Pie Đệ Nhất - Aleksey Nicolaievich Tolstoy

[ngudoc]

Chương 5

Qua khỏi cổng luỹ Zemlianoi Val, đường phố lồi lõm gồ ghề chạy ngoằn ngoèo giữa những ngôi nhà gỗ hai tầng, cao và hẹp. Người ta vứt ra ngoài đường thôi thì đủ mọi thứ. Chỗ nào cũng thấy những đống tro, xác xúc vật, chai lọ vỡ, giẻ rách.

Alioska tay cầm cương ngựa, đi bên cạnh chiếc xe trượt tuyết có ba nông nô ngồi, đầu đội mũ quân đội bằng vải bông nhồi sợi gai thô vụn, mình mặc áo dài cổ cao bằng dạ trần, lụng thụng cứng đơ - những chiếc áo tigeleis. Họ là chiến binh của Vaxili Volkov. Không đủ tiền sắm áo giáp, Vaxili đã trang bị cho họ những chiếc áo tigeleis nhưng trong bụng vẫn nơm nớp lo khi duyệt binh, người ta sẽ làm nhục hắn, nhiếc móc hắn không đưa đến những vũ bị đã quy định và cho hắn là biển lận…

Vaxili và Mikhail ngồi trên chiếc xe do Digan dắt. Theo sau là mấy nông nô với hai con ngựa: ngựa của Vaxili thắng toàn đồ sang trọng, trên lưng mang một cái yên Ba Tư, còn con ngựa thiến của Mikhail đã thấm mệt thì yên cương xộc xệch.

Mikhail cau mày. Nhiều tay quý tộc và con nhà lãnh chúa đã vượt qua, miệng hò hét tay ra roi. Họ mặc những bộ áo giáp của ông cha để lại, hoặc mặc áo choàng mới may, áo nịt, áo nẹp kiểu Thổ Nhĩ Kỳ - mọi người trong quận đều đến quảng trường Lubianka, nơi duyệt binh để xin cấp đất mới hoặc chia đất cũ. Bất kỳ ai đi ngang qua, trông thấy con ngựa thiến của Mikhail cũng phá lên cười: "Nầy dẫn nó đến làm mồi cho quạ đấy à? Coi chừng đấy, ngữ nó đến toi mạng dọc đường thôi!". Khi vượt qua con ngựa thiến của Mikhail họ giơ roi quất vào mình nó, làm nó khuỵu chân xuống, giữa tiếng hò reo cười đùa, tiếng huýt sáo…

Cả bọn Mikhail vượt qua chiếc cầu bắc ngang sông Yauza trên bờ sông cao, hàng trăm chiếc cối xay gió cỡ nhỏ đang quay. Theo sau những xe trượt tuyết và những đoàn xe khác, họ cho ngựa phi nước kiệu vượt qua quảng trường, tiến dọc theo một bức tường trắng vừa trát đã tróc ra từng mảng; phía trên bức tường là những tháp canh xây vuông có đặt đại bác ở các lỗ châu mai. Trước cổng thấp phố Miaxnitskaia, tiếng quát tháo, chửi rủa ầm, người ta chen nhau đến chết bẹp: ai cũng muốn tranh đi trước; thế là xảy ra cảnh đấm đá nhau, kẻ mất mũ, người gẫy xe, ngựa lồng. Phía trên cổng có một ngọn đèn dong đêm thắp thường xuyên trước một bức tranh vẽ các thánh tối mờ mờ. Dưới làn mưa rơi. Alioska rơi mất mũ; không hiểu làm sao nó lại sống sót được? Cả bọn đã vào được phố Miaxnitskaia, Alioska đưa tay lên lau máu mũi chảy ròng ròng và đưa mắt nhìn từ phía; khiếp thật, đến thế là cùng!

Đám người đông đúc ùa vào đường phố chật hẹp ngập ngụa phân súc vật. Đứng trong những gian hàng dựng bằng ván, bọn lái buôn nhoài người qua quầy, lớn tiếng gọi, tay vươn ra níu lấy vạt áo những người qua đường, giật mũ lông của họ hoặc chào khách mua hàng. Phía bên dãy rào cao, người ta thấy những ngôi nhà gạch, những mái nhà dốc người, cái thì đỏ, cái thì thép bạc, những nóc nhà thờ hình củ hành màu sặc sỡ Nhà thờ thì có tới hàng nghìn. Loại nhà thờ lớn có năm nóc tròn và ở các ngã ba ngã tư là loại nhà thờ bé con con, bé đến mức một người phải chật vật mới lách qua được cửa, bên trong thì chỉ mươi người đứng là hết chỗ nhúc nhích. Nhìn qua cửa chính của nhà thờ bỏ ngỏ, người ta trông thấy ngọn lửa nhỏ sáng rực của những cây nến. Các bà lão đang quỳ cầu kinh ngủ thiếp luôn. Lũ ăn mày râu tóc xồm xoàm trông gớm chết, có cái thói giũ áo quần rách bươm và túm lấy chân những người qua lại, rồi lè nhè kể lể, phô ra cái thân thể đầy máu me hoặc chi chít mụn nhọt đang nung mủ. Có những cha cố mất giáo khu, mắt trợn trừng, gí một chiếc bánh kalats (1) vào mặt khách qua đường, miệng kêu "Nầy anh lái buôn, hãy cùng ta vào nhà thờ hát mừng một lễ - nếu không ta sẽ cắn chiếc bánh kalats nầy…". Bên trên các nhà thờ nhỏ, hàng đàn quạ khoang bay lượn…

Bọn Vaxili phải chật vật lắm mới chen được một lối đến quảng trương Lubianka, lúc nầy đã đông nghịt chiến binh cưỡi ngựa túm tụm lại thành từng nhóm.

