|
|
20-09-2008, 06:38 PM
|
|
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hÆ° vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q3
Vua Lê chúa Trịnh (1663 - 1675)
[1a]
K ỷ N h à L ê
Huyá»n Tông Mục Hoà ng Äế
Tên húy là Duy VÅ©, con của Thần Tông, em của Chân Tông, ở ngôi 9 năm, thá» 18 tuổi thì băng, táng ở lăng Quả Thịnh. Vua tÃnh trá»i nhân háºu, vẻ ngÆ°á»i Ä‘oan nghiêm, những năm ở ngôi, trong nÆ°á»›c yên trị, thóc lúa đượa mùa, cÅ©ng đáng gá»i là báºc vua hiá»n váºy. NhÆ°ng ở ngôi không được lâu, thá»±c đáng tiếc!
Quý Mão, [Cảnh Trị] năm thứ 1 [1663] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 17; Thanh Khang Hy năm thứ 2). Mùa xuân, tháng giêng, bấy giá», vua còn nhá» tuổi, VÆ°Æ¡ng sai Tả đô đốc Trạc quáºn công Trịnh Kiêm, Hữu đô đốc Phổ quáºn công Hoà ng SÄ© Khoa, Äô đốc đồng tri CÆ°á»ng quáºn công Nguyá»…n Thụ, Äô đốc thiêm sá»± Giao quáºn công Trịnh Doanh và o coi quân bốn vệ để thị vệ.
Tháng 2, lấy Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng là m Äông các đại há»c sÄ©, thăng tÆ°á»›c tá», Nguyá»…n Danh Thá»±c thăng tÆ°á»›c nam, Nguyá»…n Äình ChÃnh thăng tÆ°á»›c tá», [1b] vì có công lên cá»a quan tiếp nháºn sắc dụ và bạc lụa của Bắc triá»u ban thưởng.
Sai bá»n Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng, Nguyá»…n Danh Thá»±c, Nguyá»…n Äình ChÃnh lên cá»a quan đợi mệnh.
Tặng đô đốc đồng tri Thao quáºn công Mạc KÃnh Môn là m tả đô đốc. KÃnh Môn là há» hà ng nguỵ Mạc, trÆ°á»›c đã đổi lòng quy thuáºn, được phong chức tÆ°á»›c rồi lại trốn vá» Cao Bằng, sau lại vá» là m tôi dÆ°á»›i cá»a khuyết. VÆ°Æ¡ng đức lá»›n bao la, lại bao dung trá»ng đãi. Äến đây chết, lại được tặng.
Tháng 3, cấm quan lại và nhân dân trong nước không được đánh bạc.
Tháng ấy, ngà y 15, con vua là Lê Duy Cáp sinh.
Mùa hạ, tháng 4, gia thăng Thiếu phó Há»™ quáºn công VÅ© Công Thiêm là m chưởng TÆ° lá»… giám tổng thái giám kiêm các giám ty sá»±.
Tháng 5, có lệnh chỉ rằng: Ngá»± sá» Ä‘Ã i khám xét kiện tụng phải theo pháp lệnh, giữ đức liêm khiết, cần mẫn. [2a] Lại có sắc lệnh răn bảo giám sát ngá»± sá» 13 đạo phải nhất luáºt tuân hà nh, không được để Ä‘á»ng án trái cách.
Có lệnh chỉ cho hai ty Thừa Hiến các xứ tra xét các quan phủ huyện sở thuá»™c, viên nà o hết lòng vá»— vá» dạy bảo dân trong hạt, công minh, chÃnh trá»±c, liêm khiết, chÃnh sá»± hay, xá» kiện đúng; viên nà o không biết hết lòng thÆ°Æ¡ng dân, chỉ là m Ä‘iá»u hà khắc tham lam thô bỉ, hối lá»™, lÆ°á»i bá» chÃnh sá»±, thì Ä‘á»u kê tên tâu lên để thăng hay truất.
Tháng 6, sai chánh sứ Lê Hiệu, phó sứ DÆ°Æ¡ng Hạo và Äồng Tôn Trạch sang tuế cống nhà Minh, nhân tiện tạ Æ¡n và báo tang. NÆ°á»›c lá»›n trà n ngáºp cả lúa đồng và nhà cá»a của dân. Vùng Khoái Châu và ThÆ°á»ng TÃn bị hại nhiá»u nhất.
Có lệnh chỉ cho trấn thủ các xứ rằng: Các phạm nháºn trốn tránh thì phải tróc nã, giao cho xét lại để thi hà nh án. Lại răn các quan xét kiện trong ngoà i rằng những phạm nhân nà o không [2b] thuá»™c diện "bát nghị" thì cứ theo tá»™i nặng hay nhẹ mà xỠán, không được cho chuá»™c tá»™i.
Mùa thu, tháng 7, nhắc lại 47 Ä‘iá»u giáo hoá, đại ý nói: Là m tôi hết lòng trung, là m con giữ đạo hiếu, anh em hoà thuáºn, vợ chồng kÃnh yêu nhau là m Ä‘iá»u nhân, cha mẹ sá»a mình để dạy con, thầy trò đối xá» vá»›i nhau bằng đạo, gia trưởng dạy ngÆ°á»i bằng lá»…, con em cung kÃnh cha anh, vợ không được trái chồng, Ä‘Ã n bà chồng chết không con được chuyển riêng của cải Ä‘i, ở là ng xóm thì ngÆ°á»i lá»›n nhá» phải kÃnh yêu nhau, cùng nhau là m lợi trừ hại; không được cáºy mạnh mà lấn áp kẻ yếu; không được gây kiện tụng để kiếm lợi riêng; hà o cÆ°á»ng không được xét kiện, trai gái không được bừa bãi thói dâm; ngÆ°á»i là m chứng việc kiện phải nói thá»±c, không được ham tiá»n của nói sai; nhà trá» nên Ä‘á» phòng kẻ gian nhÆ°ng không được cá»± tuyệt ngÆ°á»i đến ngủ trá»; không được chiếm Ä‘Æ°á»ng Ä‘i là m vÆ°á»n [3a] tược, không được lấn khe ngòi là m hồ ao, mối lợi của rừng núi sông chằm má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u cùng hưởng, ngÆ°á»i đứng đầu phÆ°á»ng, xã, thôn, trang chá»n ngÆ°á»i tốt mà là m; sinh nghiệp phải siêng năng, hưởng ẩm nên tiết kiệm; không được cáºy quyá»n thế mà gá»i gắm việc kiện tụng, không được cố ý Ä‘em ngÆ°á»i già yếu mà gieo vạ cho ngÆ°á»i lÆ°Æ¡ng thiện; không được giả cách là m sÆ° sãi để tránh sai dịch; không được xui ngÆ°á»i kiện tụng để lấy tiá»n của, ngÆ°á»i Ä‘i thÆ°a kiện không được thêu dệt mà vu cho ngÆ°á»i; kẻ buôn bán không được tụ há»p bè đảng mà là m trá»™m cÆ°á»›p; cầu cống Ä‘Æ°á»ng sá chá»— nà o há»ng nát thì sá»a đắp kịp thá»i; sổ sách việc quan không được Ä‘iên đảo; Ä‘á»n má»™ lăng miếu không được lấn phá; con trai, con gái không được là m phÆ°á»ng đồng cốt, nhà có tang không được hát xÆ°á»›ng trong lá»… Trung nguyên; không được ngạo mạn vá»›i ngÆ°á»i quan trưởng; không được dụ dá»— Ä‘em ngÆ°á»i Ä‘i bán; lấy nhau nên phân biệt tá»™c loại, không được đòi tiá»n của; tang lá»… phải tuỳ già u nghèo [3b] không được yêu sách ăn uống; cấy ruá»™ng xâm canh không được đòi nhau tiá»n thóc, cùng ở má»™t là ng không được cÆ°á»›p Ä‘oạt tà i váºt của nhau. Những Ä‘iá»u trên đây, ban bố khắp nÆ°á»›c, các nha môn Thừa Hiến các xứ và phủ, châu, huyện Ä‘á»u phải là m sao thà nh má»™t bản treo ở nÆ¡i coi việc và chuyển gá»i tá»›i các xã sở thuá»™c, má»—i xã Ä‘á»u viết ra bảng treo ở đình, cho các quan viên, giám sinh, sinh đồ, xã trưởng, cứ đến ngà y có việc là ng thì há»™i há»p Ä‘Ã n ông, Ä‘Ã n bà , ngÆ°á»i già , ngÆ°á»i trẻ đến giảng giải hiểu thị, để được tai mắt thấm nhuần, biết sá»± khuyên răn. Từ đây lòng ngÆ°á»i dần dần theo vá» tục thiện.
Tháng 8, có lệnh chỉ cho thừa ty các xứ xét dân trong hạt nếu có ngÆ°á»i khách nÆ°á»›c ngoà i trú ngụ thì phải khai trình lên, tuỳ nghi khu xỠđể phân biệt phong tục.
Tháng 9, lấy Nguyá»…n Công BÃch là m tham chÃnh xứ Kinh Bắc, Nguyá»…n Thiá»m là tham chÃnh xứ Hải DÆ°Æ¡ng. [4a] Nguyá»…n Danh Thá»±c là Hình khoa đô cấp sá»± trung, Lê Công Triá»u là m giám sát ngá»± sỠđạo Thanh Hoa.
Sá»a Ä‘iện Chiêu Sá»± ở Ä‘Ã n Nam Giao. TrÆ°á»›c đây, Ä‘Ã n Nam Giao đã có Ä‘iện, nhÆ°ng quy mô còn nhá» hẹp. Äến đây VÆ°Æ¡ng sai là m thêm. Nhà chÃnh Ä‘iện thì cá»™t vuông, lát ná»n bằng đá, trong sà n ngoà i sà n Ä‘á»u xây đá, cá»™t, rÆ°á»ng, hoà nh, rui Ä‘á»u sÆ¡n son thếp và ng, quy mô chế Ä‘á»™ má»›i mẻ rá»±c rỡ. VÆ°Æ¡ng lại sai từ thần là bá»n Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng là m văn khắc và o đá để ghi lại việc nà y.
Mùa đông, tháng 10, cấm ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c há»c đạo Hoa Lang2753 . TrÆ°á»›c đây, có ngÆ°á»i nÆ°á»›c Hoa Lang và o ở nÆ°á»›c ta, láºp ra đạo lạ để lừa phỉnh dân ngu. Bá»n Ä‘Ã n ông, Ä‘Ã n bà ngu dốt nhiá»u kẻ tin má»™. TrÆ°á»ng giảng đạo ngÆ°á»i ở há»—n tạp, trai gái không phân biệt. TrÆ°á»›c đã Ä‘uổi ngÆ°á»i giảng đạo Ä‘i rồi mà [4b] sách đạo và nÆ¡i giảng hãy còn, thói tệ chÆ°a đổi. Äến đây lại nghiêm cấm.
Lấy Nguyá»…n Viết Nhiệm là m thừa chÃnh sứ xứ Thái Nguyên, Phạm Duy Chất là m tham chÃnh xứ SÆ¡n Tây.
Tháng 11, giảm xá tiá»n thuế Ä‘inh cho dân bốn trấn có mức Ä‘á»™ khác nhau, vì nÆ°á»›c lụt tổn hại lúa má.
Thi Hương các sĩ nhân trong nước.
Tháng 12, lấy Vệ quáºn công Trịnh Bệ là m đô đốc đồng tri.
Giáng Phạm Láºp Lá»… là m Binh khoa đô cấp sá»± trung, vì Láºp Lá»… là m tham chÃnh xứ Hải DÆ°Æ¡ng khám xét đê Ä‘iá»u không đúng sá»± thá»±c.
Lấy Äô đốc đồng tri Lá»™c quáºn công Äinh Văn Tả hà nh chức đô tổng binh xứ Yên Quảng.
Sai quan Kinh đi hai xứ Thanh Hoa và Nghệ An là m sổ khai lệ2754 .
Giáp Thìn, [Cảnh Trị] năm thứ 2 [1664], (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 18; Thanh Khang Hy năm thứ 3). Mùa xuân, tháng 2, tham chÆ°á»›c Ä‘iá»u lệ thi Há»™i, [5a] từ đó, dùng là m quy chế lâu dà i.
Vua gia tôn Vương theo điển lễ đặc biệt, hiểu dụng các quan văn võ rằng:
"Trẫm nghe, dá»±ng nên cÆ¡ nghiệp vô cùng, tất để tiếng tốt vô cùng, đã có công lao đặc biệt, phải đãi bằng lá»… đặc biệt. Khắc và o bia đá, muôn thuở còn ghi. NÆ°á»›c nhà ta thừa thá»i mở váºn, ứng trá»i thuáºn ngÆ°á»i. Thái Tổ Cao Hoà ng Äế khởi nghÄ©a bình Ngô, khi ấy, phần nhiá»u nhỠở hiá»n thần ra sức mà nên công khai sáng. Äai mÅ© áo xiêm vì thế lại chÃnh Ä‘Ãnh, cÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng giá»ng mối nhỠđó lại rõ rà ng. Công to đức lá»›n, kể cÅ©ng hiếm có. Liệt thánh hoà ng đế nối nghiệp xÆ°a, theo phép tổ, bấy giá» thá»±c nhá» có huân thần giúp đỡ mà giữ được nghiệp nhà . Ká»· cÆ°Æ¡ng pháp Ä‘á»™, không gì không đủ, hiểu lệnh Ä‘iển chÆ°Æ¡ng rá»±c rỡ đáng êu. Công cao nghiệp lá»›n, tốt đẹp bá»™i phần. NhÆ°ng từ khoảng năm Quang Thuáºn, Thống Nguyên2755 [5b] bị kẻ gian thần há» Mạc manh tâm cÆ°á»›p ngôi nhÆ° Nghệ Trạc trong khoảng 6 năm không còn nhà Hạ nữa2756 . May sao thá»i mở váºn trung hÆ°ng, sinh ra tiên tổ há» Trịnh là Thế Tổ Thái VÆ°Æ¡ng2757 , Thà nh Tổ Triết VÆ°Æ¡ng2758 dấy lên từ ngÆ°á»i áo vải, xÆ°á»›ng xuất nghÄ©a quân lo việc trừ tà n bạo cho thiên hạ, giữ yên xã tắc, tôn láºp Hoà ng tổ ta là Trang Tông Dụ Hoà ng Äế2759 , Trung Tông VÅ© Hoà ng Äế2760 . CÆ¡ nghiệp trung hÆ°ng bắt đầu từ đó. Äến khi Anh Tông Tuấn Hoà ng Äế2761 nối ngôi, có bá»n tiểu nhân Cảnh Hấp, Äình Ngạn gièm pha, gây ra việc bất bình. Lúc ấy Thà nh Tổ Triết VÆ°Æ¡ng lâm cảnh nguy nghi mà không ngại, chịu trách nhiệm lá»›n mà chẳng từ, tôn láºp Thế Tông Nghị Hoà ng Äế lên ngôi ở Ä‘iện hà nh tại Vạn Lại và đem đại quân quét trừ nguỵ Mạc, thu phục kinh thà nh. Anh hùng Ä‘á»u trong vòng sai khiến, thiên hạ [6a] đã trong lòng tay. Lại dốc nghÄ©a tôn vua, kÃnh rÆ°á»›c thánh giá tiến vá» thà nh Thăng Long. Váºt cÅ© lấy lại, xã tắc thêm tÆ°Æ¡i. Thánh đức văn công đã sáng soi trá»i đất, vá»— yên nhà nÆ°á»›c nhÆ° bà n thạch, thái sÆ¡n, dẫu bà i thÆ¡ trung hÆ°ng, văn bia trung hÆ°ng cÅ©ng không thể hình dung được muôn má»™t. Tiếp đến KÃnh Tông Huệ Hoà ng Äế trị nÆ°á»›c mong lâu dà i phúc tốt, kết thân nên nghÄ©a cả vợ chồng2762 , ngỠđâu thông đồng vá»›i mÆ°u gian của nghịch Xuân2763 , đến ná»—i xảy ra hấn khÃch không tốt. Lúc ấy Thà nh Tổ Triết VÆ°Æ¡ng không chút bợn lòng, không lấy thiên hạ là m của riêng, lại tôn láºp Hoà ng khảo ta là Thần Tông Uyên Hoà ng Äế, vâng chiếu mệnh lá»›n nối giữ nghiệp cả, nà o Ä‘iển lá»…, nà o chế Ä‘á»™, Ä‘á»u nhá» công Ä‘Ã o tạo của Văn Tổ Nghị VÆ°Æ¡ng cả. Nay Äại nguyên suý chưởng quốc chÃnh Thượng sÆ° Tây VÆ°Æ¡ng giúp đỡ [6b] hoà ng gia, vá»— yên trong ngoà i, lòng trung ái đăm đăm, trÆ°á»›c sau không đổi. Lại chuyên uá»· vÆ°Æ¡ng thế tá» là khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh kiêm tổng chÃnh binh thái uý Nghi quáºn công Trịnh Căn, bên trong giúp đỡ chÃnh quyá»n, bên ngoà i ra oai vÅ© vệ, trừng trị giặc Ô Châu2764 không dâng cống, lấy lại bá» cõi cÅ© trong bản đồ2765 . Công trùm vÅ© trụ, đức khắp sinh linh, thiên hạ nhỠđó được bình
yên, mà nhà ta truyá»n nối được lâu dà i, hưởng ná»n thịnh trị đến vô cùng Ä‘á»u là công sức của nhà VÆ°Æ¡ng khuông phù má»›i được nhÆ° thế. Äến khi Hoà ng khảo ta má»i mệt chầu trá»i, trong lúc nguy nghi, Ä‘á»u nhá» Thượng sÆ° Tây VÆ°Æ¡ng đảm Ä‘Æ°Æ¡ng việc ký thác con côi, cho phủ tiết chế và đại thần văn võ trăm quan tôn láºp ta lên ngôi hoà ng đế nối nghiệp lá»›n. Äã có công vì dạy bảo từ bé2766 , được hưởng phúc vì thuáºn theo ngÆ°á»i hiá»n2767 . Công Æ¡n sá»a sang tin cáºy [7a] nhÆ° thế, so vá»›i công đức của Ä‘á»i trÆ°á»›c lại cà ng to hÆ¡n. Từng nghe, lá»… kÃnh đại thần Ä‘á»i xÆ°a, có ngÆ°á»i được kÃnh trá»ng mà không phải xÆ°ng tên, có ngÆ°á»i được kÃnh trá»ng mà không phải lạy. Huống chi nay Thượng sÆ° Tây VÆ°Æ¡ng có huân lao to lá»›n vá»›i thiên hạ, công đức bao la nhÆ° trá»i, lòng trung thấu tá»›i vầng nháºt, so vá»›i Ä‘á»i trÆ°á»›c chÆ°a từng có ai, xét trong sá» xÆ°a cÅ©ng chÆ°a từng nghe thấy. Nếu không biểu dÆ°Æ¡ng cho thá»±c rõ, sao xứng được vá»›i văn công thánh đức của VÆ°Æ¡ng, thoả lòng trông cáºy của trẫm? Từ nay trở Ä‘i, nên tôn bằng lá»… không xÆ°ng tên, không phải lạy, khi và o chầu thì đặc cách đặt giÆ°á»ng gá»— bên tả ngá»± Ä‘iện để tá» ra Ä‘iển lá»… đặc biệt. Trẫm tuổi trẻ nối ngôi, tuy chÆ°a biết hết được ngá»n nguồn lai lịch, song thÆ°á»ng được nghe lá»i cố mệnh, không thể không tuyên dụ khắp thiên hạ, để biết công đức lá»›n của nhà VÆ°Æ¡ng. Bá»n các ngÆ°Æ¡i hãy kÃnh theo!".
[7b] Tháng 3, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n VÅ© Duy Äoà n 13 ngÆ°á»i.
Lấy Nguyá»…n Nhuáºn là Hình bá»™ tả thị lang, Nguyá»…n Quốc Khôi là m Hình bá»™ Hữu thị lang, Hoà ng Vinh là Äại lý tá»± khanh.
Mùa hạ, tháng 4, sai Phó tÆ°á»›ng thiếu phó Tông quáºn công Trịnh Hoà nh và Bồi tụng Lá»… bá»™ tả thị lang Phong Lá»™c tá» Ngô Tuấn phúc khảo sinh đồ các xứ ở bãi cát sông Nhị.
TrÆ°á»›c đây, phép thi lá»ng lẻo, còn cho mang sách. Từ năm Canh Tý đến nay, tuy đã cấm chỉ, nhÆ°ng vẫn chÆ°a được chặt chẽ, ngÆ°á»i thi Ä‘á»— phần nhiá»u dốt nát, nhá» ngÆ°á»i là m bà i, dÆ° luáºn xôn xao. Äến đây, sai quan phúc khảo sinh đồ ba khoa Äinh Dáºu, Canh Tý và Quý Mão. Äá» thi dùng má»™t bà i thÆ¡ ÄÆ°á»ng và má»™t bà i ám tả chÃnh văn kiêm đại chú trong Kinh Truyện. NgÆ°á»i nà o Ä‘á»— vẫn được là sinh đồ, ngÆ°á»i nà o há»ng phải ở lại 3 năm [8a] há»c táºp, cho miá»…n tạp dịch. Nếu thi lại lần nữa vẫn không Ä‘á»— má»›i trở vá» là m dân, chịu tạp dịch. Bấy giá» ngÆ°á»i há»ng đến quá ná»a.
Tháng 5, lúa chiêm được mùa to.
Cấm tá»± tiện cho chức tÆ°á»›c. Khi ấy những kẻ được tin yêu, nhiá»u ngÆ°á»i xin bừa chức tÆ°á»›c và phong tặng, đến ná»—i có nhiá»u chức tÆ°á»›c nhÅ©ng lạm, cho nên có lệnh cấm.
Láºp năm thứ đồ Ä‘ong thóc gạo: thược, cáp, thăng, đấu, há»™c2768 , phá»ng theo 6 ống luáºt Hoà ng Chung2769 là m chuẩn, ban cho các nha môn trong ngoà i nhất luáºt tuân hà nh.
Tháng 6, thi Äiện. Cho Nguyá»…n Viết Thứ Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n LÆ°Æ¡ng Máºu Huân 12 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Lấy Nguyá»…n Năng Thiệu là m Lại bá»™ tả thị lang, VÅ© Vinh Tiá»n là m phó đô ngá»± sá», Nguyá»…n Danh Thá»±c là m tham chÃnh xứ Thanh Hoa, Lê Công Triá»u là m hiến sát sứ xứ Thanh Hoa.
Giáng Hữu đô đốc Lai quáºn công Trịnh Bách là m đô đốc đồng tri, Äô đốc [8b] đồng tri Toản quáºn công Trịnh Sâm là m đô đốc thiêm sá»±. Bấy giá» Trịnh Bách và Trịnh Sâm cùng là m Ä‘á» lÄ©nh, không biết cấm giữ thủ hạ, thả sức nhÅ©ng tệ, ăn đút và ng bạc nên bị giáng chức.
Tháng 6 nhuáºn, Hữu đô đốc Toà n quáºn công Trịnh Äệ chết, tặng thiếu bảo.
Láºp Ä‘iá»u lệ trÆ°ng thu tiá»n bồi thÆ°á»ng và tiá»n phạt. Äại khái định rằng: Ở các xã dân có kẻ nà o gian phi hung bạo, mà ngÆ°á»i cùng há», cùng xã ngà y thÆ°á»ng không biết răn dạy, đến lúc việc xảy ra, lại không biết bắt ná»™p thì Ä‘á»u phải phạt 50 quan tiá»n. Còn tiá»n bồi thÆ°á»ng của cải, tÃnh mạng thì thu ở phạm nhân, không được bắt lây ngÆ°á»i khác. Nếu phạm nhân túng quẫn không có thì cho phép lấy tiá»n phạt mà cấp cho ngÆ°á»i bị hại để chôn cất.
Từ đấy, các ty xét kiện tuân theo là m lệ thÆ°á»ng.
Mùa thu, tháng 7, nhắc lại lệnh cấp y phục vượt quy chế. Bấy giá» y phục của quan viên và dân chúng phần nhiá»u không may theo má»±c thÆ°á»›c quy định, đến đây nhắc lại lệnh cấm.
[9a] Tháng 8, lấy Phạm Chất là Hình khoa đô cấp sự trung.
Mùa đông, tháng 10, Hình bá»™ thượng thÆ° tri sÄ© là Quế ÄÆ°á»ng hầu Văn Doãn Hoà ng chết, tặng tÆ°á»›c quáºn công.
Tháng 11, ngà y Máºu Tý mồng 1, có nháºt thá»±c.
Ngà y Ká»· Sá»u, sao Chổi má»c ở phÆ°Æ¡ng đông nam, vùng sao Dá»±c và sao Chẩn, Ä‘uôi trá» vá» sao TrÆ°Æ¡ng, dà i 5 trượng. Vua và VÆ°Æ¡ng Ä‘á»u xét mình răn sá»a, lánh cung Ä‘iện, giảm món ăn, bá» ca nhạc. Äòi các quan văn võ và o bà n Ä‘iá»u hay dở của chÃnh sá»±, triệt bá» ngay các sở tuần ty thuá»·, bá»™ không có trong hạn ngạch, gồm 13 xứ2770 (nhÆ° tuần ty ChÃnh Äại, tuần ty Má»™ Chu, ...). Lòng ngÆ°á»i mừng vui, từ đấy sao Chổi tan dần.
Bấy giá», những phạm nhân đã xỠán, nhiá»u kẻ chạy trốn. Có lệnh chỉ cho ra tá»± thú, tá»™i nặng được giảm, tá»™i nhẹ thì được tha, kẻ nà o không ra thú thì bắt tá»™i.
Äặt quan chưởng và thá»± của 5 phủ. [9b] Gia phong Thái phó Khê quáºn công Trịnh TrÆ°Æ¡ng là m Trung quân đô đốc phủ tả đô đốc chưởng phủ sá»±, Thái phó Lý quáºn công Trịnh Äống là Äông quân đô đốc phủ tả đô đốc chưởng phủ sá»±, Thiếu uý Văn quáºn công Trịnh Kiá»n là m Nam quân đô đốc phủ tả đô đốc thá»± phủ sá»±, Thiếu phó Äiện quáºn công Trịnh á»c là m Bắc quân đô đốc phủ tả đô đốc thá»± phủ sá»±.
Äặt đủ viên số thượng thÆ° sáu bá»™. Lấy Tham tụng Phạm Công Trứ là m Lại bá»™ thượng thÆ°, Bồi tụng Trần Äăng Tuyển là m Há»™ bá»™ thượng thÆ°, Nguyá»…n Năng Thiệu là m Lại bá»™ thượng thÆ°, VÅ© Duy Chà là Binh bá»™ thượng thÆ°, Phan Kiêm Toà n là Hình bá»™ thượng thÆ°. Lại lấy Lê SÄ© Triệt là m Ngá»± sá» Ä‘Ã i đô [10a] ngá»± sá».
Xét công Ä‘i sứ. Lấy Lá»… bá»™ hữu thị lang PhÆ°Æ¡ng Quế bá Lê Hiệu là m Công bá»™ thượng thÆ°, thăng tÆ°á»›c hầu; Quốc tá» giám tÆ° nghiệp Diên Lá»™c tá» DÆ°Æ¡ng Hạo là Công bá»™ tả thị lang, thăng tÆ°á»›c bá; Hình khoa đô cấp sá»± trung NghÄ©a LÄ©nh nam Äồng Tồn Trạch là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, thăng tÆ°á»›c tá». Lại thấy Nguyá»…n Thế Tân, thông hiểu tiếng phÆ°Æ¡ng Bắc, theo sứ thần là m được việc, thăng là m tham chÃnh xứ Kinh Bắc, tÆ°á»›c bá.
Lấy Äại lý thiếu khanh HÆ°á»›ng Trạch tá» VÅ© PhÆ°Æ¡ng Trượng là m Thái bá»™c tá»± khanh, Thái thÆ°á»ng thiếu khanh Liêm DÅ©ng tá» Trần Äăng Doanh là m Thượng bảo tá»± khanh vì cá»› theo Lý Quốc phủ từng Ä‘i đánh dẹp có công.
Lấy con gái thứ của VÆ°Æ¡ng là Trịnh Thị Ngá»c Ãng là m chÃnh cung.
Có lệnh chỉ cho Thừa ty các xứ phải sao gá»i cho các huyện quan sở thuá»™c rằng: Hà ng năm cứ đến [10b] kỳ tháng 10, Ä‘i khám đê Ä‘iá»u ở dân gian, chá»— nà o nên sá»a đắp thì kê thá»±c tâu lên. Chá»— nà o công trình nhá» thì chiếu bổ cho các xã dân những nÆ¡i thế nÆ°á»›c có thể chạy đến nháºn sá»a đắp riêng do huyện quan đốc thúc; chá»— nà o công trình to lá»›n thì đợi sai quan đốc là m. Hạn đến ngà y mồng 10 tháng giêng khởi công, trung tuần tháng 3 phải là m xong. Lấy đó là m quy định lâu dà i.
Tháng 12, nhà Thanh sai chánh sứ Ngô Quang và bá»n phó sứ Chu Chà Viá»…n sang dụ tế Thần Tông Uyên Hoà ng Äế.
Lá»i văn tế viết: "PhÆ°Æ¡ng xa dãi lòng thà nh má»™ nghÄ©a, là m phên chấn, giúp công lao. Quốc gia rá»™ng Æ¡n vá»— ngÆ°á»i xa, tặng lá»i viếng, tá» thÆ°Æ¡ng xót. Quốc vÆ°Æ¡ng An Nam ngÆ°Æ¡i, thà nh tâm quy thuáºn, theo hoá dốc lòng. Dâng tai giặc bắt ná»™p nguỵ vÆ°Æ¡ng, giúp quân lÃnh diệt trừ giặc Äặng. Lòng trung đã rõ, [11a] công lao rất nhiá»u. ÄÆ°Æ¡ng định ban ân sủng khác thÆ°á»ng, ngỠđâu đã vá»™i sa sÆ°Æ¡ng sá»›m. Nay nghe cáo phó, hết sức xót thÆ°Æ¡ng. Äặc ban nghi lá»… phúng thăm để tá» tình nhá»› tiếc. Than ôi! Cõi Nam ngá»c cung cầu tiến cống, dốc chà trung thà nh; hồn âm vẻ hoa cổn Ä‘iểm tô, rạng nÆ¡i chÃn suối. Nếu tinh linh sáng suốt, mong kÃnh nháºn Æ¡n ban".
Äiện Nam Giao là m xong.
Ất Tỵ, [Cảnh Trị] năm thứ 3 [1665], (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 19; Thanh Khang Hy năm thứ 4). Mùa xuân, tháng 3, cho các chức trong ngoà i được thăng cấp. Lấy Hà n lâm viện thị giảng Äặng Công Chất là m Công bá»™ hữu thị lang, Lê Äức Vá»ng là m thừa chÃnh sứ xứ Hải DÆ°Æ¡ng, Nguyá»…n Vỹ là m thừa chÃnh sứ xứ Yên Quảng, Phạm Duy Chất là m Äông các đại há»c sÄ©, Nguyá»…n VÄ©nh là m tham chÃnh xứ Nghệ An, Phạm Láºp Lá»… là m tham chÃnh xứ SÆ¡n Tây, Bùi Äịnh Viên là m Äông các há»c sÄ©, Nguyá»…n Công BÃch [11b] là m Thái Ä‘Æ°á»ng tá»± khanh, Nguyá»…n Äình ChÃnh là m Phụng Thiên phủ doãn, Phạm Chất, Lê Äắc Toà n, Uông Nhuệ, LÆ°Æ¡ng Nghị, Lê Vinh, Hoà ng Äức Äôn Ä‘á»u là m đô, cấp sá»± trung; Nguyá»…n Vinh Thịnh, VÅ© Báºt Hà i là m Ä‘á» hình giám sát ngá»± sá»; Äá»— Thiện ChÃnh, Nguyá»…n Công Báºt, VÅ© Cầu Hối, Lê Chà Äạo, Lê Nhân Kiệt, Äà m Äặng Dụng Ä‘á»u là m cấp sá»± trung; Lại Äăng Tiến, Lê Trà Bình, Mai Trá»ng Hoà , Phi Äăng Nhiệm Ä‘á»u là m hiến sát sứ; VÅ© Công Bình, Ngô Sách Dụ là m Hà n lâm viện hiệu thảo; Nguyá»…n Äình Trụ, Nguyá»…n Quang Thiện, Lê Thức, Nguyá»…n SÄ© Giáo, Nhữ Tiến Dụng, LÆ°Æ¡ng Máºu Huân, VÅ© Trác Lạc, Nguyá»…n Viết DÆ°Æ¡ng, Nguyá»…n Tiến Tà i, Bùi Tông Ä‘á»u là m giám sát ngá»± sá». Lại lấy Kinh lịch Nguyá»…n Quang Nhạc là m tÆ° nghiệp, Nguyá»…n Äăng Minh là m hiến sát sứ xứ HÆ°ng Hoá; TrÆ°Æ¡ng Luáºn Äạo, Lê Thuần Phỉ, Ninh Äạt, Lê Liêu, [12a] Nguyá»…n Cung Ä‘á»u là m giám sát ngá»± sá». Khi ấy, bá»n Quang Nhạc, Äăng Minh Nguyên trÆ°á»›c bị giáng bãi, đến đây cho thăng cấp, cho nên lại được bổ dùng. Có lệnh chỉ cho Ngá»± sá» Ä‘Ã i khảo xét công việc đã là m của quan lại các nha môn trong ngoà i. Quan thì chia thà nh ba báºc, lại thì chia thà nh hai báºc, cứ cuối năm thì kê ra từng loại tâu lên để xét việc thăng giáng, từ đấy lấy là m lệ thÆ°á»ng.
Mùa hạ, tháng 4, gia phong phiên thần Lạng SÆ¡n Nguyá»…n Äình Kế tÆ°á»›c Hoằng quáºn công vì đã dụ được thổ tù Bế Công Lượng và Bế Quốc Tế quy thuáºn.
Lấy Tham nghị Phạm Công Kiêm là m tham chÃnh xứ SÆ¡n Nam.
Lá»… bá»™ tả thị lang Từ Liêm hầu Nguyá»…n Khả Trạc vì tuổi già xin trà sÄ©, vua y cho. Gia thăng Công bá»™ thượng thÆ° Từ quáºn công, lại cấp cho Ä‘iá»n lá»™c để dưỡng già .
Có lệnh chỉ [12b] nhắc lại lệnh cấm chá»i gà , đánh cá», đánh bạc và các việc đồng cốt, sÆ° sãi.
Có lệnh chỉ cho các ty xét kiện trong ngoà i rằng: nếu xét kiện có xỠán ngÆ°á»i nà o thì kê rõ từng loại tâu lên, tá»™i đến xá» tá» thì giao xuống xét lại rồi má»›i thi hà nh. Tá»™i chặt chân, phạt trượng thì được tuỳ tiện thi hà nh, không được để án Ä‘á»ng lại.
Mùa thu, tháng 7, Lá»… bá»™ tả thị lang Phong Lá»™c tá» Ngô Tuấn tuổi 70, xin vá» trà sÄ©. Vua y cho. Gia thăng Công bá»™ thượng thÆ°, tÆ°á»›c bá, lại cấp cho lá»™c Ä‘iá»n và ngÆ°á»i hầu để dưỡng già .
Tháng 8, sách láºp chÃnh cung Trịnh Thị Ngá»c Ãng là m hoà ng háºu.
Tôn mẹ thân sinh ra vua là Phạm Thị Ngá»c Háºu là Hoà ng thái háºu (Thái háºu ngÆ°á»i là ng Quả Nhuệ, huyện Lôi DÆ°Æ¡ng).
Mùa đông, tháng 11, sai quan khảo xét công việc đã là m của các ty trong ngoà i. Giáng Há»™ bá»™ thượng thÆ° Xuyên quáºn công Trần Äăng Tuyển là Há»™ bá»™ tả thị lang; Lá»… bá»™ [13a] thượng thÆ° DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Năng Thiệu là Lá»… bá»™ tả thị lang; Lại bá»™ tả thị lang Äạo Giang tá» Nguyá»…n Tông Lá»… là m Lá»… bá»™ hữu thị lang; Äô ngá»± sá» Quế Hải hầu Lê SÄ© Triệt là m Hình bá»™ tả thị lang; Phó đô ngá»± sá» Lệ Hải tá» VÅ© Vịnh Tiến là m thái bá»™c tá»± khanh; Thiêm đô ngá»± sá» Cảo Xuyên nam Trịnh Thì Tế là m Hồng lô tá»± khanh; Hình bá»™ thượng thÆ° Thuỵ quáºn công Phan Kiêm Toà n là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, vì bá»n Äăng Tuyển
là m ngá»± sá» khi trÆ°á»›c và bá»n SÄ© Triệt Ä‘Æ°Æ¡ng là m ngá»± sá» xét việc kiện tụng bá» cháºm quá kỳ hạn, mà Kiêm Toà n giữ bá»™ Lại khi trÆ°á»›c đã thuyên bổ vượt cấp. TrÆ°á»›c đó, Công Kiêm con Lại bá»™ thượng thÆ° Phạm Công Trứ từ chức tham nghị được thăng tham chÃnh, triá»u thần cho là không được, rủ nhau cố ngăn. VÆ°Æ¡ng không bằng lòng, láºp tức sai Công Trứ [13b] và Lê Hiệu tra xét công việc các ty đã là m, cho nên Ä‘á»u bị giáng truất.
Äịnh Ä‘iá»u lệ phẩm thứ bổ dùng. Nếu ai có quân công, trÆ°á»›c đã được trao chức và thêm tÆ°, lại được chiếu theo thứ báºc vá» công trạng và theo phẩm cấp mà thăng bổ.
Có lệnh chỉ cho Thừa ty các xứ chá»n kỹ ngÆ°á»i các huyện xã trong hạt, ngÆ°á»i nà o hiếu thảo liêm khiết thì kê tên tâu lên, sai quan duyệt tuyển, tuỳ tà i mà bổ nhiệm.
Nhắc lại các Ä‘iá»u vá» hà nh nghi, phẩm phục và đồ dùng.
Tháng 12, lấy Thân Äức Tà i là m tham đốc Hán quáºn công.
Gia thăng Binh bá»™ hữu thị lang Nhuáºn Duệ tá» Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng tÆ°á»›c bá, vì nhiá»u lần lên cá»a quan đợi mệnh tiếp sứ thần được việc.
Lấy Há»™ bá»™ hữu thị lang NghÄ©a LÄ©nh tá» Äồng Tồn Trạch là m Công bá»™ tả thị lang.
