Xem Kết Quả Phiếu: B?n có chán ??c nh?ng cu?n s? có n?i dung ca t?ng m?t chi?u gi?ng h?t nhau
|
R?t chán - mu?n tìm hi?u nh?ngý ki?n khác nhau t? nhi?u phía
|
|
13 |
56.52% |
chán
|
|
3 |
13.04% |
Bình th??ng thôi
|
|
4 |
17.39% |
Không - ??c ??n gi?n cho d? hi?u d? nh?
|
|
3 |
13.04% |
|
|
08-05-2009, 04:02 PM
|
|
Cái Thế Ma Nhân
|
|
Tham gia: Jan 2009
Äến từ: tuyệt vá»ng
Bà i gởi: 620
Thá»i gian online: 1 giá» 55 phút 51 giây
Thanks: 410
Thanked 572 Times in 124 Posts
|
|
Kỳ 2: *** và triá»u đại
GIá»NG Äá»°C VÀ GIá»NG CÃI TRÊN TRIỀU ÄÃŒNH
Khi Thánh giáo lên ngôi
Rõ rà ng từ triá»u (Háºu) Lê, nhất là từ Lê Thánh Tông (1460-1497), ý thức hệ Nho giáo đã được chấp nháºn là chÃnh thống từ trên tá»™t đỉnh quyá»n hà nh - Ãt ra là trên đại thể và là thuyết, để hÆ°á»›ng dẫn tổ chức chÃnh trị và cách hà nh xá» cá nhân.
Công cuá»™c cải cách lá»… nhạc diá»…n tiến trong sá»± giằng co giữa bảo thủ và đổi thay, nằm cả trong quan Ä‘iểm của hai phe đối nghịch vá»›i đại diện là LÆ°Æ¡ng Äăng và Nguyá»…n Trãi nhÆ°ng căn bản vẫn là "phá»ng theo quy chế của nhà Minh" Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Tổ chức há»c hà nh thi cá» nhặt nhiệm, thÆ°á»ng xuyên hÆ¡n thá»i trÆ°á»›c đã Ä‘em những nguyên tắc Nho Ä‘i và o tầng lá»›p dân chúng rá»™ng rãi hÆ¡n. Cho nên những gÆ°Æ¡ng tiết nghÄ©a, những việc trừng trị các quan dân không theo "lá»…" cÅ©ng được ghi nháºn nhiá»u hÆ¡n.
Vợ goá của Nguyá»…n Văn Äiá»u là tiết phụ được cấp bảng và ng (1456). NgÆ°á»i ta truy tặng cả những nhân váºt trong quá khứ: Lê Thị Liá»…n (ghi được cả tên há»), vợ Túc vệ LÆ°Æ¡ng Thiên TÃch Ä‘á»i Hồ, có nhan sắc, goá chồng sá»›m, không con, ở váºy, được biểu dÆ°Æ¡ng (1437). Trong lúc đó thì Quốc tá» giám sinh Lê Tá» Dục dụ dá»— vợ cả, vợ lẽ của ngÆ°á»i khác (mắc cùng các tá»™i khác) liá»n bị xá» chém. Hà n lâm viện đãi chế VÅ© Văn Phỉ thông dâm vá»›i mẹ vợ, tuy bá» tiá»n chuá»™c tá»™i nhÆ°ng vẫn phải Ä‘i Ä‘Ã y, bất thÆ°á»ng khác vá»›i trÆ°á»ng hợp Trạng nguyên "Lợn" Nguyá»…n Nghiêu TÆ° (1448) vẫn cứ còn khoa bảng, là m quan triá»u đình. Ngay đến ngÆ°á»i có tên trong biển ngạch công thần (1429) nhÆ° Lê Thụ mà vẫn bị hặc tá»™i (đầu 1435) "Ä‘ang có quốc tang lại lấy vợ lẽ... không theo lá»…, phép". Bà DÆ°Æ¡ng Háºu được ngồi chung vá»›i hai ông chồng Äinh Tiên Hoà ng và Lê Äại Hà nh, nay phải di dá»i. Äến ông vua Hùng Quốc tổ được Ngô SÄ© Liên chế biến cÅ©ng bị chê mất ngôi chỉ vì ham ăn uống, vui chÆ¡i.
Quy chế Lá»… của Khổng Tá» rất gắt gao trong việc phân biệt giao tiếp trai, gái. Nam nữ không được ngồi lẫn lá»™n vá»›i nhau, không treo quần áo cùng chá»—, không dùng chung khăn lược, không trao váºt gì táºn tay... Nếu có trao, ngÆ°á»i nữ phải cầm má»™t cái thúng, không có thúng thì hai bên ngồi xuống đặt váºt xuống đất rồi má»›i nháºn của nhau. (Kinh Lá»…, Nguyá»…n Tôn Nhan trÃch dịch, Nxb. Văn há»c 1999, tr. 41, 135). Nguyên tắc "trai gái không được tắm chung" đã được Ä‘á» ra trong "24 Ä‘iá»u giáo huấn" của thá»i Hồng Äức. Chắc là bắt chÆ°á»›c của Äại Việt nên và i thế kỉ sau đó, má»™t giáo phái Tin Là nh MÄ©, Giáo phái Shakers cÅ©ng chủ trÆ°Æ¡ng nam nữ ăn riêng, là m lá»… riêng, không được bắt tay nhau, cả đến ngăn cấm tình dục nữa. Chỉ vì giáo chủ " Mẹ Lee" của giáo phái nà y đã má»™ng thấy mình trở lại VÆ°á»n Äịa Äà ng, gặp cảnh ông AÄ‘am bà Êvà giao hợp để từ việc đó, phát sinh muôn Ä‘á»i phiá»n luỵ khổ ải cho nhân loại. (Reay Tannahill, tr. 187). Thánh Tông lại muốn vÆ°Æ¡n lá»… giáo đến cả các dân tá»™c thiểu số nên sắc chỉ 1470 cÅ©ng nhắc đến việc trị tá»™i những ngÆ°á»i Man lấy vợ cả, vợ lẽ của anh em đã chết rồi, cho là phạm đến luân thÆ°á»ng đạo là (nhÆ° khi mắng chá»i vua Chiêm) mà không biết rằng đó là tục lệ thÆ°á»ng của há». Và chắc Thánh Tông cÅ©ng không biết rằng ngay trên vùng quyá»n lá»±c trá»±c tiếp của ông, ngÆ°á»i dân cÅ©ng chỉ quan tâm đến má»™t ná»a của má»™t trong 24 Ä‘iá»u giáo huấn kia. Nhà văn Chu Tá» còn thấy ở gần quê ông, phụ nữ vẫn tắm truồng và có lần cáºu bé Chu Văn Bình (lén Ä‘i coi) đã bắt quả tang ông thầy khả kÃnh của mình cÅ©ng lảng vảng gần đó!
