu trên khô, không cần lưỡi.
- Váºy chá»› ông bắt bằng gì?
- Tôi bắt bằng... hai tay không.
Ai nấy ngạc nhiên. Ông Năm Hên cưá»i giòn:
- Bà con cô bác không tin sao?
Ai nấy ná»a tin ná»a nghi. Há» cố nhá»› lại cách bắt sấu cá»§a mấy ngưá»i thợ nà o đến giá». Bắt sấu bằng hai tay không quả là phi phà m, thế gian hi hữu. Không lẽ ông Năm Hên nà y lại nói láo để lưá»ng gạt, ổng nà o đã mở miệng xin tiá»n bạc cÆ¡m gạo gì cá»§a xóm nà y! Ai nấy nôn nao, thiếu Ä‘iá»u muốn năn nỉ ông Ä‘i bắt sấu tức thì để coi thá» cách thức.
- Thưa ông, chừng nà o ông ra nghỠđể cho dân là ng chúng tôi được mừng? Nếu cần tiếp giúp chuyện chi, chúng tôi sẵn sà ng. ở xóm nà y thiếu gì trai lá»±c lưỡng đã từng gà i bẫy cá»p, săn heo rừng.
Ông Năm Hên đáp:
- Sáng mai sá»›m, Ä‘i cÅ©ng không muá»™n. Tôi cần má»™t ngưá»i dẫn đưá»ng đến ao cá sấu đó. Có váºy thôi! Chừng má»™t giỠđồng hồ sau là xong chuyện! Sấu ở ao giữa rừng, tôi bắt nhiá»u lần rồi. Bà con cứ tin tôi. Xưa nay, bị sấu bắt là ngưá»i Ä‘i ghe xuồng hoặc ngồi rá»a chén dưới bến, có bao giá» sấu rượt ngưá»i ta giữa rừng mà ăn thịt? Tôi đây không tà i giá»i gì hết, chẳng qua là biết mưu mẹo chút Ãt, theo như ngưá»i khác thì há» nói đó là bùa phép để kiếm tiá»n. Nghá» bắt sấu có thể là m già u được ngặt tôi không mang thứ phú quá»›i đó. Nói thiệt vá»›i bà con: cha mẹ tôi sanh ra chỉ có hai anh em tụi tôi. Anh tôi xuống miệt Gò Quao phá rừng láºp rẫy hồi mưá»i hai năm vá» trước. Sau được tin cho hay: ảnh bị sấu ở Ngã ba Ãình bắt mất. Tôi thá» quyết trả thù cho anh. Cá»±c lòng biết bao nhiêu khi nghe ở miệt Rạch Giá, Cà Mau nà y có nhiá»u con rạch, ngã ba, mang tên Ãầu Sấu, Lưng Sấu, Bà u Sấu, sau nà y há»i lại tôi má»›i biết đó là nÆ¡i ghê gá»›m, hồi xưa lúc đất còn hoang. Rạch Cà BÆ¡ He, đó là chá»— sấu lá»™i nhiá»u, ngưá»i Miên sợ sấu không dám Ä‘i qua nên đặt tên như váºy, cÅ©ng như phá Tam Giang, truông nhà Hồ cá»§a mình ngoà i Huế.
*
* *
Sáng hôm sau, ông Năm Hên Ä‘i lên ao sấu, có Tư Hoạch má»™t tay ăn ong rất rà nh địa thế vùng Cái Tà u dẫn đưá»ng. Nhiá»u ngưá»i nà i nỉ xin Ä‘i theo. Ông Năm Hên cản lại:
- Ãi nhiá»u chá»™n rá»™n lắm. Tôi không giấu nghá» vá»›i bà con đâu. Có Tư Hoạch Ä‘i theo coi mà .
Ãã quá giá» ngá».
Ngóng vá» phÃa ao sấu U Minh hạ, ai nấy Ä‘á»u thấy má»™t là n khói Ä‘en bốc lên. Ban đầu ngỡ là cháy rừng, cháºp sau, khói lụn xuống. Trong lúc đó, bà con xóm Cái Tà u lo nấu cÆ¡m, mua rượu đợi chiá»u là m tiệc ăn mừng. Nhưng ngạc nhiên là m sao, trá»i vá» xế, lúc ai nấy Ä‘ang nghỉ trên nhà , bá»—ng nghe tiếng kêu réo từng hồi:
- Bà con ơi! Ra coi sấu... Bốn mươi lăm con còn sống nhăn.
Rõ rà ng là giá»ng Tư Hoạch.
- Diệu kế ! Diệu kế! Tôi là Tư Hoạch Ä‘i bắt sấu vỠđây. Bà con coi sấu lá»™i có hà ng dưới sông mình nè! Má»™t Ä‘á»i ngưá»i má»›i có má»™t lần.
Dưới sông, Tư Hoạch ngồi trên xuồng, bơi nhè nhẹ như đi dạo mát.
Tiếp theo lái xuồng là má»™t bầy sấu, con nà y buá»™c nối Ä‘uôi con kia, Ä‘en ngòm như khúc cây khô dà i. Má»—i con sấu, hai chân sau thúc kê trên lưng, hai chân trước tá»± do, quạt nước cầm chừng như tiếp sức vá»›i Tư Hoạch để đẩy chiếc bè quái dị kia Ä‘i nhẹ nhà ng. Thá»±c tế hay là chiêm bao? Ngưá»i thì đứng há miệng sá»ng sốt rồi toan chạy và o nhà trốn. Ngưá»i khác khấn vái lâm râm, e nay mai xóm nà y bị trừng phạt cá»§a quá»· thần. Và i ngưá»i dạn hÆ¡n, bÆ¡i xuồng ra giữa sông, nhìn bầy sấu ná» cho tá» rõ rồi rước Tư Hoạch và o bá» há»i han rối rÃt.