Gia thăng Äá» hình giám sát ngá»± sá» VÅ© Báºt Hà i tÆ°á»›c ThÆ° Trạch nam, Hình [14a] khoa cấp sá»± trung Lê Nhân Kiệt tÆ°á»›c Lăng Khuê nam, Ä‘á»u vì được sai Ä‘i công vụ ở Yên Quảng nên đặc cách cho thăng.
Lấy Trần Tiến Triá»u là m quan đốc Kiêm quáºn công.
Có lệnh chỉ rằng từ nay trở Ä‘i, các ty xét kiện đã xét xỠđúng lẽ, mà ngÆ°á»i kiện xin báºy xét lại, thì tuỳ theo việc kiện lá»›n hay nhá», chiếu theo quan phẩm cao hay thấp, bắt phải ná»™p tiá»n tạ theo mức Ä‘á»™ khác nhau.
Äông các đại há»c sÄ© Phạm Duy Chất chết, tặng Công bá»™ hữu thị lang.
BÃnh Ngá», [Cảnh Trị] năm thứ 4 [1666] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 20; Thanh Khang Hy năm thứ 5). Bấy giá» con cháu há» Mạc là KÃnh VÅ©2771 chiếm cứ Cao Bằng, là m hại dân địa phÆ°Æ¡ng. Phiên tÆ°á»›ng Thái Nguyên là Thông quáºn công Hà SÄ© Tứ Ä‘em quân bản xứ Ä‘i đánh, bị giặc bắt được. Tin báo vá», VÆ°Æ¡ng sai Thái phó Lý quáºn công Trịnh Äống là m thống lÄ©nh, Thiếu uý Hà o quáºn công Lê Thì Hiến là m phó, Hồng lô tá»± khanh Cảo Xuyên nam Trịnh Thì Tế, Lại khoa cấp sá»± trung Äá»— Thiện ChÃnh là m đốc thị, [14b] Ä‘em các quân tiến đánh, KÃnh VÅ© bèn giết. Thông quáºn công Hà SÄ© Tứ, bá» sà o huyệt trốn và o rừng núi. Thế là quan quân phóng lá»a đốt cháy chổ ở của KÃnh VÅ© rồi vá».
Tháng 2, thăng Tham chÃnh Thanh Hoa là Nguyá»…n Danh Thá»±c là m Hồng lô tá»± khanh, thưởng cho 100 quan tiá»n. Bấy giá» có Giám sát Ngá»± sá» Lê Liêu vốn cùng Ä‘á»— má»™t khoa sÄ© vá»ng vá»›i Danh Thá»±c, vốn quen biết nhau. Äến khi Liêu có tang cha, vỠđể tang, là m nhiá»u Ä‘iá»u trái lẽ, phi pháp, có ngÆ°á»i kiện đến cá»a quan. Danh Thá»±c xét được tá»™i trạng, xá» theo lẽ công, kÃnh phải lên xin bắt tá»™i. VÆ°Æ¡ng thượng khen là không thiên vị ngÆ°á»i thân quen, nên đặc cách thăng thưởng.
Mùa hạ, tháng 4, có lệnh chỉ truyá»n cho các tÆ°á»›ng hiệu cai quản phải chăm sóc quân lÃnh, nếu có ngÆ°á»i Ä‘au ốm thì cấp cho thuốc thang nuôi nấng, [15a] hà ng năm lấy đó là m quy định chung.
Lấy Uông Nhuệ là m tham chÃnh xứ Thanh Hoa.
Tháng 5, nhà Thanh sai Phạm Thà nh Công và Mã Văn BÃch mang sắc dụ đến cá»a Nam Quan, bảo bắt giải lÅ© giặc biển DÆ°Æ¡ng Nhị, DÆ°Æ¡ng Tam. Sai Äông các há»c sÄ© Bùi Äình Viên, Hà n lâm thị thÆ° Äà o Công ChÃnh lên cá»a quan tiếp nháºn Ä‘Æ°a vá» Kinh.
Ngà y rằm Giáp Ngá», có nguyệt thá»±c.
Có lệnh chỉ cho các nha môn xét kiện rằng: các việc kiện tụng phải xét, nếu có Ä‘Æ¡n nên nháºn mà không nháºn, đến khi ngÆ°á»i kiện khiếu khống vượt cấp thì phải xá» phạt theo mức Ä‘á»™ khác nhau.
Tháng 6, ngà y mồng 1 Canh Tuất, có nháºt thá»±c. Äại xá má»™t phần mÆ°á»i thuế Ä‘inh trong nÆ°á»›c, dân rất vui lòng.
Có lệnh chỉ cho các viên ná»™i giám, ngÆ°á»i nà o có con cháu nuôi được nhiêu ấm thì hạn theo chức phẩm cao thấp khác nhau.
Mùa thu, tháng 8, ngà y mồng 9 có sao sa như mưa.
Tháng 9, VÆ°Æ¡ng Ä‘i kinh [15b] lý thăm xét phong tục của dân. Äi đến cá»a biển Diêm Há»™ (Diêm Há»™ là tên xã, thuá»™c huyện Thuỵ Anh)2772 thăm há»i các trưởng lão trong dân gian, ban cho tiá»n, ngÆ°á»i 80 tuổi trở lên má»—i ngÆ°á»i được 3 quan, 70 tuổi trở lên má»—i ngÆ°á»i được 2 quan, lòng dân vui mừng. Lại sai dà n thuyá»n ghe trên mặt biển, chở binh mã, táºp chiến tráºn, để phô trÆ°Æ¡ng uy vÅ©. Lại Ä‘i đến miá»n NgÅ© Mạn, ban cho các trưởng lão cÅ©ng nhÆ° ở Diêm Há»™, rồi vá» Kinh sÆ°.
Lấy VÅ© Thiêm là m tham chÃnh xứ SÆ¡n Tây, Nguyá»…n Äình ChÃnh là m tham chÃnh xứ Kinh Bắc, Nguyá»…n Công BÃch là m tham chÃnh xứ Hải DÆ°Æ¡ng, Äà o Công ChÃnh là m Phụng Thiên phủ doãn.
Tháng 12, cho Thừa chÃnh sứ xứ Yên Quảng Thuần Lá»… bá Nguyá»…n Vỹ thăng Công bá»™ hữu thị lang, tÆ°á»›c hầu, vá» trà sÄ©. Vỹ khi ấy đã 77 tuổi.
Äiá»u ngang chức cho tham chÃnh xứ Kinh Bắc Quảng Lâm bá Nguyá»…n [16a] Thế Tân là m tham chÃnh xứ Thái Nguyên vì Tân khảo khoá không đúng sá»± thá»±c.
Äinh Mùi, [Cảnh Trị] năm thứ 5 [1667] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 21; Thanh Khang Hy năm thứ 6). Mùa xuân, tháng 2, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Hữu Äăng 3 ngÆ°á»i.
Tháng 3, nhà Thanh sai chánh sứ Trình PhÆ°Æ¡ng Triá»u, phó sứ TrÆ°Æ¡ng Dịch Bà đem sách văn sang phong vua là m An Nam quốc vÆ°Æ¡ng. Sai Äông các há»c sÄ© Bùi Äình Viên, Lại khoa cấp sá»± trung Äá»— Thiện ChÃnh Ä‘i đón tiếp vá» Kinh là m lá»… kÃnh nháºn.
Lá»i sách văn viết: "Äến triá»u cáºn, dâng tiến cống, cõi xa thá» nÆ°á»›c lá»›n, giãi tá» lòng thà nh; ở đất vua, là m tôi vua, triá»u đình yêu ngÆ°á»i xa, có đủ đạo nghÄ©a. Nết giống ông cha, tôn ngÆ°á»i đức tốt, Ä‘iển chÆ°Æ¡ng đã chép từ xÆ°a; nối chức ngÆ°á»i trÆ°á»›c, thá» phụng tổ tiên, sùng mệnh ban ra buổi má»›i. NgÆ°á»i con nối của An Nam quốc vÆ°Æ¡ng há» Lê, cõi Nháºt Nam dá»±ng thà nh, ngôi Thần bắc hÆ°á»›ng lòng. Ngá»c Khuê bÃch rạng vẻ mình, lá»… nghÄ©a thấm nhuần từ trÆ°á»›c; [16b] vượt biển non sá»a chức cống, thanh giáo ngưỡng má»™ đến xa. Vừa rồi, ná»™p ấn nguỵ để tá» lòng thà nh, trả sắc nguỵ để xin ra sức. Xét ngÆ°Æ¡i, trung trinh mấy Ä‘á»i dốc chÃ, tiếng tốt xÆ°a thÆ°á»ng vẫn nối noi; nên khen chÆ°a tá» Æ¡n minh, sắc mệnh má»›i ngà y nay ban xuống. Äặc sai Ná»™i quốc sá» viện thị Ä‘á»™c há»c sÄ© chi bổng tòng tam phẩm là Trình PhÆ°Æ¡ng Triá»u, Lá»… bá»™ Nghi chế ty lang trung TrÆ°Æ¡ng Dịch Bà sang phong cho ngÆ°á»i là m An Nam quốc vÆ°Æ¡ng. Coi giữ thuá»™c quân, vá»— yên cõi xÆ°a. Giữ chức giúp mÆ°u, cùng được dà i lâu nhÆ° sông núi; giữ tiết, kÃnh phép, những mong báo đáp lại quân thân. Hãy kÃnh theo, chá»› trái mệnh trẫm".
Mùa hạ, tháng 4, thi Äiện. Cho bá»n Nguyá»…n Quán Nho 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Có lệnh chỉ cho nhân dân các huyện xã vùng Nam Hà 2773 xứ Nghệ An rằng ngÆ°á»i nà o có công giữ bá»n tiết nghÄ©a được ban sắc mệnh, chỉ được cho bản thân mình, [17a] còn con cháu thì cÅ©ng giống nhÆ° dân thÆ°á»ng.
Gia phong Binh bá»™ thượng thÆ° PhÆ°Æ¡ng LÄ©nh hầu VÅ© Duy Chà tÆ°á»›c PhÆ°Æ¡ng quáºn công, Há»™ bá»™ tả thị lang NghÄ©a Xá hầu Bùi ÄÄ©nh tÆ°á»›c NghÄ©a quáºn công, vì hai ngÆ°á»i theo hầu lâu ngà y từ khi VÆ°Æ¡ng còn ở tiá»m để2774 nhiá»u lần theo Ä‘i đánh dẹp có công.
Có lệnh chỉ cho quan khai lệ sá»a đúng các Ä‘iá»u vá» số ruá»™ng công, suất lÃnh và suất ngÆ°á»i ngụ cÆ° ở Thanh Hoa và Nghệ An.
Tháng 5, lấy cháu VÆ°Æ¡ng là Vinh HÆ°Æ¡ng hầu Trịnh Vịnh là m phó tÆ°á»›ng đô đốc đồng tri LÆ°Æ¡ng quáºn công.
Có lệnh chỉ răn cấm quan quản binh không được đục khoét, bạo ngược đối với binh dân.
Sai quan Kinh chia Ä‘i bốn trấn duyệt tuyển dân Ä‘inh, lấy ngÆ°á»i mạnh khoẻ là m lÃnh, Ä‘Æ°a vá» Ä‘á»™i ngÅ© để thÆ°á»ng xuyên luyện táºp, đợi sai Ä‘i đánh dẹp.
Sai Binh bá»™ hữu thị lang. Nhuáºn Duệ bá Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng, Äông các há»c [17b] sÄ© Bùi Äình Viên lên cá»a quan đợi mệnh.
Tháng 6, xứ Thanh Hoa vỡ đê, nÆ°á»›c lÅ© trà n ngáºp đồng ruá»™ng của dân.
Mùa thu, tháng 7, sai chánh sứ Nguyá»…n Nhuáºn và bá»n phó sứ Trịnh Thì Tế, Lê Vinh sang tuế cống nhà Thanh. Lại sai chánh sứ Nguyá»…n Quốc Khê và Nguyá»…n Công BÃch sang tạ Æ¡n nhà Thanh.
Có lệnh chỉ rằng các quan quản binh không được giữ binh lÃnh ở nhà để xoay lấy tiá»n của.
Lấy thá»± vệ sá»± LÅ©ng quáºn công Phạm Viện là m đô đốc thiêm sá»± vì có công theo hầu lâu ngà y khi VÆ°Æ¡ng còn ở tiá»m để.
Tháng 8, có bá»n nguỵ vô lại tụ há»p ở các vùng VÄ©nh Lạc, Thuỵ Anh, tiếm hiệu là Ứng Thiên. Khi ấy, huyện thừa huyện Thuỵ Anh là Äá»— Văn Hợp cùng vá»›i ngÆ°á»i xã Há»™i Am, huyện VÄ©nh Lại là bá»n Äà o Thế TÆ°á»›ng Ä‘em dân trong hạt bắt được đóng cÅ©i giải vá» Kinh sÆ° Ä‘em chém. Bá»n Văn Hợp, Thế TÆ°á»›ng Ä‘á»u được gia [18a] thăng chức tÆ°á»›c theo thứ báºc khác nhau.
Tháng 9, Ä‘em đại quân lên đánh Cao Bằng. Bấy giỠđất Cao Bằng còn bị Mạc KÃnh VÅ© chiếm cứ, chống lại triá»u đình không chịu là m tôi, uá»· cho Tiết chế phủ Thái uý Nghi quáºn công Trịnh Căn thống đốc các tÆ°á»›ng tiến theo Ä‘Æ°á»ng Thái Nguyên, sai bá»n Thái phó Lý quáºn công Trịnh Äống, Thiếu uý Vân quáºn công Trịnh Kiá»n, Thiếu uý Hà o quáºn công Lê Thì Hiến, Thiếu phó Äiện quáºn công Trịnh á»c, Äô đốc đồng tri Lá»™c quáºn công Äinh Văn Tả, Láºp quáºn công Lê Châu là m thống lÄ©nh, đốc xuất. Lấy bá»n Lá»… bá»™ tả thị lang DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Năng Thiệu, Hình bá»™ tả thị lang Quế Hải hầu Lê SÄ© Triệt, Công bá»™ tả thị lang Diên Lá»™c bá DÆ°Æ¡ng Hạo, Binh bá»™ Hữu thị lang Nhuáºn Duệ bá Hồ SÄ© [18b] DÆ°Æ¡ng, Hồng lô tá»± khanh Hải SÆ¡n nam Nguyá»…n Danh Thá»±c, Giám sát ngá»± sá» TrÆ°Æ¡ng Luáºn Äạo là m đốc thị, chia Ä‘Æ°á»ng tiến thẳng đến Cao Bằng. KÃnh VÅ© nghe tin đại binh đến, bèn cùng vá»›i bè đảng chạy và o châu Trấn Yên2775 nhà Thanh. Các đạo quân truy Ä‘uổi tiểu nã, bắt sống được trai gái há» hà ng há» Mạc cùng đồ đảng và ngÆ°á»i, váºt, khà giá»›i của cải nhiá»u không kể xiết. Những ngÆ°á»i đầu hà ng sau cà ng nhiá»u hÆ¡n. VÆ°Æ¡ng thể theo đức lá»›n hiếu sinh, đối vá»›i những ngÆ°á»i đầu hà ng Ä‘á»u gia Æ¡n khoan hồng, những kẻ bị ép theo giặc Ä‘á»u tha cho cả. Lại ban bố hiểu dụ rõ rà ng, chiêu táºp vá»— yên dân trong châu cho trở lại nghiệp cÅ©, tuân theo giáo hoá của triá»u đình. Dân chúng má»™t phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u thoả lòng trông đợi.
Mùa đông, tháng 10, ngà y rằm BÃnh Tuất, có nguyệt thá»±c.
Äô đốc thiêm sá»± DÄ©nh quáºn công Trịnh LÆ°Æ¡ng chết ở trong quân, tặng tả đô đốc.
[19a] Máºu Thân, [Cảnh Trị] năm thứ 6 [1668] , (Thanh Khang Hy năm thứ 7). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Ká»· Sá»u, có sao Thiên Bồng má»c ở phÆ°Æ¡ng tây bắc, dà i ná»a trượng, hình nhÆ° sao Chổi.
Tháng 2, VÆ°Æ¡ng đại thắng Ä‘em quân vá», lÆ°u Äô đốc đồng tri Äinh Văn Tả ở lại trấn giữ châu Thất Tuyá»n, lấy Hồng lô tá»± khanh Nguyá»…n Danh Thá»±c là m đốc đồng. VÆ°Æ¡ng vỠđến Kinh sÆ°, cáo yết Thái miếu dâng tin thắng tráºn. Những tên đầu sá» há» Mạc Ä‘á»u trị theo quốc pháp. Còn lại Ä‘á»u tha cả.
Tháng 4, vua cho là VÆ°Æ¡ng phục được thù nÆ°á»›c, có công lá»›n, bèn tôn phong là m Äại nguyên soái chưởng quốc chÃnh Thượng sÆ° thái phụ đức công nhân uy minh thánh Tây VÆ°Æ¡ng.
Lá»i sách phong viết: "Trẫm nghÄ©, trá»i sinh tà i thánh hiá»n cốt để giúp nÆ°á»›c, vua đặt lá»… tôn quý, dùng để báo công. Äiá»m sáng đã hợp sách và ng khắc ban. Nay Äại nguyên soái [19b] chưởng quốc chÃnh Thượng sá»± Tây VÆ°Æ¡ng, anh hùng cái thế, trung háºu nếp nhà . XÆ°a Thà nh Tổ2776 nối công lá»›n của Thế Tổ2777 , tôn láºp đấng Tiên quân giúp nên công khôi phục, bình định. Nay Huân VÆ°Æ¡ng2778 nối nghiệp của Nghị VÆ°Æ¡ng2779 giúp đỡ ta tuổi trẻ, nhá» nhiá»u Æ¡n phù tá tác thà nh. MÆ°u chÃnh sá»± mà triá»u đình vững, xã tắc bá»n, ra oai vÅ© mà nÆ°á»›c nhà yên, ngÆ°á»i ngoà i sợ. Thân Ä‘em ba quân tiến đánh Cao Bằng trừ giặc Mạc, sà o huyệt quét sạch không; Ä‘Æ°a vá» má»™t mối, hợp và o đất cÅ© của Tiên vÆ°Æ¡ng, cõi bá» lấy lại hết. Xét đức lá»›n, công lao đã rõ rệt, thá»±c lá»… kỳ, số lạ đáng gia phong. Äặc sai đặc tiến kim tứ Vinh Lá»™c đại phụ bồi tụng Công bá»™ thượng thÆ° PhÆ°Æ¡ng Quế hầu Lê Hiệu mang sách và ng tấn tôn là m Äại nguyên soái chưởng quốc chÃnh Thượng sÆ° Thái phụ đức công nhân uy minh thánh [20a] Tây VÆ°Æ¡ng. VÆ°Æ¡ng hãy nháºn danh hiệu vẻ vang, chịu sủng mệnh lâu dà i quý mến; giữ cõi bá» yên vững, cho cuá»™c thế sáng ná»n trị bình. Äể sá»± nghiệp nhà VÆ°Æ¡ng nối dõi vô cùng, cho cÆ¡ đồ nhà vua hưởng phúc mãi mãi. Hãy kÃnh theo".
Hạ lệnh cho dân xã thôn các xứ rằng: Nếu xã thôn nà o có lệnh phú dịch nặng thì khai lên, giao cho quan giám đốc bình lệ2780 xét thực, sẽ lượng giảm bớt cho, chia san cho các xã trong huyện cùng chịu, để việc phú dịch được công bằng.
Tháng 6, lấy Äô đốc Lá»™c quáºn công Äinh Văn Tả là tả đô đốc, Äô đốc thiêm sá»± Toản quáºn công Trịnh Sâm và ÄỠđốc Yên quáºn công Trịnh Liá»…u2781 Ä‘á»u là m đô đốc đồng tri, Binh bá»™ tả thị lang Diên Lá»™c bá DÆ°Æ¡ng Hạo là m Lại bá»™ tả thị lang, Láºp quáºn công Lê Châu là m đô đốc thiêm sá»±, Mai Thế Khang là m tham đốc Hoằng quáºn công, ÄỠđốc PhÆ°Æ¡ng Nham hầu Äà o Quang Quảng, [20b] Tham tán DÆ°Æ¡ng Lâm hầu LÆ°u Thế Canh Ä‘á»u thăng chức quáºn công; Giám sát ngá»± sá» Thái Nguyên Mai Lâm tá» TrÆ°Æ¡ng Luáºn Äạo là m Äông các hiệu thÆ°, Thiêm thái giám Tà i Kiêm hầu Äặng SÄ© Vinh là m thái giám, vì Ä‘á»u có công theo Ä‘i đánh giặc ở Cao Bằng.
Mùa thu, tháng 7, đô đốc thiêm sá»± Thông quáºn công Trịnh CÆ¡ chết, tặng hữu đô đốc.
Tham chÃnh xứ SÆ¡n Nam Phạm Công Kiêm bị bãi chức vì đốc thúc là m đê giả dối và để cháºm kỳ hạn.
Tháng 8, Lá»… bá»™ tả thị lang DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Năng Thiệu chết. Năng Thiệu là ngÆ°á»i chất phác, ngay thẳng, là m quan thanh bạch, trong việc Ä‘i đánh Nam Hà 2782 có công bà n giúp việc quân. Äến đây chết, tặng Lá»… bá»™ thượng thÆ°, ban thuỵ hiệu là Trung Túc (Năng Thiệu ngÆ°á»i xã Hoằng Liệt, huyện Thanh Trì).
TÆ°á»›c bá» quan tÆ°á»›c của Nguyá»…n Äức Trung. Äức Trung ngÆ°á»i là ng Quế á»”, huyện Quế DÆ°Æ¡ng, [21a] con của Thiếu bảo Hà o quáºn công Nguyá»…n Äức Nghiệp, từng theo Ä‘i đánh dẹp, quả cảm thiện chiến, là m quan đến chức đô đốc đồng tri, tÆ°á»›c Thuỵ quáºn công. VÆ°Æ¡ng Ä‘em con gái thứ là Trịnh Thị Ngá»c Lanh gả cho. NhÆ°ng Trung tÃnh ngÆ°á»i tà n nhẫn, cáºy công kiêu ngạo, ngang tà ng, phủ đệ lá»™ng lẫy, tiếm lạm. Cha con Trung lại ngầm chứa khà giá»›i, lén phát cho dân, âm mÆ°u là m Ä‘iá»u phi pháp. Việc phát giác, giao xuống cho đình thần xét tá»™i, dấu vết là m phản đã rõ. VÆ°Æ¡ng thÆ°Æ¡ng có công đánh giặc, chỉ tÆ°á»›c bá» quan tÆ°á»›c, tha tá»™i chết, nhÆ°ng giết ba ngÆ°á»i con là bá»n Nguyá»…n Äức Kiêm.
Tháng 9, ngà y Giáp Thìn, trên mặt trá»i có má»™t quầng ôm lấy và má»™t quầng trái lại hiện ra ở phÆ°Æ¡ng Ä‘oà i2783 và o Ä‘á»™ của sao Cang.
Cho Quốc tỠgiám tư nghiệp Tuy Lộc bá Nguyễn Quang Nhạc thăng Hà n lâm viện thị độc, vỠtrà sĩ.
Mùa đông, tháng 12, Tham tụng lại bá»™ thượng thÆ° kiêm Äông các đại há»c sÄ© thiếu bảo Yên quáºn công Phạm Công Trứ tuổi [21b] già xin nghÄ© việc. VÆ°Æ¡ng thượng uý lạo, dụ ở lại. Công Trứ khẩn thiết cố xin, VÆ°Æ¡ng má»›i cho, gia thăng quốc lão thái bảo tham dá»± triá»u chÃnh trà sÄ©.
Cho Há»™ khoa cấp sá»± trung Khánh ÄÆ°á»ng nam Nguyá»…n Công Bạt thăng chức Lại khoa đô cấp sá»± trung, tÆ°á»›c tá», trà sÄ©.
Ká»· Dáºu, [Cảnh Trị] năm thứ 7 [1669] , (Thanh Khang Hy năm thứ 8). Mùa xuân, tháng giêng, nhà Thanh sai Ná»™i bà thÆ° viện thị Ä‘á»™c Lý Tiên Căn và Binh bá»™ lang trung DÆ°Æ¡ng Triệu Kiệt Ä‘em chỉ dụ sang bảo ta trả lại cho há» Mạc bốn châu2784 ở Cao Bằng. Bấy giỠđình thần giải thÃch, biện bác vá»›i sứ Thanh, Ä‘i lại đến và i bốn lần, sứ Thanh nhất định không nghe, VÆ°Æ¡ng thượng cho là thá» nÆ°á»›c lá»›n phải kÃnh theo mệnh lệnh, sai hãy tạm theo há».
Ngà y 14, thái phi của Văn Tổ Nghị VÆ°Æ¡ng là Trần thị mất. Khi ấy, sứ Thanh là bá»n DÆ°Æ¡ng [Triệu Kiệt], Lý [Tiên Căn] sai tiá»n lá»™ là bá»n Lý ÄÆ°á»ng Dáºn, Triệu Quang Húc, Nguỵ Tượng Hiá»n sá»a lá»… nghi tế phúng.
[22a] Tháng 2, bá»n sứ thần Nguyá»…n Quốc Khôi, Nguyá»…n Công BÃch, Lê Vinh vá» nÆ°á»›c. Lệ cÅ©, 3 năm má»™t lần sang tiến cống, quà cáp tiá»…n Ä‘Æ°a phiá»n phức. Äá»i Vạn Lịch nhà Minh đã cho phép cứ 6 năm cống gá»™p cả hai lần. Äến đây, muốn lại theo nhÆ° lệ cÅ© của nhà Minh, liá»n soạn bản tâu, sai bá»n Quốc Khôi sang nhà Thanh tâu xin má»™t thể. Vua Thanh y cho. Từ đấy vá» sau theo đó là m thÆ°á»ng lệ.
Mùa hạ, tháng 4, ngà y mồng 1, có nháºt thá»±c, mặt trá»i bị che hết.
Năm ấy hạn.
Tháng 5, Thái bộc tự khanh Lệ Hải tỠVũ Vinh Tiến chết.
Khi ấy, Vinh Tiến vâng mệnh là m đốc trấn Cao Bằng, gặp nhà Thanh sai sứ sang tuyên chỉ dụ Ä‘em bốn châu ở Cao Bằng trả lại cho há» Mạc, bèn trở vá» Kinh sÆ°, vỠđến ná»a Ä‘Æ°á»ng thì ốm chết, tặng Binh bá»™ hữu thị lang, tÆ°á»›c bá, sai quan tá»›i phúng tế.
Tháng 6, lấy VÅ© Duy Chà Lá»… bá»™ thượng thÆ°, Trần Äăng Tuyển là m Binh [22b] bá»™ thượng thÆ°, Lê Hiệu là m Hình bá»™ thượng thÆ°, Ä‘á»u gia thăng tham tụng tể tÆ°á»›ng.
Lấy Bùi ÄÄ©nh là m Công bá»™ thượng thÆ°, Äồng Tồn Trạch là m Äô ngá»± sá», Nguyá»…n Tông Lá»… là m Há»™ bá»™ tả thị lang, Phan kiểm Toà n là m Hình bá»™ tả thị lang, Äặng Công Chấp là m Lại bá»™ hữu thị lang, Nguyá»…n Máºu là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, Nguyá»…n Danh Thá»±c là m phó đô ngá»± sá», Ngô Khuê là m thiêm đô ngá»± sá».
Xét công Ä‘i xứ. Lấy Nguyá»…n Quốc Khôi là m Lá»… bá»™ tả thị lang Ngá»c Trì tá», Nguyá»…n Công BÃch là m Hình bá»™ hữu thị lang Gia XÆ°Æ¡ng nam. Lại nghÄ© đến Nguyá»…n Nhuáºn và Trịnh Thì Tế Ä‘á»u chết bên nhà Thanh, truy tặng Nguyá»…n Nhuáºn là m Công bá»™ thượng thÆ°, tÆ°á»›c bá; Trịnh Thì Tế là m Công bá»™ tả thị lang, tÆ°á»›c tá», và cấp cho dân lá»™c và ruá»™ng tế để thá» cúng.
Lấy Lê Châu là m đô đốc đồng tri, Phùng Ân NghÄ©a [23a] là m tham đốc vì hai ngÆ°á»i hoà n thà nh việc há»™ tống chôn cất thái phi của Văn Tổ Nghị VÆ°Æ¡ng.
Mùa thu, tháng 7, Äô đốc đồng tri Lai quáºn công Trịnh Bách chết, tặng Tả đô đốc.
Tháng 8, lấy Hồ Sĩ Dương là m Lại bộ hữu thị lang.
Tháng 9, lấy TÆ°á»›c quáºn công Lê Äình Kiên là m đỠđốc. Bấy giá» Äình Kiên là m lÆ°u thủ SÆ¡n Nam, cai trị thanh liêm, công bằng, trá»™m cÆ°á»›p bị dẹp, nhân dân yên ổn, cho nên được đặc cách thăng hai báºc (Äình Kiên ngÆ°á»i Bái Trại, huyện Yên Äịnh).
Có chỉ truyá»n rằng khi trÆ°ng thu tiá»n thuế, hoặc vâng mệnh Ä‘i mua hà ng hoá để cung dụng, không được yêu sách ngoà i lệ và mua hiếp giá rẻ để dẹp lòng dân.
TrÆ°á»›c kia, Gia quốc công VÅ© Văn Máºt ở dinh Yên Bắc xứ Tuyên Quang, trong thá»i kỳ khôi phục đất nÆ°á»›c, đã Ä‘em quân theo nghÄ©a, có nhiá»u công lao. Các triá»u trÆ°á»›c vẫn để trấn giữ đất Tuyên Quang và cho Ä‘á»i Ä‘á»i truyá»n nối. Con Máºt là Thái [23b] phó Nhân quáºn công VÅ© Công Kỳ, cháu là Thái bảo Hoà quáºn công VÅ© Äức Cung Ä‘á»u biết nối theo chà ngÆ°á»i trÆ°á»›c, kÃnh giữ chức là m tôi. Äến cháu ba Ä‘á»i là Thiếu phó Tòng quáºn công VÅ© Công Äức cáºy sông núi hiểm trở xa cách, ngầm nuôi chà là m phản, tiếm xÆ°ng tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng, láºp triá»u ban nguỵ, lại câu kết vá»›i bè đảng há» Mạc, nhiá»u lần có thÆ° từ giao thiệp qua lại, dấu vết đã lá»™ rõ. VÆ°Æ¡ng thượng cho là con cháu công thần, vẫn dung thứ chÆ°a nỡ há»i tá»™i. Äến đây, Công Äức vì có việc bất bình vá»›i thủ hạ là Ma Phúc TrÆ°á»ng, trong lòng hoà i nghi lo sợ, vá» Kinh để tá»± bà y tá». Äi đến tuần Äông Lan2785 , ná»a đêm bị ngÆ°á»i giết. Việc đến tai VÆ°Æ¡ng thượng. VÆ°Æ¡ng cho là Công Äức tuy lá»—i đạo là m tôi, song nghÄ© đến ông cha Công Äức có công lao to, nghÄ©a không thể dứt, má»›i láºp con Äức là VÅ© Công Tuấn nối nghiệp, cho là m đô đốc thiêm sá»±, ban tÆ°á»›c Khoan quáºn công, ban cấp dân [24a] lá»™c để giữ việc thá» cúng. Các con trai, con gái của Công Äức Ä‘á»u được vá»— vá» yên ủi. Lại cho là Ma Phúc TrÆ°á»ng là kẻ bất trung, Ä‘em giam và o ngục.
Mùa đông, tháng 10, bà n định mệnh là m chÃnh sá»± tốt, bá» táºp tục xấu, gồm 18 Ä‘iá»u.
1- Những Ä‘á»n thỠđế vÆ°Æ¡ng Ä‘á»i trÆ°á»›c và các thần, từ trÆ°á»›c vẫn có tạo lệ, nay giao cho Lá»… bá»™ tra xét thá»±c thi hà nh.
2- Việc tế lá»… ở Ä‘á»n miếu Ä‘á»u giao cho các quan phủ huyện y lệ tuân hà nh, quan lại ở hai ty không được can dá»±.
3- Năm trÆ°á»›c các sinh đồ không hợp cách và các sÄ© nhân bổ lÃnh, nếu đã vá» là m ruá»™ng, thì Ä‘á»u cho Ä‘i thi.
4- Phân biệt xá lại ngÆ°á»i liêm khiết công bằng hay kẻ tham lam nhÅ©ng nhiá»…u để định thưởng phạt.
5- Phân biệt lại viên ngÆ°á»i chăm chỉ được việc hay kẻ giảo hoạt quá»· quyệt để định thăng hay thải.
6- Các thứ tiá»n chuá»™c tá»™i và tiá»n phạt mà chÆ°a thu được tiá»n tha miá»…n cả.
7- Tù nhân giam trong ngục, ngÆ°á»i nà o đói khát thì được cấp nuôi thÆ°á»ng xuyên.
[24b] 8- Các hình án nặng nhẹ Ä‘á»u giao cho Hình bá»™ xét lại.
9- Chá»n các con em nhà lÆ°Æ¡ng thiện là m xã trưởng để dạy bảo xã dân hiểu biết lá»… nghÄ©a.
10- Các chá»— bến đò, tuỳ theo nÆ°á»›c nông hay sâu mà lấy tiá»n công chở đò, không được yêu sách quá đáng.
11- Những kẻ có tội trốn đi thì cho trấn thủ nã bắt.
12- VỠlệ sát việc kiện tụng thì cho quan xét lần trước chưa rõ sự việc, đợi quan xét sau soát ghi xuống dưới.
Còn 6 Ä‘iá»u nữa Ä‘á»u nhắc rõ việc xét kiện. Ban bổ ra thiên hạ, xa gần ai cÅ©ng vui mừng.
Lệ bình bổ thuế Ä‘inh ở bốn trấn đã định xong. TrÆ°á»›c đây nÆ°á»›c nhà má»›i bắt đầu khôi phục, thuế khoá vẫn theo nhÆ° cÅ©, nên nặng nhẹ không Ä‘á»u. Má»›i rồi, VÆ°Æ¡ng sai quan chia Ä‘i khắp nÆ°á»›c, chiếu theo tà i sản của dân nhiá»u hay Ãt, ruá»™ng đất tốt hay xấu mà bình bổ ngạch thuế Ä‘inh theo mức Ä‘á»™ khác nhau.
Äến đây đã là m xong [25a] liá»n ghi rõ lệnh lệ, ban cho quan và dân, má»—i bên giữ má»™t bản để theo đó là m bằng cứ, coi là quy chế thÆ°á»ng xuyên lâu dà i.
Cấm quan khuyến nông và quan hà đê đòi tiá»n của dân. Bấy giá» ngÆ°á»i giữ chức ấy không lo khám xét khuyên bảo, chỉ chăm đòi lá»… mừng của dân, nên nghiêm cấm.
Tháng 11, phong cháu VÆ°Æ¡ng là Trịnh Duyên là m phó tÆ°á»›ng Khiêm quáºn công.
Cho Tham chÃnh Lê Äắc Toà n tÆ°á»›c tá», Tham đốc Thao quáºn công Phạm Thanh là đỠđốc, Thá»± vệ sá»± Khuông VÅ© hầu Phạm Lục là m tham đốc, vì Äắc Toà n khi được sai là m đốc thị Nghệ An đã trù tÃnh, Ä‘iá»u quân bắt được tên giặc TrÆ°Æ¡ng Phúc Lý, mà Thanh và Lục cÅ©ng tham gia việc sai Ä‘i nã bắt có công.
Lấy Nguyễn Danh Thực là m Binh bộ hữu thị lang.
Tháng 12 nhuáºn, cho Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng tÆ°á»›c hầu, bá»n Bùi Äình Viên, Äá»— Thiện ChÃnh tÆ°á»›c nam, vì chá» mệnh [25b] đón tiếp sứ thần có công.
Có chỉ truyá»n vá» lệ soát kiện cuối năm. Hà ng năm, cứ đến tháng 10, Ngá»± sá» Ä‘Ã i sức cho ngá»± sá» các đạo chuyển cho các nha môn trong ngoà i, kê khai đủ các án kiện đã xét và chÆ°a rõ sá»± do, ná»™p cho các quan xét lần sau, đợi soát xong thì theo thứ tá»± chuyển ná»™p lên Ngá»± sá» Ä‘Ã i. Ngá»± sá» Ä‘Ã i cÅ©ng kê khai các việc kiện tụng do bản nha môn đã xét và kê cả hồ sÆ¡ lần trÆ°á»›c chuyển ná»™p lên, đợi chỉ xét định, để tiện việc thăng giáng.
Canh Tuất, [Cảnh Trị] năm thứ 8 [1670] , (Thanh Khang Hy năm thứ 9).
Mùa xuân, tháng 3, sao Hoả má»c và o cung Ä‘á»™ sao Nam Äẩu.
Mặt trăng Ä‘i và o cung Ä‘á»™ sao Nam Äẩu, sắc Ä‘á».
Sao Kim má»c và o cung Ä‘á»™ sao Thái Vi.
Sai bá»n Tham chÃnh SÆ¡n Nam BÃch Giang tá» Lê Äắc Toà n2786 và Hình khoa đô cấp sá»± trung Trần Xuân Bảng mang tá» dụ và o dụ há» Nguyá»…n ở Thuáºn Quảng. Bấy giá» bá»n Äắc Toà n vâng mệnh và o tá»›i cá»a biển Nháºt Lệ châu Bố ChÃnh, [28a] sai hà nh nhân Ä‘Æ°a giấy qua cá»a ải để thông báo. Lại trao đổi thÆ° từ qua lại và i bốn lần, nhÆ°ng há» Nguyá»…n chống mệnh không cho và o cá»a ải. Bá»n Äắc Toà n lại trở vá» Kinh.
Mùa hạ, tháng 4, giáng Hiến sát xứ SÆ¡n Nam là Lê Trà Bình là m giám sát ngá»± sỠđạo Hải DÆ°Æ¡ng, vì cứ đốc suất đắp Ä‘Æ°á»ng đê tÃnh việc chÆ°a được rõ rà ng, nên bị giáng chức.
Sai bá»n Lá»… bá»™ tả thị lang Nguyá»…n Quốc Khôi, Lại bá»™ hữu thị lang Äặng Công Chất và o hầu kinh Ä‘iện.
Tháng 5, trá»i không mÆ°a, nhân dân nhiá»u ngÆ°á»i mắc dịch bệnh. VÆ°Æ¡ng thượng thà nh tâm tạ đảo cầu trá»i mÆ°a.
Có chỉ truyá»n rằng ngÆ°á»i được cấp ruá»™ng công chỉ được cấy trồng 10 mẫu ở quê mình, còn thì chiếu thu tiá»n thuế, không được cấy quá lạm.