Lê Thánh Tông mắng chá»i bá»n man di má»i rợ nhÆ°ng cÅ©ng không ngá» con cháu mình lúc thất thế cÅ©ng lâm và o vòng loạn dâm nhÆ° ai. Lê Thần Tông Duy Kì (1607-1662) là cháu ngoại Trịnh Tùng, cháu gá»i Trịnh Tráng bằng cáºu, thế mà phải chịu là m rể ông nà y, lại lấy bà vợ có 4 con của ông bác há» Lê Trừ bị Tráng giam trong ngục, hà nh Ä‘á»™ng bị triá»u thần can ngăn, nhÆ°ng trÆ°á»›c sá»± thể bị áp bức Ä‘Ã nh chỉ có thể ngáºm ngùi than van! Chỉ vì há» Trịnh trong thế không thể cÆ°á»›p ngôi Lê thì để con cháu là m hoà ng háºu, là m vua thay mình. TÃnh chất tÆ°Æ¡ng tranh của các dòng há» lá»›n Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i khiến há» dùng nhân váºt nữ là m thế kết giao, hoà hợp tạm thá»i, không kể gì đến lá»i Thánh dạy. Nguyá»…n Hoà ng khi vá» Nam (1600), đã để con cháu là m tin ở đất Bắc, thấy chÆ°a đủ, bèn gả con gái cho Trịnh Tráng, nghÄ©a là ngÆ°á»i ông-cáºu trở thà nh cha vợ! Loại incest vì nhu cầu chÃnh trị nhÆ° thế là chuyện thông thÆ°á»ng của khắp nÆ¡i, không riêng gì Äại Việt.
Äá»i sống vốn không phải chỉ là chuyện của sách vở nhÆ° đã thoáng thấy trong các trÆ°á»ng hợp bị trừng trị, là m cá»› hoà hợp hoà giải kể ở trên. Cái nghá» xÆ°a nhÆ° trái đất, đầu tiên của nhân loại (trÆ°á»›c nghá» thầy thuốc) cÅ©ng được ghi lại cẩn tháºn và o Ä‘á»i Lê, thá»i ông vua nối nghiệp cha, thấy không cần sá»a đổi gì nhiá»u vì coi là đã đạt đến tá»™t đỉnh của văn minh. Äầu năm má»›i (1501), Hiến Tông vá» Tây Kinh thăm quê cha đất tổ, ra lệnh cấm các quan không được mang theo vợ con, **, để "bừa bãi tình dục". Chữ "nữ kÄ©" của Toà n thÆ° đã được các sá» quan Nguyá»…n thế kỉ XIX sá»a thà nh "nữ nhạc" vừa cho hợp vá»›i thể giá tầng lá»›p thanh cao của mình, vừa để khá»i thất kÃnh dÆ°á»›i mắt đấng quân vÆ°Æ¡ng sắp buông lá»i Châu phê. Má»™t chữ dùng ngắn ngủi không cho ta hiểu nhiá»u vá» sinh hoạt thÆ°á»ng tục đó của nhân loại nhÆ°ng cÅ©ng cho ta thấy ra má»™t tổ chức, lá»ng lẻo hay chặt chẽ thì không rõ, nhÆ°ng vẫn là má»™t tổ chức cung ứng sinh hoạt tình dục cho ngÆ°á»i có quyá»n thế, tiá»n bạc Ä‘i theo vá»›i thá»i thịnh trị, an bình tÆ°Æ¡ng đối của Lê Thánh Tông.
Tổ chức cung ứng tình dục đã phát triển rất Ä‘a tạp ở mẫu hình Trung Quốc của Äại Việt và o thá»i Tống, Nguyên, Minh - cùng lúc vá»›i Lê. Äất Hà ng Châu nổi danh của Tống có các hoa thất, ở cấp bá»±c thấp nhất, do nhà nÆ°á»›c quản lÃ, dà nh cho lÃnh tráng, thuá»· thủ và cả dân nghèo tìm vui. "Gái" ở đây là chiến lợi phẩm từ nÆ°á»›c bại tráºn, là vợ con tù phạm, lÆ°u Ä‘Ã y. Ở cấp bá»±c giữa là tá»u gia, đôi lúc do Bá»™ Công quản lÃ, dà nh cho quan chức, nÆ¡i có "cÆ¡n vui suốt sáng tráºn cÆ°á»i thâu đêm" vá»›i gái đẹp, rượu ngon chuốc trong chén bạc, vá»›i cao lÆ°Æ¡ng mÄ© vị, thắp đèn mà u, phát sinh ra từ ngữ thanh/hồng lâu để thêm cho MÄ© táºp há»p "red light district" khi theo lÆ°u dân tìm quý kim ở Núi Và ng CÅ© (San Francisco) và o cuối thế kỉ XIX. Ở cấp bá»±c cao nhất, bảo trợ do quý quan, cá»± phú, văn nghệ sÄ© là má»™t loạt tên: ca thất, ca kÄ© thất, trà gia, mà khách là ng chÆ¡i khi má»›i bÆ°á»›c qua cá»a đã phải bá» và i quan tiá»n ra mắt vá»›i "chén trà tìm hoa", rồi lên lầu tốn thêm và i quan vá»›i chung rượu, để thấy mặt ngÆ°á»i đẹp dà nh cho chá»n lá»±a, rồi cÆ¡m rượu, rồi ca múa, má»—i tiết mục trải qua là nghi lá»…, là tiá»n tung "trăm nghìn đổ má»™t tráºn cÆ°á»i nhÆ° không" nhÆ°ng cÅ©ng xứng đáng vá»›i cao lÆ°Æ¡ng mÄ© vị, khung cảnh ngÆ°á»i đẹp lụa là gấm vóc chiá»u đãi, trong căn phòng có sưởi ấm mùa đông, bầu nÆ°á»›c đá là m mát mùa hè. (Reay Tannahill, tr. 191-193). Cô Kiá»u than "thanh lâu hai lượt" nhÆ°ng chắc lần đầu đã ở đây gặp Thúc Sinh, sau má»›i hạ giá "mắt xanh" vá»›i Từ Hải ở thanh lâu thá»±c sá»±.
Ở Äại Việt không thấy nhà nÆ°á»›c bao cấp hay tổ chức vá»›i nhân dân cùng là m công việc nà y. Có má»™t khÃa cạnh của má»™t tổ chức không lên đến cấp báºc trung Æ°Æ¡ng nhÆ°ng ở khu vá»±c hà nh chÃnh thấp đã gây nên tai tiếng dÆ°á»›i mắt vua quan thấm nhuần kinh sách. Từ khi đình thà nh láºp cuối thế kỉ XV, tổ chức Hát cá»a đình vá»›i từng nhóm chuyên nghiệp nháºn thù lao từ là ng xã có sinh hoạt đó, có thể mua bán, trao đổi sinh hoạt nà y để kiếm lợi hay là m phÆ°Æ¡ng tiện cho là ng xã giải quyết túng thiếu trong việc quan. Các tổ chức nà y có khi mở rá»™ng tầm hoạt Ä‘á»™ng theo vá»›i sá»± thà nh láºp các giáo phÆ°á»ng, nhÆ°ng tÃnh chất cấp thấp của chúng khiến cho sinh hoạt các thà nh phần không xa rá»i nếp sống phóng túng tá»± nhiên thÆ°á»ng nháºt, khác vá»›i sá»± câu thúc triá»u đình muốn có. Äó là đầu mối của sá»± khinh miệt "xÆ°á»›ng ca vô loà i" mà những ngÆ°á»i dù bất mãn vá»›i quan niệm trên cÅ©ng không thể phủ nháºn những bằng cá»› còn xuất hiện mãi đến ngà y nay. Äà o vá»›i kép, Ä‘Ã o chÃnh vá»›i bầu gánh, vá»›i chức quyá»n địa phÆ°Æ¡ng, có khi trở thà nh má»™t tầng lá»›p mãi dâm không chuyên nghiệp, khuất lấp mà vẫn có đó trong sinh hoạt xã há»™i thÆ°á»ng được mô tả là thanh cao dÆ°á»›i ngòi bút của sá» thần.