Ãại khái Tư Hoạch trình bà y:
- Tá»›i ao sấu, ông Năm Hên Ä‘i vòng quanh dòm địa thế rồi ngồi xuống uống má»™t chung rượu. Kế đó ổng vá»›i tôi lấy xuổng (10) đà o má»™t đưá»ng nhá», ngà y má»™t cạn, từ ao lên rừng chừng mưá»i thước. Xong xuôi, ông biểu tôi bứt cho ổng má»™t nắm dây cóc kèn. Phần ổng thì lo đốn má»™t đống cây mốp tươi (11), chặt ra khúc chừng ba tấc.
Lá»a châm vô sáºy đế, cóc kèn xung quanh, bắt cháy xuống đám sáºy đế trong ao. Cháºp sau, bị khói bay cay mắt, ngá»™p thở, phần thì nước sôi nóng, sấu bò lên rừng theo con đưá»ng đà o sẵn hồi nãy. Tức thá»i, ông Năm Hên chạy lại. Sấu há miệng hung hăng đòi táp ổng. ổng đút vô miệng sấu má»™t khúc mốp. Sấu táp lại, dÃnh chặt hai hà m răng: như mình ngáºm má»™t cục mạch nha quá lá»›n, muốn há miệng cho rá»™ng để nhả ra cÅ©ng không được. Sau khi bị khúc mốp khóa miệng, còn cái Ä‘uôi Ä‘áºp qua Ä‘áºp lại. Ông Năm Hên xách cây mác nhắm ngay sau lưng sấu mà xắn nhè nhẹ để cắt gân Ä‘uôi. Ãuôi sấu bị liệt. Thế là mình yên trÃ, lấy dây cóc kèn trói thúc ké hai chân sau cá»§a nó lại, chừa hai chân trước để nó bÆ¡i tiếp vá»›i mình.
- Thá»±c là bá»±c thánh cá»§a xứ nà y rồi! Mưu kế như váºy thá»±c quá cao cưá»ng. ổng đâu rồi? Sao không thấy ổng vá»? Xóm mình nhất định Ä‘á»n Æ¡n ổng má»™t số tiá»n, nuôi ổng cho tá»›i già , ở xóm nà y. Bà con tÃnh sao?
Tư Hoạch nói:
- Mà quên! ổng biểu tôi vá» trước cho bà con coi thá». Phần ổng mắc ở lại cúng "đất Ä‘ai vương trạch" (12) rồi Ä‘i bá»™ vá» sau.
Chưa dứt lá»i, bên sông nghe tiếng hát cá»§a ông Năm Hên, ngà y má»™t rõ:
Hồn ở đâu đây?
Hồn ơi! Hồn hỡi!
Xa cây xa cối,
Xa cội xa nhà nh,
Ãầu bãi cuối gà nh,
Hùm tha, sấu bắt,
Bởi vì thắt ngặt,
Manh áo chén cơm,
U Minh đỠngòm,
Rừng trà m xanh biếc!
Ta thương ta tiếc,
Láºp đà n giải oan...
Tiếng như khóc lóc, nà i nỉ. Tiếng như phẫn ná»™, bi ai. Ghê rợn nhứt là khi thấy ông Ä‘i ra khá»i mé rừng, áo rách vai, tóc rối nùi, mắt đỠngầu, bó nhang cháy đỠquÆ¡ qua quÆ¡ lại trên tay.
- Coi tướng cá»§a ổng ghê như tướng thầy pháp! Má»™t ngưá»i thốt lên như váºy.
Nhưng có tiếng khóc sụt sùi đâu đây. Ãó là và i cụ già , bà lão chạnh nhá»› đến tổ tiên, đến bạn bè cá»§a mình, biết đâu trên bước đưá»ng sanh nhai giữa chốn nước đỠrừng xanh, có thân nhân cá»§a hỠđã bá» thân vì đà n sấu nà y. Bó nhang Ä‘ang cháy kia có giải oan được cái chết cá»§a há» không chá»›?
(1). Trầm thá»§y: Loại đất thấp ngáºm nước.
(2). Lung: đầm nhá», sình lầy cạn
(3). �n ong: lấy máºt ong trong rừng
(4). Dây cóc kèn: loại cây dây leo ở rừng nước mặn bá»n chắc, dùng để trói buá»™c rất tốt.
(5). Xuồng lưá»ng: xuồng được là m bằng má»™t cây đục thà nh (xuồng độc má»™c)
(6). Tam tinh: điểm ở trán, giữa hai mắt.
(7). Mác thông: mác có cán dà i.
(8). Kiên Giang đạo: đạo là đơn vị hà nh chÃnh thá»i xưa tương đương má»™t châu, má»™t quáºn.
(9). Lá»n nhang trần: bó (lá»n) nhưng không có bao (trần). Nhà nghèo dùng loại nhang nà y, vì rẻ tiá»n.
(10). Xuổng: thuổng (dụng cụ để đà o đất).
(11). Mốp tươi: loại cây như cây vông, gá»— xốp, dẻo, có thể là m nút chai hay cốt mÅ©. Cá sấu ngáºm phải khúc gá»— mốp, hai hà m răng dÃnh chặt không há miệng ra được nữa.
(12). Cúng "đất Ä‘ai vương trạch": cúng thần cai quản đất Ä‘ai (vương trạch, thá»±c ra là viên trạch, nghÄ©a là vưá»n đất, dân gian nói trệch ra là vương trạch)