Tháng 6, lấy ÄỠđốc Tấn quáºn công Trịnh Kỳ là m đô đốc thiêm sá»±, Tả hiệu Ä‘iểm Trinh TÆ°á»ng hầu Lê Thì Thá»±c là m tham đốc (Kỳ là con Äà o Quang Nhiêu, được ban há» Trịnh, [26b] Thì Thá»±c là con Lê Thì Hiển).
Giám Tham chÃnh SÆ¡n Tây VÅ© Kiêm là m Há»™ khoa cấp sá»± trung, vì kê khai việc đắp Ä‘Æ°á»ng đê cháºm hạn.
Sai Thiếu uý Hà o quáºn công Lê Thì Hiến là m thống suất, Lại bá»™ hữu thị lang Nhuáºn Duệ hầu Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng là m đốc thị Ä‘em quân Ä‘i dẹp miá»n Tuyên Quang. Khi ấy, ở Tuyên Quang, con Ma Phúc TrÆ°á»ng là Huệ ÄÄ©nh Ma Phúc Lan và em là Sấn Thắng Ma Phúc Äiện tụ há»p bè lÅ© Ä‘i cÆ°á»›p bóc, dân miá»n đó rối
Ä‘á»™ng. VÆ°Æ¡ng sai Thì Hiến cùng vá»›i bá»n tham đốc Vịnh quáºn công Nguyá»…n Äức Triêm chia Ä‘Æ°á»ng Ä‘i đánh, bắt được Phúc Lan Ä‘em chém, Phúc Äiện chạy và o ná»™i địa2787 . Bá»n Thì Hiến chiêu an dân châu đó rồi vá».
Mùa thu tháng 7, lấy Trần HÆ°ng Há»c là m tham đốc Triá»u Nhuáºn hầu, Trần HÆ°ng Nhượng là m thá»± vệ sá»± Triá»u Hiến hầu vì đã đốc suất [27a] hÆ°Æ¡ng binh đánh úp đảng giặc, sau lại theo quân đánh giặc, nên được xét có công giữ bá»n tiết nghÄ©a và được thăng.
Tặng Công bá»™ thượng thÆ° Phái quáºn công Nguyá»…n Äạo An là m thiếu bảo, để nhá»› lại công chầu hầu giảng há»c khi VÆ°Æ¡ng còn ở tiá»m để. (Äạo An ngÆ°á»i Phú Diá»…n, huyện Từ Liêm).
Tháng 9, thi Hương sĩ nhân các xứ.
Có chỉ truyá»n vá» lệ phân bổ cung đốn cho trÆ°á»ng thi HÆ°Æ¡ng. Huyện nà o có xã dân nà o đáng được trừ, thì cho hai ty chiếu theo các huyện trong xứ mình san bổ cùng chịu để vệc lá»±c dịch được quân bình.
Mùa đông, tháng 11, thi Há»™i các cống sÄ© trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Trần Thế Vinh 31 ngÆ°á»i.
Có chỉ truyá»n cấm thông đồng vá»›i ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i bán trá»™m súng.
Äịnh lệnh thưởng cho ngÆ°á»i cáo giác hay bắt kẻ cÆ°á»›p. Từ nay vá» sau, nếu ai bắt được kẻ cÆ°á»›p hoặc dò được bá»n trá»™m cÆ°á»›p giết ngÆ°á»i, án nặng thì thưởng cho quan trÆ°á»›c, án nhẹ [27b] thì thưởng cho tiá»n bạc, hoặc miá»…n trừ việc quan. Kẻ nà o chứa giấu cho chúng ở thì khép và o tá»™i trá»™m cÆ°á»›p mà trị tá»™i; nếu phạm nhân Ä‘ang trốn tránh, kẻ nà o biết mà nuôi chứa thì bị xá» theo pháp luáºt.
Tháng 12, lấy thá»± vệ sá»± ThÆ° Thái hầu Nguyá»…n SÄ© Kiện là m tham đốc, Công khoa đô cấp sá»± trung Lê Công Triá»u là m Lá»… khoa đô cấp sá»± trung, vì cá»› vâng mệnh sai Ä‘i là m việc khai lệ được dân bảo cá».
Tân Hợi, [Cảnh Trị] năm thứ 9 [1671] , (Thanh Khang Hy năm thứ 10). Mùa xuân, tháng giêng, thi Äiện. Cho LÆ°u Danh Công Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ đệ nhất danh, Thiá»u SÄ© Lâm Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ đệ tam danh, Lê Hữu Danh và VÅ© Äình Lâm Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Lê Hùng Xứng 27 ngÆ°á»i Ä‘á»u Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 2, sai quan Ä‘i duyệt tuyển binh lÃnh trong bốn trấn, bổ và o Ä‘á»™i ngÅ©, thÆ°á»ng xuyên [28a] táºp luyện để đợi sang năm đại cá» binh.
Mùa hạ, tháng 4, Binh bá»™ thượng thÆ° DÄ©nh quáºn công Nguyá»…n Äá»… vá» trà sÄ©, gia tăng thiếu bảo. Khi ấy DÄ©nh đã 78 tuổi.
Mùa thu, tháng 7, sai triá»u thần tiến cá» ngÆ°á»i mình biết. Những ngÆ°á»i có há»c vấn, đức hạnh, thuáºt cai trị, có thể là m được chức thú lệnh thì cho quan nhị phẩm tiến cá» bốn ngÆ°á»i, quan tam phẩm đến ngÅ© phẩm tiến cá» 3 ngÆ°á»i, quan từ lục phẩm đến bát phẩm tiến cá» 2 ngÆ°á»i, kể tên từng ngÆ°á»i dâng lên, giao lại cho Lại bá»™ thuyên bổ nháºm chức. Ai tiến cá» ngÆ°á»i giá»i thì được xét khen thưởng, nếu thấy ngÆ°á»i nà o không xứng vá»›i lá»i mình tiến cá», báºy bạ tham ô thì cho trình bầy trÆ°á»›c, khá»i phải tá»™i lây, nếu che giấu không tâu trình lên thì tá»™i cÅ©ng nhÆ° kẻ đó.
Tháng 8, ngà y mồng 1 Ká»· Dáºu, có nháºt thá»±c.
Bình Tây thân vÆ°Æ¡ng nhà Thanh vâng chỉ uá»· cho Trấn tiêu du kÃnh phủ Khai Hoá là há» Tà o và tri phủ là há» LÆ°u giải kẻ có tá»™i chạy trốn là Ma Phúc Äiện [28b] và vợ con của nó đến chá»— giáp biên giá»›i. Bèn sai quan nháºn Ä‘em vá», Ä‘á»u Ä‘em giết vá»›i Ma Phúc TrÆ°á»ng.
Tháng 9, sai bá»n Binh bá»™ tả thị lang Lê SÄ© Triệt và lại bá»™ Hữu thị lang Äặng Công Chất khảo xét các nha môn trong ngoà i. Bấy giá» Äồng Tồn Trách má»™t mình là m đô ngá»± sá» khám xét kiện tụng có nhiá»u án để quá kỳ hạn vì thế bị bà i chức.
Mùa đông, tháng 10, ngà y 15, vua băng. Các quan dâng tôn hiệu là Khoát Äạt Duệ Thông CÆ°Æ¡ng Nghị Trung ChÃnh Ôn Nhu Hoà Lạc Khâm Minh Văn Tứ Doãn Cung Khắc Nhượng Mục Hoà ng Äế, miếu hiệu là Huyá»n Tông.
Tháng 11, ngà y 13 rÆ°á»›c linh cữu Huyá»n Tông Mục Hoà ng Äế vá» chôn ở lăng Quả Thịnh, láºp Ä‘iện Cà n Long để thá» theo vá» quê hÆ°Æ¡ng của hoà ng thái háºu.
TrÆ°á»›c đây, khi Thần Tông băng, hoà ng thứ tá» Duy Cố má»›i lên 2 tuổi, VÆ°Æ¡ng và chÃnh phi Trịnh Thị [29a] Ngá»c Lung nuôi ở trong phủ, chăm sóc dạy dá»— nên ngÆ°á»i. Äến đây, Huyá»n Tông băng, không có con nối, VÆ°Æ¡ng bèn xuống chỉ dụ cho Tiết chế phủ và các đại thần văn võ trăm quan rằng:
"Ta nghe: Thiên hạ là thiên hạ của Thánh tổ Thần tông hoà ng triá»u. TrÆ°á»›c đây gặp váºn nÆ°á»›c ná»a chừng suy đốn, đến ná»—i kẻ gian thần há» Mạc tiếm ngôi. Khi ấy, tổ tiên ta dấy nghÄ©a quân, suy tôn giúp đỡ liệt thánh hoà ng đế diệt trừ há» Mạc, thu phục kinh thà nh, mở mang bá» cõi, thế nÆ°á»›c vững yên, thông hiếu nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Bắc, được tấn phong tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng. Nay ta kế thừa công đức của tổ tông để lại, giữ việc ký tác của xã tắc sinh dân, dốc tiết trung trinh, tá» lòng trinh bạch, nối sá»a nghiệp trÆ°á»›c, giữ yên hoà ng gia. Khi Thần Tông Uyên Hoà ng Äế còn trị vì thì cùng nhau cung kÃnh, sá»a sang chÃnh sá»±, khuya sá»›m lo toan, để gây dá»±ng thái bình [29b]. Äến khi Thần Tông Uyên Hoà ng Äế băng hà thì mÆ°u tÃnh cho qua buổi truân chuyên nguy hiểm, giúp ráºp tả hữu, để giữ nÆ°á»›c cho khá»i cÆ¡n hoạn nạn gian nan, tôn láºp Äại Hà nh Hoà ng Äế2788 khi còn Ãt tuổi lên ngôi, hun đúc thánh đức, luyện rèn há»c thuáºt, thanh danh xa khắp phÆ°Æ¡ng ngoà i. TÃn nghÄ©a vừa lòng thượng quốc, ân sủng được phong tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng, vinh dá»± ban ấn và ng, ở ngôi được gần 10 năm, thá»i tiết hoà thuáºn, liá»n năm được mùa, dân mạnh của giầu, hiệu lệnh Ä‘iển chÆ°Æ¡ng rõ rà ng đầy đủ.
HÆ¡n nữa, bên trong bốn biển bình yên, bên ngoà i các man sợ phục. Äất Ä‘ai rá»™ng, nhân dân đông, so vá»›i thá»i trÆ°á»›c thá»±c là khác hẳn. NgỠđâu ngà y 15 tháng 10 năm nay, Äại Hà nh Hoà ng Äế chầu trá»i, mà chÆ°a có con nối. Ta nghÄ©: "Ngôi báu cá»±c kỳ quan trá»ng, chỉ có con của Tiên quân có hiá»n đức má»›i Ä‘Æ°Æ¡ng nổi mà thôi. Nay hoà ng đế Lê Duy Cối, là [30a] thứ của tiên đế Thần Tông Uyên Hoà ng Äế, khi tiên đế mất, má»›i lên 2 tuổi. Ta vâng lá»i ký thác, chăm nom nuôi dưỡng trong phủ, giúp đỡ dáºy bảo, nghe lá»i ngay, theo đạo chÃnh, hà ng ngà y cho nghe cho là m việc nÆ°á»›c. Nay 11 tuổi, tuổi đã lá»›n, đức đã thà nh, sá»›m nổi tiếng hiá»n tà i hiếu thảo, có thể nối được nghiệp lá»›n, nên tôn láºp lên ngôi hoà ng đế để thoả lòng trông đợi của thần dân trong nÆ°á»›c. Tiết chế phủ và các quan đại thần văn võ nên thể theo chà ý của ta, đồng lòng giúp đỡ, khuya sá»›m kÃnh chăm, má»—i ngÆ°á»i hãy là m hết chức pháºn, để hoà n thà nh công nghiệp trị bình, để hÆ°á»›ng tá»›i phúc lá»›n dà i lâu, để giữ vững nghiệp đế, nghiệp vÆ°Æ¡ng mãi mãi".
Tháng ấy, ngà y 19 BÃnh Dần, VÆ°Æ¡ng thân Ä‘em Tiết chế phủ và các quan đại thần văn võ, tôn láºp hoà ng đệ Duy Cối lên ngôi hoà ng đế, [30b] lấy năm sau là m DÆ°Æ¡ng Äức năm thứ 1. Äại xá. Tôn chÃnh phi của VÆ°Æ¡ng là Trịnh Thị Ngá»c Lung là m Quốc thái mẫu.
[30b] Gia Tông Mỹ Hoà ng Äế
Tên húy là Duy Cối, con thứ của Thần Tông. Khi xÆ°a, Thần Tông băng, vua má»›i 2 tuổi, VÆ°Æ¡ng sai chÃnh phi Trịnh Thị Ngá»c Lung nuôi ở trong cung. Huyá»n Tông băng, không có con nối, bèn lên ngôi báu. Ở ngôi 4 năm thì băng, thá» 15 tuổi, chôn ở lăng Phúc An. Vua tÆ°á»›ng mạo anh vÄ©, tÃnh thá»i khoan hoà , có đức Ä‘á»™ của ngÆ°á»i là m vua, tiếc rằng ở ngôi không lâu, chÆ°a thấy sá»± nghiệp gì.
Nhâm Tý, [Cảnh Trị] năm thứ 1 [1672] , (Thanh Khang Hy năm thứ 11). Mùa xuân, tháng giêng, vẫn cấp ruá»™ng tế cho công thần khai quốc Lê Lai, để lại cho con cháu giữ, Ä‘á»i Ä‘á»i thá» cúng2789 .
Tháng 3, lấy DÆ°Æ¡ng Hạo là m Ngá»± sá» Ä‘Ã i đô ngá»± sá», Nguyá»…n Tông Lá»… là m mệnh triá»u đình đã lâu, hiểm trở không chịu thuần phục, bèn tế cáo trá»i đất, thần kỳ, kể tá»™i tiến đánh.
Sai Phó đô tÆ°á»›ng Thái phó Lý quáºn công Trịnh Äống là m thống lÄ©nh, Ä‘i trÆ°á»›c đến đóng ở Nghệ An, hiệp đồng vá»›i thống suất thiếu uý ÄÆ°Æ¡ng quáºn công Äà o Quang Nhiêu trù tÃnh bố trà để khống chế nÆ¡i biên giá»›i!2790 . Lấy Phạm Chất là m Äại lý tá»± khanh.
Tháng 5, trấn thủ xứ Nghệ An, kiêm trấn châu Bố ChÃnh, Thống suất quan Tả khuông quân dinh phó tÆ°á»›ng Thiếu uý ÄÆ°Æ¡ng quáºn công Äà o Quang Nhiêu chết. Quang Nhiêu theo hầu VÆ°Æ¡ng lâu ngà y, từ khi còn ở tiá»m để, nhiá»u lần đánh giặc, yên trong dẹp ngoà i, có nhiá»u công lao. Ở trấn được 18 năm, mệnh lệnh được thi hà nh, lệnh cấm được thá»±c hiện, trá»™m cÆ°á»›p im hÆ¡i, cõi biên thuỳ yên lặng, thá» 71 tuổi, chết ở trấn, tặng thái tể, ban thuỵ hiệu là Thuần Cẩn Bao [31b] phong là m phúc thần, láºp Ä‘á»n thá». (Quang Nhiêu ngÆ°á»i xã Tuyá»n Cam, huyện Thanh Oai).
Tháng 6, VÆ°Æ¡ng thân phò hoà ng thượng ngá»± giá Ä‘i đánh, uá»· cho Tiết chế thái uý Nghi quốc công Trịnh Căn nắm cả đại binh tiến thẳng đến đất Quảng Nam, Thuáºn Hoá. Khi ấy, ngá»± giá Ä‘i đánh phÆ°Æ¡ng nam, Khoan quáºn công VÅ© Công Tuấn ở Kinh sÆ° trốn vá» Tuyên Quang đánh cÆ°á»›p dân châu đó. LÆ°u thủ kinh thà nh là Thiếu phó Äiện quáºn công Trịnh á»c sai quân Ä‘uổi theo giết chết, bắt hết bè lÅ© rồi vá»2791 .
Phó tÆ°á»›ng Thiếu uý Mỹ quáºn công Trịnh Hoà n chết, tặng thái bảo.
Công bá»™ thượng thÆ° Thiếu bảo Cẩm quáºn công trà sÄ© Nguyá»…n Háºu Quyến chết, thá» 95 tuổi, gia tặng Há»™ bá»™ thượng thÆ°, ban thuỵ hiệu là Văn Äẩu. (Háºu Quyến ngÆ°á»i xã Lạc SÆ¡n, huyện Chà Linh).
Mùa thu, tháng 8 nhuáºn, đại quân tiến đến châu Bố ChÃnh. Sai các tÆ°á»›ng chia Ä‘Æ°á»ng tiến đánh. Tiết chế Thái uý Nghi quốc công [32a] Trịnh Căn thân Ä‘em đại binh qua sông, ban hiểu dụ cho nhân dân hai xứ Thuáºn Hoá và Quảng Nam rằng:
"Äánh kẻ có tá»™i để cứu dân là nghÄ©a dấy binh của báºc vÆ°Æ¡ng giả. Nhân dân hai xứ các ngÆ°Æ¡i vốn là nhân dân ở đất Thánh tổ Thần tông hoà ng triá»u, không phải do há» Nguyá»…n khai thác mà có. NhỠđược Tiên thánh vÆ°Æ¡ng ta2792 nghÄ© tá»›i tình thân há» ngoại, tâu vá»›i Tiên hoà ng đế chuẩn cho Äoan quốc công trấn thủ hai xứ nà y, cung ná»™p cống thuế để chi dùng và o việc nÆ°á»›c. Äoan quốc công đã thá» vá»›i trá»i đất, hứa trÆ°á»›c sau trá»n tiết là m tôi. Lúc ấy Tiên thánh vÆ°Æ¡ng Ä‘ang dốc chà khôi phục hoà ng gia, tiá»…u trừ giặc Mạc, Äoan quốc công ở tại trấn ngoà i, không có má»™t chút công lao khó nhá»c gì. Äến khi thiên hạ đã dẹp yên, má»›i vá» Kinh lạy mừng. Tiên thánh vÆ°Æ¡ng lượng cả bao dung, không kể đến có công hay không, chỉ vì tình nghÄ©a thân thÃch, vẫn tâu cho thăng [32b] chức tÆ°á»›c, hưởng bổng lá»™c Æ°u háºu, địa vị đứng đầu các đình thần. Không ngá» trái vá»›i lá»i thá» Æ°á»›c, ngầm mÆ°u phản trắc, và năm Canh Tý [1600], dụ dá»— bá»n gian thần là m loạn2793 rồi tá»± tiện trốn vá» [Thuáºn Hoá]. Äã lá»—i đạo là m tôi, đáng trị theo phép nÆ°á»›c. NhÆ°ng Tiên thánh vÆ°Æ¡ng vẫn thÆ°Æ¡ng xót bao dung, khoan tha tá»™i lá»—i ấy. Thế mà khi triá»u đình sai quan Ä‘em sắc thÆ° dụ bảo sá»± tình, lại đốt phá sứ quán, mÆ°u cÆ°á»›p sắc thÆ°, là m nhục sứ thần. Tâm địa chống đối đã manh nha từ ấy. Từ đó vá» sau, quen thói cà n báºy, không cần phải kể ra nữa. Năm trÆ°á»›c sai quan mang dụ và o bảo nghÄ©a lá»›n vua tôi, vạch cho đôi Ä‘Æ°á»ng hoạ phúc, muốn cho nó đổi lòng quy thuáºn, để nhân dân các ngÆ°á»i tránh khá»i nạn can qua, cùng hưởng phúc thái bình. Nà o ngá» giống ác kia không biết tỉnh ngá»™, lại nói năng há»—n xược, ngăn giữ ngÆ°á»i hà nh nhân vâng mệnh không cho Ä‘i. Cái tá»™i bạo nghịch bất kÃnh [33a] thá»±c không gì to bằng. Ôi, đất là đất của vua, dân là dân của vua, kẻ kia liá»u chiếm cứ chá»— đất nà y, không biết danh hiệu gì, mà đà o hà o sâu luỹ cao để chống mệnh, vét sÆ°u cao thuế nặng để hại
dân? Bắt các ngÆ°Æ¡i phải cầm giáo, cầm gÆ°Æ¡m, có gì là ban liên chức tráºt2794 , để các ngÆ°á»i bá» há»c thÆ° lá»…, còn gì là khoa mục công danh? Xét những việc là m, vừa cáºy hiểm là m phản, vừa chống cá»± triá»u đình, lại tà n hại phÆ°Æ¡ng dân. Tá»™i ác kia nhÆ° thế, có thể bá» mà không há»i đến Æ°? Dân bị Ä‘iêu đứng nhÆ° thế có thể Ä‘iá»m nhiên không cứu vá»›t Æ°? Việc bởi không thá» dừng, quân đáng Ä‘em đến đánh.
Nay ta kÃnh vâng lệnh của Äại nguyên soái chưởng quốc chÃnh Thượng sÆ° thái phụ đức công nhân uy ninh thánh Tây VÆ°Æ¡ng, dá»±c phù hoà ng thượng ngá»± giá thân chinh, chuyên uá»· cho ta nắm cả đại binh, chỉ huy các [33b] tÆ°á»›ng chia Ä‘Æ°á»ng tiến đánh, hẹn phải thắng lợi trá»n vẹn, giết hết bá»n phản nghịch má»›i thôi. Bá»n dân hai xứ các ngÆ°Æ¡i, nếu biết chá»— tối quay vá» nÆ¡i sáng, theo Ä‘iá»u nhân tránh kẻ bạo tà n, hoặc quay ngược giáo mà đầu hà ng, hoặc tá»›i cá»a quân mà thú tá»™i, thì kẻ danh mục sẽ được tha tá»™i thưởng công, bá»n tiểu dân sẽ được bá»›t nhẹ phú dịch. Còn nhÆ° dân chúng xứ khác sợ tá»™i trốn Ä‘i, bị giặc dụ dá»—, nÆ°Æ¡ng náu ở đây, nếu thấy đại binh tiến đến mà tá»›i quy thuáºn trÆ°á»›c cÅ©ng được tha tá»™i bổ dùng. Nếu mê muá»™i không tỉnh ngá»™, thì khi lá»a thiêu núi Côn CÆ°Æ¡ng, ngá»c hay đá Ä‘á»u cháy cả. Äến lúc ấy, bá»n các ngÆ°Æ¡i sẽ chạy Ä‘i Ä‘Ã ng nà o? Váºy có lá»i dụ".
Mùa đông, tháng 11, Thống suất Lê Thì Hiến đốc quan quân bản đạo tiến thẳng đến luỹ ngoà i của giặc, sai thuá»™c hạ Thiêm Chưởng hầu LÆ°Æ¡ng Äăng Quang, Trinh TÆ°á»ng hầu VÅ© Tuấn Tà i nhân đêm đánh chiếm lÅ© giặc [34a] ở xứ Äa Láºn, đốt phá trại giặc, chém được đầu giặc, thu được cá» xà khà giá»›i của giặc Ä‘em đến cá»a quân dâng ná»™p.
Lấy LÆ°Æ¡ng Äăng Quang là m tham đốc, VÅ© Tuấn là m đỠđốc để thưởng công xông lên trÆ°á»›c phá giặc.
Phó tÆ°á»›ng đô đốc đồng tri Vệ quáºn công Trịnh Bệ chết, tặng thiếu bảo.
Tháng 12, VÆ°Æ¡ng thấy đất Thuáºn Quảng ẩm thấp, lại gặp giữa Ä‘Æ°á»ng đông giá rét, quân lÃnh khó lòng ở lại lâu ngà y được, bèn tâu cho vua biết rồi Ä‘em quân vá». NgÆ°á»i của giặc bắt được, từ trai gái già trẻ Ä‘á»u cấp cho tiá»n gạo tha vá».
Sai phó tÆ°á»›ng thái uý Hà o quáºn công Lê Thì Hiến trấn giữ xứ Nghệ An, kiêm trấn châu Bố ChÃnh, Bồi tụng Binh bá»™ tả thị lang Quế Hải hầu Lê SÄ© Triệt là m đốc thị, Bồi tung Binh bá»™ hữu thị lang Hải SÆ¡n nam Nguyá»…n Danh Thá»±c là m phó đô đốc thị, [34b] khống chế biên thuỳ, giữ yên dân má»™t phÆ°Æ¡ng.
Truy tặng chức tÆ°á»›c và điá»n lá»™c cho các tÆ°á»›ng sÄ© Nam chÃnh chết tráºn theo thứ báºc khác nhau.
Quý Sá»u, [DÆ°Æ¡ng Äức] năm thứ 2 [1673] , (Thanh Khang Hy năm thứ 12). Mùa xuân, tháng giêng, xa giá vỠđến Kinh sÆ°.
Sai bá»n Nguyá»…n Äình ChÃnh, Bùi Äình Viên, Lê Công Triá»u lên cá»a quan đợi mệnh.
Tháng 3, sai chánh sứ Nguyá»…n Máºu Tà i và Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng, phó sứ là bá»n Äà o Công ChÃnh, VÅ© Công Äạo, VÅ© Duy Hà i chia thà nh hai sứ bá»™ sang tuế cống nhà Thanh, nhân thể báo tang.
Cho Tham đốc Giao Toà n hầu Äà o Äăng Dung tÆ°á»›c quáºn công.
Lấy Phan Kiêm Toà n là m Lại bá»™ tả thị lang. Nguyá»…n Quốc Khôi là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, Phạm Chất là m phó đô ngá»± sá», Thân Toà n là m Lại bá»™ hữu thị lang, VÅ© LÆ°Æ¡ng là m Hình bá»™ hữu thị lang. Bùi Äình Viên là m Công bá»™ hữu thị lang.
Lấy Äồng Tồn Trạch là m Binh bá»™ hữu thị lang. TrÆ°á»›c đó, Tồn Trạch giữ Ngá»± sá» Ä‘Ã i, xét kiện để cháºm quá hạn, bị bãi chức, đến đây lại dùng.
Mùa thu, tháng 7, khởi phục Tham tụng Lại bá»™ thượng thÆ° kiêm Äông các đại há»c sÄ© quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh Thái bảo Yên quáºn công trà sÄ© Phạm Công Trứ và o triá»u giữ việc sáu bá»™, tham tán cÆ¡ vụ.
Hạ lệnh cho các quan văn và o Nội các của Vương phủ để nghị bà n việc nước. Việc chầu hầu ở Nội các bắt đầu từ đấy.
Tháng 9, Äà o Quang Huy có tá»™i bị giết. Quang Huy là con Quang Nhiêu, nhá» công ấm của cha, được phong chức tÆ°á»›c quyá»n lá»™c, lấy quáºn chúa. NhÆ°ng Huy kiêu lá»™ng rông cà n, là m nhiá»u việc bá»™i nghịch vô đạo, lại ngầm là m [35b] nhà ở chá»— đất cấm. Có ngÆ°á»i tố cáo, việc bị phát giác, giao cho đình thần xét há»i, biết được hết tình trạng, khép và o tá»™i bêu đầu để giữ đúng pháp luáºt. VÆ°Æ¡ng nghÄ© đến cha hắn có nhiá»u công lao vá»›i nÆ°á»›c, giảm tá»™i cho thắt cổ chết và giết bá»n đồng đảng là Kiêm Lá»™c hầu Trịnh Khuê.
Thi Hương nhân các xứ.
Bấy giá» tham chÃnh xứ Thanh Hoa VÅ© Cầu Hối nháºn nhiá»u tiá»n bạc, gá»i gắm há»c trò là m kỳ đệ tứ. Phủ doãn Phùng Thiên Ngô Sách dụ là m việc trong trÆ°á»ng thi đã mang giấu sách vở và o trÆ°á»ng. Ngầm sai gia nhân là m thay quyển thi Ä‘Æ°a lẫn và o chấm lấy Ä‘á»—, xoay lấy tiá»n của. Việc phát giác, cả hai Ä‘á»u bị tá»™i đồ. Tham chÃnh xứ SÆ¡n Tây Lê Chà Äạo lén chấm bà i sai cho há»c trò, lại ở trong trÆ°á»ng Ä‘em hai quyển không Ä‘á»— ghi là đỗ và gá»i gắm nhiá»u sÄ© nhân là m kỳ đệ sứ, bị xá» bãi chức. Há»c quan phủ huyện nà o khai các sÄ© nhân [36a] đúng thì được khen thưởng, khai không đúng thì phải giáng phạt, tuỳ theo mức Ä‘á»™ khác nhau.
Mùa đông, tháng 11, thi Há»™i các cống sÄ© trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Công Vá»ng 5 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äiện, cho bá»n Bùi Quang Váºn Ä‘á»u Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 12, thi SÄ© vá»ng trong nÆ°á»›c. Lấy bá»n Nguyá»…n Hà nh 30 ngÆ°á»i bổ nhiệm các chức trong ngoà i.
Bãi chức tÆ°á»›c của bá»n tham tụng tể tÆ°á»›ng Hình bá»™ thượng thÆ° PhÆ°Æ¡ng Quế hầu Lê Hiệu và Äông các hiệu thÆ° Mai Lâm tá» TrÆ°Æ¡ng Luáºn Äạo. Giáng Lại bá»™ hữu thị lang Thuỵ quáºn công Phan Kiêm Toà n là m Thái thÆ°á»ng tá»± khanh, tÆ°á»›c hầu, Binh bá»™ hữu thị lang Quế Hải hầu Lê SÄ© Triệt là m Hiến sát sứ xứ Lạng SÆ¡n, tÆ°á»›c bá, vì bá»n há» tá»± tiện cho sắc chỉ và cấp bằng phê cho lại Ä‘iển các nha môn là m việc có chá»— thêm bá»›t.
Lấy Nguyễn Quốc [36b] Khôi là m Lại bổ tả thị lang, Nguyễn Viết Thứ là m Lại khoa đô cấp sự trung.
Tham tụng tể tÆ°á»›ng Binh bá»™ thượng thÆ° Xuyên quáºn công Trần Äăng Tuyển chết. Äăng Tuyển là ngÆ°á»i trầm nghị đứng đắn, há»c thức sâu rá»™ng, trong cuá»™c Nam chinh bà n giúp việc quân, có công trù hoạch. Äến đây chết, tặng Há»™ bá»™ thượng thÆ°, thiếu bảo, ban thuỵ hiệu là Nhã Lượng (Äăng Tuyển ngÆ°á»i xã Hoà ng Mai, huyện Yên DÅ©ng).
Bồi tụng Binh bá»™ thượng thÆ° Thiếu bảo DÄ©nh quáºn công trà sÄ© Nguyá»…n Äá»… chết, tặng Há»™ bá»™ thượng thÆ°, thiếu phó, ban thuỵ hiệu là Huệ Ngu (Äá»… ngÆ°á»i Hoà TrÆ°á»ng huyện Ngá»c SÆ¡n).
Giáp Dần, [DÆ°Æ¡ng Äức] năm thứ 3 [1674] , (Từ tháng 10 trở Ä‘i đổi là Äức Nguyên năm thứ 1; Thanh Khang Hy năm thứ 13). Mùa xuân, tháng 2, có lệnh chỉ răn dạy các chức ty, đại lược nói: Chức vụ của tể tÆ°á»›ng là ở chá»— tiến cá» ngÆ°á»i hiá»n, gạt bá» kẻ xấu, phải tuỳ tà i mà trao quan chức, xét đức mà định tÆ°á»›c vị, để các khanh đại phu từng ngÆ°á»i Ä‘á»u được xÆ°ng chức, không [37a] được lấy lòng riêng tÆ° mà tá»± chuyên. Chức vụ của Lại bá»™ là ở chá»— cân nhắc nhân váºt, phải xét lá»i nói và việc là m, phải xem tà i năng và kiến thức, ngÆ°á»i nà o đáng là m quan Kinh thì cho là m quan Kinh, là m được thú lệnh thì bổ là m thú lệnh, không được theo ý riêng mà lấy ngÆ°á»i ná» bá» ngÆ°á»i kia. Quan xét lại án của Hình bá»™, nếu thấy án nặng thì giao xuống bà n lại, phải công đồng thẩm xét, cốt rõ được thá»±c tình là gốc, không được để cháºm trá»… quá hạn. Ngá»± sá» là chức tai mắt của triá»u đình cốt để chấn chỉnh ká»· cÆ°Æ¡ng và giữ nghiêm phong thái. Há»… chức tể tÆ°á»›ng có lá»—i, tÆ°á»›ng thần có sai, các quan trái phép, thá»i chÃnh thiếu sót, Ä‘á»u cho phép hặc tôi tâu bà y. Äá» hình giám sát ngá»± sá» thì chuyên giữ các việc can bà n, thẩm xét, xá» Ä‘oán, củ hặc, xét ghi, soi soát. Giám sát ngá»± sá» thì giữ việc Ä‘Ã n hặc. Nếu thấy thá»i chÃnh có thiếu sót, các quan có lá»—i lầm thì phải trình bà y hặc tá»™i. Lại khoa thì [37b] có trách nhiệm biện bác lại. Nếu thấy Hình bá»™ thẩm xét không công bằng cÅ©ng bác Ä‘i và gá»i trả vá». Chức Ä‘á» lÄ©nh giữ việc sá»a chữa cầu cống Ä‘Æ°á»ng sá, khai ngòi tháo nÆ°á»›c, cứu hoả phòng gian ở trong Kinh kỳ. Phủ doãn là quan Ä‘Ã n hặc, trấn áp, nếu thấy các nhà thế gia
quyá»n quý, các viên nhân bất đẳng, kiêu túng du đãng, không theo pháp chế, thì cho được chủ hặc trừng trị. Chức trấn thủ, lÆ°u thủ thì chuyên nã bắt, Ä‘Ã n áp bá»n trá»™m cÆ°á»›p, phòng ngừa kẻ gian phi, phải giữ yên dân trong hạt, không được tá»± tiện đặt ra chức danh phi pháp để nhiá»…u hạt dân. Chức chưởng của Hiến ty là nếu thấy trong xứ có tai biến khác thÆ°á»ng lÅ© lụt hạn hán thì phải tâu bà y hết thảy; thừa ty phủ, huyện ngang ngược phi pháp, trấn thủ, lÆ°u thủ không cấm gian phi, Ä‘á»u cho phép tâu bà y, Ä‘Ã n hặc; lại phải tuần hà nh trong hạt, dò há»i [38a] ná»—i Ä‘au khổ [của dân], tra xét các vụ kiện nhà quyá»n thế ức hiếp, bắt ngÆ°á»i. Thừa ty thì đảm nhiệm kỳ thác quan trá»ng ở địa phÆ°Æ¡ng, nhÆ° thấy quan ty sở thuá»™c, ngÆ°á»i nà o chÃnh tri công bằng, thì nên bảo cá» lên, ngÆ°á»i nà o là m không đúng phép thì xét tâu lên. Quáºn thú là thầy, là tÆ°á»›ng của dân, nhÆ° thấy huyện quan trong sở thuá»™c, ngÆ°á»i nà o có thà nh tÃch cai trị xứng vá»›i chức vụ thì bảo cá» lên, ngÆ°á»i nà o không xứng chức thì xét hặc lên. Huyện lệnh là quan thân cáºn vá»›i dân, phải để lòng chăm sóc dân, khuyên bảo dân là m ruá»™ng trồng dâu, là m Ä‘iá»u lợi, trừ việc hại, lÆ°u ý dạy bảo dân để thà nh tục nhân ái nhÆ°á»ng nhịn, bá» thói gian phi kiện cáo. Những ngÆ°á»i vợ tiết nghÄ©a, con hiếu thảo cÅ©ng nên chuyển đạt lên để nêu khen cho phong tục thuần háºu. Các quan nha môn trong ngoà i há»… thấy lại Ä‘iển ở bản nha, ngÆ°á»i nà o công tâm giữ phép, liêm khiết, siêng năng, thạo việc, là m việc lâu năm không có tá»™i lá»—i gì thì bảo cá» lên, kẻ nà o báºy bạ tham nhÅ©ng, chỉ lo xoay tiá»n, lÆ°á»i biếng bá» việc, có tá»™i lá»—i thì [38b] láºp tức hặc tá»™i Ä‘uổi Ä‘i.
Tháng 3, lấy cháu Ä‘Ãch của VÆ°Æ¡ng là phó tÆ°á»›ng Trịnh VÄ©nh là m tả đô đốc.
Mùa hạ, tháng 5, ngà y mồng 9, Bồi tụng Lại bá»™ hữu thị lang Liên Trì tá» Nguyá»…n Quốc Khôi chết. Quốc Khôi là ngÆ°á»i khảng khái dám nói. Tin cáo phó đến, VÆ°Æ¡ng thượng thÆ°Æ¡ng tiếc lắm, tặng Binh bá»™ thượng thÆ° Trì quáºn công, ban thuỵ hiệu là CÆ°Æ¡ng Trung. (Quốc Khôi ngÆ°á»i xã Nguyệt Ãng, huyện Thanh Trì).
Lấy Lê Hiệu là m Binh bá»™ hữu thị lang. Phan Kiêm Toà n là m Hình bá»™ hữu thị lang. Lê SÄ© Triệt là m Công bá»™ hữu thị lang. TrÆ°á»›c đó, bá»n Hiệu vì can việc phải giáng bãi. Äến đây được dùng.
Tháng 6, ngà y mồng 6, sao Thái Bạch má»c ban ngà y, chá»i ánh sáng.
Tháng 6, ngà y mồng 6, sao Thái Bạch má»c ban ngà y, chói ánh sáng vá»›i mặt trá»i.
Cho Thạc Trung hầu Lê Thì Hải tÆ°á»›c quáºn công.
Mùa thu, tháng 7, ngà y 18, vua cho là VÆ°Æ¡ng thế tá» thiết chế Thái uý Nghi quốc công Trịnh Căn công lao nhiá»u, uy vá»ng lá»›n, [39a] tấn phong là m Nguyên soái Ä‘iển quốc chÃnh Äịnh Nam VÆ°Æ¡ng.