Xa xa, trước cửa ô Nikokskie, người ta trông thấy chiếc mũ lông chồn đen, cao ngất nghểu như ống khói của một vị đại thần, những chiếc mũ lông của bọn thơ lại và những chiếc áo dài sẫm màu của một số người cao sang. Một người gày gò, cao ngẳng, có bộ râu dài đứng ở đó miệng hô to, tay vung vẩy một tờ giấy. Mỗi lần hắn hô lại có một gã quý tộc vũ trang sơ sài hoặc rất đầy đủ, đi một mình hoặc có chiến binh đi theo - phi ngựa lại gần chỗ cái bàn để trình diện. Đến nơi, gã xuống ngựa, kính cẩn cúi chào vị đại thần và bọn thơ lại. Bọn nầy xem xét kỹ càng từ vũ khí cho đến ngựa, rồi đọc bản danh biểu để kiểm soát lại số đất trước đây đã cấp cho gã quý tộc đó. Tiếp đấy là cuộc tranh luận. Có tên quý tộc đấm ngực thùm thụp, miệng thề sống thề chết; có tên thì lạy van, khóc lóc, kêu ca đất đai cằn cỗi cấp cho họ đã làm cho họ lụn bại, lâm vào cảnh chết đói chết rét.

Cứ như thế, hàng năm, trước khi mở những chiến dịch mùa xuân, theo một tục lệ rất lâu đời, người ta duyệt lại các chiến binh, đoàn vệ binh quý tộc phục vụ Sa hoàng.

Vaxili và Mikhail lên mình ngựa. Ngựa của Digan và của Alioska được tháo ra khỏi xe để cho hai nông nô của Volkov cưỡi không yên. Tên nông nô thứ ba được lệnh phải nói rằng ngựa của nó đã bị thương ở chân trên đường đi. Còn hai chiếc xe thì họ bỏ lại.

Digan níu chặt lấy chiếc bàn đạp: "Đem ngựa của tôi đi đâu thế nầy? Thưa lãnh Chúa! Xin lãnh chúa hãy rủ lòng thương!…" Vaxili giơ roi chỉ vào mặt Digan đe doạ: "Mầy có câm ngay mồm đi không!…". Khi Vaxili đã đi khỏi, Digan nguyền rủa không tiếc lời, quẳng vòng cổ ngựa và vai ngựa lên xe, rồi hậm hực chui vào đống rơm nằm.

Người ta quên khuấy mất Alioska. Thu dọn xong bộ yên cương để vào trong xe, Alioska đứng đợi, đầu trần, mình khoác một tấm da cừu đã thủng lỗ chỗ, chẳng bao lâu nó rét cóng. Nhưng số phận của nông dân là thế: phải kiên nhẫn chịu đựng. Bỗng mũi nó ngửi thấy một mùi vị ngon lành. Một bác bán hàng rong đi qua, béo tròn trùng trục, mắt ti hí, đầu đội mũ lông thỏ rừng, đeo ở bụng một cái mẹt đựng nhiều bánh chả nhỏ nóng hổi, trên phủ một mảnh vải cũ nát. Bác bán hàng tinh quái liếc nhìn về phía Alioska, lật một góc mảnh vải che, nói: "Bánh chả nóng sốt vàng ngậy đây!". Mùi bánh thơm lôi cuốn Alioska. Nó bước theo người bán bánh hỏi:

- Bao nhiêu tiền một cái thế bác?

- Nửa kopeik một đôi. Ngon chết đi được!

Alioska ngậm trong mồm, áp vào bên trong má, đồng nửa kopeik của mẹ cho trước kia để dỗ nó khi đem bán nó cho lãnh chúa làm nông nô. Nó tiếc không muốn mất tiền nhưng lại đói đau cả bụng.

- Thôi, cho một đôi, - Alioska xẵng giọng nói.

Nó mua bánh rồi ăn ngay; quả thật, từ trước đến nay nó chưa bao giờ được ăn thức gì ngon như vậy! Nhưng khi nó trở lại chỗ xe thì chẳng thấy roi lẫn vòng cổ ngựa, đai da buộc ngựa vào xe đâu nữa - có kẻ đã lấy cắp mất rồi. Nó chạy vội đến chỗ Digan hỏi, bác ta nằm lì trong đống rơm chửi rủa. Alioska hoảng sợ, bủn rủn chân tay, đầu óc choáng váng. Nó ngồi xuống thành xe khóc rồi lại nhổm dậy, chạy xổ ra đón những người qua lại hỏi: "Các bác có trông thấy đứa lấy trộm những thứ của tôi không?". Mọi người cười rộ. Biết làm thế nào bây giờ đây? Alioska chạy vụt qua quảng trường đi tìm lãnh chúa.

Volkov ngồi trên ngựa, một tay chống nẹ, đầu đội mũ đồng; bộ giáp sắt che kín ngựa và bụng, phủ một lớp sương giá. Thật không tài nào nhận ra Volkov nữa: trông hắn không khác một con chim ưng! Đứng sau Volkov là hai nông nô cũng cưỡi ngựa, mặc áo dạ dài, béo tròn như những cái chum, vai vác gậy. Quả là chiến sĩ hiên ngang! Trông chúng thật lố bịch, ngốc nghếch. Bản thân chúng cũng nhận thấy thế nên chúng cười hềnh hệch.

Alioska vừa lau nước mắt vừa kể lại tai hoạ của mình, giọng lè nhè thảm hại.

- Chỉ tại mầy thôi? - Vaxili mắng. - Bố mầy sẽ quật cho mầy một trận. Nếu bố mầy không mua đền bộ đồ thắng ngựa khác tao sẽ cho đánh róc xác bố mầy ra. Xéo ngay, đừng có luẩn quẩn trước ngựa tao nữa!

Vừa lúc đó, gã thơ lại cà khẳng cà kheo, tay vung vẩy tờ giấy, gọi đến Vaxili. Volkov lập tức phi nước đại mấy nông nô thúc gót ủng gai vào bụng ngựa theo sau, cả bọn lao về phía cửa ô Nikolskie, tới chỗ vị vương hầu khét tiếng oai nghiêm Fedor Yurievich Romodanovski đang ngồi bên bàn, đầu đội mũ lông cao ngất nghểu, mình khoác hai chiếc áo choàng: một chiếc bằng nhung mặc ở trong và choàng ra ngoài là một chiếc bằng da cừu, mặt có lông quay vào trong.