Các dấu vết ấy phải nhá» các biến loạn má»›i bà y tá» ra dÆ°á»›i ngòi bút của những nho sÄ© nhân dịp thoát được sá»± ká»m thúc của "cÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng đạo lÃ" để sống buông thả - tuy theo lẽ thÆ°á»ng cÅ©ng tránh né bằng văn từ hoa mÄ©. Äò sông HÆ°Æ¡ng không phải đợi tá»›i thá»±c dân Pháp má»›i có, vì các bà i Nam bình, Nam ai Ä‘i theo các câu hò mái đẩy, tuy không chứng cá»› vá» thá»i Ä‘iểm nhÆ°ng rõ rà ng là xuất hiện từ rất lâu. Nguyá»…n Du đã thưởng thức tiếng Ä‘Ã n của ngÆ°á»i ca kÄ© thà nh Thăng Long, cùng vá»›i đám quân tÆ°á»›ng Tây SÆ¡n chắc là há hốc mồm theo vá»›i tiếng nhạc lá»i ca. Sao lại có thể nghÄ© rằng "cầm giả" nà y chỉ hát là m vui cho tác giả Truyện Kiá»u mà lúc khác không là m việc nhÆ° ngÆ°á»i kÄ© nữ bến Tầm DÆ°Æ¡ng xÆ°a kia? NgÆ°á»i của nhà thế gia nà y không giã từ Thánh Khổng má»™t thá»i gian lâu dà i thì hẳn không biết đến "NÆ°á»›c vá» lá»±u, máu mà o gà ", không thể viết những câu nhÆ°: "Rõ rà ng trong ngá»c trắng ngà , Dầy dầy sẵn đúc má»™t toà thiên nhiên" được. Thi sÄ© ngắm nghÃa, trầm trồ rồi câu thÆ¡ vụt ra nhÆ° má»™t thứ orgasme qua thi tứ, má»™t thứ khoái trá được giải thoát của kẻ phải chịu ép mình trong ká»m thúc lâu ngà y. TrÆ°á»›c ông má»™t chút, nho sÄ© võ biá»n Ôn NhÆ° Hầu Nguyá»…n Gia Thiá»u tả cảnh ân ái "Bóng dÆ°Æ¡ng lồng bóng đồ mi cháºp chùng", theo cách nói khác vá»›i của bình dân "Gặp thằng vua phải gió nó đè em cung nữ ra". Ở những nÆ¡i có các "Hồng Hồng, Tuyết Tuyết má»›i ngà y nà o còn chá»a biết cái chi chi" vừa cho thấy má»™t tình trạng mại dâm trẻ em vá» phÃa chủ chứa, mà cÅ©ng tá» rõ khuynh hÆ°á»›ng Æ°a thÃch trẻ em ở các nhà nho Ä‘i tìm thú vui ngoà i văn thÆ¡. ChÃnh từ nÆ¡i nà y cÅ©ng nảy ra thảm cảnh gia đình nhÆ° của Tản Äà Nguyá»…n Khắc Hiếu, hay các chuyện chÃnh trị lá»›n lao vá»›i trÆ°á»ng hợp Thủ tÆ°á»›ng tÆ°Æ¡ng lai Trần Trá»ng Kim vì Ä‘i hát ả Ä‘Ã o chung vá»›i ngÆ°á»i thân Nháºt bị Pháp vây bắt (DÆ°Æ¡ng Bá Trạc), nên phải lẩn trốn để rồi thà nh nhà chÃnh trị ngÆ¡ ngáo trong thá»i đại chỉ cần đến quần chúng, âm mÆ°u, bạo lá»±c. (Dẫn chứng từ Hoà ng Văn ChÃ).
Äã nói nhà nÆ°á»›c Äại Việt không dÃnh dáng gì đến tổ chức mãi dâm. Dân chiến bại được ban cho các quan có công vá» là m nô, vợ con tù phạm, kể cả vợ con các cá»±u công thần (nhÆ° trÆ°á»ng hợp vợ Äại tÆ° đồ Lê Sát), ban cho quan Ä‘Æ°Æ¡ng chức. Lê TÆ°Æ¡ng Dá»±c đánh thắng Uy Mục rồi "sá» dụng" phi tần của ông nà y cÅ©ng có thể coi là má»™t trÆ°á»ng hợp chiếm Ä‘oạt chiến lợi phẩm. Tuy nhiên rõ rà ng là có tổ chức mãi dâm trong dân chúng nhÆ° đã thấy ở trên. Äiá»u nà y không tránh khá»i vì tổ chức thÆ°Æ¡ng nghiệp tuy bị chèn ép nhÆ°ng vẫn phát triển vá»›i các chứng tÃch từ rất xÆ°a. "Chợ Äông" không phải chỉ xuất hiện vá»›i Trần mà đã phồn thịnh cả trong thá»i Bắc thuá»™c. Cao Biá»n mua chuá»™c thần Long Äá»™/Äá»— bằng cách tạc tượng đồng, rồi quay trở lại là m bùa yểm trấn áp không được, Ä‘Ã nh chịu thua "trở vá» Bắc". Thá»i Là Thái Tông, "chợ Äông mở rá»™ng thêm, huyên náo tấp náºp", Ä‘á»i Trần uy thế chợ lá»›n lên cùng vá»›i tÆ°á»›c phong của vua, nên ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i thấy "lá»a cháy ba lần thiêu chẳng hết" (thÆ¡ Trần Quang Khải, bản dịch Việt Ä‘iện u linh táºp). Vua Là muốn dá»i Ä‘á»n Ä‘i chá»— khác vẫn không xong, chỉ vì thần là tượng trÆ°ng cho sinh hoạt thÆ°Æ¡ng mãi. Chợ đông ngÆ°á»i, sinh hoạt phồn thịnh nên Trần muốn chém ngÆ°á»i "phỉ báng nhà nÆ°á»›c" để thị chúng cÅ©ng Ä‘em ra xỠở đây (1283). BÆ°á»›c phát triển má»›i của Lê hẳn là là m mất cái tên Bụng Rồng mang tÃnh cách phong thuá»· rÆ¡i rá»›t của ÄÆ°á»ng Äạo Giáo mà thay và o cho hợp vá»›i thá»i đại Tống, Nguyên, là ông thần cụ thể của thÆ°Æ¡ng nghiệp, thần Bạch Mã Balaha, còn tá»›i bây giá». Thế thì tuy không được nhÆ° Trung Quốc, nhÆ°ng Äại Việt cÅ©ng có má»™t bá»™ pháºn thÆ°Æ¡ng nhân khuất lấp dÆ°á»›i mắt nho sÄ© mà vẫn thÆ°á»ng trá»±c, để kéo theo sinh hoạt riêng Ä‘i vá»›i tiá»n bạc rủng rỉnh, trong đó có sinh hoạt gái. Các ông quan của Lê Hiến Tông Ä‘i vá» Tây Kinh hẳn là mang nguồn cung cấp từ chợ Äông nà y.
DÆ°á»›i không theo Lá»… thì vua việc gì phải báºn tâm. Quan nhÆ° Nguyá»…n LÄ©nh lấy em gái Mạc Äăng Dung sau khi có đến 10 vợ lẽ thì vua tam cung lục viện là chuyện Ä‘á»i thÆ°á»ng. Cho nên sá» thần lại có dịp chê các ông vua say đắm tá»u sắc. Vẫn biết sá»± suy sụp của má»™t triá»u đại nhìn dÆ°á»›i mắt sá» gia vá» sau là do nhiá»u nguyên nhân khác sâu xa hÆ¡n, nhÆ°ng vá»›i thá»i đại mà quyá»n bÃnh táºp trung và o má»™t gia đình, có các nguyên tắc đạo là là m ná»n tảng cho sá»± an nguy của đất nÆ°á»›c thì hạnh kiểm của má»™t ông vua cÅ©ng có phần góp và o sá»± đảo lá»™n chÃnh tình.