Lá»i kim sách viết: "Trá»i sinh tà i thánh hiá»n, để vững ná»n thịnh trị, vua đãi lá»… tôn quý, để rạng ngá»i công to. Äã chá»n ngà y tháng tốt là nh, ban xuống sách và ng rá»±c rỡ. Äặc tiến khai phủ khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh kiêm tổng chÃnh binh Thái uý Nghi quốc công Trịnh Căn anh hùng nhất nÆ°á»›c, khà độ hÆ¡n ngÆ°á»i. Tiên quân xÆ°a khôi phục cõi bá», nhá» nhiá»u ở sức tiá»n vÆ°Æ¡ng xoay chuyển váºn truân chuyên thà nh hanh thái; đến trẫm nay nối chịu mệnh lá»›n, Ä‘á»u dá»±a ở công sÆ° phụ gây dá»±ng nuôi dưỡng tá» thuở ấu thÆ¡. Giữ nÆ°á»›c nhà được bá»n vững cÆ¡ đồ, truyá»n con cháu có mÆ°u xa yên ổn. Chăm lo vÆ°Æ¡ng tá»±, giúp đỡ hoà ng gia. Äi đánh dẹp thì phÃa Nam diệt trừ giống Nguyá»…n, phÃa Bắc quét tan lÅ© Mạc, công ngất cao vÅ© trụ; nắm chÃnh quyá»n thì trong nÆ°á»›c Ä‘á»u được lặng yên, ngÆ°á»i xa Ä‘á»u phải thuần phục [39b], đức rá»±c sáng đất trá»i. Uy vá»ng thá»±c thoả lòng bốn biển, vị thứ phải đứng đầu trăm quan. Váºy đặc sai đặc tiến kiêm tá» Vinh lá»™c đại phu tham tụng Lại bá»™ thượng thÆ° kiêm Äông các đại há»c sÄ© quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh chưởng Lục bá»™ sá»± Thái bảo Yên quáºn công Phạm Công Trứ mang sách và ng ấn ngá»c tấn phong là m Nguyên soái Ä‘iển quốc chÃnh Äịnh Nam VÆ°Æ¡ng, vinh ban ngá»c báu, mở rá»™ng ấp phong. Mong rằng nháºn mệnh má»›i, hưởng phúc là nh, giữ đạo thÆ°á»ng, kÃnh chức vị. Là m chÃnh sá»± theo Ä‘iển chÆ°Æ¡ng pháp đô, kÃnh giữ phép xÆ°a, có đức lá»›n được vị lá»™c thá» danh, còn nhiá»u sủng mệnh. Giúp nhà vua lâu dà i mãi mãi, giữ nghiệp chúa bá»n vững vô cùng. VÆ°Æ¡ng hãy kÃnh theo".
Có chỉ quy định: Từ nay vá» sau, VÆ°Æ¡ng phủ ban ra mệnh lệnh gì thì gá»i là "lệnh dụ"; thần dân dâng khải thì nói là "cẩn khải văn"; phủ phó vÆ°Æ¡ng ban ra lệnh gì thì [40a] gá»i là "lệnh chỉ", ai dâng khải lên thì nói là "cẩn khải".
Tháng 8, VÆ°Æ¡ng dụ Äịnh Nam VÆ°Æ¡ng rằng:
"Báºc vÆ°Æ¡ng giả sáng nghiệp, truyá»n dòng, tất mÆ°u hay để lại; pháºn Ä‘Ãch trưởng nối chÃ, giữ nếp, phải theo phép tốt là nh. Nay ta thừa kế nghiệp cÅ© của nhà , nắm giữ quyá»n lá»›n của nÆ°á»›c, sá»a nghiệp vÆ°Æ¡ng nối cÆ¡ đồ tÃch luỹ của tiên vÆ°Æ¡ng; dóng dả công lá»›n trị bình, kế hay dẹp yên thiên hạ, giúp nhà vua giữ đại thống nối truyá»n của liệt thánh. Bá» cõi yên lặng, nhà nÆ°á»›c vững bá»n. Giữ nghiệp lá»›n vững nhÆ° Thái SÆ¡n, giúp con nối có mÆ°u xa rá»™ng. Và o năm Canh Tý, ngÆ°á»i đã được gia phong, mở phủ ly, uá»· cho thâu tóm chÃnh quyá»n. Xét ra, biết trung ái vá»›i quần thần, biết há»c táºp má»i công việc. Coi giữ các việc thì lệnh nghiêm giảm, trong ngoà i Ä‘á»u vui theo; đánh dẹp bốn phÆ¡ng thì oai lẫy lừng, phiên hầu phải quy phục. Có nhiá»u công lao vá»›i xã tắc, đáng giữ trách nhiệm coi sinh dân. Ta đã tâu lên hoà ng thượng biết, vâng theo [40b] sắc chỉ. Tấn phong tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng, trao cho trông coi bốn biển. Chức vị rất cao, rất trá»ng, mÆ°u lược phải theo, phải là m. Nay hãy: Giữ nghiệp đã thà nh, lo việc chá»› lãng; phòng Ä‘iá»u sai, nén dục vá»ng, chÃnh tâm sá»a mình. Má»—i lá»i nói, má»—i việc là m, phải há»c đức tốt của tổ tông má»—i chÃnh sách, má»—i mệnh lệnh, phải theo phép xÆ°a của tông tổ. Hà ng ngà y cùng vá»›i thân huân đại thần, trăm quan văn võ đồng tâm hiệp sức để tìm đạo trị nÆ°á»›c, khu xá» việc Ä‘á»i, để tiến lên thái bình. Bổ quan thì tuỳ tà i năng, xét công trạng để các quan Ä‘á»u xứng chức; tìm ngÆ°á»i thì xem ngôn hạnh, thá» chÃnh sá»±, để ngÆ°á»i hiá»n Ä‘á»u và o triá»u. Coi tÆ°á»›ng thì dùng cả ân uy, để các tÆ°á»›ng Ä‘á»u vui lòng là m việc; thÆ°Æ¡ng dân thì nhẹ bá»›t phú dịch, để dân Ä‘á»u sống thảo vui. Thưởng phạt quyá»n ở tay mình phải công bằng, [41a] tÃn thá»±c; lá»… nhạc là gốc của giáo hoá, phải đầy đủ, rõ rà ng. NhÆ° thế thì chÃnh sá»± má»›i được sá»a sang, ká»· cÆ°Æ¡ng má»›i được chấn chỉnh. Văn đức thấm khắp mà vÅ© công hoà n thà nh; trong nÆ°á»›c bình yên mà rợ ngoà i sợ phục. CÆ¡ đồ thống nhất, tông xã lâu dà i, để vÆ°Æ¡ng nghiệp truyá»n đến ức muôn năm. Mong ngÆ°Æ¡i hãy kÃnh theo để đáp lại lòng uá»· nhiệm truyá»n thụ của ta. Nay dụ".
Vua tôn phong mẹ sinh là Lê Thị Ngá»c Hoà n là m Chiêu Nghi.
Mùa đông, tháng 10, đổi niên hiệu là Äức Nguyên. Äại xá.
Có chỉ ban Æ¡n, cho võ ban được thăng báºc. Bá»n Thái phó Khê quáºn công Trịnh Äống Ä‘á»u thăng là m thái tể; bá»n Thiếu uý Liên quáºn công Trịnh Trượng, Bỉnh quáºn công Trịnh Khê, Lý quáºn công Trịnh Kiá»n, Hà o quáºn công Lê Thì Hiến Ä‘á»u thăng là m thái phó; bá»n Thái uý An quáºn công Trịnh Thiện, Kiêm quáºn công Trịnh Thụ, Thiếu phó Äiện quáºn công [41b] Trịnh á»c Ä‘á»u thăng là m thái bảo; Ân quáºn công Trịnh Miên là m thiếu uý, Tả đô đốc phó tÆ°á»›ng LÆ°Æ¡ng quáºn công Trịnh VÄ©nh là m thiếu phó, bá»n Trạc quáºn công Trịnh Kiêm, Lá»™c quáºn công Äinh Văn Tả Ä‘á»u là m thiếu bảo; bá»n Vịnh quáºn công Äà m Cảnh Kiên, Toản quáºn công Trịnh Sâm, Yên quáºn công Trịnh Liá»…u Ä‘á»u là m hữu đô đốc; Phó tÆ°á»›ng Phái Trạch hầu Trịnh Du là m đô đốc đồng tri, tÆ°á»›c quân công; phó tÆ°á»›ng Khiêm quáºn công Trịnh Duyên là m đô đốc thiêm sá»±.
Số còn lại Ä‘á»u được thăng chức tÆ°á»›c theo thứ báºc khác nhau.
Phế Phan Kiêm Toà n là m dân thÆ°á»ng, Ä‘Æ°a vỠở tại trấn Thanh Hoa vì Toà n là m nhiá»u việc can phạm. Lại thấy bá»n Lê Hiệu, Lê SÄ© Triệt cùng đảng vá»›i Kiêm Toà n, giáng Hiệu là m tham chÃnh xứ HÆ°ng Hoá, SÄ© Triệt là m hiết sát sứ xứ Thái Nguyên.
Tháng 12, bá»n Lại bá»™ hữu thị lang [42a] Thân toà n bổ nhiệm các chức trong ngoà i đến 1.239 viên danh.
Biếm Tham chÃnh xứ Nghệ An LÆ°Æ¡ng Thá»±c là m Äông các hiệu thÆ°, vì Thá»±c lấy ức tiá»n bạc của sÄ© nhân.
Ất Mão, [Äức Nguyên] năm thứ 2 [1675] , (Thanh Khang Hy năm thứ 14). Mùa xuân, tháng 3, bá»n sứ thần Nguyá»…n Máºu Tà i, Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng vá» nÆ°á»›c.
Mùa hạ, tháng 4, ngà y mồng 3, vua băng. Các quan dâng tôn hiệu là Khoan Minh Mẫn Äạt Anh Quả Huy Nhu Khắc Nhân Äốc NghÄ©a Mỹ Hoà ng Äế, miếu hiệu là Gia Tông.
Xét công Ä‘i xứ. Lấy Nguyá»…n Máºu Tà i là m Hình bá»™ thượng thÆ°, tÆ°á»›c sá», Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng là m Công bá»™ thượng thÆ°, tÆ°á»›c quáºn công; Äà o Công ChÃnh là m Hình bá»™ hữu thị lang, VÅ© Công Äạo là m Công bá»™ hữu thị lang, Ä‘á»u tÆ°á»›c nam; VÅ© Duy [42b] Hà i là m Äông các đại há»c sÄ©, tÆ°á»›c tá».
Tháng 6, rÆ°á»›c linh cữu gia Tông Mỹ Hoà ng Äế vá» chôn ở lãng Phúc An2795 , láºp Ä‘iện Thiên Ninh để thá» theo vá» quê của mẹ sinh là Chiêu Nghi. Khi ấy, VÆ°Æ¡ng và chÃnh phi thân đến là m lá»… viếng, khóc rất thÆ°Æ¡ng xót. Äịnh Nam VÆ°Æ¡ng cÅ©ng thân Ä‘i Ä‘Æ°a đến bến sông là m lá»… rất thÆ°Æ¡ng kÃnh. Các quan văn võ trông thấy Ä‘á»u chảy nÆ°á»›c mắt.
Tháng 12, Hoà ng đệ là Duy Cáp lên ngôi hoà ng đế.
TrÆ°á»›c kia, khi Thần Tông sắp băng, dặn lại VÆ°Æ¡ng rằng: Cung nhân Trịnh Thị Ngá»c Trúc2796 có thai má»›i được khoảng 4 tháng, chÆ°a biết là con trai hay con gái, nhá» VÆ°Æ¡ng trông nom giúp cho. Äến khi vua sinh ra, hình dáng kỳ vÄ©, khi lên 9 tuổi, VÆ°Æ¡ng nuôi ở trong phủ. Äến đây, VÆ°Æ¡ng Ä‘Ãch thân dìu lên Ä‘iện, lên ngôi hoà ng đế. Äổi niên hiệu, lấy tháng giêng năm sau là m VÄ©nh Trị năm thứ 1. Äại [43a] xá.
Quy định công việc sáu bá»™: Bá»™ lại giữ các quan tÆ°á»›c, phong tặng, tuyển bổ khảo xét, thăng giáng và các việc bổ sung, chu cấp. Bá»™ há»™ giữ các việc đất Ä‘ai, nhân dân, kho tà ng, tiá»n tệ, lÆ°Æ¡ng thá»±c, váºn chuyển và các việc bổng lá»™c, thuế khoá, cống ná»™p, muối mắm, gang sắt. Bá»™ lá»… giữ các việc lá»… nghi, cúng tế, chúc tụng, yến ẩm, há»c Ä‘Æ°á»ng, các nghi thức vỠáo mÅ©, ấn phù, chÆ°Æ¡ng biểu, cống sứ, triá»u cáºn, kiêm coi các việc vá» thiên văn, thuốc men, bói toán, và tăng đạo, giáo phÆ°á»ng, đồng văn, nhã nhạc. Bá»™ hình giữ các việc binh nhung, cấm vệ, xe ngá»±a, nghi trượng, khà giá»›i và các việc vá» biên cÆ°Æ¡ng, trấn thủ, nhà trạm, nÆ¡i hiểm yếu, việc khẩn cấp. Bá»™ hình giữ các việc luáºt lệnh, hình pháp, xét xá» ngục tụng, xá» tá»™i vá» ngÅ© hình2797 . Bá»™ Công giữ các việc vá» thà nh trì, cầu cống, Ä‘Æ°á»ng sá, việc thổ má»™c, thuyá»n thợ và các công việc vá» xây dá»±ng, sá»a chữa, [43b] các Ä‘iá»u cấm vá» núi rừng, vÆ°á»n tược, sông chằm.
Mùa thu, tháng 7, lấy VÅ© Duy Chà là m Há»™ bá»™ thượng thÆ°, Nguyá»…n Máºu Tà i là m Binh bá»™ thượng thÆ°, Thân Toà n là m Ngá»± sá» Ä‘Ã i đô ngá»± sá», Äặng Công Chất là m Lại bá»™ tả thị lang, Lê Vinh là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, Nguyá»…n Công BÃch là m Lá»… bá»™ tả thị lang, Äồng Tồn Trạch là m Công bá»™ tả thị lang, Nguyá»…n Danh Thá»±c là m Lại bá»™ hữu thị lang, VÅ© Duy Hà i là m Binh bá»™ hữu thị lang, Bùi Äình Viên là m Hình bá»™ hữu thị lang.
Tháng 9, trấn thủ xứ Nghệ An kiêm trấn châu Bố ChÃnh thống suất quan Tả trung quân dinh phó tÆ°á»›ng Thái phó Hà o quáºn công Lê Thì Hiến chết. Thì Bà nà y ngÆ°á»i là ng Äông Khôi, huyện Gia Äịnh (sau đổi là Gia Bình). Bà không phải là con Trịnh Tráng cÅ©ng tên là Trịnh Thị Ngá»c Trúc, hoà ng háºu của Thần Tông.
Hiến là ngÆ°á»i trà lược dÅ©ng cảm có tà i cÆ¡ biến, coi quân thì hiệu lệnh nghiêm túc, má»—i khi Ä‘i đánh dẹp, thÆ°á»ng láºp công to, thá» 66 tuổi, [44a] chết tại trấn. Tặng thái tể, ban thuỵ hiệu là Nghiêm TrÃ, bao phong là m phúc thần, láºp Ä‘á»n thá» (Thì Hiến ngÆ°á»i xã Phú Hà o, huyện Lôi DÆ°Æ¡ng).
Sai Hữu đô đốc Yên quáºn công Trịnh Liá»…u trấn thủ xứ Nghệ An kiêm trấn châu Bố ChÃnh.
Sai Nguyá»…n Công BÃch và Äà o Công ChÃnh và o hầu kinh diên.
Giáng Thiêm đô ngá»± sá» Äá»— Thiện ChÃnh là m Há»™ Khoa đô cấp sá»± trung vì ChÃnh xá» kiện không đúng.
Mùa đông, tháng 10, Lại bá»™ thượng thÆ° kiêm Äông các đại há»c sÄ© quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh Chưởng Lục bá»™ sá»± thái bảo Yên quáºn công Phạm Công Trứ chết. Công Trứ là ngÆ°á»i sâu sắc, Ä‘iá»m tÄ©nh, giản dị, chắc chắn, là m việc có mÆ°u thuáºt, giúp VÆ°Æ¡ng từ tiá»m để, mÆ°u tÃnh nhiá»u việc, giúp việc nÆ°á»›c lâu ngà y luáºt pháp, chế Ä‘á»™ có nhiá»u đổi má»›i, thá» 76 tuổi: tặng Thái tể ban thuỵ hiệu là Trung Cần (Công Trứ ngÆ°á»i là ng Liêu Xuyên, huyện ÄÆ°á»ng Hà o)2798 .
[44b] Tháng 11, thi Hương sĩ nhân các xứ.
Tháng 12, hạn hán.
Lấy Phạm Chất là m Hình bá»™ tả thị lang. VÅ© Duy Hà i là m Ngá»± sá» Ä‘Ã i đô ngá»± sá», Nguyá»…n Viết Thứ là m thiêm đô ngá»± sá». Thiểu SÄ© Lâm là m Lại Khoa đô cấp sá»± trung.
Chú thÃch:
2753Äạo Hoa Lang : tức đạo Gia Tô.
2754 Sổ khai lệ tức là sổ hộ khẩu, mỗi năm khai một lần.
2755Quang Thuáºn (1516 - 1522) : là niên hiệu của Lê Chiêu Tông (Lê Ã); Thống Nguyên (1522 - 1527) : là niên hiệu của Lê Cung Hoà ng (hoà ng đệ Xuân).
2756Nghệ Trạc : là truyá»n thuyết Trung Quốc. Nghệ là Háºu Nghệ, vua nÆ°á»›c Hữu Cùng, cÆ°á»›p ngôi nhà Hạ, Trạc là vua nÆ°á»›c Hà , giết Háºu Nghệ lên thay là m vua. Sau Thiếu Khang lại giết Trạc để khôi phục nhà Hạ.
2757 Tức Trịnh Kiểm.
2758 Tức Trịnh Tùng.
2759 Tức Lê Duy Ninh.
2760 Tức Lê Huyên.
2761 Tức Lê Duy Bang.
2762 Lê KÃnh Tông lấy con gái Trịnh Tùng là Trịnh Thị Ngá»c Trinh.
2763 Trịnh Xuân, con Trịnh Tùng, mÆ°u cÆ°á»›p quyá»n của cha, nổi loạn, sau bị giết.
2764Giặc Ô Châu : chỉ chúa Nguyá»…n ở Äà ng trong.
2765 Chỉ việc Trịnh Căn thu phục được 7 huyện ở phÃa nam sông Lam (Kỳ Hoa, Thạch Hà , Thiên Lá»™c, Nghi Xuân, La SÆ¡n, HÆ°Æ¡ng Khê và Thanh ChÆ°Æ¡ng) trÆ°á»›c đây bị quân Nguyá»…n xâm chiếm.
2766 Câu nà y lấy Ä‘iển ở quẻ Mông của Kinh Dịch : "Mông dÄ© dưỡng chÃnh, thánh công đã" nghÄ©a là dạy bảo theo chÃnh đạo từ nhá», có thể nên công của báºc thánh.
2767 Câu nà y lấy Ä‘iển ở quẻ Thái của Kinh Dịch : "Äế Ất quy muá»™i, dÄ© chà nguyên cát" nghÄ©a là vua Äế Ất gả em gái xuống thì được phúc tốt. à nói vua biết nhún nhÆ°á»ng thuáºn theo hiá»n thần thì được phúc tốt.
2768Thược, cáp, thăng, đấu, hộc : 2200 hạt thóc là 1 thược; 10 thược là 1 cáp, 10 cáp là 1 thăng, 10 thăng là 1 đấu, 10 đấu là 1 hộc.
2769Hoà ng Chung : 1 trong 12 luáºt, tục gá»i là ống luáºt. Lấy Ä‘á»™ số của ống luáºt là m Ä‘á»™ số Ä‘o lÆ°á»ng để tÃnh toán.
2770 Theo Lịch triá»u hiến chÆ°Æ¡ng loại chà thì 13 xứ tuần ty là : ChÃnh Äại (huyện Tống SÆ¡n, Thanh Hoa), Liên Hinh (huyện Quảng XÆ°Æ¡ng, Thanh Hoa), Má»™ Chu (huyện Bạch Hạc), Lục Äầu (huyện Thanh Lâm, Hải DÆ°Æ¡ng), Vạn Phai (huyện Thanh Lâm), Hoà ng Giang (huyện ThÆ° Trì), Thụ Mệnh (huyện Thuỵ Nguyên, Thanh Hoa), Tru Há»±u (huyện Bảo Lá»™c, Kinh Bắc), Nga TÆ° (huyện Nga SÆ¡n, Thanh Hoa), Vân Sà ng (huyện Yên Khang, Ninh Bình), Ngã ba Am Thầy (huyện Äông Lan, Tuyên Quang), Tuần Lạch Giang (Má»™c Châu), Tuần Tam Kỳ (xã Trạm Ná»™i, huyện Phượng Nhỡn, Kinh Bắc).
2771 Mạc KÃnh VÅ© là con Mạc KÃnh Khoan, chiếm giữ đất Cao Bằng, xÆ°ng niên hiệu là Thuáºn Äức (1638 - 1677).
2772 Nay thuộc huyện Thái Thuỵ, tỉnh Thái Bình.
2773 Vùng Nam Hà ở đây là chỉ các huyện phÃa Nam sông Lam của Nghệ An.
2774Tiá»m để : nÆ¡i của vua hay chúa ở khi chÆ°a nối ngôi.
2775Châu Trấn Yên : Cương mục, q.33 chép là châu Tiểu Trấn Yên, nhà Thanh, sau đổi là phủ Trấn Yên, tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc.
2776 Tức Trịnh Tùng.
2777 Tức Trịnh Kiểm.
2778 Tức Trịnh Tạc.
2779 Tức Trịnh Tráng.
2780Bình lệ : Phép khai theo lối quân bình; khai một lần, sau dù có sinh thêm ra, hay chết bớt đi cũng không kể. Trái với phép khai lệ là khai từng năm một.
2781 Bản dịch cÅ©: Trịnh Äiá»m và chú theo CÆ°Æ¡ng mục là con cháu Äặng Huấn.
2782 Tức đánh chúa Nguyá»…n ở vùng phÃa Nam sông Lam, Nghệ An.
2783 Phương đoà i: phương Tây.
2784 Bốn châu đó là Thạch Lâm, Quảng Yên, Thượng Lang, Hạ Lang. Há» Mạc ở đây chỉ là Mạc KÃnh VÅ©.
2785Tuần Äông Lan : ở khoảng đò sông Chảy, huyện Äoan Hùng, tỉnh VÄ©nh Phú.
2786Äại Nam thá»±c lục tiá»n biên chép là Lê Äắc Äồng.
2787 Chỉ đất Trung Quốc.
2788 Tức Huyá»n Tông Lê Duy VÅ©.
2789 Bấy giá» giảm bá» ruá»™ng lá»™c của các công thần trÆ°á»›c. Duy Lê Lai vì có lá»i thá» của Lê Lợi khi xÆ°a, nên con cháu vẫn được cấp ruá»™ng để thá». 2790 Äây là chỉ miá»n đất giáp vá»›i vùng chúa Nguyá»…n chiếm giữ.
2791 Theo CÆ°Æ¡ng mục , Q.33, thì VÅ© Công Tuân chạy và o đất nhà Thanh. Năm ChÃnh Hoà 10 (1689), ngÆ°á»i Thanh bắt và trao trả cho há» Trịnh.
2792 Tức Trịnh Kiểm.
2793 Chỉ việc Nguyá»…n Hoà ng ngầm xui bá»n Phan Ngạn, Ngô Äình Nga, Bùi Văn Khê chống lại Trịnh Tùng. Xem sá»± kiện năm Canh Tý, Tháºn Äức năm thứ 1 (1600).
2794Ban liên chức tráºt : Ban là thượng ban, trung ban, hạ ban; liên là thượng liên, trung liên, hạ liên; chức là chức tÆ°á»›c, tráºt là phẩm tráºt, chỉ chung cấp báºc, ban bệ trong quan chế.
2795Lăng Phúc An : hay lăng Phúc Lá»™c, huyện Thuỵ Nguyên, quê của bà Chiêu Nghi Lê Thị Ngá»c Hoà n.
2796CÆ°Æ¡ng mục , Q.33, chép là Ngá»c Tấn, chú thêm có sách chép là Ngá»c Trúc.
2797NgÅ© hình : chỉ năm thứ hình phạt là : đánh bằng roi (xuy), đánh bằng gáºy (trượng), khổ sai (đồ), đầy Ä‘i xa (lÆ°u), giết (tá»).
2798Huyện ÄÆ°á»ng Hà o : sau là huyện Mỹ Hà o, tỉnh HÆ°ng Yên, nay thuá»™c tỉnh Hải HÆ°ng.
|
20-09-2008, 06:41 PM
|
|
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hÆ° vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q4
Vua Lê chúa Trịnh (1600 - 1619)
[1a]
K ỷ H o à n g T r i Ỡu N h à L ê
KÃnh Tông Huệ Hoà ng Äế
Thà nh Tổ Triết Vương2799
Tên húy là Duy Tân, là con thứ vua Thế Tông. Mẹ là hoà ng thái háºu à Äức há» Nguyá»…n ngÆ°á»i xã Duy Tinh, huyện Thần Lá»™c2800 . Vua ở ngôi 20 năm, thá» 32 tuổi. Vua nối thể thống, giữ nghiệp đã thà nh, nhá» sức nhà Chúa, bình định bá»n phản nghịch, thân Ä‘Æ°a đến cảnh thái bình. NhÆ°ng lầm nghe mÆ°u gian ngầm bá»™i bạc ngÆ°á»i sÆ° phó không được, phải chết ở chốn lÆ°u Ä‘Ã y2801 . NhÆ°ng nối giữ nghiệp, lòng tôn trá»ng tin theo không thể chê trách, [chúa] là ông ngoại, nắm chÃnh quyá»n, tình nghÄ©a khuông phò lại cà ng dốc hết, có quyá»n biến mà không bá» mất đạo thÆ°á»ng. Cà ng thấy rõ cái đức tuyệt vá»i của nhà Chúa.
Canh Tý, Tháºn Äức năm thứ nhất [1600], (từ tháng 10 trở vá» sau là Hoằng Äịnh năm thứ nhất. Minh Vạn Lịch năm thứ 28).
Mùa xuân, láºp bà phi há» Trịnh [1b] là m hoà ng háºu2802 . Bà là con gái của Bình An VÆ°Æ¡ng [Trịnh Tùng]2803 .
Tháng 4, ngà y 27 tÆ°á»›ng thuá»· quân là Kế quáºn công Phan Ngạn, Mỹ quáºn công Bùi Văn Khuê, Tráng quáºn công Ngô Äình Nga, là m phản ở SÆ¡n Nam. Sai thái uý Nguyá»…n Hoà ng Ä‘em quân Ä‘i đánh. Hoà ng trốn Ä‘i2804 .
Tháng 5, ngà y 7, xa giá đến Thanh Hoa. Hoà ng lúc má»›i từ Thuáºn Hoá và o chầu2805 , nhiá»u lần được sai Ä‘i chinh phạt, cha con cùng gắng sức, hoà n toà n không có ý gì khác. Bá»n bất lÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng cho rằng ông có công lá»›n, dá»… bị nghi ngỠđố kỵ, mà kÃch Ä‘á»™ng, và cho rằng Hoà nh SÆ¡n là nÆ¡i xa xôi hiểm trở để xúi bẩy, chà của Hoà ng bèn thay đổi. Vì cá»› bá»n Phan Ngạn ba tÆ°á»›ng Ä‘á»u là bá»™ hạ ngầm dụ dá»— là m phản. Chúa Ä‘ang bà n đánh dẹp, Hoà ng xin Ä‘i, chúa bằng lòng. Hoà ng bèn cùng vá»›i con trai thứ năm là Thuỵ quáºn công Phúc Nguyên, thứ nữa là bá»n Văn quáºn công Phúc Hiệp, Thạch quáºn công Phúc Trạch, Ä‘em đại quân bản bá»™ gồm 2 vạn lÃnh, 300 chiến thuyá»n xuống SÆ¡n Nam [2a] Ä‘i tắt ra cá»a bể Äại An, dÆ°Æ¡ng buồm chạy Ä‘i. Bấy giá» Hoà ng đã 76 tuổi. Tin báo đến nÆ¡i, triá»u đình chấn Ä‘á»™ng. Chúa lo Hoà ng và o
chiếm cứ Thanh Hoa, láºp tức quyết định giúp vua hồi loan, để giữ vững chá»— căn bản. Sai tÆ°á»›ng sÄ© các doanh, bá quan văn võ Ä‘á»u há»™ tùng. Quan Thái Bảo, Thượng thÆ° bá»™ Há»™ là Äá»— Uông can ngăn, xin lÆ°u lại ở kinh đô. Khi xa giá đã Ä‘i rồi, ông bị loạn binh giết chết.
Con trai thứ của chúa là Trấn Trung hầu Trịnh Lâm là m cầu phao ở xã Tiên Sà i huyện Yên Sơn để quân đi qua, thưởng cho 10 lạng và ng.
Khi xa giá vỠđến ná»a Ä‘Æ°á»ng, thấy con trai thứ ba của Hoà ng là Cẩm quáºn công Nguyá»…n Phúc Hải và cháu ná»™i là Phụ quáºn công Nguyá»…n Hắc đón Ä‘Æ°á»ng láºy chà o, nói rằng Hoà ng tuổi già muốn trở vá» nÆ¡i trấn sở, không kịp xin mệnh vua, đã trở vá» Thuáºn Hoá rồi, cho con và cháu ở lại là m con tin, để tá» lòng trung. Vua uý lạo há», lòng ngÆ°á»i má»›i yên.
Cho Tả thị lang bá»™ Há»™, tÆ°á»›c Bà ng Phú tá» Bùi [2b] Khắc Nhất là m Thượng thÆ° bá»™ Há»™ tÆ°á»›c Văn Phú bá, gia phong là Hiệp mÆ°u tán lý công thần (Khắc Nhất ngÆ°á»i ở Bá»™t Thái đất Thanh Hoa)2806 .
Bá»n Phan Ngạn đã là m phản, dùng niên hiệu nguỵ Mạc là Cà n Thống sai ngÆ°á»i chiêu an thà nh thị. Ngạn nghi Văn Khuê có chà khác, xin há»™i ở giữa sông, đánh giết y, rồi tá»± xÆ°ng là Tiết chế SÃnh quốc công, cho em là m Thái bảo Quỳnh quáºn công. Äình Nga tá»± xÆ°ng là Thái bảo Hoa quốc công. Vợ của Văn Khuê là Nguyá»…n Thị Niên khóc lóc, bảo vá»›i quân của y rằng: "Ai có thể báo thù cho chồng tôi, giết được Phan Ngạn thì tôi trá»ng thưởng". Quân chúng Ä‘á»u cảm Ä‘á»™ng hăng hái. Phan Ngạn nghe tin, tức giáºn. Ngà y 1 tháng 6, Ngạn Ä‘em quân đến Hoà ng Giang. Vợ Văn Khuê Ä‘em quân ra nghênh chiến, bắt giết được Ngạn, Ä‘em đầu Ngạn để tế chồng. Äồ đảng của Ngạn cÅ©ng tan vỡ.
Bác của vua là Thái uý Bản quốc công Lê Bách theo xe vua không kịp, bị giặc giết hại [3a], tặng hà m Tư đồ2807 .
Hạ lệnh: các thần liêu tÆ°á»›ng sÄ© há»— tùng vua tá»›i Yên TrÆ°á»ng Ä‘á»u được phong là công thần, quan võ thì phong là Äôn háºu Uá»· dÅ©ng, quan văn thì phong là Kiệt tiết Tuyên lá»±c, Ä‘á»u hai chữ. Tiến phong Hoà ng Äình Ãi chức Thái tể, gia phong là Suy trung Dá»±c váºn công thần. Tặng Äá»— Uông hà m Thái bảo2808 .
Sai Thiêm đô ngá»± sá» Lê NghÄ©a Trạch (ngÆ°á»i ở Cổ Äôi huyện Nông Cống) Ä‘em sắc Ä‘i uý lạo lão tÆ°á»›ng Nguyá»…n Hoà ng, nháºn cho ông vẫn lÆ°u trấn hai xứ Thuáºn Quảng trÆ°ng thu cống phủ để giúp cho sá»± chỉ dụng của nhà nÆ°á»›c. Chúa gá»i thÆ° riêng cho ông ta, rằng: "đại thần cùng vá»›i nÆ°á»›c phải cùng chung vui buồn. Cáºu đối vá»›i nÆ°á»›c mà nói, thì là kẻ bá» tôi huân cá»±u mấy Ä‘á»i, đối vá»›i nhà mà nói thì là tình nghÄ©a rất thân thuá»™c. Má»›i rồi vì nguỵ Mạc tiếm nghịch, váºn nÆ°á»›c gặp lúc bÄ©, tiên tổ là thái tể HÆ°ng quốc Chiêu Huân Tỉnh công đầu tiên khởi xÆ°á»›ng đại nghÄ©a, giúp hoà ng đế Trang Tông trong lúc gian nan, danh pháºn [3b] lại được chÃnh. Khi tiên tổ qua Ä‘á»i, tiên khảo cháu là Minh Khang Thái VÆ°Æ¡ng giữ trá»ng trách của nÆ°á»›c, thấy cáºu là ngÆ°á»i thân ruá»™t thịt, uá»· cho trị nháºm hai xứ Thuáºn Quảng. Cáºu từ khi nháºn mệnh lệnh, vá»— yên dân địa phÆ°Æ¡ng, thá»±c là có công. Tiên khảo cháu chầu trá»i, cháu giữ binh quyá»n, vẫn để cáºu giữ chức cÅ©. Nhiá»u lần gá»i thÆ° giục cáºu đốc thu tiá»n thuế, váºn tải lÆ°Æ¡ng thá»±c để giúp việc chi dùng của nÆ°á»›c. Cáºu thÆ°á»ng lấy cá»› là đưá»ng biển gian hiểm mà từ. Äến khi kinh thà nh đã khôi phục, thiên hạ đã yên, cáºu má»›i ung dung theo đạo nghÄ©a. Triá»u đình Æ°u đãi cho quản má»™t phủ Hà Trung, và má»™t dải 7 huyện miá»n thượng trấn SÆ¡n Nam, trao cho chức Hữu tÆ°á»›ng là có ý muốn cho cáºu và Tả tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi phù trì hai bên tả hữu, để giúp nghiệp thịnh trị, để yên nhân dân nÆ°á»›c Nam. Má»›i rồi nghịch thần là bá»n Phan Ngạn, Bùi Văn Khuê, Ngô Äình Nga manh tâm phản bá»™i, nổi quân là m loạn. Cháu Ä‘ang cùng cáºu lo liệu [4a] viện binh, Ä‘uổi đánh bá»n nghịch. Không ngá» cáºu chẳng đợi mệnh, tá»± tiện bá» vá», là m cho lòng dân địa phÆ°Æ¡ng náo Ä‘á»™ng. Không biết đó là bản ý của cáºu chỉ tiêu của nÆ°á»›c. Thì lấy công trừ lá»—i, triá»u đình đã có pháp Ä‘iển, mà công lao ngà y trÆ°á»›c của cáºu lại được vẹn toà n, huân danh sá»± nghiệp mấy Ä‘á»i mãi mãi không mất. Nếu không thế thì lấy thuáºn đánh nghịch, triá»u đình cất quân là có danh nghÄ©a rồi. Danh tiết của cáºu rồi sẽ ra sao? Cáºu trong khi là m việc binh vẫn thÆ°á»ng [4b] lÆ°u tâm kinh sá», xin hãy nghÄ© kỹ, chá»› để hối háºn vá» sau".
Hoà ng trở vá» trấn, Ä‘i đến dinh Cát, các tÆ°á»›ng lại cÅ© và quân dân Ä‘á»u vui mừng, bèn sai con là Phúc Nguyên coi quản việc quân ở Thuáºn Hoá, Phúc Hiệp, Phúc Trạch trấn giữ Quảng Nam2809 .
Lê NghÄ©a Trạch Ä‘i đến cõi ấy, biết Hoà ng vốn là ngÆ°á»i cÆ¡ mÆ°u, bèn bà máºt bá» chiếu thÆ° và o trong ống, giấu ở bụi ráºm ở ngoà i đồng ná»™i, rồi sai xá nhân Ä‘i báo. Hoà ng nghe tin, láºp mÆ°u là m nhục sứ mệnh, sai ngÆ°á»i ban đêm đến cÆ°á»›p quán trá», tìm hết hòm xiểng, không thấy chiếu thÆ° đâu, bèn Ä‘em đốt hết. Sáng hôm sau Hoà ng thân dẫn tÆ°á»›ng tá, chỉnh bị nghị vệ ra đón, thấy NghÄ©a Trạch tay bÆ°ng chiếu thÆ° trao cho. Hoà ng kinh ngạc, quay lại bảo tả hữu rằng: "Trá»i sinh chủ tÆ°á»›ng, triá»u đình có ngÆ°á»i giá»i". Bèn khoản đãi sứ giả của triá»u đình, dâng sá»› tạ tá»™i, và gá»i thÆ° cho nhà chúa, tá»± trách mình, nháºn lá»—i thà nh khẩn, và xin cho được hai trấn để dưỡng tuổi già , và dâng [5a] con gái là m phu nhân của vÆ°Æ¡ng tá» Bình quáºn công, hẹn đến tháng 10 sẽ là m lá»… Ä‘Æ°a đến kinh đô, mãi mãi giữ vững tình nghÄ©a thông gia. Lại lÆ°u con cháu ở lại để Ä‘i theo chầu hầu. Chúa Æ°ng cho2810 .
Vì thấy Hồng lô tá»± khanh LÆ°Æ¡ng Trà là ngÆ°á»i có há»c vấn, đạo đức, cân nhắc lên là m Hữu thị lang bá»™ Lá»…2811 .
Bấy giỠđô thà nh trống rá»—ng, trá»™m cÆ°á»›p nổi lên. Con Nguyá»…n Miá»…n là Nam DÆ°Æ¡ng hầu Nguyá»…n Nháºm tụ há»p bè đảng, tá»± xÆ°ng là Nam quáºn công. Kỳ Huệ VÆ°Æ¡ng nhà nguỵ Mạc tá»± xÆ°ng là Nam thổ tiết chế, nguỵ Uy VÅ© hầu tụ táºp 300 binh thuyá»n, tá»± xÆ°ng là Hải DÆ°Æ¡ng đại tÆ°á»›ng2812 rÆ°á»›c mẹ Mạc Máºu Hợp là Bùi thị vá» kinh là m vua, tôn là m "Quốc mẫu". Các ngÆ°á»i tôn thất nhà Mạc trÆ°á»›c đây ẩn trốn, nay Ä‘á»u ra theo. Bùi thị sai ngÆ°á»i Ä‘i rÆ°á»›c Mạc KÃnh Cung ở Long Câu, phong thưởng trà n lan, quan dân không kể công lao má»›i hay cÅ© Ä‘á»u phong cho các chức đô chỉ huy sứ, đồng tri thiêm sá»± và tả hữu hiệu Ä‘iểm [5b].
Mùa thu, tháng 7, Mạc KÃnh Cung qua Nam Quan tiến đến Thị Cầu. Bá»n Ngô Äình Nga Ä‘á»u dẫn lÃnh huyện mình Ä‘i đón. KÃnh Cung cho chúng giữ nguyên chức tÆ°á»›c, tiến và o chiếm giữ Äông Kinh, quân đông hà ng vạn, sai quân đóng đồn ở Gián Khẩu đất Gia Viá»…n để ngăn chặn quân nhà vua2813 .