"Làm thế nào bây giờ đây? Mũ đã mất mà bộ đồ thắng ngựa cũng chẳng còn" - Alioska ti tỉ khóc thầm, đi lang thang khắp quảng trường. Mikhail Tyktov lên tiếng gọi nó. Từ trên mình ngựa cao chót vót, Mikhail cúi xuống, nắm lấy vai Alioska:

- Nầy Alioska! - Mikhail nói, mắt đẫm lệ, môi run run. - Hãy vì Chúa, chạy ngay đến cửa ô Tverkie, hỏi thăm đến nhà giám mã Danila Melsikov. Vào được rồi mầy hãy sụp xuống chân ông ra, lậy ba lậy. Mầy sẽ nói thế nầy: ông Mikhail xin ông ra ơn cho một việc… Ngựa của ông ta bị thương… thật là một sự nhục nhã… Ông ta khẩn khoản xin ông cho mượn một con ngựa trong một ngày để ông ta có thể cưỡi đi trình diện. Mầy không quên đấy chứ? Bảo ông ấy rằng ta sẽ đền ơn. Nếu cần phải giết một người để có ngựa ta cũng làm. Mầy cứ khóc lóc, van lạy nhiều vào…

- Con sẽ van lạy ông ta như đức ông bảo nhưng nếu ông ấy chối từ thì làm thế nào? - Alioska hỏi.

- Thế thì tao sẽ chôn sống mầy đến tận cổ! - Mikhail trợn mắt phồng mũi nói.

Sợ cuống cả người, Alioska cắm đầu cắm cổ chạy đi làm cho xong việc Mikhail sai bảo.

Suốt cả ngày, Mikhail chưa hề ăn tí gì, nên rét cóng trên mình ngựa… Mặt trời lặn dần trong đám sương mù lạnh lẽo. Tuyết ngả màu phơn phớt xanh. Tiếng vó ngựa nghe càng giòn giã hơn.

Hoàng hôn đã xuống; từ các gác chuông và tháp nhà thờ khắp Moskva, tiếng chuông báo giờ cầu kinh chiều vang lên. Vaxili vẻ mặt ủ rũ, đầu cúi gằm, cho ngựa đi thủng thẳng bước một, qua chỗ Mikhail mãi không thấy Alioska về. Nó không trở lại nữa.

Chú thích:

(1) Kalats: bánh mì nhỏ hình khoá.

[ngudoc]

Chương 6

Trong căn phòng thấp nóng hầm hập, những ngọn đèn trong đêm thắp trước tranh thánh rọi ánh sáng lên trần nhà xây cuốn tò vò và những bức hoạ âm u phủ kín trần, vẽ chim muông ở thiên đường và cành lá xoáy cuộn trôn ốc.

Nằm trên chiếc bục rộng, dưới những bức tranh thánh tối sầm, Sa hoàng Fedor Alekseevich đang hấp hối, cái thân hình bạc nhược của lão chìm trong đống đệm nhồi lông thiên nga.

Người ta đã chờ đợi việc nầy từ lâu: Sa hoàng mắc bệnh hoại huyết, cả hai chân phù thủng. Hôm đó lão không thể đứng nghe đọc kinh buổi sáng được nữa, lão phải ngồi xuống ghế, rồi bỗng ngã lăn quay ra. Người ta vội vàng vực lão dậy nhưng tim lão chỉ còn thoi thóp, lão được đặt nằm dưới chỗ treo tranh thánh. Đôi chân lão phù thủng to như cột nhà, rồi đến lượt bụng lão chướng lên. Viên thầy thuốc người Đức được triệu đến chữa bệnh, đã chích rút nước ra, lão đã bớt đau, rồi cứ thế thỉu dần, lỗ mắt trũng thâm quầng, đầu mũi nhọn hoắc. Có một lúc lão lẩm bẩm cái gì đó nhưng chẳng ai hiểu lão nói gì. Viên thầy thuốc người Đức cúi xuống, ghé tai sát đôi môi nhợt nhạt không còn hột máu của lão. Sa hoàng giọng thều thào ú ớ đọc những vần thơ bằng tiếng la-tinh. Viên thầy thuốc tưởng chừng như nghe thấy trong những tiếng lẩm bẩm của lão một câu thơ của Ovide (1)… Đọc thơ Ovide trong giờ hấp hối? Chẳng còn nghi ngờ gì nữa, Sa hoàng đã mê man bất tỉnh…

Bây giờ thì đến hơi thở của lão cũng không còn nghe thấy nữa. Giáo trưởng Ioakim, khuôn mặt khắc khổ, vàng ệch, đang ngồi trên một chiếc ghế gập kiểu Ý bên cạnh cửa sổ phủ một lớp sương giá, ánh trăng lấp lánh trên những ô kính nhỏ hình tròn. Mình mặc áo khoác đen và áo tu sĩ có đính cây thánh giá trắng tam cánh, vị giáo trưởng ngồi đấy, người còng xuống, không nhúc nhích, như hiện thân của tứ thần. Hoàng hậu Marfa Matveevna đứng một mình gần tường đưa cặp mắt mờ lệ nhìn về phía chồng đang hấp hối, chỉ trông thấy vầng trán hẹp và cái mũi nhọn hoắc giữa đống chăn đệm nhồi lông chim. Hoàng hậu mới có 17 tuổi. Gia đình nàng - gia đình Apraxin - vốn nghèo, nàng được chọn đưa vào cung vì có nhan sắc. Nàng lên ngôi hoàng hậu mới được có hai tháng. Khuôn mặt bé nhỏ hơi đần của nàng, có đôi mày đen, sưng húp vì khóc. Nàng khóc nức nở như trẻ con và bẻ ngón tay kêu răng rắc: nàng không dám khóc to.

Ở cuối phòng, dưới những vòm tối tăm, đám họ hàng đông đúc của Sa hoàng đang xì xào bàn tán - thôi thì đủ mặt: chị, em, cô, dì, chú, bác và có cả đám cận thần của Sa hoàng: Ivan Maximovich Yazykov, người thấp bé, đẫy đà, tốt bụng, ăn nói ngọt ngào, rất khôn khéo và sành sỏi về những nghi thức trong triều; Aleksey Timofeevich Likbasev, một bực lão thành đạo mạo, mặt hốc hác, học vấn uyên thâm, đại thị thần của Sa hoàng, và vương hầu Vaxili Vaxilievich Golixyn đẹp như tranh, mặc y phục kiểu Ba Lan, chòm râu cằm loăn xoăn có đường ngôi ở giữa, bộ ria vểnh người, tóc cắt ngắn kiểu Ba Lan, người tầm thước, chân đi ủng ngắn da mềm gót cao.