Lê xuất thân từ tù trưởng phụ đạo, rõ rà ng và o những ngà y đầu của triá»u đại vẫn mang dấu vết cÅ©. Äánh nhau vừa xong thì có lệnh cho các đầu mục trở vá» quê cÅ© già nh lại ruá»™ng đất bị lấn chiếm. Quan xuất thân từ đầy tá»› (Äinh Lá»… 1368-1449, Nguyá»…n Xà 1397-1465, TrÆ°Æ¡ng Lôi), từ chủ đất lên là m bá»™ pháºn của chủ nÆ°á»›c, coi đây là dịp để thanh toán háºn thù, giống nhÆ° từ lúc còn tranh già nh xẻo ruá»™ng, bá» mÆ°Æ¡ng. Tám năm sau khi Minh vá» nÆ°á»›c (1434), TÆ° không Lê Ngân sai bắt tá»™i theo giặc (lúc trÆ°á»›c) của má»™t ngÆ°á»i cùng là ng để trả thù việc tranh ruá»™ng vá»›i gia nô của mình mà có nói "và i lá»i bất kÃnh" (quen miệng cứ tưởng nhÆ° hồi còn chung cà y cuốc cÅ©!) Äại tÆ° đồ Lê Sát nói: "Nay bá»n ta có quyá»n thế mà thù hằn ngÆ°á»i là ng thì là m thế nà o chẳng được? Sau nà y lỡ ta hết quyá»n thế rồi chả lẽ con cháu ta gánh chịu tai hoạ thù oán sao?" Ngân quát rằng: "Con cháu nó còn biết gây oán, con cháu ta lại không biết trả thù hay sao?" Câu chuyện cho ta thấy má»™t ngÆ°á»i nắm quyá»n chÆ°a tá»± tin ở ngôi vị của mình (Lê Sát), ngÆ°á»i khác (Lê Ngân) tuy là m vẻ gân guốc nhÆ°ng vẫn xá» trà nhÆ° hồi chÆ°a mang quyá»n tÆ°á»›c, cÅ©ng không tin ở sá»± vững và ng trong hiện tại có thể kéo dà i. Con cháu công thần tụ táºp giết ngÆ°á»i giữa chợ (1449). Äá»i ông vua cháu Nhân Tông còn chăng lÆ°á»›i săn trÆ°á»›c nhà (1449). Ông nà y bị giết (1460) có lá»… chiêu hồn. Ông vua con Thái Tông còn cầm cung bắn chim để đám thần tá» quen vá»›i sinh hoạt Thăng Long sang cả, phải dâng thÆ° chê trách (1435). Không trách được Ä‘iá»u đó vì ông đã lên ngôi không theo phép của Khổng Nho mà chắc là theo vá»›i truyá»n thống địa phÆ°Æ¡ng: em có thể kế ngôi anh. Không phải vì TÆ° Tá», con trưởng của Lê Lợi "ngông cuồng, báºy bạ(?)" nên bị truất phế mà từ lúc đầu (1429) TÆ° TỠđược phong Quốc vÆ°Æ¡ng thì Nguyên Long (Thái Tông) đã được phong là Hoà ng thái tá». Mâu thuẫn của vị thế phụ đạo cÅ© và hoà ng đế má»›i đã gây nên những rối loạn cung đình cá»™ng vá»›i những mâu thuẫn khác là m nên những biến Ä‘á»™ng buổi đầu Lê sÆ¡.
Ná»™i tình gia thất của Quốc/Quáºn vÆ°Æ¡ng TÆ° Tá» có chuyện ngÆ°á»i vợ lẽ bị ruồng bỠđược vừa mắt Hoà ng Nguyên Ã, má»™t ông phụ đạo khác ở Lạng SÆ¡n, cÅ©ng là má»™t nguyên nhân khởi loạn của ông nà y. Tổ chức cung đình chÆ°a đủ quy củ rà ng buá»™c nên ông vua thứ hai (Thái Tông) có bà vợ lá»›n quáºy phá tháºt dữ. Sá» quan cho là bà DÆ°Æ¡ng Thị Bà "lăng loà n kiêu căng" vì có con được phong Thái tá» nhÆ°ng hẳn vá»›i nguyên nhân khác, vì có chuyện vua "nÃn nhịn bao dung" và bà bị giáng chức vẫn "hằn há»c trong lòng không kiêng nể gì cả" - tất cả những triệu chứng viện dẫn Ä‘á»u là của tình trạng xung Ä‘á»™t ghen tuông tá»™t đỉnh mà khuôn phép "lá»… giáo" tá» ra chÆ°a đủ sức rà ng buá»™c bà vợ. Hai tháng sau khi bá» vợ (giáng là m thứ nhân), vua "ra lệnh-chỉ tuyển con gái đẹp ở các huyện". Thế mà bên mình vua đã có Lá»… nghi há»c sÄ© Nguyá»…n Thị Lá»™, "ngÆ°á»i rất đẹp, văn chÆ°Æ¡ng rất hay... ngà y đêm hầu bên cạnh", ba năm sau (1442) sẽ gây nên cái chết của ông vua 19 tuổi. Sá» quan ghi gá»n ghẽ mà nhiá»u ý:"Vua thức suốt đêm vá»›i Nguyá»…n Thị Lá»™ rồi băng." Sá» quan thế kỉ XIX, lại vẫn thói quen che đỡ quân vÆ°Æ¡ng, tuyệt đối tránh nói chuyện tÃnh dục, nên chuyển qua việc Thái Tông "mắc chứng sốt rét (?!)", Thị Lá»™ và o hầu, chẳng để vua là m phiá»n (!) gì nhÆ°ng vẫn bị tá»™i thà quân, gây vạ cho ông chồng già Nguyá»…n Trãi. Tá»± Äức gạt bá» danh hiệu "ngÆ°á»i hiá»n" thiên hạ gán cho Nguyá»…n Trãi vì "Trãi nếu là ngÆ°á»i hiá»n thì sá»›m liệu rút lui, ẩn náu tung tÃch... (trái lại) thả lá»ng cho vợ là m việc hoang dâm, vô liêm sỉ... (nên) cái vạ tru di cÅ©ng là do Trãi chuốc lấy." Ông vua không-thể-có-con nà y chắc không chú ý đến má»™t chi tiết khác của Toà n thÆ°: "Tháng 9 ngà y 9, giết bá»n hoạn quan Äinh Phúc, Äinh Thắng vì khi Nguyá»…n Trãi sắp bị hà nh hình, có nói là hối không nghe lá»i của Thắng và Phúc."
Vá»›i sá»± kiện nà y, thì theo ý Tá»± Äức, Nguyá»…n Trãi còn tệ hÆ¡n là không phải "hiá»n giả" nữa. NhÆ°ng hãy xét theo tÃnh cách má»™t mÆ°u thần nổi danh, của Nguyá»…n Trãi, ngÆ°á»i thấy được tình thế Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i của chÃnh mình, phải chá»n lá»±a Ä‘Æ°á»ng lối thoát thân mà kết quả tà n hại cho bản thân, cho gia tá»™c không phải là do ông kém cá»i. Sá»± xung Ä‘á»™t sau chiến tranh giữa Trần cÅ© và Lê má»›i, giữa truyá»n thống tông tá»™c Thăng Long và sức mạnh phụ đạo Lam SÆ¡n không phải là điá»u tưởng tượng mà ngÆ°á»i tôn vinh tinh thần Ä‘oà n kết dân tá»™c thá»i bây giá» có thể cho là chuyện vu khống xấu xa. Sá» quan Lê chỉ nói chuyện giết Trần Nguyên Hãn, Phạm Văn Xảo "ngÆ°á»i Kinh lá»™" bên lá» những sá»± kiện khác, nhÆ°ng ý định tránh né lá»—i của vua, đổ tá»™i cho các nịnh thần cÅ©ng là má»™t chỉ dấu của sá»± xung Ä‘á»™t không nằm trong tÃnh cách cá nhân mà có dạng táºp thể.