Chúa xin vua ra quân, Ä‘em đại binh đánh giặc, đóng quân ở Bái ÄÃnh. Cho thá»± vệ Äăng quáºn công Nguyá»…n Khải là m tiên phong. Văn quáºn nguỵ tá»›i đầu hà ng, tha tá»™i cho. Khải đánh nhau vá»›i quân giặc ở Gián Khẩu, phá tan được2814 .
Tháng 8, đại quân ra TrÆ°á»ng Yên, thuá»· bá»™ cùng tiến. Quân thuá»· và o sông Châu Xá, ngược dòng mà lên. Äến Hát Môn thì xuôi dòng xuống Bồ Äá». Quân Mạc bị thua to, bị giết và chết Ä‘uối vô số. Bắt được Bùi thị Ä‘em giết2815 , bèn khôi phục kinh thà nh. Mạc KÃnh Cung trốn Ä‘i. Em Phan Ngạn là Quỳnh quáºn công nguỵ đến hà ng, chúa tha tá»™i cho. Bấy giá» những ngÆ°á»i tá»›i hà ng [6a] kế tiếp nhau. Sai quân đánh úp phá được tÆ°á»›ng Tây đạo nguỵ là quáºn Nhai, quáºn Cao ở Nháºt Chiêu thuá»™c Bạch Hạc2816 bắt được 40 chiếc thuyá»n và 7 con voi.
Ngà y rằm tháng ấy, chúa sai báo tin thắng tráºn, đón rÆ°á»›c xe vua. Sai sá»a Ä‘Æ°á»ng đê từ ChÆ°Æ¡ng Äức đến Mỹ LÆ°Æ¡ng để Ä‘i lại2817 . VÆ°Æ¡ng tá» là Trịnh Lâm có nhiá»u chiến công, được thăng là Trấn quáºn công, sai Ä‘em quân vá» là m lÆ°u thủ Thanh Hoa. TÆ°á»›ng dinh Yên Bắc ở Tuyên Quang là Hoà quáºn công VÅ© Äức
Cung cùng con là Thiếu bảo Thuỵ quáºn công VÅ© Công Ứng sai ngÆ°á»i Ä‘em thÆ° đến hà nh cung. Chúa tiếp đãi an ủi rất trá»ng háºu, hạ chỉ khen ngợi, và khiến Ä‘i bắt bá»n con cháu giặc2818 .
Tháng 9, vÆ°Æ¡ng tá» là Bình quáºn công [Trịnh Tráng] sai quân Ä‘uổi bắt được Ngô Äình Nga ở bá» biển, Ä‘em vá» kinh giết chết, mà tha cho con y là Äình Nguyên (vá» sau Äình Nguyên ra sức láºp công, được phong là Hoà quáºn công).
Thá»± vệ là Xuân quáºn công Nguyá»…n Äăng [6b] Ngạn (ngÆ°á»i ở Äá»™ng Trung huyện Chân Äịnh), trong dịp theo vua hồi loan, tá»± xin trở vá» là ng quê, thu tháºp con em để giúp thêm quân. Vua Æ°ng cho, sai Ä‘em theo và i mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i vượt biển đến Chân Äịnh. Nghe tin Nguyá»…n Nháºm đóng đồn ở Kỳ Bố, bèn đến thẳng đó đánh úp, bá»n giặc bắt, ông cùng các tÆ°á»›ng ở hạ lá»™ là bá»n Tiên quáºn công gồm 18 ngÆ°á»i Ä‘á»u chết vì nạn nÆ°á»›c.
Nguyá»…n Nháºm và Uy VÅ© hầu nguỵ Ä‘em quân chúng có hai trăm thuyá»n từ Äông Äạo Ä‘i tắt sang, áp sát bến Ông Mạc thuá»™c Thanh Trì. Chúa sai các quân chỉnh tá» bầy tráºn đợi đánh, cả phá được. Bá»n Nháºm chạy vá» SÆ¡n Nam hạ lá»™.
Mùa đông, tháng 10, sai Hải quáºn công Nguyá»…n Äình Luân đánh Nguyá»…n Nháºm. Luân đến Hoà ng Giang đánh địch, bị đại bại, chạy vá» kinh, bị mất hÆ¡n 40 chiếc [thuyá»n], chúa giáºn lắm, bãi chức của Luân.
Xe vua trở vá» kinh sÆ°. Vua ngá»± ở chÃnh Ä‘iện nháºn chầu mừng. Có rồng và ng hiện ở trÆ°á»›c Ä‘iện KÃnh Thiên [7a]2819 . Xuống chiếu đổi niên hiệu là Hoằng Äịnh. Äại xá thiên hạ2820 .
Bà n công đánh giặc, thăng Nguyá»…n Khải là m Tả đô đốc, phong là m Hiệp mÆ°u dÆ°Æ¡ng vÅ© công thần; Tổng thái giám Triệu Lượng hầu Bùi SÄ© Lâm (ngÆ°á»i xã LÆ°u Vệ, huyện Quảng XÆ°Æ¡ng) là m Thà nh quáºn công, phong là m Hiệp mÆ°u đồng đức công thần. Ngoà i ra Ä‘á»u được thăng chức có hÆ¡n kém2821 .
Bắc cầu phao ở bến Ông Mạc.
Tháng 12, Mạc KÃnh Cung chạy vá» Kim Thà nh. Nguyá»…n Nháºm chiếm giữ Nam Xang, giết Uy VÅ© hầu và đoạt luôn quân của y. Nguỵ Nhai, nguỵ Cao chạy lên Äại Äồng, VÅ© Äức Cung giết chúng2822 .
Tân Sá»u, [Hoằng Äịnh] năm thứ 2 [1601] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 29).
Mùa xuân, tháng giêng, chúa thân Ä‘em đại quân dẹp Nguyá»…n Nháºm, đánh nhau ở Lãnh Giang. TÆ°á»›ng tiên phong là Chấn quáºn công chết tại tráºn. Quan quân dốc sức xông pha, cả phá được giặc, chém được Nháºm và nguỵ Nga quáºn, bắt được chiến thuyá»n, khà giá»›i [7b] trâu bò súc váºt, kể có hà ng nghìn. Bắt được em của Nháºm là quáºn Tà o, quáºn Vị nguỵ, Ä‘em giết hết. Hạ lệnh chiêu an các huyện. Rút quân vá» kinh sÆ°.
Cho Nguyễn Khải là m trấn thủ Sơn Nam2823 .
Tháng 3, sai Hoà ng Äình Ãi Ä‘em quân bình định Hải DÆ°Æ¡ng. Mạc KÃnh Cung bá» binh mà trốn và o rừng núi. Äình Ãi phá huá»· dinh trại địch, chiêu phủ nhân dân rồi vá». KÃnh Cung chạy lên Lạng SÆ¡n. Vùng Äông Nam bình định hết.
Tháng 4, trá»i mÆ°a ra đá. Tháng 10, vì thấy viên hiệu thảo Nguyá»…n Danh Thế Ä‘ang cÆ° tang, mà biết ẩn tránh, không theo lệnh giặc, bèn thăng cho là m chức Hiến sứ SÆ¡n Tây2824 .
Tháng 11, thi hương.
Tháng 12, thăng cho Äô ngá»± sá» Văn Trinh bá Lê Trạc Tú là m thượng thÆ° bá»™ Lại, tÆ°á»›c Văn DÆ°Æ¡ng hầu, phong là m Hiệp mÆ°u tá lý công thần.
Sai Nguyá»…n Khải Ä‘em quân lược định vùng SÆ¡n Tây, Kinh Bắc, vá»— yên dân địa phÆ°Æ¡ng, và i tháng thì trở vá».
[8a] Nhâm Dần, [Hoằng Äịnh] năm thứ 3 [1602] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 30).
Mùa xuân, tháng 2, thi há»™i các cá» nhân2825 , lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Äăng 10 ngÆ°á»i. Thi Äình cho bá»n Nguyá»…n Äăng 2 ngÆ°á»i, Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, và Nguyá»…n Cung 8 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Thăng thượng thÆ° bá»™ Lá»…, tÆ°á»›c Mai LÄ©nh hầu là Phùng Khắc Khoan là m thượng thÆ° bá»™ Há»™, tÆ°á»›c Mai quáºn công2826 .
Tháng 2 nhuáºn, thổ tÆ°á»›ng ở Äại Äồng là Thuần quáºn công vá» hà ng.
Tháng 3, trá»i mÆ°a đá.
Tháng 4, bắt được nguỵ Huệ Vũ Vương, đem giết.
Ngà y rằm, nguyệt thực.
Cho Hữu thị lang bộ Lại tước Văn Thuần nam là Lương Chà bồi hầu kinh diên2827 .
Mùa thu, tháng 8, chúa đại duyệt các quân ở Thảo Tân.
Mùa đông, tháng 10, triệu Nguyá»…n Danh Thế vá», cho là m Äô cấp sá»± trung Há»™ khoa, Bồi tụng phủ Ä‘Æ°á»ng. Cho Äô cấp sá»± trung Há»™ khoa Nguyá»…n Thá»±c là m Hồng lô tá»± khanh2828 .
[8b] Quý Mão, [Hoằng Äịnh] năm thứ 4 [1603] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 31).
Mùa xuân, tháng 3, giữa mặt trăng có ba chấm đen (sỠkhông ghi ngà y).
Mùa hạ, tháng 4, ngà y mồng má»™t nháºt thá»±c.
Chúa ngá» Nguyá»…n Khải có bụng khác, sai Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm gông trói lại, xét nghiệm không có tang chứng, má»™t năm sau má»›i thả ra.
Giáp Thìn, [Hoằng Äịnh] năm thứ 5 [1604] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 32).
Mùa xuân, tháng 2, thi há»™i các cá» nhân, lấy Ä‘á»— bá»n Äặng Duy Minh 7 ngÆ°á»i.
Thi đình, cho bá»n Nguyá»…n Thế Tiêu 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Äặng Duy Minh 5 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Gá»i Ký lục trấn Thanh Hoa, Hữu thị lang bá»™ Hình là Ngô Trà Hoà vá», cho là m Tả thị lang bá»™ Lại. Cho Tá»± khanh Nguyá»…n Thá»±c là m Hữu thị lang bá»™ Lá»…. Cho Äô cấp sá»± Nguyá»…n Danh Thế là m Thái bá»™c tá»± khanh2829 .
Ất Tỵ, [Hoằng Äịnh] năm thứ 6 [1605] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 33).
Tháng 10, giặc thổ ở Lá»™c Châu là Vi Äạt Lá»…, xâm phạm châu TÆ° Lăng [9a] của Trung Quốc. Hoà ng Äình Ãi sai ngÆ°á»i bắt giết Ä‘i2830 .
BÃnh Ngá», [Hoằng Äịnh] năm thứ 7 [1606] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 34).
Mùa xuân, tháng giêng sang nÆ°á»›c Minh, bá»n Lê Báºt Tứ, Nguyá»…n Dụng, Nguyá»…n Khắc Khoan sang tạ Æ¡n nhà Minh đã ban sách phong cho vua. Bá»n Ngô Trà Hoà , Nguyá»…n Thá»±c, Phạm Hồng Nho, Nguyá»…n Danh Thế, Nguyá»…n Úc, Nguyá»…n Duy Thì, là hai sứ bá»™ Ä‘em cống váºt.
Sai Hoà ng Äình Ãi và Trịnh Äá»— Ä‘em quân Ä‘i há»™ vệ2831 .
Tháng 3, ngà y mồng 5, cháu chúa Trịnh Tạc ra Ä‘á»i, đó là con trai thứ của Bình quáºn công2832 .
Tháng 12, lục dụng các con lá»›n của các trá»ng thần. Tiến phong con của Hoà ng Äình Ãi là thá»± vệ sá»± LÆ°Æ¡ng Mỹ hầu, Hoà ng Äình Thái là m LÆ°Æ¡ng quáºn công, con của Nguyá»…n Hữu Liêu là Tham đốc Phù LÆ°Æ¡ng hầu, Nguyá»…n Công Minh là Quế quáºn công2833 .
Äinh Mùi, [Hoằng Äịnh] năm thứ 8 [1607] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 35).
Mùa xuân, tháng 3, thi Há»™i các cá» nhân. Lấy bá»n Ngô Nhân Triệt [9b] 5 ngÆ°á»i. Thi đình, cho LÆ°u Äình Chất Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nhân Triệt 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân (Äình Chất là ngÆ°á»i xã Quỳ Chá» huyện Hoằng Hoá).
Con của công thần Lâm quáºn công Äình Thưởng đã là m quan Lại khoa cấp sá»± trung, xin và o thi, được Ä‘á»—, thăng cho là m Äô cấp sá»± trung2834 .
Tháng 11, ngà y 15, Äồng bình chÆ°Æ¡ng sá»± tham dá»± triá»u chÃnh thái tể vinh quốc công Hoà ng Äình Ãi mất. Ãi là ngÆ°á»i có há»c thức, thông hiểu binh pháp, cầm quân nghiêm túc. Bên trong thì giúp vá» mÆ°u mô, bên ngoà i thì theo Ä‘i chinh phạt, thân trải qua mấy trăm tráºn đánh, tá»›i đâu thắng đó. Ngôi kiêm cả tÆ°á»›ng võ, tÆ°á»›ng văn, vẫn không lấy quyá»n uy mà lên mặt, lại thÆ°á»ng Æ°u đãi sÄ© đại phu, và tháºn trá»ng giữ gìn pháp Ä‘á»™. NgÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i Ä‘á»u ca ngợi tà i đức của ông. Ông mất năm 81 tuổi. Äược tặng chức Bình chÆ°Æ¡ng sá»±, tÆ°á»›c Nhã đô Máºu NghÄ©a quân, ban tên thuỵ là Háºu Äức. Mai táng ở sách Vân Lung huyện Thạch Thà nh, cấp tiá»n 1000 quan, dân tạo lệ là 10 [10a] xã. Sai Tả thị lang bá»™ Lá»… là Nguyá»…n Lá»… soạn bà i bia thần đạo để ghi lại công lao của ông2835 .
Ngà y 19 hoà ng trưởng tá» là Duy Kỳ ra Ä‘á»i, do hoà ng háºu sinh ra. Bách quan tá»›i vÆ°Æ¡ng phủ lạy mừng2836 .
Máºu Thân, [Hoằng Äịnh] năm thứ 9 [1608] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 36).
Mùa xuân, tháng 2, ngà y mồng 3, mặt trá»i có hai quầng.
Tháng 6, triá»u Minh sai quan ở Hồng lô tá»± mang sắc thÆ° sang bao phong và ban cho lá»… váºt. Quan bạn tống sứ thần đến cá»a Trấn Nam quan. Sai bá»n Trịnh Äá»—, LÆ°Æ¡ng ChÃ, DÆ°Æ¡ng Tông Lá»… tiếp lãnh, và lÄ©nh quả ấn bạc được đổi cấp trở vá» nÆ°á»›c2837 .
Tháng 12, bà n công Ä‘i sứ, cho Phú Lá»™c bá Ngô Trà Hoà là m Thượng thÆ° bá»™ Há»™, Diá»…n Gia hầu Lê Báºt Tứ là m Tả thị lang bá»™ Há»™. Cho Nguyá»…n Thá»±c là m Tả thị lang bá»™ Lá»…. Nguyá»…n [10b] Danh Thế là m Hữu thị lang bá»™ Lại, Nguyá»…n Khắc Khoan là m Hữu thị lang bá»™ Công. Há» Ä‘á»u được tÆ°á»›c tá». Há»™ khoa cấp sá»± Nguyá»…n Duy Thì là m Thiêm đô ngá»± sá». Sau lại cho Ngô Trà Hoà kiêm chức Tế tá»u Quốc tá» giám2838 .
Năm ấy hạn nặng, thóc đắt, dân đói.
Ká»· Dáºu , [Hoằng Äịnh] năm thứ 10 [1609] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 37).
Sai Tuấn NghÄ©a dinh há»™i các cá» nhân2839 . Lấy bá»n Nguyá»…n Tiến Dụng 7 ngÆ°á»i. Thi đình, cho Nguyá»…n Văn Khuê Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Tiến Dụng 6 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Thăng Ngô Trà Hoà tước Phú Xuân hầu.
Tháng 10, Lê Báºt [11a] Tứ dâng khải trình bà y hai Ä‘iá»u: Má»™t là láºp thế tá», giao trÆ°á»›c binh quyá»n để cốt lòng ngÆ°á»i; hai là xá» trà bá»n phiên trấn mạnh để thống nhất chế Ä‘á»™: "Kể ra, báºc vÆ°Æ¡ng giả lấy thiên hạ là m má»™t nhà , bên cạnh giÆ°á»ng nằm không thể để ngÆ°á»i khác nằm mà ngáy được. Nay các xứ Thái Nguyên, Cao Bằng, Quảng Nam, Thuáºn Hoá vốn là bá» cõi của tiên vÆ°Æ¡ng, thế mà bao năm tÃch tệ để mặc cho há» dông cà n. Nếu không xá» trÃ, sợ thà nh mối lo vá» sau. Nay thánh thượng có chà anh hùng, trăm tráºn đánh trăm tráºn thắng nên có thiên hạ, tÆ°á»›ng tá đông đúc, quân khoẻ nghá» tinh, ngá»±a uống thì nÆ°á»›c sông cạn; gÆ°Æ¡m mà i thì đá núi mòn. Chiến thuyá»n hà ng ngà n, voi mạnh hà ng trăm. Tinh binh trong thiên hạ, táºp hợp ở kinh sÆ°. Thế mà nuông giặc không đánh, tức là nuôi hổ để xảy mối lo vá» sau váºy. Ngà y xÆ°a ÄÆ°á»ng Hiến Tông theo lá»i bà n của Hoà ng ThÆ°á»ng, lấp pháp Ä‘á»™ mà [11b] kiá»m chế các phiên trấn, cuối cùng là m nên công nghiệp trung hÆ°ng.
Từ Ä‘á»i ÄÆ°á»ng đến nay, há không có tệ phiên trấn chuyên cát cứ đất Ä‘ai, nhÆ°ng pháp Ä‘á»™ của triá»u đình đã dá»±ng lên, thì kẻ kia không dám kiêu lá»™ng nữa. Nay các bá»n phiên trấn mạnh được dịp hoà nh hà nh, thế chúng đã thà nh, nên phải sá»›m lo ức chế. Äó chẳng phải lá»i nói trung thà nh để trình lên sao? KÃnh xin quyết Ä‘oán thi hà nh, thì cÆ¡ nghiệp của nhà nÆ°á»›c ức muôn năm không cùng Ä‘á»u do ở đấy".
Bấy giá» Mạc KÃnh Cung, KÃnh Khoan trối lủi trong núi rừng, không ra cÆ°á»›p phá. Nguyá»…n Hoà ng tuy kêu già yếu không và o chầu nhÆ°ng vẫn cống nạp đầy đủ.
Các con của ông Ä‘á»u là m quan tại triá»u. Chúa coi việc dùng binh là m nặng nhá»c, cho nên chÆ°a rá»—i mà lo tá»›i2840 .
Tháng 12, nhắc Nguyễn Thực lên tước Phương Lan hầu2841 .
Tân Hợi, [Hoằng Äịnh] năm thứ 12 [1611] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 39).
Tháng 8, ghi nháºn cha con Hà Nhân ChÃnh, Hà Thá» Lá»™c là ngÆ°á»i [12a] trung nghÄ©a có công lao, tiến phong cháu ná»™i ông là Nhân DÆ°Æ¡ng hầu Hà Mỹ Hiá»n là m Hà o quáºn công2842 .
Tháng 10, ngà y mồng 6, núi Tản Viên bị sạt lở 12 trượng.
Ngà y 18, ở huyện Yên Việt, trá»i mÆ°a máu má»™t ngà y má»™t đêm.
Nhâm Tý, [Hoằng Äịnh] năm thứ 13 [1612] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 40).
Mùa xuân, tiến phong vÆ°Æ¡ng tá» là Bình quáºn công2843 , Trịnh Tráng là m Thanh quáºn công, gia chức Thái phó.
Mùa thu, tháng 8, nước lên to2844 .
Thiêm đô ngá»± sá» PhÆ°Æ¡ng Tuyá»n bá Nguyá»…n Duy Thì và Giám sát ngá»± sá» 13 đạo là bá»n Phạm Trân dâng khải nói:
"Dân là gốc của nÆ°á»›c, đạo trị nÆ°á»›c là yêu quý dân mà thôi. Trá»i và dân theo má»™t lẽ, lòng dân vui thÃch tức là được ý của trá»i. Vì thế, ngÆ°á»i giá»i trị nÆ°á»›c phải yêu dân nhÆ° cha mẹ yêu con, thấy dân đói rét thì thÆ°Æ¡ng, thấy dân khổ sở thì xót. Cấm [12b] sá»± hà khắc bạo ngược, ngăn sá»± đánh thuế bừa bãi, để cho dân được dá»… sống, mà không có tiếng oán than. Thế má»›i là biết đạo trị nÆ°á»›c. Nay thánh thượng để ý đến dân, má»™t chÃnh sá»± thì hà nh ra cÅ©ng cốt nuôi dân, má»™t mệnh lệnh ban bố ra cÅ©ng ngăn sá»± nhiá»…u dân. Lòng yêu quý dân ấy thá»±c là độ lượng của trá»i đất, cha mẹ váºy. Chỉ vì kẻ thừa hà nh chÆ°a biết thể theo đức ý ngÆ°á»i trên, trăm là m sá»± hà khắc bạo ngược, Ä‘ua đòi xa xỉ. Coi má»™t huyện thì là m khổ dân má»™t huyện, coi má»™t xã thì là m khổ dân má»™t xã. Phà m những việc nhiá»…u lạm, không việc gì là không là m, khiến cho dân trong nÆ°á»›c, Ä‘Ã n ông không còn áo mặc, Ä‘Ã n bà không còn váy Ä‘eo. Tiệc hát xÆ°á»›ng không còn, lá»… cÆ°á»›i xin không đủ. Nuôi ngÆ°á»i sống, Ä‘Æ°a ngÆ°á»i chết, chẳng đâu cho. Ä‚n uống chỉ dùng hà ng ngà y, chẳng đâu cấp. Dân má»n nghèo nà n cho đến côn trùng thảo má»™c Ä‘á»u không được thoả [13a]. Vì thế, cảm Ä‘á»™ng đến trá»i đất, đến ná»—i lòng trá»i ở trên chÆ°a thuáºn, tai hoạ lÅ© lụt quá mức thÆ°á»ng, chắc là có quan hệ vá»›i chÃnh sá»± hiện nay, há chẳng nên sợ hãi tu tỉnh, nghÄ© đến cái lá»—i là m nên thế sao? Tất phải là m chÃnh sách giữ dân, thì dÆ°á»›i thuáºn lòng dân, trên hợp ý trá»i, mà chuyển tai biến là m Ä‘iá»m là nh; thóc lúa được mùa, ngÆ°á»i ngÆ°á»i no đủ; trong nÆ°á»›c thái bình, cÆ¡ nghiệp ức muôn năm của nÆ°á»›c nhà cÅ©ng nhỠđó mà bá»n vững lâu dà i váºy?". Chúa nghe lá»i.
Tháng 10, Thái phó Thanh quáºn công sai thuá»™c tÆ°á»›ng là bá»n Nguyá»…n Văn Huyên bắt được nguỵ Tiêu quốc [công] ở núi Thiên Kiện, Ä‘em giết (nguỵ Tiêu là ngÆ°á»i xã Bất Äoạt, huyện Kim Bảng).
Quý Sá»u, [Hoằng Äịnh] năm thứ 14 [1613] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 42).
Mùa xuân, thi há»™i các cá» nhân, lấy Ä‘á»— bá»n Bùi Tất Thắng 7 ngÆ°á»i. Thi đình cho bá»n Nguyá»…n Tuấn 7 ngÆ°á»i Ä‘á»u Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 4 [13b] sai sứ sang nÆ°á»›c Minh. Bá»n LÆ°u Äình Chất, Nguyá»…n Äăng, Nguyá»…n Äức Trạch, Hoà ng Kỳ, Nguyá»…n ChÃnh, Nguyá»…n SÆ° Khanh là m hai sứ bá»™ sang cống hà ng năm.
Tháng 5, ngà y rằm có nháºt thá»±c2845 .
Tháng 6, Nguyá»…n Hoà ng kiêm trấn phủ 2 xứ Thuáºn Quảng, Hữu tÆ°á»›ng thái uý, Chưởng phủ sá»±, tÆ°á»›c Äoan quốc công mất. Hoà ng là ngÆ°á»i Ä‘a trÃ, có uy vá»ng, cai trị khoan mà nghiêm, được lòng quân dân.
TrÆ°á»›c sau vá»— trị hai xứ 56 năm. Khi mất 89 tuổi. Äược sách tặng là Äạt Lý Gia Dụ Cẩn NghÄ©a công, ban thuỵ là Cung Ã, ban cho được Ä‘Æ°a và o thỠở phủ từ bên ngoại. Sai con ông là Thuỵ quáºn công Phúc Nguyên nối nghiệp là m trấn phủ, gia cho hà m Thái bảo. Phúc Nguyên lúc đó 51 tuổi.
Mùa thu tháng 7, ngà y rằm có nguyệt thực.
Tháng 8, sai Thanh quáºn công Ä‘em quân Ä‘i kinh lược vùng An Quảng, vá»— vá» nhân dân, để thuá»™c tÆ°á»›ng ở lại trấn thủ rồi vá».
Tháng 9, Thượng thÆ° bá»™ Há»™ là Mai quáºn công [14a] Phùng Khắc Khoan mất. Khắc Khoan tÃnh ngÆ°á»i cÆ°Æ¡ng nghị, tinh anh, hầu trong mà n trÆ°á»›ng lâu dà i, có tà i tổng hợp chá»n lá»±a, từ chÆ°Æ¡ng sâu rá»™ng thanh cao. Có thi táºp lÆ°u hà nh ở Ä‘á»i. Mất năm 86 tuổi, tặng hà m Thái phó2846 .
Tháng 11, sai triá»u thần chia nhau Ä‘i các xứ xét há»i sá»± ốm Ä‘au cá»±c khổ của dân. NgÆ°á»i phiêu dạt thì tha tạp dịch 3 năm để hỠđược sống yên nghiệp.
Giáp Dần, [Hoằng Äịnh] năm thứ 15 [1614] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 42).
Mùa xuân tháng giêng, Thượng thÆ° bá»™ Binh trà sÄ© lại gá»i ra là m việc tÆ°á»›c Văn Phong hầu Bùi Bỉnh Uyên mất, thá» 95 tuổi, tặng Thiếu bảo, ban thuỵ là Cung Ã.
Bỉnh Uyên là con của Tả thị lang Bùi Vịnh, con rể Lê Bá Ly, Ä‘em cả tông tá»™c theo vá» chÃnh nghÄ©a, là m quan đến chức Thượng thÆ°. Con gái hầu trong vÆ°Æ¡ng phủ, phong đến chiêu dung, sinh được 14 vÆ°Æ¡ng tá», Ä‘á»u phong tÆ°á»›c công. Con trai ông có 7 ngÆ°á»i thì ngÆ°á»i tÆ°á»›c hầu, 3 ngÆ°á»i tÆ°á»›c quáºn công. Cả nhà quý hiển, đứng đầu các vá»ng tá»™c ở SÆ¡n Nam2847 .
[14b] Mùa hạ, tháng 6, phong tÆ°á»›c cho 8 ngÆ°á»i cháu ná»™i của chúa: Trịnh Tạc là m Vinh quáºn công; Trịnh Trượng là m Liêm quáºn công; Trịnh Bảng là m Há»™i quáºn công; Trịnh Trăn là m Phổ quáºn công; Trịnh Thức là m Luân quáºn công; Trịnh Lệ là m Hoà quáºn công.
Tháng 9, phong vÆ°Æ¡ng tá» là Trịnh Äệ là m Quỳnh quáºn công.
Ất Mão, [Hoằng Äịnh] năm thứ 16 [1615] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 43).
Tháng 2, các quan triá»u Ä‘Æ°á»ng là bá»n Thượng thÆ° bá»™ Hình Mỹ Khê hầu Nguyá»…n Lá»… dâng khải trình bà y các việc tệ hại Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i gồm 8 Ä‘iá»u. Chúa khen ngợi và chấp nháºn, đặc biệt ban thưởng rất háºu.
Tháng 3, ngà y mồng má»™t nháºt thá»±c.
Ngà y 28, giá» Thân, nÆ°á»›c đầm ở xã Thịnh Liệt, Hoằng Liệt tá»± nhiên cạn Ä‘i, ná»a giá» sau lại đầy nhÆ° cÅ©.
Tháng 9, nhà Minh sai viên Quang Lá»™c tá»± thừa mang sắc thÆ° bao phong mỹ tá»±, và ban cho lá»… váºt. Há» Ä‘Æ°a sứ thần tá»›i Nam Quan. Sai bá»n Thiếu uý [15a] ThÆ° quáºn công Nguyá»…n Cảnh Kiên, Thượng thÆ° Nguyá»…n Lá»… tiếp lÄ©nh vá» nÆ°á»›c. Lấy đó là m lệ mãi2848 .
BÃnh Thìn, [Hoằng Äịnh] năm thứ 17 [1616] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 44).
Mùa xuân, tháng giêng, thi há»™i các cá» nhân, lấy Ä‘á»— bá»n VÅ© Miá»…n 4 ngÆ°á»i, thi đình, cho bá»n Lê Trà Dụng 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 2, cho Nguyá»…n Danh Thế là m Tả thị lang bá»™ Há»™, Nguyá»…n Khắc Khoan là m Tả thị lang bá»™ Hình, Nguyá»…n Duy Thì là m Phó đô ngá»± sá».
Bà n công Ä‘i sứ, thăng Tá»± khanh Nhân LÄ©nh bá LÆ°u Äình Chất là m Hữu thị lang bá»™ Lại, Phúc Nham bá Nguyá»…n Äăng là m Hữu thị lang bá»™ Há»™, Ä‘á»u cho tÆ°á»›c hầu, Tham chÃnh ÄÆ°á»ng Xuyên tá» Nguyá»…n ChÃnh là m Thái bá»™c tá»± khanh, tÆ°á»›c bá.
Tháng 3, thăng Thá»± vệ sá»± Äông DÆ°Æ¡ng hầu Nguyá»…n Văn Tá»™ là m Miện quáºn công; Hoa DÆ°Æ¡ng hầu VÆ°Æ¡ng Miên là m Phó quáºn công (Châu ngÆ°á»i xã Bình Ngô huyện Gia Äịnh) [15b].
Trấn quáºn công Trịnh Lâm trấn giữ Thanh Hoa 17 năm cai trị khoan hoà giản dị, vá»— vá» thÆ°Æ¡ng xót quan dân, rất được lòng ngÆ°á»i. Äến đây gá»i vá», gia chức Thái bảo, cho hầu trong vÆ°Æ¡ng phủ, ngồi ở phủ Ä‘Æ°á»ng bà n việc2849 .
Tháng 9, tuyển bổ quân ngÅ©. Lê Báºt Tứ, LÆ°u Äình Chất dâng khải nói:
"Lòng trá»i nhân ái, tất hiển hiện ra ở lá»i khiển trách cảnh cáo. Năm nay, khoảng tháng 5, tháng 6, Ä‘Æ°Æ¡ng mùa là m ruá»™ng, trá»i là m hạn hán, dân cầy thất vá»ng. Nay ngà y tháng 8, lúa má sắp được, trá»i lại đại hạn nắng nổ khắp nÆ¡i. Má»™t năm hai lần đại hạn, tai dị thấy luôn. Dân thôn quê nhiá»u ngÆ°á»i ta oán; chẳng phải có liên quan đến chÃnh sá»± hiện thá»i sinh ra nhÆ° thế sao? Nay nghe có lệnh bắt các huyện, xã xứ Thanh Hoa, theo hạn tuyển thêm binh lÃnh, e rằng lúc nà y chÆ°a phải lúc tuyển duyệt. Nếu lệnh nà y thi hà nh, thì những kẻ quyá»n thế cai quản cÅ©ng theo thế mà bắt chÆ°á»›c lại [16a] tuyển bổ thêm, dân chịu sao nổi. KÃnh xin lấy đức kÃnh trá»i thÆ°Æ¡ng dân là m lòng, châm chÆ°á»›c đình chỉ việc thêm binh, thi hà nh chÃnh sách nhân ái. NhÆ° thế thì được lòng dân, hợp ý trá»i; khà hoà đem đến Ä‘iá»m là nh,
mÆ°a móc thuáºn thì lúa má tÆ°Æ¡i tốt, nhân dân no đủ, thế nÆ°á»›c vững, mà con cháu hưởng phúc mãi vô cùng".
Tháng 11, Tả đô đốc Cẩm quáºn công Nguyá»…n Phúc Hải mất, Tặng Thái phó2850 .
Äinh Tỵ, [Hoằng Äịnh] năm thứ 18 [1617] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 45).
Mùa xuân, ghi công các văn thần trÆ°á»›c sau giữ tròn tiết nghÄ©a: cho con Bùi Bỉnh Uyên là Lang trung Bùi Bỉnh Di là m Giám sát ngá»± sỠđạo An Quảng, con Äá»— Cảnh là Lang trung Äá»— Thế Long là m Giám sát ngá»± sỠđảo Quảng Nam.
Mùa thu, tháng 7, ngà y rằm, có gió bão lớn, lũ lụt to, thóc lúa mất hết.
Gia phong Thượng thÆ° bá»™ Lại, chưởng lục bá»™ sá»± [16b] kiêm Äô ngá»± sá», Lá»… quáºn công Nguyá»…n Văn Giai là m là m Thiếu phó.
Truy tặng Thái phó Văn quáºn công Trịnh VÄ©nh Thiệu là m Văn quốc công2851 .
Tháng 9 có bão, nước biển dâng lên.
Xứ SÆ¡n Tây có nhiá»u sâu lúa.
Máºu Ngá», [Hoằng Äịnh] năm thứ 19 [1618] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 46).
Mùa xuân, tháng 2, đánh nguỵ Khánh VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh Khoan ở Cao Bằng. Chia binh là m hai đạo. Sai Thái phó Thanh quáºn công Ä‘em các thuá»™c tÆ°á»›ng là Nguyá»…n Cảnh Kiên, Nguyá»…n Văn Giai, Phạm Doãn Sinh, Tạ Thế Phúc, Nguyá»…n Khải, Nguyá»…n Hắc và Äốc thị Nguyá»…n Thá»±c, theo Ä‘Æ°á»ng Lạng SÆ¡n tiến sang. Thái bảo Vạn quáºn công Trịnh Xuân Ä‘em thuá»™c tá»›ng là Hoà ng Äình Phùng, Trịnh Thức, Trịnh Căn, Trịnh Liêm và Äốc thị là Nguyá»…n Duy Thì theo Ä‘Æ°á»ng Thái Nguyên tiến và o. Äảng giặc Ä‘á»u chạy trốn. Thanh quáºn công sai Phú Lá»™c hầu bắt được nguỵ Láºp quáºn Ä‘em chém. Rồi rút [17a] quân.
Tháng 3, sai Thái bảo Trấn quáºn công Trịnh Lâm Ä‘em thuá»™c tÆ°á»›ng là bá»n Trịnh Bảng cùng Äốc thị là Nguyá»…n Khắc Khoan, đánh nguỵ đảng ở Võ Nhai. Sai thêm tÆ°á»›ng sÄ© má»—i doanh tả quân doanh, tiá»n quân doanh, Ä‘á»u có 1000 ngÆ°á»i, cùng tiến. Giặc Ä‘á»u tan chạy. Äánh tá»›i sà o huyệt, rồi vá».
Tháng 4, được mùa lá»›n. Chia sai ngÆ°á»i bồi đắp đê Ä‘Æ°á»ng các xứ.
Núi Äồng Cổ bị sạt. Sai quan đến tế.
Ngà y 24, buổi sá»›m, sao chổi hiện ở phÃa tây nay, dà i nhÆ° tấm lụa trắng.
Tháng 4 nhuáºn, sai Thanh quáºn công và Vạn quáºn công Trịnh Xuân đánh nguỵ Hà o quáºn công ở Yên DÅ©ng. SÄ© mã ốm Ä‘au hao tổn, bèn trở vá».
Mùa thu, tháng 8, mÆ°a ra và ng nhÆ° hạt gạo và ng. Lại mÆ°a ra gạo nhÆ° nếp Ä‘en; lại mÆ°a rượu nhÆ° rượu ngá»t.
Tháng 9 hạ tuần, có khà trắng nhÆ° hình cái búa đứng thẳng, má»—i đêm canh năm thÆ°á»ng hiện ra ở phÆ°Æ¡ng đông nam dà i hÆ¡n má»™t trượng [17b], đến thượng tuần tháng 10 má»›i mất.
Mùa đông tháng 10, bá»n Ngô Trà Hoà , Lê Báºt Tứ, Phạm Trân dâng khải trình bà y 6 việc. Má»™t là xin sá»a đức chÃnh để cầu mệnh trá»i; hai là xin nén bá»n quyá»n hà o để nuôi sức dân; ba là xin cấm phiá»n hà để Ä‘á»i sống dân khá lên; bốn là xin cấm xa xỉ để của cải dân giầu thêm; năm là xin dẹp trá»™m cÆ°á»›p để dân an cÆ°; sáu là xin sá»a quân chÃnh để bảo há»™ dân sinh. Chúa khen ngợi và chấp nháºn.