Cặp mắt xanh của vương hầu Vaxili Vaxilievich Golixyn, sáng quắc vì xúc động. Giờ phút quyết định đã đến: phải chỉ định một Sa hoàng mới. Nhưng chọn ai? Piotr hay Ivan? Con của Narytakina hay con của Miloslavskaia? Cả hai đều còn là trẻ con chưa hiểu gì cả nhưng có thế mạnh ở chỗ quan hệ gia đình. Piotr rất thông minh, thân thể cường tráng, Ivan thì ngớ ngẩn, ốm yếu, bảo sao nghe vậy… Trong hai người ai hơn? Chọn ai?

Vaxili Vaxilievich, nghiêng người tựa vào cái cửa có hai cánh bịt đồng, dán tai vào đó chăm chú nghe: trong đại diện bên cạnh, bọn đại thần đang bàn cãi om sòm. Từ sáng đến giờ, phe Narytskin và phe Miloslavski, cùng vây cánh của họ, vã mồ hôi ra như tắm trong áo lông, chẳng ăn chẳng uống gì. Căn phòng chật ních người: bọn đại thần lăng mạ lẫn nhau, trút oán hờn lên đầu nhau; họ cảm thấy rằng hôm nay có người sẽ thăng quan tiến chức đồng thời cũng có kẻ sẽ lâm cảnh tù đày.

- Nghe kìa, ồn ào như cái chợ, - Vaxili Vaxilievich lẩm bẩm, rồi đi đến chỗ Yazykov nói khẽ bằng tiếng Ba Lan:

- Ivan Maximovich nầy, dù sao thì ông cũng nên hỏi ý kiến cụ giáo trưởng xem cụ tán thành ai.

Yazykov, tóc quăn, râu vàng hoe mọc lan cả lên má, miệng đỏ như son, vừa ngọt ngào mỉm cười vừa đưa mắt nhìn từ dướỉ lên trên. Tiết trời nóng nực đã làm cho Yazykov toát mồ hôi, người toả ra mùi dầu thơm hoa hồng:

- Giáo trưởng và cả chúng tôi nữa đang đợi ý kiến của ngài đấy, thưa vương hầu quý mến… nhưng tôi cho rằng sự lựa chọn của chúng ta đã dứt khoát rồi…

Likhasev bước lại gần, cất tiếng thở dài, bàn tay trắng muốt nhẹ nhàng đặt lên chòm râu:

- Trong giờ phút nghiêm trọng nầy, chúng ta không nên chia rẽ, Vaxili Vaxilievich ạ. Chúng tôi đã suy nghĩ như thế nầy: Ivan mà làm Sa Hoang thì khó đấy và cũng chẳng được bao lâu vì yếu đuối quá. Chúng ta cần có một Sa hoàng tráng kiện.

Vaxili Vaxilievich nheo mắt, đôi môi duyên dáng thoáng nở một nụ cười bên mép. Hắn hiểu rằng, trong lúc nầy tranh luận là một điều nguy hiểm.

- Vậy ta cứ quyết định thế, - Vaxili Vaxilievich nói - Piotr sẽ lên ngôi Sa hoàng.

Hắn người nhìn lên, bỗng cặp mắt xanh của hắn chớp chớp dào dạt yêu thương. Vị vương hầu nhìn công chúa Sofia, người em gái thứ sáu của Sa hoàng, vừa tới. Công chúa không bước vào phòng thong thả như một thiên nga đang bơi, đúng cung cách một tiểu thư. Không, Sofia xồng xộc đi vào, chiếc áo dài mùa nực màu sặc sỡ tuột cúc nơi bộ ngực đồ sộ, tà áo phanh ra, những dãy băng đỏ trên mũ miện có sừng bay phấp phới. Dưới lớp phấn trắng, phấn hồng, khuôn mặt không đẹp của công chúa lấm chấm tàn hương. Công chúa có một thân hình vạm vỡ, béo lùn, chắc nịch và đầu to. Cái trán dô, cặp mắt xanh lá cây và cái miệng với đôi môi mím chặt là của một người đàn ông hơn là của một thiếu nữ. Công chúa nhìn Vaxili Vaxilievich và hình như đã hiểu vương hầu vừa nói gì và đã trả lời gì. Lỗ mũi phập phồng lộ vẻ khinh bỉ, Sofia quay về phía giường kẻ hấp hối, chắp mạnh hai bàn tay kêu thành tiếng, co ngón tay lại rồi quỳ xuống thảm, tì trán vào chiếc chăn.

Vị giáo trưởng ngâng đầu lên, cặp mắt lờ đờ nhìn chằm chặp vào gáy Sofia và những mớ tóc tết đuôi sam bỏ xoã. Mọi người có mặt trong phòng lo lắng chờ đợi. Năm công chúa kia đưa tay lên làm dấu. Vị giáo trưởng đứng dậy, nhìn Sa hoàng hồi lâu. Hất ngược đôi tay áo đen lên, lão làm dấu thánh giá ban phép lành cho kẻ sắp chết, rồi bắt đầu đọc bài kinh của những kẻ hấp hối.

Sofia đưa hai bàn tay lên ôm lấy gáy, rú lên một cách man rợ rồi bắt đầu kêu gào, giọng trầm trầm.

Mấy người chị Sofia cũng phụ hoạ theo. Hoàng hậu Marfa Matveevna, ngồi thụp xuống mặt áo vào bục. Fedor Matveevich Apraxin, người anh cả của nàng cao lớn, béo phệ, mặc áo lông dài đến tận gót, bước lại gần, lấy tay vuốt ve lưng nàng. Yazykov chạy vội đến chỗ vị giáo trưởng đứng, hôn tay lão rồi đỡ cánh tay lão dìu đi. Vị Giáo trưởng, Yazykov, Likhasev và Golixyn đi vội sang bên đại diện. Bọn đại thần ùa ra đón, tay áo vung vẩy, chòm râu vểnh người, mắt dương dương, trâng tráo, hỏi: "Sao, thế nào, thưa Đức Cha?"