Võ tÆ°á»›ng đủ sức láºt đổ chÃnh quyá»n má»›i đã bị giết, nhÆ°ng có thể buông tha cho văn thần không nguy hiểm mà vẫn phải cần thiết cho việc trị nÆ°á»›c vốn nằm trong tay các võ tÆ°á»›ng Lam SÆ¡n chỉ có má»—i má»™t quyết định là "giết". Trong việc xá» tá» 7 tên ăn trá»™m vị thà nh niên (1435), Nguyá»…n Trãi nói chuyện nhân nghÄ©a, dẫn Kinh ThÆ° , Tả Truyện liá»n bị các Äại tÆ° đồ Lê Sát, Lê Ngân đùn, nói dá»—i: "Ông có nhân nghÄ©a có thể cảm hoá ngÆ°á»i ác thà nh thiện, xin giao chúng phiá»n ông cảm hoá cho." Nguyá»…n Trãi đã gặp xung Ä‘á»™t vá»›i LÆ°Æ¡ng Äăng trong việc chế định mÅ© áo, nhạc lá»… má»›i cho dòng há» cầm quyá»n từ lâu vốn chỉ biết mặc khố đâm trâu há»™i thá». (Quan tà i ông Lê TÆ°Æ¡ng Dá»±c +1516 còn có cái khố đấy!) Quan văn gốc Lam SÆ¡n cÅ©ng váºy: Ngôn quan, thái sá» Bùi Thì Hanh cùng vá»›i ông Lá»… bá»™ thị lang gốc đạo sÄ© là m lá»… giết vượn sống cứu mặt trá»i, bị Äồng Hanh Phát, há»c trò của Nguyá»…n Má»™ng Tuân ("ngÆ°á»i tà i sÄ©" theo Phan Phu Tiên), bà i bác tâu vá»›i vua là không nên sá» dụng "bá»n âm dÆ°Æ¡ng, bói toán" là m mất thể thống triá»u đình. CÅ©ng chÃnh Äồng Hanh Phát xin bá» lối hát rà ren của Thanh Hoá, và khi Bùi Thì Hanh bị giáng thì Ngô SÄ© Liên "Kinh lá»™" ghi là "má»i ngÆ°á»i rất khoái chÃ". Văn quan cấp dÆ°á»›i có thể chịu luồn lá»t ẩn nhẫn để thoát thân nhÆ°ng công thần Nguyá»…n Trãi tất thấy thế mình khó hÆ¡n nhiá»u. Muốn thoát được, ông phải váºn dụng công sức nhiá»u hÆ¡n. Vì thế vá»›i óc mÆ°u sÄ©, ông đã cho Thị Lá»™ và o cung tìm thanh thế táºn bên trong. Lá»i các hoạn quan can ngăn không là m ông co lại mà còn nhÆ° chỉ dấu rằng mÆ°u định của ông có cÆ¡ sở vững chắc hÆ¡n: Vua 17, 18 tuổi con nÃt ham sắc thì "vợ" ông, lá»›n tuổi hÆ¡n, lão luyện hÆ¡n, cà ng dá»… xá» mÅ©i đắc thế hÆ¡n chứ sao! Không thấy bà Thị Lá»™ xúi được vua giáng chức ông đại công thần Äinh Lá»… "cÆ°ng" của Lê Thái Tổ là gì! Váºy thì Nguyá»…n Trãi không "hiá»n", là "thứ dữ" nhÆ°ng chỉ vì không vượt qua được tình thế, không thể nà o ngăn trở cÆ¡n "thượng mã phong" của Lê Nguyên Long Thái Tông mà mắc vạ đấy thôi. Không phải chỉ Thái Tông mà Hiến Tông có vẻ cÅ©ng chết cùng nguyên cá»›: "Tháng 5, ngà y 23 (1504), vua vì ham nữ sắc bị bệnh nặng", và ngà y hôm sau thì băng. Có vẻ còn nhanh hÆ¡n cái chết của Nguyá»…n Tá»± cuối Là qua Trần.
Tình thế ghen tuông trong cung cấm cÅ©ng thấy dÆ°á»›i Ä‘á»i Lê Thánh Tông tuy không xảy ra má»™t vụ Nghi Dân khác. Không có chuyện lịch sá» lặp lại nhÆ°ng vẫn có diá»…n biến có khi dẫn đến những tình thế thú vị hÆ¡n nhiá»u. Sá» quan VÅ© Quỳnh, ngÆ°á»i chứng Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i, nói rõ: "TrÆ°á»ng Lạc Hoà ng háºu bị giam ở cung khác, đến khi vua ốm nặng má»›i được đến hầu bệnh, bèn giấu thuốc Ä‘á»™c trong tay mà sỠđến chá»— lở, bệnh vua do váºy má»›i cà ng thêm nặng." Nhà nho Ãt lá»i nhÆ°ng vẫn nhiá»u ý. Thánh Tông không chết vì vợ bởi vì nếu tháºt nhÆ° váºy thì tuyệt dòng Nguyá»…n Äức Trung, có ngÆ°á»i cho là tổ ông Bảo Äại nhiá»u thăng trầm trong tình thế đầy xuôi ngược ngà y nay. NhÆ°ng cái ghen của bà hoà ng thì đã thấy rõ. Ghen thấy qua sá»± kiện "bị giam ở cung khác", ghen thấy qua lá»i Ä‘oán mò của sá» quan. NhÆ°ng quan trá»ng đối vá»›i chúng ta hÆ¡n, là căn bệnh của nhà vua.
Vua bị thÆ°Æ¡ng không phải vì chinh chiến. Äánh Chiêm Thà nh khải hoà n, vua thấy có mẹ, con đón rÆ°á»›c, "thay áo, lên thuyá»n rồi vá» hà nh Ä‘iện," là nh lặn. Mùa đông, tháng 11âl. (1496), "vua không khoẻ", còn gượng là m thÆ¡ khoe rằng "Dù Là (Bạch), Äá»— (Phủ), Ấu (DÆ°Æ¡ng Tu), Tô (Äông Pha) sống lại vị tất đã là m nổi, chỉ có Ta là m được". Thế mà chỉ hÆ¡n hai tháng sau, vua ốm nặng má»™t ngà y rồi băng, "gÆ°Æ¡m thần, ấn thần Ä‘á»u biến mất", chỉ còn lại bà i thÆ¡ và mối hoà i nghi ngÆ°á»i sau không dám nói. Thái tá» lên ngôi, cho biết vua cha bị bệnh phong thÅ©ng. "Phong thÅ©ng" theo cách hiểu thông thÆ°á»ng, và của cả y sinh ngà y xÆ°a, là chỉ hiện trạng bệnh lở lói, cùi hủi. Vua không bị chiến thÆ°Æ¡ng nhÆ° đã nói, mà sá» quan lại có lá»i mà o đầu là vua mắc bệnh nặng "vì nhiá»u phi tần quá", váºy thì Thánh Tông đã mắc "bệnh xã há»™i". Vua bị lở lói ở chá»— đó, hay khắp mình mẩy vì giang mai ở thá»i kì cuối?