LÆ°u Äình Chất dâng khải nói rằng:
"Trá»™m nghe trá»i giáng tai dị hay Ä‘iá»m là nh là do sá»± có đức hay không. Là m thiện thì trá»i hiện ra Ä‘iá»m là nh, là m ác thì trá»i răn bằng tai dị. Song nháºn thấy tai dị mà sá»a đức thì không có hại, cho nên
ngÆ°á»i xÆ°a lấy trá»i để mà tá»± xá» và rất cẩn tháºn đối vá»›i mệnh trá»i. Hán Văn Äế khéo thuáºn lòng trá»i mà tai biến tiêu Ä‘i hết. Tống Cảnh công có má»™t câu nói thiện mà sao xấu lùi Ä‘i [18a]. Nhà nÆ°á»›c ta từ khi khôi phục đến nay, trá»i đất chÆ°a ứng, Ä‘iá»m là nh chÆ°a đến, mà tai dị chồng chất. Mùa thu năm nay, trá»i mÆ°a xuống than Ä‘en, thế mà lúc ấy kiêng nói tai dị, lại gá»i là mÆ°a gạo. Có phải là mang đến khà hoà nhÆ° thá»i Hoà ng Äế mà trá»i mÆ°a ra thóc đâu. Trá»i mÆ°a ra cát và ng, mà thuáºt sÄ© thÃch nói Ä‘iá»m là nh, bảo là mÆ°a và ng. Có phải váºn được hanh thông nhÆ° Ä‘á»i Hạ VÅ© mà trá»i mÆ°a ra và ng đâu! Hoặc là trá»i đã tá» sá»± răn bảo mà chÆ°a biết tỉnh ngá»™, cho nên hạ tuần tháng 9, qua [thượng] tuần tháng nà y, sao lại hiện ở phÆ°Æ¡ng đông nam, ai trông thấy cÅ©ng phải sợ hãi. Äó không phải Ä‘iá»m lạ nhá» bé, có lẽ là bởi đức chÆ°a sá»a lại, chÃnh sá»± còn thiếu sót mà đưa đến nhÆ° váºy chăng? Nay chÃnh sá»± thi hà nh không bằng năm trÆ°á»›c. Mệnh lệnh ban bố mà các tÆ°á»›ng Ä‘á»u không theo ý khoan hồng của ngÆ°á»i trên, chỉ chăm lo Ä‘iá»u tà n ngược [18b], vét hết tà i sản của dân. Những tiếng than sầu khổ cÅ©ng đủ để cảm Ä‘á»™ng đến trá»i, mà trá»i răn bảo bằng Ä‘iá»m lạ, ngÆ°á»i là m chúa trông thấy thế phải nên tá»± xét. KÃnh xin kÃnh cẩn sá»± răn bảo của trá»i, thÆ°Æ¡ng nuôi dân má»n, phà m má»™t tà gì tiện lợi cho dân thì Ä‘á»u là m, má»™t chút gì có hại cho dân thì Ä‘á»u bá». Lại cà ng phải thi hà nh nhân chÃnh cho dân. Dân phố phÆ°á»ng kinh thà nh là đáng thÆ°Æ¡ng xót, nên truyá»n lệnh các tÆ°á»›ng cấm cÆ°á»›p Ä‘oạt. Dân Thanh Hoa và tứ chÃnh là đáng thÆ°Æ¡ng xót, nên nhắc bảo các tÆ°á»›ng không được quấy nhiá»…u. NhÆ° thế thì ngÆ°á»i ở gần được Ä‘á»™i Æ¡n trạch, ngÆ°á»i ở xa nghe tiếng mà đến. Thế là được lòng dân. Lòng ngÆ°á»i vui ở dÆ°á»›i, thì đạo trá»i ứng ở trên, sẽ thấy sao tai dị chuyển thà nh sao sáng là nh; mÆ°a tai dị chuyển thà nh mÆ°a ngá»t là nh. Các thứ phúc Ä‘á»u đến hết, thế là vÆ°Æ¡ng đạo lại thà nh váºy".
Triá»u [19a] thần dâng sá»› tâu, đại lược rằng:
"Quan hệ giữa trá»i vá»i ngÆ°á»i là đáng sợ lắm. Việc của ngÆ°á»i không sá»a, thì trá»i lấy tai dị để răn. Hạ tuần tháng 9 năm nay cho đến thượng tuần tháng nà y, má»—i đêm và o trống canh năm, sao tai dị hiện ra ở phÆ°Æ¡ng Äông Nam, hình nhÆ° mây trắng, hình nhÆ° dải lụa, nhÆ° cái thoi nhá»n, nhÆ° cái mÅ©i dáo đầu Ä‘uôi nhá» và nhá»n, trông thấy dá»… sợ. Lại có mÆ°a và ng, mÆ°a gạo, mÆ°a rượu, tiếng sấm Ä‘á»™ng trái thì, tai dị hiện ra luôn. Biến cố ấy không phải vô cá»› mà sinh ra. Hoặc giả bên trong có lá»—i đức, bên ngoà i có lá»—i chÃnh, ká»· cÆ°Æ¡ng buông lá»ng, pháp lệnh trá»… nải, quan lại hà khắc, dân chúng lao Ä‘á»™ng, việc ngÆ°á»i có nhiá»u sá»± mất hoà mà đến thế chăng? KÃnh xét trong sách Chu thÆ° có nói: "Vua thì xét ở sao Tuế, các khanh sÄ© thì xem ở mặt trăng, thứ dân thì xem ở các sao" là nói việc ngÆ°á»i có đúng có sai, Ä‘iá»m tốt xấu theo loại mà ứng hiện. Năm nay [19b] ban đêm hiển hiện sao tai dị, tai biến xảy ra luôn; đó là trá»i tá» răn bảo, chÃnh là lúc phải sá»± hãi chăm lo. Thấy lòng trá»i nhân ái, luôn ngụ ở sá»± trách bảo, xin sá»a đức để trừ Ä‘i là được. XÆ°a Tống Cảnh công nói ra má»™t lá»i thiện mà sao tai dị phải lùi chá»—; Tống Thái Tông mở Ä‘Ã n trai nhÆ°ng mà sao chổi tá»± nhiên mất Ä‘i. Xem các việc Ä‘á»i trÆ°á»›c đã là m, có thể chứng nghiệm. Bá»n thần cúi xin đức lá»›n cao sáng thấy có tai biến mà lo sợ, trách mình sá»a nết, đặt Ä‘Ã n cầu trá»i, trai giá»›i máºt đảo, may ra lòng thà nh cảm cách, hiện tượng huyá»n vi cÅ©ng ứng theo, sao dữ lùi chá»—, khà hoà sinh Ä‘iá»m là nh; âm dÆ°Æ¡ng Ä‘iá»u hoà mà mÆ°a gió phải thì; quần sinh hoà hợp mà muôn váºt nảy nở, nhân dân được vui chiếu chăn yên ấm, nhà nÆ°á»›c bá»n vững nhÆ° bà n thạch Thái SÆ¡n. CÆ¡ nghiệp truyá»n nối, từ nay được dà i lâu, để cho phúc của [20a] tôn miếu xã tắc được dà i mãi đến ức muôn năm...".
Nhà vua xem lá»i tâu, lÆ°u lại ở trong cung.
Tháng 11, canh 5, sao chổi má»c ở phÆ°Æ¡ng Äông hÆ¡n má»™t tháng má»›i tắt. Triá»u thần dâng khải nói:
Năm nay, hạ tuần tháng 9, có sao tai dị hiện ra ở phÆ°Æ¡ng đông nam, tháng nà y đêm hôm 11, lại có sao tai dị hiện rõ. à giả ngÆ°á»i trên đức chÆ°a tu sá»a, chÃnh sá»± có nhiá»u chá»— sai lầm, mÆ°u ngÆ°á»i hoặc có bụng khác mà đến thế chăng? Trá»™m nghe: nhà vua rủ áo khoanh tay ở trên, ngÆ°á»i thân Ä‘á»u là chÃnh nhân, việc là m Ä‘á»u theo chÃnh đạo, gián hoặc có kẻ gian nịnh ra và o ná»™i Ä‘iện, xui giục báºy bạ, nhÆ° việc tu bổ đã có bá»™ Lại mà lại cho chức danh trái lệ, việc thuế khoá đã có bá»™ Há»™ mà lại sai ngÆ°á»i ra dân thu tranh, việc kiện tụng đã có nha môn xét há»i, lại gián hoặc nghe ngÆ°á»i vu cáo, bắt ngÆ°á»i lấy của; viện quân đã có [20b] phủ ty vệ sở, lại gián hoặc sai ngÆ°á»i lấy bắt quân dịch nặng ná», xin phép đủ ra để sá»a bá» tệ trÆ°á»›c. Ká»· cÆ°Æ¡ng pháp Ä‘á»™ đã có phép cÅ© để lại, nhÆ° tÆ°á»›ng chỉ cho coi quân, không được coi dân, mà nay bá»n cai quản lại chuyên coi dân, chuyên lấy của dân, chuyên giết ngÆ°á»i, lại tuyển riêng lấy thêm ngÆ°á»i phục dịch, má»™t nhà đến 5, 6 ngÆ°á»i, thu nặng thuế công, má»™t mảnh ruá»™ng đến hai, ba lá»›p tô; bá»n cai tổng cai xã thì bắt xét các vụ kiện vá» há»™, hôn, Ä‘iá»n thổ; Ä‘Æ°á»ng thuá»· Ä‘Æ°á»ng bá»™ thì đặt riêng nha môn
tuần ty tuần sát. KÃnh xin hạ lệnh cho các tÆ°á»›ng đình bãi hết thảy. Còn nhÆ° kẻ nà o ngầm có bụng khác, đó là ngÆ°á»i mÆ°u là m báºy, kÃnh xin tá»± xét định. Các việc tệ ấy, tức sao trên trá»i cÅ©ng tá» ra răn bảo. Nay chÃnh là lúc phải sợ hãi sá»a mình. Nên cho gá»i các đại thần cùng các vÆ°Æ¡ng tá», bảo cho biết vÆ°Æ¡ng nghiệp gian nan, khiến đổi bá» tệ chÃnh, cốt phải được lòng dân [21a]. May ra lòng dân vui, ý trá»i thuáºn, thì sao tai dị sẽ chuyển thà nh sao là nh, Ä‘á»i bình trị thà nh ra Ä‘á»i chà trị, thái bình đủ mÆ°á»i phần, con cháu truyá»n ức năm, cÆ¡ nghiệp nÆ°á»›c nhà từ nay lâu dà i mãi".
Tháng 12, cho Tả thị lang bá»™ Binh là Nguyá»…n Danh Thế là Äô ngá»± sá», Tả thị lang bá»™ Lá»… Nguyá»…n Thá»±c là m Thượng thÆ° bá»™ Hình2852 .
Ká»· Mùi, [Hoằng Äịnh] năm thứ 20 [1619] , (Từ tháng 6 trở vá» sau là niên hiệu VÄ©nh Tá»™ thứ nhất Ä‘á»i vua Thần Tông, Minh Vạn Lịch năm thứ 47).
Mùa xuân, tháng giêng, ngà y 16, kinh thà nh cháy to, bắt đầu từ cá»a sau sang vÆ°Æ¡ng phủ, lan ra phố phÆ°á»ng, đến lầu cá»a Äoan Môn của triá»u Ä‘Æ°á»ng và các nhà trá»±c hai bên tả hữu.
Tháng 2, thi há»™i các cá» nhân, lấy Ä‘á»— bá»n Trần Hữu Lá»… 7 ngÆ°á»i. Thi đình cho Nguyá»…n Lại Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Bùi Cầu 6 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 3, con trai thứ của chúa là Vạn quáºn công Trịnh Xuân nổi loạn [21b]. Vì con trưởng của chúa là TÃn Lá»… công Trịnh Túc đã mất, theo thứ tá»± thì phải đến Thanh quáºn công [nối ngôi], còn Xuân thì không được nối; y bèn ngầm khuyên vua là m hại chúa, mà láºp Xuân. Tháng 4, Xuân nghe tin chúa sẽ ra bến Äông Hà xem [Ä‘ua thuyá»n]. [Xuân] sai thuá»™c hạ là Văn Äốc đặt địa lôi và phục súng ở cạnh ngã ba Ä‘Æ°á»ng. Quả nhiên chúa có đến lầu ở bá» sông. Khi vá», thÆ°á»ng chúa cưỡi voi. Hôm ấy, chúa thấy trong lòng không yên, cho voi ngá»±a và nghi vệ Ä‘i trÆ°á»›c, còn tá»± mình ngồi kiệu Ä‘i sau. Äến chá»— ngã ba, có tiếng súng nổ, bắn gãy cây lá»ng tÃa. Vá»™i sai truy bắt, thì bắt được Văn Äốc cùng đồ đảng, Ä‘em vá» phủ tra há»i, y khai là Ná»™i Ä‘iện [nhà vua] và Vạn quáºn công sai là m. Chúa sai Trấn quáºn công Trịnh Lâm và Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm và o Ä‘iện xét há»i tả hữu, thì biết hết sá»± trạng. Ngà y 12 tháng 5, chúa ngá»± ra phủ Ä‘Æ°á»ng, táºp hợp bách quan. Chúa thân bÆ°ng mâm và ng trầu cau [22a] bÆ°á»›c ra, khóc mà nói rằng: "Thá»i kỳ há» Mạc, nhà vua đã không còn thiên hạ. Cha tôi thân khởi nghÄ©a binh, đón tiên đế từ trong hang núi trở vá», sáng láºp triá»u đình. Tôi tôn phò ba triá»u, thân trải trăm tráºn đánh, thu phục giang sÆ¡n, tổn phà bao tâm lá»±c, tuổi đã bảy mÆ°Æ¡i. Nay nhà vua nghe đứa con phản nghịch, nhẫn tâm là m việc nà y"...
Các thần liêu văn võ ai cÅ©ng phẫn uất. Nguyá»…n Danh Thế, Lê Báºt Tứ, Nguyá»…n Duy Thì Ä‘á»u kiên quyết nói: "Con bất hiếu thì phải giết, vua vô đạo thì phải phế" và xin cho Xuân được tá»± tá». Lại theo việc trÆ°á»›c đây Y Doãn Hoắc Quang đã là m [bắt giam vua]. Các triá»u thần Ä‘á»u theo lá»i bà n đó. Chúa nói: "Äây là việc lá»›n, các ông chá»› nên khinh suất". Nguyá»…n Danh Thế xin bắt Trịnh Xuân, bãi hết quan tÆ°á»›c, binh quyá»n, giam và o ná»™i phủ. Chúa nghe theo. Giết nghịch đảng là bá»n Văn Äốc. Nhà vua thì xấu hổ, nói vá»›i hoà ng háºu rằng: "Ta còn mặt mÅ©i nà o mà gặp vÆ°Æ¡ng phụ nữa", bèn [22b] tá»± thắt cổ, rồi băng.
Chúa nghe tin rất sá»ng sốt, thÆ°Æ¡ng xót. Sá»›m hôm sau gá»i các bá» tôi và o nói: "Tai biến của trá»i không phải vô cá»› mà sinh ra, không ngá» nay lại thấy việc nà y. Nên là m sao bây giá»?". Các quan Ä‘á»u nói: "Thánh thượng chà đức. Nhà vua là m Ä‘iá»u vô đạo, tá»± dứt vá»›i mệnh trá»i, thì lá»… tang tế nên tÆ°á»›c giảm bá»›t Ä‘i". Chúa bảo: "Lòng ta không nỡ". Bèn sai vẫn dùng lá»… đối vá»›i thiên tá». Triá»u đình bà n không nên Ä‘Æ°a và o thỠở thái miếu mà láºp má»™t Ä‘iện riêng để thá» cúng, dâng thuỵ là "Giản Huy Äế" táng ở lăng Bố Vệ2853 .
Tháng 6, hoà ng tá» TrÆ°Æ¡ng lên ngôi. Bấy giá» Giản Huy Äế đã mất, vua có ngÆ°á»i anh con nhà bác là CÆ°á»ng Quáºn công Lê Trụ, tÆ° cách là con của Bản quốc công Lê Bách, là cháu Ä‘Ãch tôn của vua Anh Tông, lại lấy con gái của vÆ°Æ¡ng tá» Thanh quáºn công, nên cÅ©ng có ý ngấp nghé. Lại cÅ©ng có ngÆ°á»i khuyên nên láºp ông ta lên ngôi. Chúa chÆ°a nghe. Hoà ng háºu thì ngà y đêm khóc lóc nói: "Tiên quân có tá»™i, chứ đứa con có tá»™i gì? Sao lại bá» con của con mà đi tìm ngÆ°á»i khác [23a]. Nếu phụ vÆ°Æ¡ng láºp nó, thì đến muôn Ä‘á»i sau kẻ là m vua vẫn là con cháu của phụ vÆ°Æ¡ng váºy". Bấy giỠý chúa má»›i quyết. Nhân
đấy sai đại thần và bách quan rÆ°á»›c hoà ng trưởng tá» tá»›i Ä‘iện Cần Chánh lên ngôi. Bấy giá» vua má»›i 13 tuổi. Äại xá thiên hạ, đổi năm ấy là năm VÄ©nh Tá»™ thứ nhất2854 .
Tôn hoà ng háºu là m hoà ng thái háºu; lấy ngà y sinh là m Thá» dÆ°Æ¡ng thánh tiết2855 .
Tháng 11, Thái bảo Trân quáºn công Trịnh Lâm mất, tặng là Trấn quốc công, ban thuỵ là Nghị Triết2856 .
Chú thÃch:
2799 Toà n bá»™ phần mở đầu ká»· KÃnh Tông ở bản Lê Hy (BK13-1a) chép giản lược và không có mục Ä‘Ã i chữ lá»›n niên hiệu của Trịnh Tùng (Thà nh Tổ Triết VÆ°Æ¡ng) nhÆ° ở đây. Các chú thÃch so sánh ở đây khi nhắc tá»›i bản Lê Hy là đá»u thuá»™c quyển 18 phần Bản ká»· tục biên.
2800 Nay là xã Văn Lá»™c, huyện Háºu Lá»™c, tỉnh Thanh Hóa.
2801 Nguyên văn: Tổ vu Äồng Cung là nÆ¡i tể tÆ°á»›ng Y Doãn Ä‘Ã y vua Thái Giáp nhà Hạ.
2802 Tên là Trịnh Thị Ngá»c Trúc.
2803 Bản Lê Hy [1a] lược bá»›t nhiá»u.
2804 Bản Lê Hy [1a] hơi khác.
2805 Bản Lê Hy [1a] lược bá»›t nhiá»u.
2806 Bản Lê Hy lược bá».
2807 Bản Lê Hy [4a] lược bá».
2808 Bản Lê Hy [4a] lược bá».
2809 Bản Lê Hy lược bá».
2810 Bản Lê Hy lược bá».
2811 Bản Lê Hy lược bá».
2812 Bản Lê Hy lược bá».
2813 Bản Lê Hy [4a] lược bỠcâu cuối.
2814 Bản Lê Hy [4a] lược bỠcâu cuối.
2815 Bản Lê Hy lược bá».
2816 Bản Lê Hy không có chữ "Bạch Hạc".
2817 Bản Lê Hy chép việc sá»a Ä‘Æ°á»ng và đón xa giá và o tháng 5 năm 1601.
2818 Xem thêm đoạn dưới.
2819 Bản Lê Hy [5b] chép việc nà y và o tháng 8 năm 1601.
2820 Bản Lê Hy [6a] chép việc nà y và o tháng 11.
2821 Bản Lê Hy lược bá».
2822 Bản Lê Hy [5a] chép: Thổ quan đánh thuốc độc giết chết.
2823 Bản Lê Hy lược bá».
2824 Bản Lê Hy lược bá».
2825 Cá» nhân ở đây và các Ä‘oạn sau chÆ°a phải má»™t há»c vị mà là danh từ chỉ chung những ngÆ°á»i thi há»™i.
2826 Bản Lê Hy lược bá».
2827 Bản Lê Hy lược bá».
2828 Bản Lê Hy lược bá».
2829 Bản Lê Hy lược bá».
2830 Bản Lê Hy lược bá».
2831 Bản Lê Hy [7a] bỠchi tiết sau cùng.
2832 Bản Lê Hy bỠtoà n bộ.
2833 Bản Lê Hy bỠtoà n bộ.
2834 Bản Lê Hy [7a] bá» chú thÃch vá» Dinh Chất tá» chữ "Äinh Chất"... đến cuối Ä‘oạn.
2835 Bản Lê Hy bỠviệc nà y.
2836 Bản Lê Hy bỠviệc nà y.
2837 Bản Lê Hy lược bá».
2838 Bản Lê Hy lược bá».
2839 Bản Lê Hy không chép năm 1609.
2840 Bản Lê Hy bỠđoạn nà y.
2841 Bản Lê Hy không chép việc nà y.
2842 Bản Lê Hy chép việc nà y.
2843 Bản Lê Hy không chép việc nà y.
2844 Bản Lê Hy chép việc nà y.
2845 Bản Lê Hy chép là nguyệt thực.
2846 Bản Lê Hy bỠviệc nà y.
2847 Bản Lê Hy bỠviệc nà y.
2848 Bản Lê Hy thiếu đoạn đầu và đoạn cuối.
2849 Bản Lê Hy bá».
2850 Bản Lê Hy bá».
2851 Bản Lê Hy bá».
2852 Bản Lê Hy lược bá».
2853 Bản Lê Hy chép việc nà y rất đơn giản.
2854 Việc láºp vua má»›i, ở bản Lê Hy chép gá»n có má»™t dòng.
2855 Bản Lê Hy không chép.
2856 Bản Lê Hy không chép.
|
20-09-2008, 06:46 PM
|
|
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hÆ° vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q5
Vua Lê chúa Trịnh (1620 - 1643)
[1a]
K ỷ H o à n g T r i Ỡu N h à L ê
Thần Tông Uyên Hoà ng Äế
Vua húy là Duy Kỳ, là con trưởng của KÃnh Tông. Mẹ là Äoan Từ hoà ng thái háºu, con gái thứ của Thà nh Tổ. Vua ở ngôi 25 năm, nhÆ°á»ng ngôi 6 năm, lại trở lại ngôi 13 năm, thá» 56 tuổi. Vua sống mÅ©i cao, mặt rồng, vẻ ngÆ°á»i thanh tú, thông minh há»c rá»™ng, rất chuá»™ng văn thÆ¡. Vua vá»›i nhà chúa vui vẻ hoà hợp má»™t nhà , dồi dà o phong thái thuần háºu hòa mục; ung dung rủ áo chắp tay mà hưởng lá»™c trá»i. Thế chẳng tốt đẹp sao! Bốn lần xa giá xuất chinh, hai lần bÆ°á»›c lên ngôi báu, đó cÅ©ng là điá»u xÆ°a nay hiếm có.
[1b] Thà nh Tổ Triết Vương
Văn Tổ Nghị Vương
Húy là Tráng, là con thứ của Thà nh Tổ. Lúc đầu phong là Bình quáºn công, đổi phong là Thanh quáºn công, tiến phong là Tiết chế thái úy Thanh quốc công. Tôn phong là Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô VÆ°Æ¡ng, tiến tôn là đại nguyên soái thống quốc chÃnh sÆ° phụ Thanh VÆ°Æ¡ng. Triá»u Minh sách phong là Phó quốc VÆ°Æ¡ng. Gia tôn là Thượng chúa sÆ° phụ công cao thông Ä‘oán Nhân Thánh Thanh VÆ°Æ¡ng. Cầm quyá»n 35 năm, thá» 81 tuổi.
Chúa [Trịnh Tráng] tÃnh trá»i hiếu thảo, thân ái má»i ngÆ°á»i, rá»™ng lòng khoan thứ; khi má»›i cầm quyá»n, tuổi đã 47. Bình xong ná»™i nạn, hòa hợp nhân dân, trong nÆ°á»›c yên ổn, tÃn nhiệm nho thần, giảng cầu chÃnh trị, chấn cá» ká»· cÆ°Æ¡ng, má»i việc Ä‘á»u giao cho triá»u Ä‘Æ°á»ng công luáºn, chúa cung kÃnh khiêm nhÆ°á»ng, cẩn tháºn giữ gìn pháp Ä‘á»™, ba lần đánh Thuáºn Hóa, chỉ dùng văn cáo để mở bảo, không muốn dụng binh đến cùng, lặn lá»™i ở nÆ¡i xa. Tha Mạc KÃnh Khoan, cho đất Cao Bằng, khiến xÆ°ng thần, giữ chức cống. Cho nên cái phúc nuôi dưỡng yên ổn hòa bình tháºt là dà y lắm. Võ liệt [2a] văn công đã là m sáng trÆ°ng Ä‘á»i trÆ°á»›c, mở lối Ä‘á»i sau, xứng đáng được thiên triá»u sách phong là m Phó Quốc VÆ°Æ¡ng. Chúa đông con cháu, tuổi đến thượng thá». Sách nói rằng: "NgÆ°á»i có đức lá»›n, ắt được ngôi vị, ắt được hưởng lá»™c, ắt được nổi danh, ắt được sống lâu". Câu ấy đáng tin thay!
Canh Thân, [Vĩnh Tộ] năm đầu [1620], (Minh Vạn Lịch năm thứ 48. Từ tháng 8 là Minh Quang Tông, Thái Xương năm đầu)2857 .
Em của viên trấn phủ xứ Thuáºn Hoá Nguyá»…n Phúc Nguyên là Phúc Hiệp, Phúc Trạch giữ đất Quảng Nam, có thÆ° bà máºt xin hà ng, xin ra quân để há» là m ná»™i ứng. Sai Äăng quáºn công Nguyá»…n Khải
Ä‘em quân Ä‘i đón há». Bá»n Phúc Hiệp sau bị lá»™ mÆ°u, bị Phúc Nguyên bắt giết. Khải Ä‘i tá»›i cá»a bể Nháºt Lệ rồi vá». Phúc Nguyên từ đó sinh thù oán2858 .
Mùa thu tháng 7, vua Minh mất, tên thuỵ là Thần Tông Hiển Hoà ng Äế. Thái tá» ThÆ°á»ng Lạc lên ngôi, đổi niên hiệu là Thái XÆ°Æ¡ng. Äến tháng 9, vua ấy lại mất, tên thuỵ là Quang Tông Trinh Hoà ng Äế [2b], con trưởng là Do Hiệu lên ngôi, đổi gá»i năm sau là Thiên Khải.
Cho Lê Báºt Tứ là m Thượng thÆ° bá»™ Binh2859 .
Tháng 12, sai sứ sang nhà Minh. Bá»n Nguyá»…n Thế Tiêu, Nguyá»…n Cung, Bùi Văn BÆ°u, Ngô Nhân Triệt, Nguyá»…n Khuê, Nguyá»…n Tuấn là hai sứ bá»™ tuế cống.
Tha tội cho Trịnh Xuân, khôi phục quan tước2860 .
Tân Dáºu, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ ba [1621] , (Minh Hy Tông Thiên Khải năm đầu).
Mùa xuân tháng giêng, sai Thái bảo DÅ©ng quáºn công Trịnh Giai trấn thủ Yên Thế, đóng đồn ở Nhã Nam. Sai Nguyá»…n Danh Thế là m Äốc thị2861 .
Mùa thu tháng 8, cầu vồng trắng hiện ở phÆ°Æ¡ng đông, dà i tá»›i ná»a vòng trá»i.
Mùa đông tháng 10, ghi công những ngÆ°á»i xông pha đáng giặc ở tráºn Phấn Thượng. Phong bá»n thá»± vệ Vân quáºn công Trịnh Văn NghÄ©a là m DÆ°Æ¡ng VÅ© Uy DÅ©ng công thần2862 .
Tháng 11, tiến đánh Cao Bằng, sai Tả quân doanh Thái phó Thanh quáºn công là m [3a] Thống lÄ©nh, Nguyá»…n Danh Thế là Äốc thị, theo Ä‘Æ°á»ng Lạng SÆ¡n tiến lên. Tháng 12, đánh phá giặc ở Äèo Äang, Äèo Sắc, chém nguỵ An Phong hầu, bèn kéo và o sà o huyệt giặc ở Vu Tuyá»n. Mạc KÃnh Khoan trốn xa. Äại quân tiến và o Äèo Hiên. Luỹ giặc rất hiểm vững, Thanh quáºn công chia quân là m 5 đạo tiến đánh, lấy được. Tiến tá»›i Äèo Khôn ở Thông Nông thì đóng doanh. Bắt được nguỵ Hoa quáºn. Thái uý Phụng quốc công Trịnh Äá»— và thống lÄ©nh Thái bảo Vạn quáºn công Trịnh Xuân do Ä‘Æ°á»ng Thái Nguyên Ä‘i mặt sau tá»›i đóng ở Cao Bằng, hÆ¡i có ý tranh công, rồi sinh ra hiá»m khÃch. Thanh quáºn công bèn kéo quân vá», đóng ở thà nh Phục Hoà , vượt qua cõi đất Long Châu của Bắc quốc, qua Bằng TÆ°á»ng, và o Trấn Nam quan, tá»›i Lạng SÆ¡n, rồi vá» kinh.
Thưởng cho hai đạo quân 1.000 lạng bạc trắng2863 .
Nhâm Tuất, [Vĩnh Tộ] năm thứ 4 [1622] , (Minh Thiên Khải năm thứ 2).
Mùa thu, tháng 8, mưa to, hoà ng thà nh bị lở đổ hơn 30 trượng.
[3b] Quý Hợi, [Vĩnh Tộ] năm thứ 5 [1623] , (Minh Thiên Khải năm thứ 3).
Mùa xuân, thi há»™i các cá» nhân, lấy Ä‘á»— bá»n Phạm Phi Kiến 7 ngÆ°á»i.
Tháng 4, thi đình, có viên má»›i Ä‘á»— tiến sÄ© là Nguyá»…n Tráºt (ngÆ°á»i xã Nguyệt Viên huyện Hoằng Hoá) trong trÆ°á»ng thi há»™i đã mượn ngÆ°á»i là m văn há»™ mà đỗ, đến hôm nà y [thi đình] cáo ốm để giấy trắng. Vua không bằng lòng, sai y nhÆ° bảng thi há»™i, không xÆ°á»›ng danh và ban cho thứ báºc.
Tháng 5, giếng đá ở cổng chùa Báo Thiên bị lấp há»ng.
Tháng 6, chúa [Trịnh Tùng] bị bệnh lỵ rất nặng, má»›i cùng các quan văn võ mÆ°u tÃnh chá»n thế tá». Ngà y 17, triá»u thần Ä‘á»u tâu cho vÆ°Æ¡ng thế tá» là Thanh quáºn công [Trịnh Tráng] nắm giữ binh quyá»n. Lại lấy con thứ là Vạn quáºn công Trịnh Xuân phó giữ binh quyá»n. Ngà y 18, giá» Ngá», Trịnh Xuân nổi loạn,
bầy quân và voi ở Äình Ngang2864 rồi cùng bè đảng của y là Äiện quáºn, Bà n quáºn Ä‘em quân và o phủ. Quân túc vệ kinh hãi chạy tan. Chúa thấy quân và o, thì trá»—i dáºy, dùng kim thÆ°Æ¡ng mà đâm bừa. Quân lÃnh không dám đến gần.
Bèn và o kho vải, lấy vải [4a] vứt đầy trÆ°á»›c mặt chúa2865 rồi đặt chúa lên võng Ä‘Æ°a ra ngoà i cá»a phủ. Chúa trông thấy Xuân giáºn mắng rằng: "Mà y sao nỡ là m thế, đạo là m con để đâu?"2866 . Xuân kinh sợ, rút quân ra ngoà i thà nh, cÆ°á»›p lấy voi, ngá»±a, của báu, rồi nhân đó vung lá»a đốt. Äô thà nh đại loạn. Bấy giá» hầu hạ và bảo vệ ở bên cạnh chỉ có Thái giám Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm, Văn Thuỵ hầu Phùng Văn Minh (ngÆ°á»i xã á»c Trù huyện Yên Lạc) và ÄÆ°á»ng Thá» hầu, là ba ngÆ°á»i. Chúa bảo bá»n SÄ© Lâm Ä‘Æ°a mình ra khá»i kinh sÆ° đóng ở xứ Quán Bạc xã Hồng Mai. VÆ°Æ¡ng thế tá» là Thanh quáºn công ở tả quân doanh nghe có loạn, không biết tin tức vá» chúa, bèn cùng vá»›i Äô ngá»± sá» Nguyá»…n Danh Thế mÆ°u tÃnh. Ngà y 19, ông sai em là Trịnh Giai rÆ°á»›c nhà vua vá» tạm Ninh Giang, còn mình tá»± lÆ°u lại ở Nhân Mục, há»™i há»p các quan văn võ cùng bá»n Nguyá»…n Văn Giai bà n bạc việc quân. Chúa ở Hồng Mai, sai SÄ© Lâm há»™ vệ Ä‘Æ°a và o dinh của em ruá»™t là Trịnh Äá»— [4b]. Äá»— dâng cÆ¡m và thuốc, lại sai con là quáºn Thạc Ä‘i đón thế tá», nói là vâng mệnh truyá»n đến để dặn dò Ä‘a kế. Thế tá» vừa má»›i ra, ngồi chung voi vá»›i quáºn Thạc mà đi, thì LÆ°u Äình Chất ngá» Äá»— có âm mÆ°u gì, bèn chạy theo dâng lá»i nói rằng: "Bây giá» Ä‘ang khi nguy hiểm, sao ngà i lại ngồi chung voi vá»›i giặc". Quáºn Thạc bèn xuống từ tạ vá» dinh.
Äá»— lại sai quáºn Thạc Ä‘i dụ Xuân, nói rằng vâng mệnh gá»i vá» trao cho đại quyá»n. Xuân thÃch lắm, láºp tức cùng bá»n tuỳ tùng thân cáºn và i mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i và o yết kiến; miệng ngáºm cá» phủ phục ở sân. Äá»— sai dÅ©ng sÄ© bắt lấy. Chúa gượng bệnh ngồi dáºy, kể tá»™i y, nhÆ°ng chÆ°a nỡ giết, sai giam cùm lại để đợi giao cho luáºn tá»™i. Äá»— láºp tức chặt chân cho chết Ä‘i2867 .Quân Ä‘i theo Ä‘á»u giải tán.
Chúa thấy Xuân chết, trong lòng xúc Ä‘á»™ng. Ngà y 20 Máºu Dần, buổi sá»›m, chúa bảo bá»n SÄ© Lâm cáng võng Ä‘Æ°a Ä‘i tìm thế tá». Quân Ä‘i theo SÄ© Lâm chỉ còn 60 ngÆ°á»i, cùng vá»›i Trịnh Äá»— bảo há»™ [5a] chúa. Äi đến quán Thanh Xuân thì chúa mất, thá» 74 tuổi.
Chúa có 19 ngÆ°á»i con: Con trưởng là TÃn Lá»… công Trịnh Túc đã mất sá»›m. Thứ đến thế tá» Thanh quáºn công, đó là Văn Tổ. Thứ nữa là nghịch Xuân. Thứ nữa là Mỹ Dá»± công Trịnh Lâm. Thứ nữa là Tung Nhạc công Trịnh Vân, Thuần NghÄ©a công Trịnh DÆ°Æ¡ng, DÅ©ng Lá»… công Trịnh Giai, Quỳnh Nham công Trịnh Äệ, Quảng quáºn công Trịnh Hà ng, Tá»±u quáºn công Trịnh Triá»u, Láºp quáºn công Trịnh Tuân, Há»±u quáºn công Trịnh Äiện, Thanh quáºn công Trịnh Bảng, Xuyên quáºn công Trịnh Quảng, Láºp quáºn công Trịnh Trà , Diên quáºn công Trịnh Nha, Kiên quáºn công Trịnh Quân, Hà o quáºn công Trịnh Quang, Nông quáºn công Trịnh TÆ°Æ¡ng2868 .
Khi chúa đã mất, SÄ© Lâm thủ há»™ quan tà i, sai Văn Thuỵ hầu, ÄÆ°á»ng Thá» hầu Ä‘i báo tin cho thế tá». Thế tỠđã Ä‘i vá» Ninh Giang ở phÃa tây, sai quân nghênh tiếp. Ngà y 24, phát tang, sai Hiệp2869 quáºn công [5b] chuẩn bị 13 chiếc thuyá»n há»™ vệ, theo Ä‘Æ°á»ng thuá»· vá» táng ở Thanh Hoa.
Vì nghịch Xuân tuy đã chết, nhÆ°ng lòng ngÆ°á»i còn rối Ä‘á»™ng, nhân đó rÆ°á»›c nhà vua Ä‘em bách quan và các quan theo bá» Ninh Giang mà xuống. Äến xã Bất Äoạt thuá»™c Kim Bảng, thì ra Ä‘Æ°á»ng chÃnh mà trở vá» Yên TrÆ°á»ng, để giữ vững gốc rá»….
Trịnh Äá»— cÅ©ng Ä‘em quân bản doanh Ä‘i theo. Thế tá» biết rõ Äá»— không có ý khác, sai Nguyá»…n Danh Thế Ä‘iá»u hoà chá»— đó, hiá»m nghi bèn giải, lại trở nên hoà hiếu.
Bấy giá» kinh thà nh rá»—ng không. Mạc KÃnh Khoan đóng đồn từ Cao Bằng Ä‘em đồ đảng xuống Gia Lâm, đóng đồn ở Äông DÆ°, Thổ Khôi. Bá»n xấu hùa theo đông hà ng vạn. [KÃnh Khoan] sai nguỵ Xuân Quang hầu (ngÆ°á»i xã Cổ Hiá»n huyện Thượng Phúc) chiếm cứ Châu Cầu, nguỵ Triá»u Ká»· hầu chiếm cứ Äồng Má»—.
Mùa thu, tháng 82870 , ngà y mồng 3 tiến phong vÆ°Æ¡ng thế tá» Thái phó Thanh quáºn công là m Hiệp mÆ°u đồng đức công thần đô tÆ°á»›ng tiến [6a] chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° doanh, kiêm Tổng ná»™i ngoại Bình chÆ°Æ¡ng quốc trá»ng sá»±, Thái uý Thanh quốc công, giao cho quyết định má»i việc.
Ngà y 17, tiết chế phủ theo mệnh vua Ä‘em các quân tiến Ä‘i. Sai Thắng quáºn công Trịnh Tông, cùng bá»n Nguyá»…n Thá»±c, Nguyá»…n Danh Thế, chia nhau đốc lÄ©nh quân thuá»· và bá»™. Ngà y 21, đánh tan giặc ở Châu Cầu. Xuân Quang chạy trốn. Ngà y 26 tiến đến Nhị Hà , đại phá Mạc KÃnh Khoan ở Mạch Äá»—2871 , chém giết rất nhiá»u. KÃnh Khoan chỉ thoát thân má»™t mình, chạy vá» Cao Bằng. Tiết chế phủ sai Chưởng giám Nghiêm Lá»… hầu Nguyá»…n VÄ©nh Phó và o kinh đô, dẹp yên cung cấm. Sai Tham tụng thượng thÆ° bá»™ Binh là Lê Báºt Tứ và Thái bảo Bùi SÄ© Lâm Ä‘i Thanh Hoa rÆ°á»›c xe vua.
Tháng 9, vua vỠkinh sư.
Sai Hiệp NghÄ©a doanh Tung quáºn công Trịnh Vân là m thống lÄ©nh, Ngô [6b] Trà Hà là m đốc thị, lược định vùng SÆ¡n Tây rồi vá»2872 .
Gia phong [Trịnh] Vân là m Thiếu phó, [Ngô] Trà Hoà là m Thiếu bảo, phong là công thần. Gia phong [Bùi] SÄ© Lâm là m Thiếu bảo, bồi thị vÆ°Æ¡ng phủ, tham bà n việc nÆ°á»›c. Phong Nguyá»…n VÄ©nh Phó tÆ°á»›c Nghiêm quáºn công2873 .
Tháng 10 nhuáºn, Hữu đô đốc Diên quáºn công Äà m Cảnh TÆ°á»ng (ngÆ°á»i xã Vân NhÆ°ng Thái, huyện Äông SÆ¡n) vì phá giặc, bị trúng sang mà mất, được tặng Tả đô đốc2874 .