- Sa hoàng Fedor Alekseevich đã qua đời yên lành… Chư vị đại thần, chúng ta hãy thương khóc hoàng thượng đã quá cố?

Chẳng ai buồn nghe lời giáo trưởng, bọn đại thần xô đẩy chen nhau qua cửa, hối hả chạy đến chỗ người chết, quỳ xuống, dập đầu xuống thảm, rồi nhỏm dậy hôn hai bàn tay Sa hoàng nhợt nhạt như sáp đã chắp lại trên ngực. Bầu không khí ngột ngạt đến nỗi các ngọn đèn dong đêm nổ lép bép và bắt đầu lụi. Sofia được dìu ra khỏi phòng Vaxili Vaxilievich đã biến mất.

Người ta thấy hai anh em Piotr và Boris Alekseevich, - vương hầu xứ Golixyn, lão vương hầu Yakov Dolgoruki, trông gớm chết với mớ tóc đen và cặp lông mày rậm, cùng với lũ anh em của hắn: Luka, Boris, Grigori, tiến lại gần Yazykov.

Yakov nói:

- Bọn tôi có mang dao găm và áo giáp dưới làn quần áo ngoài… Thế nào, có cần phải suy tôn Piotr lên ngôi không?

- Các vị hãy ra ngoài thềm cho dân chúng thấy. Đợi lúc giáo trưởng ra đứng cùng với các vị, lúc bấy giờ chúng ta sẽ suy tôn Sa hoàng… Và nếu có kẻ nào nêu tên Ivan Alekseevich thì cứ đâm chết lũ kẻ cướp ấy đi.

Một giờ sau, vị giáo trưởng bước ra đứng trên Thềm Đỏ ban phước lành cho đám dân chúng tụ tập trên quảng trường - bọn xtreletz, con em quý tộc, chiến binh, nhà buôn, thợ thủ công - và hỏi ý kiến họ xem trong hai hoàng tử ai là người đáng lên ngôi Sa hoàng.

Người ta chất củi đốt lửa cho sáng. Phía sau sông Moskva, mặt trăng đang lặn dần, ánh sáng lờ mờ lạnh lẽo, lấp lánh trên nóc nhà hình tròn. Trong đám đông có người hô:

- Chúng tôi muốn Piotr Alekseevich.

Một giọng khàn khàn kêu:

- Chúng tôi muốn Ivan…

Nhiều người xông về phía có tiếng nói đó và tiếng nói im bặt. Thế là đám đông hô to hơn: "Piotr, Piotr!…"

Chú thích:

(1) Nhà thơ thời La-mã cổ (43 trước Công nguyên -16 sau công nguyên)

[ngudoc]

Chương 7

Trong sân nhà Danila, hai con chó giữ nhà điên cuồng đến nghẹt thở, lăm le chồm lên cắn Alioska.

Một con bé con môi dầy vẩy, chiếc áo lông tàng trùm lên đầu, bảo Alioska lên cầu thang có phủ một lớp băng mỏng dẫn đến buồng khách. Con bé cười gằn, chẳng ai hiểu tại sao, rồi chui tọt vào gầm thềm nhà ở tầng dưới cùng tối om, trong đó mấy thanh củi to đang lập lòe cháy trong lò.

Alioska vừa leo lên cầu thang, vừa lắng tai nghe: trên gác có tiếng người kêu như bị lột da. "Phen nầy mình khó mà sống sót thoát khỏi nơi đây" - Alioska nghĩ thầm. Nó rút cái chốt con buột lòng thòng ở đầu một sợi dây rồi gắng sức kéo cánh cửa ẩm sũng bật ra khỏi khuôn: một luồng không khí nóng và mùi củ cải đen lẫn mùi rượu vodka xộc vào mũi. Dưới chỗ treo tranh liệt thánh, hai người đàn ông đang ngồi trước một cái bàn có bày thức nhắm: một thầy tu, tóc tết đuôi sam nhỏ, râu hung hung đỏ xòe ra như cái quạt và một người béo lùn mặt rỗ, mũi lõ. Họ vừa cầm cốc sắt gõ chan chát xuống bàn vừa hét:

- Nhét vào đít cho nó một ít trí khôn!

Nhân vật thứ ba là một lão to béo, mặc áo lót rộng thùng thình màu quả dâu, đang kẹp một người vào giữa hai đầu gối, lấy dây lưng da quất vào mông đít lột trần. Đôi mông còm nhom, lằn vết roi, dãy dụa, tìm cách tránh đòn - "Ái, ái, lạy bố!", kẻ bị quất kêu toáng lên. Alioska sững sờ cả người. Trông thấy nó, người mặt rỗ chớp chớp đôi mi trụi sạch hết lông. Lão thầy tu bá miệng rộng hoác, cất giọng lè nhè quát:

- Lại một thằng nhãi nữa, tiện tay cho nó một trận đi thôi!

Alioska đứng xoạc hai chân đi ủng gai, vươn cổ ra. "Phen nầy thì thật chết…".

Lão to béo quay người lại.

Một thằng bé, mắt tròn xoe, màu xanh nhạt, luồn qua háng lão, hai tay đỡ quần, chạy tọt ra cửa rồi biến mất. Alioska bèn làm theo lệnh Mikhail đã bảo, thụp ngay xuống chân lão to béo và dập đầu xuống sàn nhà ba lần. Lão ta túm lấy cổ áo Alioska, nhấc nó đứng dậy, kéo nó lại sát cái mặt đỏ như gấc, nhễ nhại mồ hôi và phì phò vào mặt thằng bé một hơi thở nóng hổi sặc sụa mùi rượu mạnh:

- Mầy đến đây làm gì? Ăn cắp à? Dò la à? Hay định xoáy cái gì ngoài sân?