Cổ Ai Cáºp đã biết đến bệnh giang mai. Trung Quốc cháºm hÆ¡n, mãi đến thế kỉ VII, VIII má»›i bắt đầu biết và i căn "bệnh xã há»™i" là do giao hợp mà ra. Äầu thế kỉ XVI, y há»c Minh nháºn ra bệnh giang mai và cảnh giác dân chúng vá» việc giao hợp vá»›i gái là ng chÆ¡i (Reay Tannahill, tr. 193). Y giá»›i Tây phÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c khi biết đến loại kháng sinh, đã chữa bệnh giang mai bằng hợp chất arsenic, y giá»›i Äông cÅ©ng chữa bằng thạch tÃn (arsenic). Thái Y viện Ä‘á»i Lê đã dùng vị mã tiá»n có thạch tÃn chữa cho Thánh Tông chăng? Vì thế má»›i có ghi nháºn TrÆ°á»ng Lạc Hoà ng háºu bôi "thuốc Ä‘á»™c" (thạch tÃn) cho vua?
Vấn đỠđặt ra là Thánh Tông mắc bệnh (có thể là ) giang mai từ đâu? Ông vua không cần Ä‘i ra ngoà i dân gian tìm thú vui, mà bắt con gái và o cung cho mình hưởng. MÄ© nữ các quan chá»n cho vua hẳn phải là nh lặn, "tinh khiết". Có má»™t nguồn cung cấp gái phức tạp hÆ¡n: các tù binh, và hẳn chắc chắn hiện diện nhiá»u, là tù binh Chà m. Thá»i Lê sÆ¡ thÆ°Æ¡ng nghiệp đã rá»™ng nhÆ° ta nói, nhÆ°ng không đến mức phát triển theo Ä‘Ã phồn tạp sôi nổi bên ngoà i. Hình nhÆ° sá»± co lại của nhà Minh cÅ©ng có ảnh hưởng đến cách ứng xá» vá»›i ngÆ°á»i ngoại quốc của Lê. Các quan gồng gánh mua bán chỉ những lúc Ä‘i sứ Trung Quốc, và Lê bị sứ thần Thiên triá»u ép mua hà ng cao giá, còn ngÆ°á»i hải đảo, ngÆ°á»i lục địa phÃa tây vẫn thÆ°á»ng bị từ chối. Trong lúc đó thì sá»± giao tiếp vá»›i vùng hải đảo, vá»›i bên ngoà i của Chiêm Thà nh có liên hệ từ rất xÆ°a trong khối chung văn hoá Ần, rồi Hồi Giáo. Thuá»· thủ vẫn là tác nhân chuyển bệnh xã há»™i của má»i thá»i đại, nÆ¡i chốn. Tất nhiên nữ tù binh Chà m của Lê Thánh Tông cÅ©ng không phải là thứ đứng-Ä‘Æ°á»ng, nhÆ°ng trong biến Ä‘á»™ng nÆ°á»›c mất nhà tan, sao khá»i có ngÆ°á»i sa sẩy trong buông thả? - và vẫn còn sắc đẹp cho ông vua chú ý tá»›i. NgÆ°á»i đẹp lại là tác nhân thu hút bệnh nhiá»u hÆ¡n ngÆ°á»i xấu. Lá»›p tù binh Chà m 1471 hai năm sau khi Thánh Tông mất (1497) còn được thấy "thân vÆ°Æ¡ng" Lê Æ°a chuá»™ng thì trong thá»i gian còn sống, sao không có ngÆ°á»i lá»t và o mắt xanh ông vua? Thá»i gian từ sau 1471 đến khi ông mất là đủ dà i cho sá»± ủ bệnh và phát triển đến Ä‘á»™ "lở lói" cuối cùng, Ä‘Æ°a ông vua sáng giá nhất Äại Việt vá» nÆ¡i yên nghỉ.
Căn bệnh của ông vua thá»i thịnh trị có tác Ä‘á»™ng gì đến sá»± tà n tạ sau đó? Tất nhiên không có cách nà o tìm chứng cá»› ở sá» quan. Chúng ta chỉ biết rằng ông sống khá lâu nên con ông (Hiến Tông) lên ngôi khá muá»™n, và sau Ä‘á»i ông nà y thì có dấu hiệu lệch lạc tÃnh dục trong dòng há». Chúng ta không bà n nhiá»u đến các ông Vua Quá»· (Uy Mục Äế), Vua Lợn (TÆ°Æ¡ng Dá»±c Äế), bởi vì các danh hiệu kia mang dấu hiệu phe phÃa rõ rệt khi ta đối chiếu vá»›i lá»i xÆ°ng tụng của các sá» thần dÆ°á»›i Ä‘á»i những ông vua "bất xứng" nà y. Äã nói, hình nhÆ° nguyên nhân chết cấp thá»i của Hiến Tông là vì truy hoan. NgÆ°á»i con trưởng tên Tuân, theo xác nháºn chÃnh thức (Sắc chỉ 1499) thì "thÃch mặc áo Ä‘Ã n bà , bá» thuốc Ä‘á»™c cả mẹ", nói theo ngôn ngữ thông thÆ°á»ng ngà y nay, là "lại cái". Có lẽ chi tiết "bá» thuốc Ä‘á»™c cả mẹ" má»›i là nguyên nhân chÃnh của quyết định Hiến Tông không chịu phong Thái tá» cho ông. Bởi vì sá»± bất thÆ°á»ng vá» giá»›i tÃnh ở phÆ°Æ¡ng Äông chỉ gây sá»± tò mò, ngạc nhiên, cùng lắm là chê trách chứ không bị coi là tá»™i lá»—i nhÆ° dÆ°á»›i ảnh hưởng Thiên Chúa Giáo của Ấu Tây. Từ khi phát triển bá»›t ảnh hưởng thần quyá»n của Là rồi, thì Trần cÅ©ng chú ý đến các hiện tượng lạ của con ngÆ°á»i, nhÆ° khi sá» quan ghi chép (1300) việc ngÆ°á»i lá»™ Hồng sinh con trai hai đầu (frères siamois), việc con gái Nghệ An biến thà nh con trai (1351). Khó có thể suy Ä‘oán thêm chi tiết vá» trÆ°á»ng hợp thứ hai nà y nhÆ°ng khi khai triển luáºt pháp phổ biến hÆ¡n thì hẳn quan chức nhà Lê cÅ©ng gặp các trÆ°á»ng hợp kì lạ vá» giá»›i tÃnh, và dụ nhÆ° chuyện ngÆ°á»i phụ nữ đã sá» dụng cái clitoris quá-khổ của mình để là m tình vá»›i bạn gái!