Lấy đô ngá»± sá» Nguyá»…n Danh Thế là m Thượng thÆ° bá»™ Công, gia hà m là Dá»±c váºn tán trị công thần, phong là Thuỵ DÆ°Æ¡ng hầu. Cho Tả thị lang bá»™ Há»™ LÆ°u Äình Chất là m Äô ngá»± sá», Hữu thị lang bá»™ Há»™ là Nguyá»…n Duy Thì là m Tả thị lang bá»™ Há»™, Ä‘á»u tÆ°á»›c hầu2875 .
Giáp Tý, [Vĩnh Tộ] năm thứ 6 [1624] , (Minh Thiên Khải năm thứ 4).
Mùa xuân, truy tôn thuỵ hiệu cho Tiên [chúa] là Bình An VÆ°Æ¡ng. Lá»i văn trong [kim] sách nói: "VÆ°Æ¡ng giả khôi phục cÆ¡ đồ, mở rá»™ng nghiệp trÆ°á»›c; triá»u đình truy phong lá»… lá»›n nêu rõ công to [7a]. Chá»n được ngà y tháng tốt là nh, khắc chữ sách và ng rá»±c rỡ. Äô nguyên soái tổng quốc chÃnh thượng phụ Bình An VÆ°Æ¡ng, thông minh Ä‘Ä©nh đạt, trà dÅ©ng anh hà o, Ä‘em nhân nghÄ©a cứu sinh linh, giữ yên xã tắc, xoay trá»i đất, giúp nháºt nguyệt, công đức cao đầy. Yên con nối để lại mÆ°u kế sâu xa; đáp công to ban phong danh hiệu tốt đẹp. Äặc sai quan mang kim sách tiến phong là Cung Hoà Khoan ChÃnh Triết VÆ°Æ¡ng. Mong rằng yên vui phu thoả, giúp đỡ phù trì, để con cháu được hưởng phúc, dòng dõi ức năm dà i mãi. Khâm theo đấy".
Tháng 10, tiến phong Tiết chế phủ [Trịnh Tráng] lên tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng2876 . Lá»i sách phong rằng: "Trá»i mở váºn trung hÆ°ng, tất sinh ra ngÆ°á»i hiá»n để giúp xã tắc. Là m vua giữ công quyá»n, tất ban cho tÆ°á»›c háºu để giữ công lao. Chá»n được ngà y tháng tốt là nh, khắc chữ sách và ng rá»±c rỡ. Nay Hiệp mÆ°u đông đức công thần đô tÆ°á»›ng tiết chế các [7b] xứ thuá»· bá»™ chÆ° doanh kiêm Tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc
trá»ng sá»± thái uý Thanh quốc công Trịnh Tráng đức nghiệp giống ngÆ°á»i trÆ°á»›c, anh hùng hÆ¡n Ä‘á»i xÆ°a. Khi cầm quân, trăm tráºn ra oai, dẹp yên bá» cõi. Lúc sách láºp, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u phục, dá»±ng lại nÆ°á»›c nhà . Xiêm quẻ Khôn2877 thêm rạng vẻ ngÆ°á»i; mệnh quẻ SÆ°2878 ban cho tÆ°á»›c sủng. Äặc sai Thượng thÆ° bá»™ Lại chưởng lục bá»™ sá»±, kiểm Ngá»± sá» Ä‘Ã i đô ngá»± sá» thiếu phó Lá»… quáºn công Nguyá»…n Văn Giai mang kim sách tiến phong là m Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô VÆ°Æ¡ng. Ban cho mÅ© miện y phục, lại ban ngá»c khuê, ruá»™ng đất. Mong rằng tuân theo pháp Ä‘á»™, giữ được công danh, cẩn tháºn chức vụ, kÃnh theo lá»i huấn trÆ°á»›c, dốc lòng trung, hưởng tÆ°á»›c lá»™c, đáng báºc vÆ°Æ¡ng sách vá»›i nÆ°á»›c nhà . VÆ°Æ¡ng khâm theo đấy!
Tháng 11, ngà y BÃnh Dần, Ä‘i đánh Cao Bằng. Sai con trưởng của chúa ở Tà Tiệp quân [8a] doanh là Sùng quáºn công Trịnh Kiá»u thống lÄ©nh các tÆ°á»›ng theo Ä‘Æ°á»ng Lạng SÆ¡n tiến lên. Sùng quáºn công bấy giá» tuổi má»›i 24, anh dÅ©ng mÆ°u trÃ, bắt được [vua] nguỵ Cà n Thống là Mạc KÃnh Cung và nguỵ tÆ°á»›ng là bá»n Sùng Lá»…, Tháo Thiết, Ä‘em vá» kinh sÆ° giết chết. Nguỵ Long Thái là Mạc KÃnh Khoan trốn Ä‘i xa. Thống lÄ©nh doanh Thắng NghÄ©a là Quỳnh quáºn công Trịnh Äệ, Äốc thị là Nguyá»…n Danh Thế theo Ä‘Æ°á»ng Thái Nguyên tiến lên, qua các châu Bạch Thông, Cảm Hoá, vây bá»c lấy phÃa sau Cao Bằng, đến đất Trung Quốc Ä‘uổi giặc. Viên thuá»™c tÆ°á»›ng là Phụ quốc công Nguyá»…n Hắc2879 sợ núi hiểm lại cáºy lạ ngÆ°á»i thân thÃch, Ä‘em quân vá» trÆ°á»›c, Äệ bèn trở vá»2880 .
Ất Sá»u, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 7 [1625] , (Minh Thiên Khải năm thứ 5).
Mùa xuân, Trịnh Äệ vỠđến Bắc SÆ¡n, lại sai tá»›i LÆ°Æ¡ng Thượng, LÆ°Æ¡ng Hạ thuá»™c Cảm Háo bắt nguỵ VÅ© Ninh VÆ°Æ¡ng. Dùng hoả công, phá được luỹ giặc. Tháng 2 thì kéo quân [8b] vá»2881 .
Mạc KÃnh Khoan sai Danh ThỠđến xin hà ng, xin bá» nguỵ hiệu, xÆ°ng là phiên thần, xuống chiếu xá tá»™i cho, phong y là m Thái bảo Thông quốc công, lệnh cho y hà ng năm dâng cống2882 .
Tháng 6, định quy mô cai trị thá»i bình, sai ban hà nh trong thiên hạ. Hà ng năm ba lá»… Thượng tiến, ThÆ°á»ng tiên, Tiết liệu2883 , má»—i tổng ná»™p tiá»n 5 mạch, gạo 100 bát. Các lá»… Cung tiến, lá»… Kỵ thá»i, lá»… Sinh nháºt2884 , quan sở cai chiếu bổ các hạng má»—i xã 1 quan tiá»n. Các tiá»n thuế thân [tiá»n quý] do tứ trấn ná»™p; hạng lÃnh không tòng chinh má»—i ngÆ°á»i ná»™p 3 quan mạch; hạng quân má»—i ngÆ°á»i ná»™p 1 quan 5 mạch; hạng dân má»—i ngÆ°á»i ná»™p 1 quan 2 mạch 30 đồng; sinh đồ, cá»±u tÆ°á»›ng thần, xã trưởng, hạng lão, hạng dÆ°á»›i 18 tuổi, lệnh sá», Ä‘iển lại, thông lại Ä‘ang là m việc và nhà sÆ°, đạo sÄ©, giáo phÆ°á»ng2885 má»—i ngÆ°á»i ná»™p 1 quan tiá»n, ngÆ°á»i tà n táºt bất cụ ná»™p 8 mạch; tiá»n quý [thuế thân] của các hạng [9a] nói trên má»—i năm chỉ thu má»—i ngÆ°á»i 7 phần, miá»…n cho 3 phần. Các quan viên, giám sinh, lão nhiêu, Ä‘Ã n bà goá Ä‘á»u được miá»…n. Các ngạch thuế ruá»™ng quan Ä‘iá»n, ruá»™ng cấp tứ, ruá»™ng thế nghiệp, ruá»™ng thông cáo, ruá»™ng chiếm xạ, cùng là các thuế đất bãi dâu, đầm ao, Ä‘á»u giao cho bá»™ Há»™ đòi há»i quan huyện thu ná»™p, cÅ©ng chỉ thu 7 phần, tha cho 3 phần, để tỠý rá»™ng rãi thÆ°Æ¡ng dân. Còn các thuế ở Ä‘iện Huy Văn và tá»± Thái Bá»™c, giao cho quan coi ở đó trÆ°ng nạp. Cấm các quan phụ trách thu thuế ở trong ngoà i không được lạm dụng tiá»n quÃ2886 , không được tá»± tiện bắt xã dân phục vụ việc nhà . Cấm các tÆ°á»›ng không được bắt ép cháu chắt các công thần là m lÃnh.
Tháng 8, sai quan khảo hạch sÄ© vá»ng trong nÆ°á»›c, lấy bá»n Nguyá»…n Nghi 27 ngÆ°á»i, bổ nhiệm các chức cao thấp khác nhau2887 .
Tháng 11, Thiếu bảo thượng thÆ° bá»™ Há»™ Phú Xuân hầu Ngô Trà Hà o mất, tặng tÆ°á»›c Xuân quáºn công.
Ghi công những ngÆ°á»i [9b] theo xe vua trong năm Quý Hợi [1623] và đánh dẹp má»›i rồi, phong Thiếu uý Nguyá»…n Văn Giai, Tả thị lang Nguyá»…n Duy Thì Ä‘á»u là Dá»±c Váºn Tán Trị công thần.
Quan Thiếu bảo trà sÄ©, Thượng thÆ° bá»™ Lá»…, tÆ°á»›c Tuyá»n quáºn công Nguyá»…n Lá»… mất, thá» 83 tuổi, được tặng là Thiếu bảo.
Tháng 12, ghi công đánh Cao Bằng, gia phong Nguễn Danh Thế là m Thiếu bảo.
Viên trấn phủ kiêm hai xứ Thuáºn Quảng là Nguyá»…n Phúc Nguyên nghe mÆ°u của Äà o Duy Từ, từ năm nà y không ná»™p cống phú và đắp luỹ ở bá» nam cá»a bể Nháºt Lệ để tá»± thủ. Duy Từ (ngÆ°á»i xã Vân Trai huyện Ngá»c SÆ¡n) có văn há»c; quan hữu ty cho rằng y là con nhà ca xÆ°á»›ng, không cho Ä‘i thi. Y phẫn chÃ, và o Quảng Nam xin ra mắt Phúc Nguyên. Nói ra là hợp ý, y là m kẻ tâm phúc của Phúc Nguyên, từ đó ly gián triá»u đình, ngà y đêm thuyết phục Nguyên tuyển binh, tÃch của, đóng cá»a, chống mệnh. Y tiến cỠđồng đảng là Thuáºn NghÄ©a Nguyá»…n Hữu Tiến và Chiêu VÅ© [10a] Nguyá»…n Hữu Dáºt là m vô tÆ°á»›ng. Từ đó Thuáºn Hoá bắt đầu phản bá»™i.
BÃnh Dần, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 8 [1626] , (Minh Thiên Khải năm thứ 6).
Mùa xuân, tháng giêng, thăng Nguyá»…n Danh Thế lên Thiếu phó, Thượng thÆ° bá»™ Hình sai ông cùng Thái bảo Ly quáºn công khám xá» các việc kiện cáo trong nÆ°á»›c2888 .
Tháng 3, sách phong Phụng quốc công Trịnh Äá»— là m DÆ°Æ¡ng Lá»… công2889 .
Cho Nguyễn Duy Thì là m Thượng thư bộ Công2890 .
Tháng 5, sai sứ sang nhà Minh. Bá»n Nguyá»…n Tiến Dụng, Trần VÄ©, Äá»— Khắc KÃnh, Nguyá»…n Tá»± CÆ°á»ng, Bùi Tất Thắng, Nguyá»…n Lại, Ä‘i cống hà ng năm.
Tháng 7, ngà y Tân Mão, bà n việc kinh lược Thuáºn Hoá. Sai Tiá»n Nhuệ doanh Thiếu uý Nguyá»…n Khải, Thiếu Phó Nguyá»…n Danh Thế, Ä‘em bá»n Hoà NghÄ©a doanh là Hoa quáºn công, trÆ°á»›c đến đóng đồn ở tổng Hà Tây thuá»™c Kỳ Hoa để phù liệu công việc2891 .
Äinh Mão, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 9 [1627] , (Minh Thiên Khải năm thứ 7).
Mùa xuân, tháng giêng, gá»i Nguyá»…n Phúc Nguyên và o chầu. Sắc dụ rằng [10b]: "Những ngÆ°á»i hà o kiệt có thể cùng nhau hoà n thà nh sá»± nghiệp. Kẻ trượng phu láºp chà cần biết rõ thá»i thế. Äáºu Dung Ä‘em đất Hà Tây vá» hà ng, nổi tiếng ở Ä‘á»i Hán. Äiá»n HÆ°ng lấy đất Nguỵ Bác quy quáºn, công lao ở Ä‘á»i ÄÆ°á»ng. Từ xÆ°a, các hiá»n nhân quân tá», trà sáng, biết đúng, má»›i dá»±ng nên công nghiệp ở Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i, để tiếng thÆ¡m cho háºu thế nÆ°á»›c nhà ta, ứng trá»i thuáºn ngÆ°á»i, thừa thá»i mở váºn. Thái tổ Cao Hoà ng Äế lấy võ công bình định thiên hạ, là nhá» các công thần giúp đỡ; liệt thánh hoà ng đế lấy văn giáo là m nên thái bình, cÅ©ng nhá» báºc huân cá»±u khuông phò, cho nên má»›i giữ nÆ°á»›c được lâu dà i. Chỉ vá» ná»a chừng váºn bÄ©, nguỵ Mạc tiếm ngôi. May được mệnh trá»i chÆ°a thay, lòng ngÆ°á»i nhá»› cÅ©, Trang tông Dụ Hoà ng Äế nổi dáºy ở miá»n đất tây, tổ của ngÆ°á»i là Chiêu Huân TÄ©nh công cùng vá»›i Minh Khang Thái VÆ°Æ¡ng xoay lại trá»i đất, để tiếng sá» xanh; váºn trở hanh thông, nÆ°á»›c [11a] nhà dá»±ng lại. Thế tông Nghị Hoà ng Äế và ngá»± Trung Äô; cha của ngÆ°Æ¡i là Cẩn NghÄ©a công giúp đỡ thượng phụ Bình An VÆ°Æ¡ng ngà y ngà y dá»± bà n quốc
chÃnh, kế yên thiên hạ, công ghi sá» xanh. Chỉ vì kẻ nghịch thần là bá»n Ngạn, Khuê dám bất trung chống lại, Ä‘em quân là m phản, trong nÆ°á»›c rối Ä‘á»™ng.
Cha con ngÆ°Æ¡i có ý muốn bảo toà n, nhân thế bá» vá» trấn cÅ©. Khi ấy nhỠđược Äô nguyên soái tổng quốc chÃnh thượng phụ Bình An VÆ°Æ¡ng có lòng tinh trung vì nÆ°á»›c, lấy Ä‘iá»u nhân nghÄ©a ra quân, dẹp hết nghịch tặc, trong nÆ°á»›c lại được bình yên, đến gần 30 năm. Không ngá» kẻ phản nghịch là Xuân, tÃnh nhÆ° sà i lang, lòng nhÆ° cÆ°u cánh2892 khoét vách nhÆ° răng chuá»™t, hại quân nhÆ° ná»c trùng, là m cho lòng ngÆ°á»i dao Ä‘á»™ng. NhỠđược Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô VÆ°Æ¡ng, tÆ° chất nhân háºu, chà khà anh hùng, và các đại thần thân huân văn võ, cùng lòng cùng đức, giải nạn của vua cha, cứu nguy [11b] cho xã tắc, quét sạch giặc Mạc, khôi phục đô thà nh, trong yên ổn ngoà i vá»— vá» gần vui, xa đến. Hiện nay, thá»i có thể là m, ngÆ°á»i mong bình trị. Nếu ngÆ°Æ¡i nghÄ© đến nghÄ©a vua tôi trên dÆ°á»›i, nhá»› đến công cha ông cần lao, nhìn xa nét kỹ, qui phục triá»u đình, thì trẫm đối đãi bằng lá»… đặc biệt, phong cho tÆ°á»›c Thượng công. NgÆ°Æ¡i cố giúp nhà ta, để mạnh vÆ°Æ¡ng thất, thì thân danh của ngÆ°Æ¡i cùng nÆ°á»›c vinh hiển, con cháu của ngÆ°Æ¡i cùng nÆ°á»›c dà i lâu, Ä‘á»i Ä‘á»i hưởng tÆ°á»›c lá»™c, Ä‘á»i Ä‘á»i là trung trinh, khoán thÆ° chứa và o hòm và ng nhà đá, lÆ°u truyá»n đến khi sông cạn đá mòn, mãi mãi vô cùng váºy. Ngà y nà o nháºn được dụ nà y, ngÆ°Æ¡i nên sắp sá»a tÆ°á»›ng sÄ© voi ngá»±a thuyá»n ghe, đến kinh sÆ° bái yết để hợp vá»›i nghÄ©a là m tôi.
Nếu vẫn chấp mê, Ä‘em quân chống mệnh, thì oan trá»i đến đâu, chỉ trong chá»›p mắt, núi cao cÅ©ng thà nh ra đất bằng. Theo [12a] mệnh thì tốt, trái mệnh thì hung, là tuỳ ở ngÆ°Æ¡i, ngÆ°Æ¡i hãy nghÄ© lấy". Khi sứ đến, Phúc Nguyên không nghe mệnh.
Tháng 3, ngà y Máºu Dần, xuống chiếu tuần thú Thuáºn Hoá, sai Nguyá»…n Khải đến trÆ°á»›c châu Bố ChÃnh. Ngà y Ất Dáºu, Khải đến cá»a biển Nháºt Lệ, Phúc Nguyên đã sai quân nghênh chiến, bắn đại bác, tiếng nổ vang trá»i. Quan quân lui tránh. Tiên phong là Lê Khuê cưỡi ngá»±a xông thẳng và o tráºn địch, các tÆ°á»›ng cưỡi ngá»±a kế tiếp tiến và o, quân Thuáºn Hoá má»›i lui xuống thuyá»n. Khải nhân đó dá»±ng doanh trại ở bá» phÃa bắc sông. Quan Phúc Nguyên đóng trại ở bá» nam. Äêm hôm đó, quân địch thừa cÆ¡ triá»u lên, dùng đại bác, đến gần bắn và o doanh trại. Quan quân chống giữ. Chúa Ä‘Æ°a vua chỉ huy sáu quân, lấy danh nghÄ©a xem xét địa phÆ°Æ¡ng, quân thuá»·, quân bá»™ cùng tiến.
Ngà y 12 tháng 4 ngà y Máºu Tý, xa giá đến Nháºt Lệ, hiệu lệnh các tÆ°á»›ng đánh nhau vá»›i thuá»· quân của Phúc Nguyên ở cá»a bể. [Hai bên] Ä‘á»u bắn đại bác, quân Ä‘á»™ ở bá» bắc bắn [12b] và o cánh tả của thuá»· quân giặc. Quân giặc lui và o trong luỹ gá»—, chống giữ. Quan quân thừa thắng phá giặc. Quân bá» nam tranh nhau lấy của cải. Giặc cho quân voi xông ra đánh, tiá»n quân hÆ¡i phải lùi.
Äêm ấy, xa giá dừng lại ở cá»a bể, dùng thuyá»n buồm lá»›n là m cầu phao, quân bá»™ đóng hai bá», thuyá»n Ä‘á»— ở giữa sông để tÃnh kế tiến đánh.
Ngà y Canh Dần, chúa sai Nguyá»…n Danh Thế viết thÆ° dụ Phúc Nguyên. Ngà y Tân Mão sai quan và o dụ. Ngà y Nhâm Thìn rút quân vá»2893 .
Thượng thÆ° bá»™ Há»™, Thiếu phó Lá»™c quáºn công LÆ°u Äình Chất mất, tặng hà m Thiếu sÆ°2894 .
Tháng 5, xa giá trở vỠkinh2895 .
Tiến phong Nguyễn Thực là m Thiếu phó2896 .
Mùa thu tháng 8, mới thi hương.
Sai bá»n Nguyá»…n Thá»±c Ä‘i hầu mệnh, đón sứ thần vá» nÆ°á»›c2897 .
Vua Minh mất, tên thuỵ là Hy Tông Triết Hoà ng Äế, em là TÃn VÆ°Æ¡ng Do Kiểm lên ngôi.
Mùa đông tháng 10, Thượng thÆ° bá»™ Binh, Thiếu phó [13a] Diá»…n Gia hầu Lê Báºt Tứ mất, tặng Thái bảo Diá»…n quáºn công.
Tháng 11, cho Nguyá»…n Danh Thế kiêm chức Äô ngá»± sá»2898 .
Ghi công những ngÆ°á»i Ä‘i hầu mệnh, thăng Nguyá»…n Thá»±c tÆ°á»›c Lan quáºn công2899 .
Máºu Thìn, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 10 [1628] , (Minh Hoà i Tông Sùng Trinh năm đầu).
Mùa xuân, tháng giêng, Thượng thÆ° bá»™ Lại, chưởng lục bá»™ sá»±, Thái bảo Lá»… quáºn công Nguyá»…n Văn Giai mất, tặng là TÆ° đồ, thuỵ là Cẩn Äá»™.
Tháng 2, thi há»™i các cá» nhân. Lấy Ä‘á»— bá»n Giang Văn Minh 18 ngÆ°á»i. Thi đình, cho Giang Văn Minh Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ đệ tam danh, bá»n DÆ°Æ¡ng Cảo 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Äặng Phi Hiển 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Thái uý Chưởng phủ sá»± DÆ°Æ¡ng Lá»… công Trịnh Äá»— mất, tặng là Thái tể, thuỵ là à Thuần2900 .
Tháng 9, sá»a chùa Long Ân ở phÆ°á»ng Quảng Bá. Chúa ghi công đức cho nhà ngoại là Chiêu Huân công2901 , Cẩn NghÄ©a công2902 , sai Nguyá»…n [13b] Thá»±c soạn văn bia2903 .
Ká»· Tỵ, [Äức Long] năm đầu [1629]2904 , (Minh Sùng Trinh năm thứ 2).
Mùa xuân, tháng giêng, xuống chiếu cho bách quan văn võ, những ai có đầy đủ hai công: theo xa giá Ä‘i trong năm Quý Hợi (1623) và tiến đánh giặc thì được gia thăng chức tÆ°á»›c, và vinh phong là công thần có thứ báºc: quan võ từ quáºn công, quan văn từ khoa đạo trở lên, phong hai chữ Dá»±c Váºn và Tán Trị; quan võ từ tÆ°á»›c hầu, quan văn từ bá»™, tá»±, tham nghị, hiến phó trở xuống phong má»™t chữ Tán Trị.
Mùa hạ tháng 4, tiến phong Nguyá»…n Danh Thế tÆ°á»›c ÄÆ°á»ng quáºn công; Äặng Thế Tà i tÆ°á»›c Doanh quáºn công; Äặng Thế Khoa tÆ°á»›c Liêm quáºn công; Thế Tà i và Thế Khoa là con cháu của NghÄ©a quốc công [Äặng Huấn]2905 .
Vì hạn hán, đói kém, đổi niên hiệu là Äức Long, đại xá cho thiên hạ. Tha thuế Ä‘inh thuế Ä‘iá»n năm nay cho hai xứ Thanh Nghệ. Lòng dân vui thÃch.
Ghi công những ngÆ°á»i năm trÆ°á»›c Ä‘i đánh Cao Bằng, gia thăng chức tÆ°á»›c cho các tÆ°á»›ng sÄ© [14a].
Tiến phong Chỉ huy sứ Vân DÆ°Æ¡ng hầu Äá»— Vị là m Äiện quáºn công (Vị là ngÆ°á»i xã Hoằng Liệt, huyện Thanh Trì). Ông là con của Thượng thÆ° bá»™ Lại, Thái bảo Sầm quáºn công Äá»— Cảnh.
Quần thần tâu: chúa có đức lá»›n, công cao, xin tiến tôn tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng má»™t chữ. Vua bằng lòng. Chúa khiêm nhÆ°á»ng, từ chối không nháºn. Quần thần cố xin, chúa má»›i chịu nghe.
Mùa đông tháng 10, ngà y Tân Dáºu là m lá»… sách phong. Lá»i sách nói: "Dá»±ng ngôi chÃnh trung ban phúc, tá» ra đạo lý công bằng; định lá»… trá»ng đại Ä‘á»n công, nêu ban Æ¡n Ä‘iển tôn quý. Ngà y tháng tốt là nh đã chá»n, sách và ng rá»±c rỡ ban ra. Nay Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô VÆ°Æ¡ng Trịnh Tráng,
trung háºu nếp nhà , trà năng yên nÆ°á»›c. Uy vÅ© vang lừng trăm tráºn, công lao tái tạo đã nên; văn giáo thấm khắp bốn phÆ°Æ¡ng, trị bình hùng cÆ°á»ng đã đến.
Trong ngoà i Ä‘á»u tin ngÆ°á»i đức vá»ng; chức vị đáng đứng đầu các quan. Äặc sai quan mang phù tiết [14b] sách và ng, ấn ngá»c, tấn phong là m Hiệp mÆ°u đồng đức công thần, Äại nguyên soái thống quốc chÃnh sÆ° phụ Thanh VÆ°Æ¡ng. Äã ban cho của cải để là m ngá»c khuê; lại cho ruá»™ng đất để rá»™ng khu vÅ©. VÆ°Æ¡ng nên lấy nghÄ©a thân cáºn là m ngÆ°á»i trung thá»±c giúp phò để kÃnh nháºn phúc là nh thượng đế ban cho; trau dồi lấy đức, để bảo vệ dân, nối Ä‘á»i giữ lấy nghiệp vÆ°Æ¡ng dà i mãi. Khâm theo đấy".
Thăng Xá nhân trưởng vệ quan Ngá»c Lâm hầu Lê Phúc Lai (ngÆ°á»i xã SÆ¡n Trai, huyện Nông Cống) là m Thượng bảo tá»± khanh, tÆ°á»›c Cống quáºn công, sai quản đốc Xá nháºn 4 ty.
Canh Ngá», [Äức Long] năm thứ 2 [1630] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 3).
Mùa hạ, tháng 5, láºp con gái của chúa, há» Trịnh là m hoà ng háºu2906 . TrÆ°á»›c kia bà được gả cho bác há» của vua là CÆ°á»ng quáºn công Lê Trụ, sinh được 4 con trai là bá»n Lê Hoà n. Trụ can tá»™i bắc thang và o Ä‘iện mÆ°u việc phản nghịch2907 bị hạ ngục mà chết. Chúa Ä‘em bà ta gả cho vua. Nhà vua nháºn. Bá»n Nguyá»…n Thá»±c, Nguyá»…n Danh Thế nhiá»u lần dâng sá»› can ngăn. NhÆ°ng vua không nghe và nói rằng: "Trót đã lấy rồi". Từ hôm đó [15a] trá»i mÆ°a dầm không ngá»›t.
Tháng 6, lÅ© lụt lá»›n. Sông Nhị nÆ°á»›c dâng cao, trà n và o phố xá; ngoà i cá»a Nam, nÆ°á»›c chảy nhÆ° thác, ở trong phố phÆ°á»ng mà phải Ä‘i thuyá»n, có nhiá»u ngÆ°á»i chết Ä‘uối. Äê Thanh Trì vỡ, lúa mất, dân đói.
Tháng 9, dựng ba toà nội điện, là m hà nh lang.
Mùa đông, tháng 10, qua bá»™ viện Lưỡng Quảng nhà Minh sai ngÆ°á»i giục cống ná»™p đến kinh sÆ°. Ban cho ăn yến ở bến Äông Hà . Chúa ngá»± ở lầu Giảng Võ, bà y đồ cống váºt cho há» và o xem. Nhân đó duyệt quân thuá»· và bá»™, bà y thuyá»n ghe, voi ngá»±a để phô bà y sá»± cÆ°á»ng thịnh.
Ngà y Nhâm Tuất, nguyệt thực.
Sai quan duyệt tuyển dân Ä‘inh các xứ. Bấy giá» các quan khâm sai là võ tÆ°á»›ng phần nhiá»u cáºy là huân cá»±u, riêng nháºn hối lá»™, tá»± ý thải ngÆ°á»i già , miá»…n Ä‘i lÃnh, là m Ä‘iên đảo bất công, nhiá»u lần bị quở trách; mà quan duyệt tuyển ở Thanh Hoa là Thái Bá Kỳ quá đáng nhất. Chỉ có các viên Cao Ty2908 , Trần VÄ©, Lã Thì Trung, Nguyá»…n Quang Minh, Nguyá»…n Tà i [15b] Toà n, Nguyá»…n Khắc Văn, Nguyá»…n Trừng, là ngÆ°á»i cẩn tháºn giữ phép, được lòng quân dân, ngÆ°á»i ta khen là công bằng.
Giám sát ngá»± sá» Hải DÆ°Æ¡ng là DÆ°Æ¡ng Thuần, vì việc tra há»i kiện tụng bị vu cáo, bãi quan.
Sai bá»n Tuyá»n quáºn công Nguyá»…n Duy Thì đến cá»a Nam Quan hầu mệnh.
Tháng 11, sai sứ sang nhà Minh, bá»n Trần Hữu Lá»…, DÆ°Æ¡ng Trà Trạch, Nguyá»…n Kinh Tế, Bùi Bỉnh Quân, Nguyá»…n Nghi, Hoà ng Công Phụ Ä‘i cống hà ng năm. Bỉnh Quân mất giữa Ä‘Æ°á»ng.
Äem các báºc công thần hà ng đầu là TÄ©nh quáºn công Phạm Äốc, Háºu Trạch công Äặng Huấn, Máºu NghÄ©a công Hoà ng Äình Ãi, Phu NghÄ©a công Nguyá»…n Hữu Liêu phối thỠở cung miếu bốn trấn là SÆ¡n Nam, SÆ¡n Tây, Kinh Bắc, Hải DÆ°Æ¡ng.
Truy tặng em chúa là Trịnh Lâm là m Äại tÆ° mã [hiệu] Tuân ChÃnh Duyệt Lá»… Anh Uy Mỹ Dá»± công2909 .
Tân Mùi, [Äức Long] năm thứ 3 [1631] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 4).
Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Máºu Dần, thượng thần Lý Ông Trá»ng ở Ä‘á»n thá» tại Từ Liêm [16a] đổ mồ hôi.
Ngà y Canh Thìn có gió to.
Hiến sát phó sứ Thuáºn Hoá là VÅ© Chân (ngÆ°á»i xã Bình Lăng Thượng, huyện Thiên Lá»™c) từ năm Giáp Dần [1614] bị Nguyá»…n Phúc Nguyên ngăn trở, đã 18 năm. Äến nay ông cùng vá»›i Máºu LÆ°Æ¡ng hầu Bùi Văn Tuấn (ngÆ°á»i xã Bái Nại, huyện Tống SÆ¡n) Ä‘i theo Ä‘Æ°á»ng tắt, trở vá» vá»›i triá»u đình. Chúa há»i vá» việc ở biên phÆ°Æ¡ng, rồi thưởng rất háºu, cho Chân là m chức Phủ Doãn, thăng Văn Tuấn là m Máºu quáºn công.
Äá núi Hoà ng SÆ¡n ở Nông Cống lở.
Äá núi Lá»™ng Äiá»n ở Gia Viá»…n rÆ¡i xuống.
Tháng 3, thi há»™i các cá» nhân, lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Minh Triết gồm 7 ngÆ°á»i. Có ngÆ°á»i tố cáo Nguyá»…n Văn Quang (ngÆ°á»i xã Äặng Xá, huyện Cẩm Già ng) thiếu Ä‘iểm mà vẫn trúng tuyển, bèn bá» tên Ä‘i. Thi đình, cho Nguyá»…n Minh Triết Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ đệ tam danh; bá»n Lê Biện 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Danh Thá» 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Xứ Hải Dương mưa đá, hòn to như đầu ngựa.
Ngà y BÃnh Thân, chÃnh phi của chúa [Trịnh Tráng] là Nguyá»…n Thị Ngá»c Tú [16b] mất, tên thuỵ là Từ Thuáºn. Bà là con gái của Nguyá»…n Hoà ng, sinh ra Sùng quáºn công Trịnh Kiá»u và hoà ng háºu Ngá»c Trúc. Bà có cô cháu gái, đó là con gái của anh bà là Nguyá»…n Hán, cô nà y cÅ©ng được và o hầu ở Äông cung.
Mùa hạ, tháng 4, ngà y Ất Mão, sét đánh núi Mã Yên ở Tây Kinh, là m đất nứt 5 trượng. Ngà y Kỷ Mùi, chó ngao đá ở xã Hoà ng Mai huyện Thanh Trì phát ra tiếng kêu như tiếng trống.
Tháng 6, chúa ngá»± ở lầu phÃa đông, sai thuá»· quân táºp bắn. Có lá»a bốc lên ở đầu sông cháy lan ra phố phÆ°á»ng ở hai bên trái cá»a [vÆ°Æ¡ng] phủ và đến cá»a Triá»u Nguyên của triá»u đình ở trong thà nh, rồi cháy và o ná»™i Ä‘iện. Nhà vua tránh lá»a, chạy ra ở nhà Hoa DÆ°Æ¡ng hầu, bốn ngà y sau má»›i trở vá» cung.
Hạ lệnh chỉnh lý ká»· cÆ°Æ¡ng: các đại thần và bách quan, cứ ngà y mồng má»™t và rằm thì và o chầu ná»™i Ä‘iện. Äại thần văn võ các viên có văn phòng riêng (toạ Ä‘Æ°á»ng chÆ° viên) cứ má»—i tháng 10 phiên và o chầu [17a] ở phủ Ä‘Æ°á»ng. Từ Äô đốc và Cai cÆ¡, Cai Ä‘á»™i trở xuống, hà ng ngà y và o phủ Ä‘Æ°á»ng thị hầu2910 .
Các nha môn trong ngoà i theo nhÆ° chức chưởng. Ai thanh liêm, công bằng, mẫn cán, hoặc mãn khảo [đủ nhiệm kỳ], mà lòng dân ái má»™, hoặc bản quan có khải bảo cá», thì nên xét thá»±c, gia thăng cho má»™t "thứ" và lÆ°u nhiệm. Nếu không biết tháºn trá»ng giữ gìn, là m nhiá»u việc nhÅ©ng tệ, ngÆ°á»i nà o nhẹ thì biếm bãi chức, Ä‘uổi vá», ngÆ°á»i nà o nặng thì sung là m quân2911 .
Các quan sở cai cai quản dân, cốt phải vá»— vá» nuôi dưỡng dân. Nếu là m tệ nhiá»…u dân, để ngÆ°á»i ta kêu tố, tra xét đúng sá»± thá»±c thì đình chỉ việc cai quản. Nếu thấy dân kêu cáo mà chặn Ä‘Æ°á»ng ngăn trở và bắt giam, đánh Ä‘áºp nặng thì ghép và o phép nÆ°á»›c, nhẹ hÆ¡n cÅ©ng bãi chức đình cai quản2912 .
Mùa thu, tháng 3, ngà y Canh Ngá», vá»±c Rồng ở xã Lai Duệ huyện Thuỵ Nguyên có váºt gì nổi lên mặt nÆ°á»›c nhÆ° đầu ngÆ°á»i, đầu trâu, đầu ngá»±a, đầu rắn, nhiá»u vô số.
Mùa đông, tháng 10, ngà y Tân Sá»u là ngà y mồng má»™t có nháºt [17b] thá»±c.
Thăng Nguyễn Thực là m Thiếu uý2913 .
Cho Hữu thị lang Nguyá»…n Tuấn, Bùi Bỉnh Di, Nguyá»…n Tá»± CÆ°á»ng là Tả thị lang, Thiêm đô ngá»± sá» Trần VÄ© là m Phó đô ngá»± sá», Tá»± khanh Äá»— Khắc KÃnh, Nguyá»…n Lại là m Hữu thị lang.
Vì bá»n Trần Nghi là m quan không tháºn trá»ng, cho ra là m Tham chÃnh SÆ¡n Tây, Phạm Phúc Khánh, Äặng Phi Hiển, Lê Phan Lâm là m Hiến sứ ở Lạng SÆ¡n, Tuyên Quang, An Quảng.
Tháng 11, sai Bắc quân tả đô đốc phó tÆ°á»›ng Tây quáºn công Trịnh Tạc thống lãnh tÆ°á»›ng sÄ© và doanh cÆ¡ thuá»™c sai của Äặng Thế Khoa, cùng vá»›i quan binh châu Bố ChÃnh trấn giữ xứ Nghệ An. Äóng dinh ở Yên TrÆ°á»ng huyện Chân Phúc, lấy Tá»± khanh Giang Văn Minh là m Äốc thị, Thái bảo Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm trấn giữ Thanh Hoa. Cho Tá»± khanh Nguyá»…n Khắc Văn là m Äốc đồng. Tây quáºn công ra lệnh răn cấm. Các [quan quân] dÆ°á»›i quyá»n Ä‘á»u nghiêm túc.
[18a]2914 Núi xã Äa Giá ở Gia Viá»…n sạt lở 17 trượng.
Nhâm Thân, [Äức Long] năm thứ 4 [1632] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 5).
Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Ká»· Hợi, truy tôn hoà ng khảo Giản Huy Äế là m Hiển Nhân Dụ Khánh Tuy Phúc Huệ Hoà ng Äế, miếu hiệu là KÃnh Tông.
Tháng 2, gia tôn kim sách mỹ tá»± cho Thái VÆ°Æ¡ng [Trịnh Kiểm] và Triết VÆ°Æ¡ng [Trịnh Tùng]. Truy phong ngân sách mỹ tá»± cho Háºu Trạch công [Äặng Huấn].
Sai Nguyá»…n Thá»±c mang phù tiết, sách và ng ấn bạc tiến phong vÆ°Æ¡ng tá» là Thái phó Sùng quáºn công Trịnh Kiá»u là m Khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° doanh, kiêm Tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»±, phó chưởng quốc chÃnh thái uý Sùng quốc công. Mở phủ ở bên trái cá»a Nam môn, gá»i là phủ Hùng Uy, đặt quan thuá»™c, chia sai quan cầm cá» tiết, sách bạc, ấn đồng phong em chúa là Hiệp NghÄ©a dinh thái uý Tung quáºn công Vân là m Tung Nhạc công. Mở phủ Hiệp NghÄ©a. [Phong] Phù NghÄ©a doanh thái uý DÅ©ng quáºn công Trịnh Gia là m DÅ©ng Lá»… công, mở phủ Phù NghÄ©a. [Phong] Thắng NghÄ©a doanh thái phó Quỳnh quáºn công là m Quỳnh Nham công, mở phủ Thắng NghÄ©a.