Alioska hai hàm răng lập cập trình bày là Tyktov sai đến. Mạch máu của lão mặt đỏ căng phồng lên: lão chẳng hiểu gì cả… "Tyktov nào? Ngựa nào? A, ra mầy đến lấy một con ngựa phải không? Mầy là một thằng ăn trộm ngựa…" Alioska khóc sướt mướt, thề sống thề chết, ba ngón tay chụm lại làm dấu. Lão mặt đỏ như gấc liền điên tiết túm tóc Alioska lôi xềnh xệch, tiếng ủng nện thình thịch, giơ chân đạp tung cửa rồi quẳng Alioska xuống chân cầu thang phủ băng giá.

- Tống cổ thằng ăn cắp ra khỏi sân, - lão hét lên, chân bước loạng choạng. - Sarok, Brovka, cắn nó đi!

Danila Melsikov, cúi đầu xuống như con bò mộng, bước qua cửa trở vào ngồi cạnh bàn. Lão vừa thở hồng hộc, vừa rót rượu đầy hai cốc sắt, rồi bốc một nhúm củ cải đen:

- Nầy anh bạn tu sĩ, anh đã từng đọc kinh thánh nhiều, chắc anh phải nắm vững vấn đề. - Lão càu nhàu nói. - Thằng con tôi không chịu vâng lời… Nó thật là một thằng kẻ cướp, một thằng nhãi ranh chó đẻ. Có lẽ tôi giết quách nó đi thôi! Về việc đó, Kinh Thánh phán báo thế nào, hả?

Thầy tu Finka nghiêm nghị trả lời:

- Kinh Thánh nói thế nầy: Mi hãy trừng phạt con mi ngay từ khi nó còn thơ ấu, nó sẽ tôn kính mi lúc mi tuổi già. Và mi đừng chùn tay khi đánh con, vì thực ra nếu mi lấy gậy đánh con, nó sẽ không chết đâu mà càng thêm tráng kiện; mi hãy năng đánh con, vì làm như vậy sẽ cứu vớt linh hồn nó khỏi sa đoạ…

- A men, - gã mũi lò thở dài.

- Khoan, để tôỉ thở cái đã, rồi tôi sẽ gọi nó lại, - Danila nói - Hừ, hỏng bét các bạn ạ! Mỗi năm lại càng tồi tệ hơn. Con cái thì không bảo được, chẳng còn được hiếu thảo như thời xưa. Lương lậu thì hai năm nay rồi, Sa hoàng chẳng trả. Chẳng còn gì mà đổ vào mồm nữa. Bọn xtreletz đe sẽ châm lửa tứ phía đốt Moskva. Dân chúng nhốn nháo lắm. Chẳng bao lâu nữa, bọn mình sẽ chết hết cả thôi!

Foma Posipaiev, anh chàng mặt rỗ, mũi nhọn hoắc, chuyên giải thích Kinh Thánh, tuyên bố:

- Bọn Nikoniêng (1) đã phá vỡ đức tin cổ truyền, vậy mà chính đức tin đó (hắn giơ một ngón tay lên) xưa kia đã giúp cho loài người sống bình yên. Đức tin mới thì chẳng có. Trẻ con sinh ra trong vòng tội lỗi, anh có đánh con đến chết đi nữa cũng thế thôi, nó vẫn chứng nào tật ấy, nó làm gì có linh hồn. Đó là những đứa con của thời đại… cùng một giống Nikonieng. Một đàn cừu không có người chăn - mồi của quỷ Satan. Tổng giáo sĩ Avakum đã viết: "Hỡi Nikonieng, có phải mi tìm cách dẫn dụ đàn con chiên của Chúa Kristo vào con đường cám dỗ để rồi cùng chúng hiến linh hồn cho cha mi là Ma vương?" Ma vương! (hắn lại giơ ngón tay lên). Lại đây nữa: "Mi là ai, hả Nikonieng? Mi là cục phân nhơ bẩn, một sự thối tha, một con chó tanh hôi…".

- Lũ chó!

- Bọn giáo sĩ và bọn tổng giáo sĩ phái Nikon mặc áo dòng bằng lụa đi dạo chơi phố phường, má phị nứt mỡ ra! - thầy tu Finka nói.

Foma Posipaiev đợi cho mọi người chửi rủa xong, nói tiếp:

- Vị tổng giáo sĩ Avakum lại còn nói thế nầy: "Bạn Ilarion, tổng giám mục xứ Ryazan! Bạn hãy nhớ lại xưa kia Melsixedex sống như thế nào trong rừng sâu, trên ngọn núi Tabo. Ông ăn những cành non để sống, hớp những giọt sương thay nước. Ông là một vị chân tu, không cầu kỳ tìm kiếm để có rượu vang miền sông Ranh hay xứ Burgonh, những rượu mạnh, rượu nho thượng hạng, hoặc rượu bia có mùi sa nhân. Hỡi ông bạn Ilarion, tổng giám mục xứ Ryazan! Bạn trông đấy, Melsixedex đã sống như vậy. Ông không có nằm ngồi ngả ngớn trên xe do những con ngựa ô kéo. Mà ông ta là người hoàng tộc ấy. Còn bạn, hỡi ông bạn giáo sĩ nhỏ mọn, bạn là cái gì? Bạn lên xe xuống ngựa, dương dương tự đắc; bạn nằm sóng soài trên đống đệm, trên xe, tóc chải như tóc con gái, và cho xe đi diễu quanh, mặt vênh vênh váo váo để mọi người đều thấy, để bọn nữ tu sĩ - những con ranh ấy - yêu. Than ôi, tội nghiệp cho bạn… Quỷ Satan làm bạn mù quáng, cái đó thật rõ quá rồi… Bạn chưa từng biết và nay bạn vẫn không biết thế nào là sống theo đạo Chúa".

Thầy tu Finka nhắm mắt cười, đôi má rung rung.

Danila lại rót rượu. Cả bọn cùng uống.

- Quân xtreletz đã xé vụn sách của bọn Nikonieng, vứt tung tóe khắp nơi, - Danila nói. - Nhờ Trời phù hộ, quân xtreletz sẽ nổi lên khôi phục lại những phong tục xưa.

Bỗng lão quay đầu lại. Lũ chó đang sủa ngoài sân.