NgÆ°á»i chú bản dịch Toà n thÆ° dẫn Lê Quý Äôn cho biết thêm chi tiết vá» An VÆ°Æ¡ng Tuân. Ông là ngÆ°á»i thông minh há»c rá»™ng, sức lá»±c hÆ¡n ngÆ°á»i, nhÆ°ng tÃnh ngang bÆ°á»›ng, thÃch mặc áo phụ nữ, hồi nhá» vì không được nhÆ° ý, Ä‘em thuốc đầu Ä‘á»™c mẹ. Chuyên viên vá» sexologie hẳn có suy Ä‘oán hÆ¡n chúng ta vá»›i những chi tiết nà y. NgÆ°á»i thÆ°á»ng chỉ cho rằng tÃnh chất vá» sức lá»±c, trà thông minh cÅ©ng là những yếu tố cá tÃnh mạnh, đối kháng vá»›i tÃnh nữ tiá»m tà ng trong ngÆ°á»i ông. Kết quả Ä‘Æ°a đến việc bá» thuốc Ä‘á»™c mẹ là sá»± chống đối vá»›i những uốn nắn ngÆ°á»i con theo trà tưởng bình thÆ°á»ng của ngÆ°á»i mẹ, trong đó hẳn không thiếu những lá»i chế riá»…u, răn Ä‘e. NhÆ°ng đó là cá tÃnh thiên bẩm, hay nói vá»›i sá»± thông cảm nhÆ° của ngà y nay, đó là do sá»± tạo giống bất toà n mà trong má»™t chừng má»±c có thể sá»a chữa được thì ảnh hưởng khuôn khổ xã há»™i sẽ mang lại kết quả đổi thay. Sống trong khuôn khổ của má»™t quan niệm nam nữ rà nh rẽ thì vá» lâu vá» dà i, khi lá»›n lên, qua thấm nhuần của kinh sách há»c được, An VÆ°Æ¡ng Tuân trở lại nhÆ° má»i con ngÆ°á»i khác. Cá tÃnh nữ đã biến mất, hay bị nháºn chìm trong sâu kÃn mà ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i không thấy, hay không quan tâm tá»›i nữa. Lá»i Lê Quý Äôn là m nổi sá»± hả hê của má»™t ngÆ°á»i thấy có kẻ trở vá» vá»›i ChÃnh giáo "sá»a bá» nết cÅ©, thá» mẹ rất hiếu". NhÆ°ng khi sá» gia vô tình dùng ngôn từ kinh sách "giữ mình kÃn đáo" để chứng tá» thêm sá»± đắc thắng của đạo lÃ, thì đồng thá»i cÅ©ng cho chúng ta hiểu được ná»—i khổ tâm của má»™t con ngÆ°á»i lạc loà i vá»›i giá»›i tÃnh xác định vốn có từ trong căn bản mà phải bị Ä‘Ã n áp, nén sâu.
Bệnh vá» tình dục nhÆ° của Tá»± Äức được ngÆ°á»i sau biết rõ vì ông phải nuôi đến 3 ngÆ°á»i để kế nghiệp (mà ai cÅ©ng Ä‘á»u chết thảm theo vá»›i rối loạn ngoại xâm). Bầy tôi thì dá»… nói hÆ¡n, tuy cÅ©ng không nhiá»u lá»i. Äó là Tống Phúc Äạm (+1799), ngÆ°á»i xung Ä‘á»™t vá»›i Bá Äa Lá»™c, ông tÆ°á»›ng "sợ súng... từng có táºt ngầm (?), không gần Ä‘Ã n bà nên không có con."(Äại Nam liệt truyện, táºp 2, tr. 160-161). Ông bị liệt dÆ°Æ¡ng hay nhÆ° Lê Văn Duyệt?
Gà mái gáy trong triá»u đình, trên sân nhà : vinh quang vÃ
khổ nhục của giá»›i tÃnh nữ Việt
Chúng ta đã thấy cung đình triá»u Là còn vÆ°á»›ng vất tÃnh chất quyá»n uy truyá»n thống của phụ nữ trên đất Việt. Khi ông vua yếu thế thì Ä‘iá»u ấy hiện ra tuy vẫn bị khuất lấp dÆ°á»›i ngòi bút của sá» thần nho sÄ©. Sá» quan cho rằng Thái háºu Ỷ Lan, mẹ đẻ của Nhân Tông, "dèm" chết bà chÃnh cung cÅ©. NhÆ°ng sá» thần cÅ©ng thấy khi Nhân Tông lên ngôi thì bà DÆ°Æ¡ng Thái Háºu "buông rèm cùng nghe chÃnh sá»±", có phe phái Ä‘Ã ng hoà ng là Thái sÆ° Là Äạo Thà nh. Nguyên tắc trưởng thứ có dáng Nho Giáo ấy nếu đủ sức mạnh thuyết phục thì là m sao bà mẹ ruá»™t Ỷ Lan vá»›i cáºu bé vua 6 tuổi, đủ vây cánh để là m cuá»™c đảo chÃnh cung đình vá»›i gần cả trăm ngÆ°á»i bị giết, dù sá» quan chỉ kể ra những ngÆ°á»i phụ nữ? Äá»i Anh Tông có ông cáºu Äá»— Anh VÅ© tung hoà nh, ngÆ°á»i bị sá» quan Toà n thÆ° dà i dòng kể lể tá»™i lá»—i trong lúc kẻ viết văn bia lại không đủ lá»i tán tụng. (K. W. Taylor, "Voices Within and Without: Tales from Stone and Paper about Äá»— Anh VÅ© (1114-1159)", Essays into Vietnamese Past, Cornell 1995, pp. 59-80). Äá»i Cao Tông tiếp theo cÅ©ng có ông Äá»— An Di/Thuáºn có vẻ nhÆ° bị ông Tô Hiến Thà nh chia quyá»n, nhÆ°ng ông Taylor lại thấy rằng viên thái uý cÆ°Æ¡ng trá»±c của sá» quan nà y cÅ©ng là ngÆ°á»i dÃnh lÃu đến phe há» mẹ! Nói tóm lại, qua tấm rà o che chắn chữ nghÄ©a của sá» quan, ta vẫn thấy quyá»n uy của các ông cáºu vua trên triá»u đình, dấu hiệu của truyá»n thống Æ°u thế thuá»™c vá» dòng mẹ.
Lê có đổi khác theo tình hình là thuyết trị nÆ°á»›c áp dụng phổ biến, sâu xa hÆ¡n, nhÆ°ng vá»›i thá»±c tế vÆ°á»›ng vÃu tình cảm và má»™t sá»± trùng hợp tình cá» của là thuyết Nho mà phe ngoại vẫn còn chen được và o quyá»n bÃnh trị nÆ°á»›c. Vá»›i Nho Giáo ngá»± trị, ngà y nay ngÆ°á»i ta vẫn còn vẽ ra những thảm cảnh có tháºt của ngÆ°á»i phụ nữ ở à Äông. Hãy Ä‘á»c má»™t phần nhá» lá»i khinh miệt của phe cầm quyá»n khi xét Ä‘á»i vua trÆ°á»›c: "Nhân Tông má»›i lên hai tuổi đã sá»›m nối ngôi vua, Thái háºu Nguyá»…n thị là gà mái gáy sá»›m... Vua Ä‘Ã n bà mắt quáng buông rèm ngồi chốn thâm khuê, bá»n há» ngoại lòng tham, khoác lác hoà nh hà nh khắp cõi... nhÆ° Văn Lão, XÆ°Æ¡ng Lê lòng nhÆ° quá»· quái..." (Trung hÆ°ng kÃ, Ä‘á»i Quang Thuáºn; chúng tôi nhấn mạnh). NgÆ°á»i ta tưởng phe ngoại không thể có mặt dÆ°á»›i triá»u ông vua nà y, nhÆ°ng ông sá» quan VÅ© Quỳnh sau khi không tiếc lá»i ca tụng Thánh Tông, lại thấy là có dịp để khen tiếp sá»± việc "(vua) dùng há» mẹ là m việc duyệt xét (để chỉ) rÅ© áo khoanh tay mà trong nÆ°á»›c được yên ổn". Mâu thuẫn không phải chỉ do sá»± nịnh ná»t của sá» thần mà là do là thuyết Ä‘em ứng dụng và o thá»±c tế là m nảy sinh phức tạp.