Sai Nguyá»…n Danh Thế là m Tham tụng, dá»± tán quốc chÃnh, gia hà m Thái bảo. Nguyá»…n Hắc, Nguyá»…n Khải Ä‘á»u là m Thái phó. Lúc đó Khải đã đổi sang chức Thượng thÆ° bá»™ Binh.
Tháng 3, sai Nguyá»…n Thá»±c và Nguyá»…n Khải Ä‘á»u lấy tÆ° cách quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh.
Mùa hạ, tháng 4, Hữu thị lang bá»™ Lại là Nguyá»…n Tuấn, Nguyá»…n Lại bị bãi (Lại là ngÆ°á»i xã Bá»™t Thượng, huyện Hoằng Hoá). Bá»n Tuấn tuyển bổ các chức phần nhiá»u nhÅ©ng lạm. Nguyá»…n Lại thì nháºn nhiá»u của đút. Có câu ca dao rằng: "Các chức bị viên, lưỡng Bá»™t táºn Ä‘iá»n" (nghÄ©a là : các chức mà bổ cho đủ ngÆ°á»i thì hai là ng Bá»™t hết ruá»™ng). Nguyá»…n Thá»±c và Nguyá»…n Khải tham hặc hai ngÆ°á»i ấy, nên bãi chức.
Gia phong Nguyá»…n Thá»±c là m Thái bảo, Nguyá»…n Duy Thì là m Thiếu phó. Cho em chúa là Việt quáºn công Trình, Luân quáºn công Thức, [19a] Quảng quáºn công Hà ng, Lăng quáºn công Bảng, Diên quáºn công Nha, VÆ°Æ¡ng tá» là Hồng quáºn công Lá»±u, Ä‘á»u là m Thái bảo. VÆ°Æ¡ng tá» là Tây quáºn công Tạc, Phù quáºn công Lịch và Lan quáºn công Hoà ng NghÄ©a Phì Ä‘á»u là m Thiếu uý.
Ghi công những ngÆ°á»i Ä‘i theo đánh dẹp ở Quảng Hoá. Gia phong Thiếu bảo Äịnh quáºn công Hoà ng NghÄ©a Phúc là m Thiếu phó.
Tháng 5, các quan triá»u đình bà n muốn cá» Tả thị lang Mai Khê hầu Nguyá»…n Tiến DÅ©ng chuyển sang [là m Tả thị lang] bá»™ Lại. Nguyá»…n Khải nói: "TrÆ°á»›c đây ông ấy là m Äá» Ä‘iệu trÆ°á»ng Thanh Hoa, đã theo tình riêng mà lấy ngÆ°á»i nà y bá» ngÆ°á»i kia không xứng đáng là m chức ấy". Bèn cho Phó đô ngá»± sá» Trần VÄ© và Hữu thị lang bá»™ Lá»… là Äá»— Khắc KÃnh là m Tả hữu thị lang bá»™ Lại2915 . Cất nhắc Äô cấp sá»± trung Lại khoa Nguyá»…n Duy Hiểu là m Thiêm đô ngá»± sá».
Sai Trần VÄ©, Nguyá»…n Quang Minh, Lê KÃnh, Thân Khuê chia nhau Ä‘i khám há»i vá» các quan tổng cán Ä‘Æ°á»ng đê và các quan lại Thừa ty các xứ, ngÆ°á»i nà o chăm hay lÆ°á»i, là m [19b] hay tham ra sao. Tháng 6, ngà y mồng má»™t, mÆ°a to liá»n 4, 5 ngà y, nÆ°á»›c sông Hồng đầy trà n. Chúa và Phủ tiết chế Ä‘em các quân, cưỡi thuyá»n Ä‘i xem Ä‘Æ°á»ng đê ở các xã Thâm DÆ°Æ¡ng, Yên Duyên, Khuyến LÆ°Æ¡ng huyện Thanh Trì, chia nhau sai há»™ trúc Ä‘Æ°á»ng đê. NÆ°á»›c cà ng đầy trà n, phải trở vá». Sai thu các tiá»n thu lạm của quan tổng cán đê sông các xứ nháºp và o quỹ công.
Quý Dáºu, [Äức Long] năm thứ 5 [1633] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 6).
Mùa xuân, tháng giêng, núi Long Tuyá»n bị đổ.
Sai Thái phó Hắc, Thái bảo Hà ng, Bảng, ÄÆ°Æ¡ng tham dá»± triá»u chÃnh. Hà ng cùng Ngô Nhân Triệt, Nguyá»…n Quang Minh chiếu bổ hạ hạng quân các phủ vệ.
Tháng 2, Nguyá»…n Phúc Nguyên sai quân đánh phá châu Nam Bố ChÃnh, giết quan châu, lấy tiá»n của kho bắt hết dân Ä‘inh ở đó là m lÃnh, đặt ra 24 Ä‘á»™i thuyá»n.
Tháng 3, đá núi Äa Bút huyện VÄ©nh Phúc bị sạt. Hai núi ở giếng Âm DÆ°Æ¡ng huyện Phụng Hoá [20a] bị lở.
Sai bá»n Trần VÄ© Ä‘i hầu mệnh, đón sứ thần vá» nÆ°á»›c.
Ngà y Quý Sá»u, thần vị của vua Lý Thái Tông ở Ä‘iện Cổ Pháp vô cá»› dá»i Ä‘i chá»— khác. Sai ná»™i thần là Phái quáºn công đến tế. Và i ngà y sau [thần vị] lại trở vá» chá»— cÅ©.
NÆ°á»›c sông Cái (Äại Hà ) ở xã Yên Duyên huyện Thanh Trì ban đêm khô cạn Ä‘i trong má»™t khắc.
Ngà y Giáp Dần, giá» Tỵ, có gió lá»›n từ phÆ°Æ¡ng bắc lại. Äầm Thịnh Liệt khô Ä‘i trong hÆ¡n má»™t khắc. Sóng nÆ°á»›c sông Nhị chồm lên, nhiá»u thuyá»n bị đắm. Triá»u thần hặc tá»™i viên tham nghị xứ HÆ°ng Hoá là TrÆ°Æ¡ng VÅ© là m quan không cẩn tháºn, đến ná»—i dân kêu tố và tri huyện Nguyá»…n Hà ng chÆ°a mãn đại tang mà ngầm Ä‘em và ng bạc tâu báºy xin là m chức Lăng phó ở Ä‘iện [miếu] Tây Kinh. Vua giao xuống luáºn tá»™i TrÆ°Æ¡ng VÅ© và thu lại sắc mệnh của Hà ng.
Mùa thu, tháng 8, Nguyá»…n Phúc Nguyên sai tÆ°á»›ng láºp dinh luỹ ở Thái Xá, Äá»™ng Hải (Äồng Há»›i) để chống lại quan quân.
Bà n việc đi đánh Nguyễn Phúc Nguyên. Nguyễn [20b] Danh Thế ba lần can gián, xin hưu binh cho dân. Không nghe. Tháng 10, sai Tiết chế phủ đem quân đến đóng ở Vân Sà ng thuộc Gia Viễn, trấn phủ Thanh Hoa, Sơn Nam, Hải Dương, An Quảng, Tung Nhạc công và Dũng Lê công trấn thủ kinh thà nh và trấn phủ Sơn Tây, Kinh Bắc, Lạng Sơn, Thái Nguyên.
Tháng 11, ngà y Giáp Dần, chúa Ä‘em vua thân Ä‘i đánh, thuá»· bá»™ cùng tiến. Tháng 12, ngà y Tân Dáºu, đóng ở cá»a bể Nháºt Lệ. Ngà y Ká»· Mão, đối diện chống nhau vá»›i quân Thuáºn Hoá. Ngà y Tân Tỵ, tiá»n quân nghi ngá» hoảng sợ tá»± vỡ. Bèn rút quân2916 .
Giáp Tuất, [Äức Long] năm thứ 6 [1634] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 7).
Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Máºu Tý, là ngà y mồng má»™t xuống chiếu rút quân.
Tháng 2, ngà y Tân Dáºu, xa giá vá» tá»›i kinh sÆ°2917 .
Tháng 3, ngà y Äinh Hợi, là ngà y mồng má»™t, nháºt thá»±c.
Thi há»™i các cá» nhân, lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Nhân Trứ 5 ngÆ°á»i. Thi đình, cho VÅ© Bạt Tuỵ Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nguyá»…n Nhân Trứ [21a] 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân (Nhân Trứ ngÆ°á»i xã Nguyệt Viên huyện Hoằng Hoá). Mùa hè, đại hạn.
Cho Tam DÆ°Æ¡ng hầu Äinh Thế Diên là m DÆ°Æ¡ng quáºn công, gia hà m Thiếu uý. Thế Diên là cháu 7 Ä‘á»i của công thần Lê Liệt2918 .
Mùa thu, tháng 8, thăng Nguyễn Danh Thế hà m Thái bảo2919 .
Gia thăng Nguyễn Thực hà m Thái phó chức Thượng thư bộ Hộ vỠtrà sĩ. Bấy giỠông đã 80 tuổi. Từ khi Trung Hưng đến nay, mang chức Thượng thư vỠtrà sĩ bắt đầu từ Nguyễn Thực.
Ất Hợi, [Dương Hoà ] năm đầu [1635], (Minh Sùng Trinh năm thứ 8)2920 .
Mùa hạ, tháng 6, ban lệnh chỉ cấm các quan lại hà khắc, và răn giá»›i các quan cai khám để ứ Ä‘á»ng các án kiện, ban bố cho thi hà nh 12 Ä‘iá»u. Mùa đông, tháng 10, đại xá, đổi niên hiệu là DÆ°Æ¡ng Hoà .
Ngà y Máºu Tý, Nguyá»…n Phúc Nguyên ở Thuáºn Hoá mất, thá» 73 tuổi. Con là Nhân quáºn công Phúc Lan nối chức, tá»± đặt tên thuỵ Thuỵ DÆ°Æ¡ng VÆ°Æ¡ng, gá»i cáo phó [21b] vá» triá»u. Sai quan Ä‘i Ä‘iếu phúng. Ban mệnh cho Phúc Lan là m trấn thủ Thuáºn Quảng. Năm ấy Thái bảo Nguyá»…n Hắc cÅ©ng mất, tặng Thái tể.
BÃnh Tý, [DÆ°Æ¡ng Hoà ] năm thứ 2 [1636] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 9).
Mùa xuân, sai là m thÆ° Ä‘Æ°a cho quan Tam ty ở Lưỡng Quảng, nhá» chuyển tá» tâu vá» xin phong cho vÆ°Æ¡ng má»™t lần nữa. NgÆ°á»i Minh không nghe2921 .
Äinh Sá»u, [DÆ°Æ¡ng Hoà ] năm thứ 3 [1637] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 10).
Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Tân Sá»u là ngà y mồng má»™t, nháºt thá»±c.
Tháng 3, sai sứ sang nhà Minh. Bá»n Nguyá»…n Duy Hiểu, Giang Văn Minh, Nguyá»…n Quang Minh, Trần Nghi, Nguyá»…n Bình, Thân Khuê sang cống hà ng năm và cầu phong.
Mùa hạ, xứ Thuáºn Hoá đói to2922 .
Mùa đông tháng 10, thi há»™i các cá» nhân, lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Xuân ChÃnh 20 ngÆ°á»i. Thi đình, cho Nguyá»…n Xuân ChÃnh, Nguyá»…n Nghi, Nguyá»…n Thế Khanh Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ. Bá»n Nguyá»…n Hữu ThÆ°á»ng 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n [22a] Cổn 15 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân (từ khi trung hÆ°ng tá»›i khoa nà y má»›i lấy Tam khôi [Trạng nguyên, Bảng nhỡn, Thám hoa)2923 .
Tháng 11, Thái phó trà sÄ© Nguyá»…n Thá»±c mất, thá» 83 tuổi, tặng Thái tể, thuỵ là Trung Thuần. Tháng 12, ngà y Giáp Tý cuối tháng, có nháºt thá»±c.
Máºu Dần, [DÆ°Æ¡ng Hoà ] năm thứ 4 [1638] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 11).
Mùa xuân, tháng giêng, Mạc KÃnh Khoan, tÆ°á»›c Thông quáºn công ở Cao Bằng mất. Con là KÃnh VÅ© lại là m phản, tiếm đặt niên hiệu là Thuáºn Äức2924 .
Tháng 3, sai Äặng Thế Tà i lÆ°u lại giữ kinh sÆ°, Chúa thân Ä‘em quân Ä‘i đánh Cao Bằng. Quân tiến trÆ°á»›c đánh bị thua, thuá»™c tÆ°á»›ng là quáºn Hạ bị giặc bắt; quáºn Lâm ra tráºn sợ chạy bị tá»™i giết. Bèn rút quân vá». Cho Tả thị lang bá»™ Lá»… là Trần Hữu Lá»… là m Tả thị lang bá»™ Lại2925 .
Tháng 11, sai Äặng Thế Khoa Ä‘em quân Ä‘i trấn thủ ở Lục Ngạn, Phượng Nhãn2926 .
Tháng 12, ngà y Canh Dần [22b] sai Tiết chế phủ Ä‘em quân đánh Cao Bằng, Nguyá»…n Danh Thế là m tham tán quân mÆ°u, đánh bại đảng giặc ở Hạ Lan thuá»™c Cảm Hoá, phá 19 Ä‘á»™ng Hoa Nê, An Lá»…... TÆ°á»›ng tiên phong là Báºt quáºn công đóng đồn ở Vân Tùng. Nguyá»…n Danh Thế xin chá»n tÆ°á»›ng khoẻ Ä‘em 3000 tinh binh đóng ở sau Ä‘á»™i tiên phong; khi quân tiên phong đắc thắng thì quân sau liá»n tiến lên, Ä‘em
theo 3 ngà y lÆ°Æ¡ng khô, ngà y đêm Ä‘uổi giặc, đại binh tiếp theo tiến lên, thì có thể thu được toà n thắng, không nhá»c sức cất quân lần nữa; không để cho giặc lủi trốn và o rừng núi. Quan tiết chế không nghe.
Ngà y Tân Sá»u, tiến và o Cao Bằng, chia quân lược địch các châu Quy Thuáºn, Thượng Lang, Hạ Lang. Giặc Ä‘á»u tan chạy và o rừng núi, không để lại dấu vết. Quan quân lÆ°u lại 10 ngà y rồi rút vá»2927 .
Qui định hà nh nghi phẩm phục của các quan để là m chÃnh xác đẳng cấp.
Kỷ Mão, [Dương Hoà ] năm thứ 5 [1639] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 12).
Mùa hạ, tháng 4, nhắc rõ lại lệ kiện vá» nhân mạng. Theo nhÆ° chế Ä‘á»™ năm Cảnh Thống [23a] thứ 6 (1503), chỉ tịch thu Ä‘iá»n sản, vợ con, tà i váºt của bản thân ngÆ°á»i phạm tá»™i, nếu không đủ thì cho phép cung khai Ä‘iá»n sản của cha mẹ, anh em ngÆ°á»i ấy là m tiá»n bồi thÆ°á»ng, không được bắt lây đến há» hà ng là ng xóm.
Tháng 6, nhắc bảo vá» kỳ hạn tiến quân. ÄÆ°a thÆ° cho ty Hồ Nhuáºn doanh Quy Äạo thuá»™c Quảng Tây nÆ°á»›c Minh, và quan các châu Yên Bình, Quy Thuáºn, Hạ Phiên, HÆ°á»›ng VÅ©, hẹn hợp sức đánh Cao Bằng2928 . Mùa thu, sai Nguyá»…n Duy Thì lên cá»a quan, đón sứ thần Nguyá»…n Duy Hiểu vá» nÆ°á»›c. Duy Hiểu dâng sá»› nói: "Äến Yên Kinh, dâng biểu cầu phong quốc vÆ°Æ¡ng, [vua Minh] giao cho bá»™ bà n, há» cho rằng không có văn bản cÅ© để lại có thể tra xét được, nên không cho. Chỉ ban sắc thÆ° tưởng lệ thôi"2929 .
Tháng 10, ngà y Quý Tỵ, chúa [Trịnh Tráng] thân Ä‘i đánh Cao Bằng. Äóng quân ở thà nh Lạng SÆ¡n. Quan thổ châu ở Trung Quốc Ä‘á»u đáp thÆ° hứa theo lá»i Æ°á»›c. Nhân đó Chúa tiến lên đóng đồn ở Bắc Nẫm, chia sai bá»n Äặng Thế Tà i đánh Mạc KÃnh VÅ©. Äánh ở Äà DÆ°Æ¡ng [23b] Hoa Biểu, Trục Khâm, Vân Äô, Ä‘á»u thắng2930 .
Tháng 12, rút quân vá». Vì thuá»™c tÆ°á»›ng Äá»— Hán Vân, ra tráºn xông lên trÆ°á»›c, có công lá»›n, thăng là HÆ°Æ¡ng quáºn công. Ngoà i ra Ä‘á»u thăng thưởng có thứ báºc (Hán ngÆ°á»i xã Hoằng Liệt, huyện Thanh Trì, là con của Thượng thÆ° Äá»— Cảnh)2931 .
Ra lệnh chỉ nhắc bảo bách ty phải giữ đúng chức trách, là m dân vui lòng gồm 12 Ä‘iá»u.
Canh Thìn, [Dương Hoà ] năm thứ 6 [1640] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 13).
Tháng giêng nhuáºn, thi há»™i các cá» nhân, lấy Ä‘á»— bá»n Phà Vân Thuáºt 22 ngÆ°á»i. Thi đình, cho bá»n Văn Thuáºt 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân. Bá»n Hoà ng Vinh 20 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân. Gia thăng cho Nguyá»…n Danh Thế giữ chức Äông các trì Kinh diên sá»±2932 .
Nguyá»…n Phúc Lan ở Thuáºn Hoá sai quân đánh phá châu Bắc Bố ChÃnh, bắt vợ con Hiá»n Tuấn hầu Nguyá»…n Khắc Loát chạy vá» Nghệ An, trấn thủ là Tà o [24a] quáºn công. Ngô Phúc Vạn bắt giải vá» kinh, giam và o ngục. Phúc Lan sai ngÆ°á»i đến kinh trình bà y tá»™i lá»—i. Xuống lệnh chỉ an ủi bảo ban, kể lại mối tình thân giao mấy Ä‘á»i, lại nói: thái uý và lệnh đệ là tình nghÄ©a ruá»™t thịt, chà khà nhÆ° nhau, sao có thể so hÆ¡n kém, nên sá»›m xá» trÃ... Lại Ä‘Æ°a tin của Công Khuê, trả lại cÆ°Æ¡ng thổ Quy Vấn, Phúc Lan vâng mệnh2933 .
Nhâm Ngá», [DÆ°Æ¡ng Hoà ] năm thứ 8 [1642], (Minh Sùng Trinh năm thứ 14)2934 .
Mùa thu, tháng 9, Tiết chế thái uý Sùng quốc công Trịnh Kiá»u mất, thá» 42 tuổi, tặng là Thượng tể thượng tÆ°á»›ng Sùng NghÄ©a công, ban thuỵ là Hùng Äá»™. Chúa đã cao tuổi, nghÄ© kế lá»›n cho xã tắc. Vì cháu Ä‘Ãch tôn là Tông quáºn công Trịnh Hoà nh còn nhá», cho nên chÆ°a định ngôi thế tá»2935 .
Tung Nhạc công Trịnh Vân mất, ban thụy là Trung TÃn2936 .
Chúa dụ các quan liêu rằng chỉnh lý ká»· cÆ°Æ¡ng cốt ở chá»— khám há»i kiện tụng và dẹp tắt trá»™m [24b] cÆ°á»›p. Nên sai quan chia nhau Ä‘i trị nháºm bốn trấn. Cho Thái bảo Tây quáºn công Trịnh Tạc trấn trị SÆ¡n nam, Thái thÆ°á»ng tá»± khanh Phạm Công Trứ là m Tán lý, Phù quáºn công Trịnh Lịch trấn thị SÆ¡n Tây, Hữu thị lang bá»™ Binh Nguyá»…n Trừng là m Tán lý. Quỳnh Nhạm công Trịnh Äệ trấn trị Kinh Bắc, Hữu thị lang bá»™ Công là Nguyá»…n Bình là m Tán lý, Thiếu Bảo Hoa quáºn công Trịnh Sầm trấn trị Hải DÆ°Æ¡ng, Äô cấp sá»± trung Há»™ khoa Nguyá»…n Nhân Trứ là m Tán lý. Äá»u cùng vá»›i Thừa ty trừ bá» tệ trÆ°á»›c, vá»— yên dân địa phÆ°Æ¡ng (Công Trứ là ngÆ°á»i xã Liêu Xuyên, huyện ÄÆ°á»ng Hà o).
Cho Nguyễn Duy Thì là m Thượng thư bộ Binh2937 .
Tháng 11, Hữu đô đốc Yên quáºn công Äà o Quang Hoa mất, tặng Tả đô đốc (Quang Hoa ngÆ°á»i xã Tuyá»n Cam, huyện Thanh Oai)2938 .
Quý Mùi, [Dương Hoà ] năm thứ 9 [1643] , (từ tháng 10 trở đi vua Chân Tông Phúc Thái năm đầu, Minh Sùng Trinh năm thứ 15)2939 .
Mùa xuân, xuống chiếu Ä‘i kinh lược Thuáºn Hoá, sai [25a] Tây quáºn công, Quỳnh Nham công thống lÄ©nh đại quân cùng bá»n Tán lý Nguyá»…n Quang Minh, Phạm Công Trứ, Nguyá»…n Danh Thá» Ä‘i trÆ°á»›c đến châu Bố ChÃnh, đánh úp giết tÆ°á»›ng giặc là Thắng LÆ°Æ¡ng hầu ở xã Trung Hoà . Bắt viên thÆ° ký là Văn Toà n tá», tiến đóng ở cá»a bể Nháºt Lệ. Nguyá»…n Phúc Lan chia quân chống giữ.
Tháng 2, sai Kiên quáºn công Trịnh Quân cùng Nguyá»…n Danh Thế lÆ°u lại giữ kinh sÆ° và trấn phủ các xứ. Chúa Ä‘Æ°a vua thân chinh Thuáºn Hoá2940 .
Tháng 3, xa giá đóng ở xã An Bà i thuá»™c châu Bố ChÃnh, chỉ bảo phÆ°Æ¡ng lược cho các tÆ°á»›ng. Tháng 4, vì Chưởng giám Tiến Lá»™c hầu Lê Văn Hiểu (ngÆ°á»i xã Hải Châu, huyện Ngá»c SÆ¡n) xông lên trÆ°á»›c, phá được luỹ Trung Hoà , được thăng tÆ°á»›c quáºn công2941 .
Tháng 5, Chúa thấy trá»i nóng ná»±c ra lệnh rút quân. LÆ°u Tá trấn doanh Tiến quáºn công Lê Văn Hiểu và Hữu trấn doanh Äông quáºn công Lê Hữu Äức chia nhau đóng đồn ở Hoà Trung [25b] thuá»™c Kỳ Hoa. Cho Máºu quáºn công Phạm Tất Toà n giữ châu Bắc Bố ChÃnh2942 .
Mạc KÃnh Hoà n cÆ°á»›p vùng Tây Cạn xứ Thái Nguyên. LÆ°u thủ Trịnh Quân sai quân cùng biên tÆ°á»›ng đánh Ä‘uổi được2943 .
Tả thị lang bá»™ Há»™ kiêm Huy Văn viện thiêm sá»± Nhân quáºn công Doãn Hy vá» trà sÄ©, thăng Thiếu bảo. Sau Hy mất, tặng là Thượng thÆ° bá»™ Công (Hy ngÆ°á»i xã Cổ Äịnh, huyện Nông Cống)2944 .
Tháng 6, xa giá trở vỠkinh2935 .
Mùa đông, tháng 10, ngà y 13 là ngà y Quý Dáºu, [vua] sai Quỳnh công Trịnh Äệ mang tá» cáo nhÆ°á»ng ngôi cho Hoà ng thái tá» Duy Há»±u. Thái tá» lên ngôi ở Ä‘iện Cần ChÃnh, lúc ấy má»›i 13 tuổi. Äại xá, đổi niên hiệu là Phúc Thái, tôn vua lên là m Thái thượng hoà ng, tôn hoà ng háºu Trịnh thị là m Hoà ng thái háºu, ở cung Äức Thá». Gia tôn Hoà ng thái háºu há» Trịnh là m Thái hoà ng thái háºu. Ngà y Nhâm Ngá», truy tôn miếu hiệu Thái VÆ°Æ¡ng [Trịnh Kiểm] là Thế Tổ; miếu hiệu [26a] Triết vÆ°Æ¡ng [Trịnh Tùng] là Thà nh Tổ.
Ngà y Ất Dáºu, sai ÄÆ°á»ng quáºn công Nguyá»…n Danh Thế mang phù tiết bằng ngá»c, và sách ấn và ng để gia tôn chúa [Trịnh Tráng] là m Äại nguyên soái thống quốc chÃnh thái thượng sÆ° phụ Thanh VÆ°Æ¡ng.
Thi há»™i các cá» nhân, lấy Ä‘á»— bá»n Lê Trà Trạch 9 ngÆ°á»i.
Tháng 12, thi đình cho bá»n Nguyá»…n Khắc Thiệu 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Lê Äình Dá»± 7 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tả thị lang bá»™ Lại là Thá» Hải hầu Trần Hữu Lá»… mất, tặng là Thượng thÆ° bá»™ Công2946 . LÆ°u thủ Thanh Hoa là Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm mất, tặng Thái phó2947 .
Chú thÃch:
2857 Bản Lê Hy chữa lại là "Canh Thân VÄ©nh Tá»™ năm thứ hai". NhÆ° thế đúng, vì bản Phạm Công Trứ cÅ©ng chép năm sau, Tân Dáºu, là năm VÄ©nh Tá»™ thứ ba.
2858 Bản Lê Hy đã không chép sự kiện có ý nghĩa nà y.
2859Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2860 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2861 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2862 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2863 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2864 Nguyên văn là "Hoà nh Äình Xứ".
2865 Nguyên văn là "ngá»± tiá»n".
2866 Những chi tiết nà y không có trong bản Lê Hy.
2867 Bản Lê Hy lại chép rằng chÃnh chúa truyá»n SÄ© Lâm sai ngÆ°á»i chặt chân Xuân cho chết Ä‘i.
2868 Bản Lê Hy không chép tên 19 con của Trịnh Tùng ở đây.
2869 Bản Ná»™i các quan bản cÅ©ng chép là Hiệp quáºn công nhÆ° bản Phạm Công Trứ, trong khi các bản Quốc tá» giám tà ng bản Ä‘á»u chép là Trị quáºn công.
2870 Bản Lê Hy chép là tháng 7.
2871 Bản Lê Hy chép là Gia Lâm.
2872 Bản Lê Hy không chép những sự kiện nà y.
2873 Bản Lê Hy không chép những sự kiện nà y.
2874 Bản Lê Hy không chép những sự kiện nà y.
2875 Bản Lê Hy không chép những sự kiện nà y.
2876 Bản Lê Hy không chép việc nà y và o ngà y 11 tháng 11 năm VÄ©nh Tá»™ thứ 5 (1623) nhÆ° váºy là phong cho con trÆ°á»›c khi truy phong cho bố.
2877 Xiêm quẻ Khôn: ý nói vua đối đãi tốt với bầy tôi.
2878 Mệnh quẻ Sư: ban cho tước mệnh.
2879 Nguyá»…n Hắc là cháu ná»™i Nguyá»…n Hoà ng, được lÆ°u lại ở Äà ng Ngoà i.
2880 Bản Lê Hy không chép các sự kiện nà y.
2881 Bản Lê Hy không chép các sự kiện nà y.
2882 Bản Lê Hy không chép các sự kiện nà y.
2883 Thượng Tiến: lễ dâng vua; Thưởng Tiên: lễ cơm mới; Tiết liệu: lễ sắm tết.
2884 Cung tiến: lá»… dâng lên chúa; Kỵ thá»i: ngà y mất của vua, chúa; Sinh nháºt: ngà y sinh của vua, chúa.
2885 Giáo phÆ°á»ng: phÆ°á»ng hát.
2886 Cả Ä‘oạn nà y không có trong bản Lê Hy. Lịch triá»u hiến chÆ°Æ¡ng loại chà (Quốc dụng chÃ) của Phan Huy Chú có chép.
2887 Trong năm Ất Sá»u (VÄ©nh Tá»™ thứ 7, 1627), bản Lê Hy chỉ chép sá»± kiện tháng 8 nà y, còn các sá»± kiện khác Ä‘á»u không chép.
2888 Bản Lê Hy không chép.
2889 Bản Lê Hy không chép.
2890 Bản Lê Hy không chép.
2891 Bản Lê Hy không chép.
2892 CÆ°u cánh: loà i chim ác, ăn thịt mẹ cánh: loà i thú ác, ăn thịt bố. CÆ°u cánh có nghÄ©a bóng là những ngÆ°á»i ác, quên Æ¡n cha mẹ.
2893 Bản Lê Hy tóm tắt cuộc chiến tranh nà y trong và i dòng.
2894 Bản Lê Hy không chép.
2895 Bản Lê Hy không chép.
2896 Bản Lê Hy không chép.
2897 Bản Lê Hy không chép.
2898 Bản Lê Hy không chép.
2899 Bản Lê Hy không chép.
2900 Bản Lê Hy không chép.
2901 Chỉ Nguyễn Kim.
2902 Chỉ Nguyễn Hoà ng.
2903 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2904 Bản Lê Hy không chép là VÄ©nh Tá»™ thứ 11, từ tháng 4 vá» sau là Äức Long năm đầu.
2905 Äặng Huấn sinh ra Äặng Thị Ngá»c Dao là mẹ Trịnh Tráng (theo Äặng gia phả ký). Bản Lê Hy không chép việc nà y.
2906 Tên là Trịnh Thị Ngá»c Trúc.
2907 Bản Lê Hy chép Lê Trụ là chú hỠvua, bị giam và o ngục, nhưng không nói là vì tội gì.
2908 Bản Ná»™i các quan bản cÅ©ng chép là Cao Ty nhÆ° ở đây, trong khi các bản Quốc tá» giám tà ng bản Ä‘á»u chép là Cao Khả.
2909 Bản Lê Hy không chép việc nà y.
2910 Bản Lê Hy không chép.
2911 Bản Lê Hy không chép.
2912 Bản Lê Hy không chép.
2913 Bản Lê Hy không chép.
2914 Tá» 18a và 18b ở bản in của Phạm Công Trứ bị mất do đóng lầm tá» 18a và 18b của quyển XXII và o. Vì váºy ở đây chúng tôi tạm lấy Ä‘oạn văn tÆ°Æ¡ng ứng ở má»™t bản chép tay (ký hiệu A4 ở Viện Hán Nôm) thay thế và o; đến tá» 19a lại tiếp tục dịch theo bản in của Phạm Công Trứ.
2915 Bản Lê Hy chép rõ: Trần VÄ© là m Tả thị lang. Äá»— Khắc KÃnh là m Hữu thị lang.
2916 Bản Lê Hy chép tóm tắt việc đánh quân Nguyễn trong một câu.
2917 Bản Lê Hy không chép các sự kiện nà y.
2918 Bản Lê Hy không chép.
2919 Bản Lê Hy không chép.
2920 Bản Lê Hy ghi năm nà y là Äức Long năm thứ 7 và chú thÃch là từ tháng 10 đổi niên hiệu là DÆ°Æ¡ng Hoà .
2921 Bản Lê Hy không chép.
2922 Bản Lê Hy không chép.
2923 Bản Lê Hy chép sá»± kiện nà y nhÆ°ng không có Ä‘oạn chú thÃch.
2924 Bản Lê Hy không chép.
2925 Bản Lê Hy không chép.
2926 Bản Lê Hy không chép
2927 Bản Lê Hy không chép.
2928 Bản Lê Hy không chép.
2929 Bản Lê Hy không chép là sớ của Nguyễn Duy Hiểu.
2930 Bản Lê Hy không chép.
2931 Bản Lê Hy không chép.
2932 Bản Lê Hy không chép.
2933 Bản Lê Hy không chép.
2934 Bản Lê Hy chép đúng là Minh Sùng Trinh năm thứ 15.
2935 Bản Lê Hy không chép.
2936 Bản Lê Hy không chép.
2937 Bản Lê Hy không chép.
2938 Bản Lê Hy không chép.
2939 Bản Lê Hy chép đúng là Minh Sùng Trinh năm thứ 16.
2940 Bản Lê Hy không chép.
2941 Bản Lê Hy không chép.
2942 Bản Lê Hy không chép.
2943 Bản Lê Hy không chép.
2944 Bản Lê Hy không chép đoạn cuối.
2945 Bản Lê Hy không chép.
2946 Bản Lê Hy không chép.
2947 Bản Lê Hy không chép. Quyển XXI bản Phạm Công Trứ kết thúc ở đây.
|
20-09-2008, 06:48 PM
|
|
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hÆ° vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q6
Vua Lê chúa Trịnh (1655 - 1656)
[Ất Dáºu, Thịnh Äức năm thứ 3 [1655], (Minh Lịch năm thứ 9, Thanh Thuáºn Trị năm thứ 12)].
[18a] [Phạm Công] Trứ tiến cỠLê Thì Hiến có tà i là m tướng, có thể đảm đương một phương diện, không nên vì thất bại trước mà bỠông ta2949 . Bèn dùng lại, sai theo đi đánh. Các tướng tiến đến Kỳ Hoa, quân giặc tự rút lui.
Tháng 11, [Trịnh] Toà n, [Äà o] Quan Nhiêu, [Lê] Hữu Äức rút quân vá» Yên TrÆ°á»ng. Tây Äịnh VÆ°Æ¡ng [Trịnh Tạc] rút quân vá» kinh sÆ°; để [VÅ©] Văn Thiêm ở lại là m trấn thủ, DÆ°Æ¡ng Hồ là m Äốc thị, [Äà o] Quang Nhiêu là m Äồn thủ, [Phan] HÆ°ng Tạo là m Äốc thị, Ä‘á»u thống lÄ©nh quân sÄ© sở thuá»™c đóng ở Yên TrÆ°á»ng. Lại sai Nanh quáºn công Thân Văn Quanh, Lại quáºn công Mẫn Văn Liên, Cai Ä‘á»™i Nguyá»…n NhÆ° Khuê, Lê Văn Tiến, Lê Văn Hy đóng đồn ở xã Tiếp VÅ© huyện Thiên Lá»™c; Lăng quáºn công Nguyá»…n Thế Thì đóng đồn ở Minh LÆ°Æ¡ng.
Tháng 12, gia phong Trịnh Toà n là m Thiếu Bảo, mở quân doanh Tả dực nội.
BÃnh Thân, [Thịnh Äức] năm thứ 4 [1656], (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 10, Thanh Thuáºn Trị năm thứ 13).
Mùa xuân, tháng giêng, quân Thuáºn Hóa đánh úp đồn của Tiếp VÅ© [18b]. Bá»n Thân Văn Quanh thua chạy. Giặc kéo ra sông Tam Chế, sáp và o đánh quân thủy.
VÅ© Công Quang ra sức chống đánh, Lê SÄ© Háºu tiếp cứu, đánh phá được. VÅ© Văn Thiêm sai Phạm Công Thắng lên bá» xáp đánh, chém được ngà voi. Bà n công, thăng SÄ© Háºu là m ÄỠđốc; Công Quang là m Tham đốc, tÆ°á»›c hầu.
Sai Trịnh Toà n thống lÄ©nh các tÆ°á»›ng, trấn giữ Nghệ An. Bá»n Văn Thiêm, Quang Nhiêu Ä‘á»u thuá»™c dÆ°á»›i quyá»n. Lấy Äô cấp sá»± Ngô SÄ© Vinh, Cấp sá»± VÅ© Vinh Tiến là m Äốc thị. Tháng 2, Tham tụng thượng thÆ° bá»™ Binh là Liêm quáºn công Äặng Thế Khoa mất. Thế Khoa có văn há»c, mÆ°u trÃ, giữ mình thanh liêm kiệm Æ°á»›c, cá»a nhà không mảy may... (mất má»™t chữ). Thá» 64 tuổi tặng Thiếu bảo, gia phong là Phúc thần2950 . Mùa hạ tháng 5, thuyá»n giặc và o cá»a biển Nam Giá»›i đánh úp thủy quân. Bá»n Lê SÄ© Háºu, Nguyá»…n Hữu Sắc, Bùi SÄ© LÆ°Æ¡ng, Thái Bá ...2951 .
Chú thÃch:
2948 Quyển XXII chỉ có tỠ18 bị đóng nhầm và o vị trà tỠ18 quyển XXI.
2949 Bản Lê Hy không chép, nhÆ°ng ý nà y có trong Lịch triá»u hiến chÆ°Æ¡ng loại chà (Nhân váºt chÃ) của Phan Huy Chú, Ä‘oạn nói vá» Lê Thì HIến.
2950 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2951 TỠ18b kết thúc giữa câu với từ Bá.
|
|
|
Từ khóa được google tìm thấy
|
àâàòàðêè, áàëëîâ, áàëòèéñêèé, âàííû, áåñïëàòíàÿ, âåòåð, àâòîâàç, àâòîçàï÷àñòè, àâòîìèð, àâòîòðåéäèíã, àâòîðàäèî, äåòñêèé, àëåíà, áèëàí, àëèñà, áèëüÿðä, ãèòàðû, àëüäåáàðàí, äîáàâîê, àíåãäîòû, àíàñòàñèÿ, âíåøòîðãáàíê, ãîëîâèí, ãîëûõ, äîñòàâêà, ãîñòèíèöà, àíòèêâàðèàò, âîðîíåæ, ãîðÿùèé, ãîðÿùèõ, ãìþéíëÿðáþ, áóõãàëòåðñêèé, áóòåðáðîäû, áûòîâàÿ, äæèíñû, ãðóçîâîçîôô, çàäàíèÿ, èãðóøêè, êèòàéñêèé, èìåíèíû, êíèãà, èíòåðüåð, êîðîëü, ëþñòðû, íàëîãîâûé, ïåðèñ, ìàøèí, ïèäîðû, ìèòñóáèñè, ïèööû, ïîãîäà, ïîðíóøêà, îòêðûòêè, ìóðìàíñê, ñáåðáàíêà, ñëîâàðü, ñïåöîäåæäà, ñïîðòèâíîå, ñóáàðó, òåàòð, òàéëàíä, òåñòû, õèëòîí, ôîòîïðèêîëû, ôîòîøîïà, òóðèçì, tac gia dai viet xu ki, ýâàêóàòîð, æàëþçè, ðàáî÷èé, ðàñïðîäàæà, ÷àñòóøêè |
| |