Bậc thềm gỗ kêu cót két. Ngoài cánh cửa có tiếng người đọc một bài kinh cầu Chúa Jesus. "Amen" cả ba người đang chuyện vãn đáp lại. Một gã xtreletz cao lớn, thuộc trung đoàn Pyzov bước vào: Opsey Rezov em rể Danila.

Hắn làm dấu phép, mắt nhìn về góc nhà treo tranh liệt thánh, rồi đưa tay lên hất mớ tóc xoã xuống mắt.

- Các anh đang chè chén đấy à? - hắn nói, giọng bình tĩnh. - Và ở trên xảy ra chuyện gì, các anh cũng không hay biết. Sa hoàng đã băng hà… Thật là một tai hoạ không ngờ… Bây giờ thì số phận tất cả chúng ta nằm trong tay bọn quý tộc đại thần và bọn Nikonieng rồi.

Chú thích:

(1) Môn đồ của giáo trưởng Nikon, ủng hộ việc cải cách giáo hội do Nikon chủ trương năm 1663

[ngudoc]

Chương 8

Như một gã làm xiếc, Alioska lộn nhào từ trên đầu cầu thang xuống, rơi vào một đống tuyết. Mấy con chó nhe răng vàng khè hùng hổ xông đến chỗ Alioska.

Nó vội giơ hai tay che đầu, nhắm nghiền mắt lại Nhưng lũ chó không cắn xé nó… Thật là như có phép mầu: Chúa đã cứu nó! Bầy chó bỗng lùi lại, gầm gừ. Một người ngồi xổm, cúi xuống nhìn Alioska, lấy ngón tay đụng vào đầu nó, hỏi:

- Nầy, mầy là ai thế?

Alioska hé một bên mắt. Bầy chó vẫn quanh quẩn gần đấy lại gầm gừ. Alioska nhận thấy ra thằng bé vừa bị đòn lúc nãy.

- Tên mầy là gì?

- Alioska.

- Mầy là con nhà ai?

- Con nhà Brovkin. Bố tao là nông dân.

Thằng bé kia nhìn đi nhìn lại Alioska như kiểu chó nhìn: hết ngoẹo đầu bên nầy lại ngoẹo đầu sang bên kia. Từ phía sau nóc nhà, ánh trăng rọi vào khuôn mặt to của nó. Chà, thằng nhãi nầy hẳn là rất láu lỉnh.

- Chúng mình đi vào sưởi đi! - thằng bé nói. - Mầy không nghe thì liệu hồn, tao sẽ cho biết tay. Mầy có muốn đánh nhau không?

- Không.

Alioska vội nằm xuống tuyết như trước. Rồi hai đứa lại gườm gườm nhìn nhau:

- Cậu để tớ đi, - Alioska nói với một giọng lè nhè. - Đừng đánh tớ! Tớ có làm gì cậu đâu. Tớ sẽ đi khỏi chỗ nầy.

- Nhưng mầy đi đâu?

- Tớ không biết… Người ta hẹn sẽ chôn sống tớ… Về nhà tớ cũng bị đập chết.

- Bố mầy có quất mầy không?

- Bố tớ bán đứt tớ cho người ta rồi, bây giờ bố tớ không quất tớ nữa… Lẽ tất nhiên, tụi đày tớ đánh tớ. Và khi tớ còn ở nhà, tớ cũng bị quất, cái đó thì đã hẳn rồi.

- Vậy mầy là gì, một đứa bỏ trốn à?

- Không, chưa phải… Thế còn cậu, tên cậu là gì?

Alexaska… Melsikov… Bố tớ quất tớ mỗi ngày hai lần hoặc ba lần tuỳ hôm. Mông đít tớ chỉ còn trơ xương mất hết cả thịt.

- Ối chao, tội nghiệp cho cậu…

- Thế nào, đi vào sưởi chứ?

- Nào đi.

Hai đứa trẻ chạy vào buồng dưới nhà, nơi trước đó ít lâu Alioska đã trông thấy lửa cháy trong lò. Căn buồng ấm áp, khô ráo, đượm mùi bánh mì nướng; một ngọn nến mỡ cắm trên cái giá bằng sắt uốn cong đang cháy. Gián bò nhung nhúc trên những bức tường ám khói dựng bằng súc gỗ thép. Thật chỉ muốn ở đây suốt đời.

- Chị Vaxionka, đừng nói gì với bố tôi đấy! - Alexaska nói liền một hơi với chị nấu bếp, một người đàn bà hiền lành, lùn tè. - Tháo ủng ra, Alioska cũng làm theo. Cả hai đứa trèo lên cái lò chiếm hết nửa căn buồng. Phía đằng kia, trong bóng tối, một cặp mắt đang thao láo nhìn không chớp. Đây là con bé lúc nãy đã mở cửa cho Alioska. Nó lùi vào tít trong cùng, sau ống khói bếp lò.

- Chúng mình nói chuyện nhé? - Alexaska thì thầm. - Mẹ tớ chết rồi. Bố tớ ngày nào cũng say mèm. Ông cụ lại muốn lấy vợ khác. Tớ sợ có một người dì ghẻ lắm. Tớ ăn đòn hàng ngày rồi, lại thêm bà dì ghẻ nữa thì họ đánh tớ đến hồn lìa khỏi xác mất…

- Nhất định rồi, - Alioska xác nhận.

Sau ống khói, có tiếng con bé con sụt sịt.

- Thì tớ cũng nói thế… Hôm nay ở cửa ô Serpukhovskie, tớ trông thấy một chỗ cắm trại của người Digan, có cả gấu. Họ thổi sáo, nhảy múa, ca hát… Họ rủ tớ đi theo họ. Hay ta theo người Digan lang thang đây đó đi? Cậu nghĩ sao, hả?

- Đi với bọn Digan sẽ bị đói, - Alioska nói.

- Hay là ta đi làm thuê cho bọn lái buôn, bất cứ công việc gì cũng được… Rồi đến mùa hạ ta lại bỏ đi nơi khác. Trong rừng có thể bắt được gấu con. Tớ quen một anh đi săn ở ngoại ô vẫn đi bắt gấu, anh ta sẽ dạy chúng mình… Cậu sẽ bắt gấu làm trò, tớ sẽ múa hát…

Tớ biết vô khối bài hát. Còn nhảy múa thì khắp Moskva, không ai giỏi hơn tớ.

Con bé con, ở phía sau ống khói, lại càng sụt sịt, Alexaska hích cho nó một cái vào sườn:

- Câm mồm đi đồ ngủ nhé. Thôi được, ta sẽ cho nó đi theo.

- Đi với đàn bà nhiều chuyện phiền lắm…

- Ta sẽ cho nó đi theo trong mùa hè để nó nhặt nấm. Nó đần nhưng nhặt nấm thì giỏi lắm. Bây giờ ta chén xúp nấu cải bắp đã; rồi họ sẽ lại gọi tớ lên bắt tớ đọc kinh và cho tớ ăn đòn. Sau tớ sẽ trở lại đây. Ta sẽ đi ngủ. Tờ mờ sáng, ta sẽ chuồn thẳng đến khu Kitai-gorod, qua sông Moskva, rồi sau thế nào sẽ hay.

Tớ có nhiều bạn bên ấy. Đáng lẽ tớ đã trốn lâu rồi nhưng không có bạn đi cùng…

Chà, giá mà được một người lái buôn thuê mình đi bán bánh chả thì hay quá, - Alioska nói.

Trên thềm nhà, cánh cửa bỗng đóng sầm. Bọn khác đã ra về, chân bước làm bậc thềm kêu răng rắc.

Danila cất tiếng gọi Alexaska nghe thật ghê tợn.

[ngudoc]

Chương 9

Phố Vavacka có một ngôi nhà gỗ thấp lè tè có sáu khuôn cửa sổ, sống nóc chạm trổ hình những con ngựa, gà trống. Đó là một ty bán rượu, một quán hàng của Sa hoàng. Phía trên cổng to mở rộng có treo một cái sọ cừu đực: bất luận ai muốn vào quán cũng được. Ngoài sân, trên những đống tuyết vàng khè vì nước đái, trên những đống phân, mấy người say rượu đang nằm bất tỉnh: người thì mặt mầy máu me bê bết, kẻ thì bị lấy mất cả ủng, cả mũ lông. Nhiều xe trượt tuyết đỗ trước cổng và ngoài sân: những cỗ xe lớn có đóng ngựa rất rộng, không có chỗ để ngồi; và những chiếc xe của bọn lái buôn có lưng tựa tô màu lòe loẹt, trong nhà, lão chủ quán vẻ mặt khắc nghiệt, đôi lông mày màu nâu, đứng sau quầy rượu. Trên giá để nhiều chai lọ, nhiều cốc bằng thiếc. Ở một góc nhà, trước tranh liệt thánh tối om, le lói mấy ngọn đèn dong đêm. Sát tường kê mấy chiếc ghế dài, một cái bàn dài. Bên kia vách là một căn buồng khác, sạch sẽ hơn, dành riêng cho bọn lái buôn. Nếu một gã rách rưới hay một anh thợ thủ công say rượu định bước vào buồng đó thì lão chủ quán liền cau mầy và bắt họ quay ra ngay. Nếu họ không nghe, hắn túm ngay lấy đũng quần rồi đá đít họ tống ra khỏi quán. Cái buồng thứ hai kia là nơi diễn ra các cuộc chuyện trò đứng đắn: bọn lái buôn ngồi uống bia có pha gừng và rượu mật ong hoà với gia vị. Họ mặc cả với nhau, ngã giá rồi đập vào tay nhau tỏ ý ưng thuận. Họ bàn tán về tình hình, mà tình hình lúc nầy đang xoay chuyển khiến bọn lái buôn phải gãi đầu gãi tai phân vân lưỡng lự.

Trong căn buồng thứ nhất, ở trước quầy rượu, bọn sâu rượu hò hét om sòm, hết nguyền lại rủa. Không sao, cứ uống đi, cứ vui cho thoả thích đi, miễn là phải trả tiền sòng phăng. Ngân khố rất ngặt. Không có tiền à? Thì đưa áo trong đây. Và khi khách chẳng còn gì nữa thì chủ quán đưa mắt nháy gã thơ lại, - gã nầy ngồi ở góc bàn, ngọn bút lông ngỗng gài mang tai một lọ mực lủng lẳng ở cổ, gã thơ lại bèn viết lia lịa đen ngòm cả giấy. Ôi thôi, hãy mau mau tỉnh lại, hỡi anh bạn điên rồ còn đang bị ma men ám ảnh. Gã thơ lại khôn ngoan sẽ thảo cho anh một tờ cam kết làm nô lệ.

Khi đặt chân vào quán rượu của Sa hoàng, anh là một người tự do nhưng lúc bước ra khỏi quán anh sẽ trần như nhộng và trở thành nô lệ.

- Hôm nay, uống rượu ít nguy hiểm hơn, - lão chủ quán vừa ba hoa thuyết lý, vừa rót rượu khổ ngải vào một chiếc cốc bằng thiếc. - Hôm nay thì bạn bè, họ hàng hay vợ anh đến tìm anh, lôi anh về trước khi anh uống hết nhẵn tiền. Hôm nay thì chúng tôi mặc cho họ kéo nhau đi, không đuổi theo. Cứ về đi! Cầu Chúa phù hộ cho anh. Cũng như trước kia, dưới thời cố Sa hoàng Aleksey Mikhailovich, cũng có khi có người muốn dìu một anh bạn say mềm ra về để hắn khỏi nốc rượu hết đến đồng kopeik cuối cùng. Không được! Làm như thế là thiệt hại đến Ngân khố! Ngay đồng kopeik ấy Ngân khố cũng cần. Lập tức tôi gọi đội cảnh vệ đến. Bọn lính gác tóm ngay lấy anh chàng định can bạn đừng uống rượu rồi giảt đến Bộ Hình. Ở đấy người ta sẽ đem gã ra xử, chặt tay trái và chân phải gã, rồi quẳng gã vào chỗ nước đóng băng… Uống đi, các con chim ưng của tôi, cứ uống đi đừng lo ngại gì cả, hôm nay người ta không chặt chân chặt tay ai đâu…