Là thuyết Nho vẫn dà nh má»™t địa vị trang trá»ng cho ngÆ°á»i phụ nữ, tất nhiên trÆ°á»›c hết là trong gia đình, nhÆ°ng không khá»i lan ra ngoà i xã há»™i, Ä‘iá»u nhà nho thÆ°á»ng cố sức ngăn chặn bằng những lá»i cảnh cáo mà vẫn không hiệu quả. Lá»… kà tuy dà nh phần Æ°u thế cho phÃa Ä‘Ã n ông nhÆ°ng vì mối liên hệ tÆ°Æ¡ng quan nam nữ rất cần thiết cho sá»± vững bá»n của thể chế nên không thể bá» qua sá»± trá»ng đãi ngÆ°á»i phụ nữ khi đã rà ng buá»™c há» và o bổn pháºn. Qua các phần nghi thức của hôn nhân, ta thấy rõ Ä‘iá»u đó: "Hôn lá»… hoà n tất... cô dâu bái kiến các báºc tôn trưởng... Cô dâu được ban rượu ngá»t... xuống là m cÆ¡m để rõ đạo phụ nữ thuáºn tòng... Sáng sá»›m hôm sau cha mẹ là m cÆ¡m đãi con dâu... Cha mẹ ăn xong Ä‘i xuống báºc phÃa tây trÆ°á»›c, cô dâu xuống báºc phÃa đông sau, có ý là từ nay cô dâu là ngÆ°á»i thay mặt mẹ chồng lo việc nhà ... Nghi lá»… chấp nháºn con dâu đã xong... có ý nghÄ©a là con dâu đã có tÆ° cách thay thế mẹ chồng... Phụ nữ có thuáºn tòng thì trong nhà má»›i hoà hợp, nhà có hoà hợp thì sau má»›i lâu dà i. Cho nên báºc thánh vÆ°Æ¡ng coi trá»ng Ä‘iá»u ấy lắm váºy." (Bản dịch đã dẫn, tr. 364. Chúng tôi nhấn mạnh).
Äịa vị "con gà mái gáy" của phụ nữ trong gia đình Nho Giáo là do ở lá»i Thánh dạy "có tÆ° cách thay thế mẹ chồng" đó. à nghÄ©a tăng thêm, là "chủ gia đình". Gia đình của vua cÅ©ng là gia đình. Cho nên vua còn trẻ thì bà thái háºu "buông rèm phụ chÃnh", tháºt ra có thể ngồi ngay giữa triá»u Ä‘Æ°á»ng để bà n việc nÆ°á»›c. Là thuyết má»›i Ä‘em và o Äại Việt đã gặp được sá»± đồng Ä‘iệu vá»›i truyá»n thống cÅ©. Bà thái háºu mạnh mẽ ý chà thì có thể thà nh Lữ Háºu của Hán, Từ Hi của Thanh, mạnh hÆ¡n nữa thì xÆ°ng Äế, đổi quốc hiệu là Chu, ngang nhiên tuyển lá»±a hai chà ng trai há» TrÆ°Æ¡ng và o hầu hạ, trả thù cho phần ná»a nhân loại bị áp bức, nhÆ° Võ Tắc Thiên của ÄÆ°á»ng. Ở Việt Nam chÆ°a có ai xÆ°ng Äế nhÆ°ng bà "Nguyá»…n thị gà mái gáy sá»›m (vua lên hai, nghÄ©a là bà thái háºu chÆ°a quá tuổi teen!)" kia đã chém má»™t loạt quan, trong đó có công thần của ông ná»™i chồng! Bà Từ DÅ© thì theo má»™t nguồn tin, đã bảo được ông con hoà ng đế chá»n Dục Äức lên nối ngôi tuy Tá»± Äức không bằng lòng ông con nuôi "vô hạnh". (Nguyá»…n Äắc Xuân giá»›i thiệu, "Khúc tiêu đồng - Hồi kà Hà Ngại", Nghiên cứu Huế, táºp 2, 2001, tr. 182.) Sá»± kiện mất nÆ°á»›c ná»a sau thế kỉ XIX không phải bắt đầu từ đây nhÆ°ng cÅ©ng là dịp cho biến chuyển thêm phần rối rắm hÆ¡n.
Sá»± cô Ä‘Æ¡n trong cung cấm đã khiến xảy ra vụ án MÄ© ÄÆ°á»ng (+1849) thông dâm vá»›i mẹ mà sá»± trừng phạt vốn là theo luáºt pháp Nho Giáo nhÆ°ng cÅ©ng không tránh khá»i tiếng xấu cho Minh Mạng, trong đó lá»i đồn vá» con cháu Hoà ng tá» Cảnh thoát thân trốn sang Cao Miên, Ãt nhiá»u gì cÅ©ng gây nên sá»± Ä‘á» phòng vá» phÃa Nam Kì có ông Tổng trấn không mấy thuáºn thảo vá»›i nhà vua. Vợ Hoà ng tá» Cảnh cÅ©ng mang há» Tống, má»™t há» quý hiển, có khi được ban cho má»™t bà hoà ng khác há» (trÆ°á»ng hợp Hồ thị +1716, vợ Nguyá»…n Phúc Chú), có nhiá»u ngÆ°á»i lấy vua chúa, nhÆ° má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà khác đã gây nên sá»± rối loạn anh em, chú cháu tranh già nh gái, lúc Nguyá»…n còn là chúa.
Trong triá»u đình, bà thái háºu còn phải chịu nhiá»u áp lá»±c phe phái chứ ngoà i dân gian, gia đình dù sao cÅ©ng là má»™t Ä‘Æ¡n vị có phần riêng biệt, nên ngÆ°á»i phụ nữ qua giai Ä‘oạn là m dâu khổ nhục, má»™t khi trở thà nh mẹ chồng thì đã là chúa tể vá»›i đám ngÆ°á»i dÆ°á»›i quyá»n. Tuy bá» ngoà i không lấn chồng, nhÆ°ng vá»›i tình trạng các bà kinh doanh nuôi chồng, ông chồng là m quan vá»›i số lÆ°Æ¡ng còm cõi, chỉ có danh vị, thì quyá»n đó trở thà nh thế lá»±c cụ thể vá»›i sá»± là m ngÆ¡ vì bất lá»±c của đấng nam nhi. Trong cái harem nhá» vừa tầm vá»›i đại gia đình Việt, bà vợ già là ngÆ°á»i ban phát ân huệ tình dục cho các bà vợ lẽ của quan. CÅ©ng ông cá» nhân Hà Ngại (bÄ‘d, tr. 187) kể chuyện bà ná»™i ông Phan Khôi là m chÃnh thất cho ông Ãn sát có đến ba bà vợ lẽ, bà nà o Ä‘i ngang trÆ°á»›c mặt Bà cÅ©ng vòng tay cúi đầu lá»… phép. "Ba bà ấy có nhà riêng gần đó, là m ăn khá, con Ä‘á»u phát (Ä‘á»—) đạt...Má»—i ngà y bà Ãn chia phiên cho các bà kia và o hầu... Các bà ấy Ä‘á»u trên dÆ°á»›i 50 tuổi, mà bà Ãn (gần 70) vẫn bảo: ?Äêm nay con Ba vô hầu ông lá»›n... đêm mai con Bốn...?" Cho nên, không lấy là m lạ vá»›i chứng nhân Miá»n Bắc ngà y nay kể chuyện bà vợ cả ông Lê Duẩn Ä‘Ãch thân lá»±a chá»n ngÆ°á»i hầu đêm ông Tổng bà thÆ°! Hồi kà kia không cho biết bà Cả nhà há» Phan lúc trẻ có ghen tuông đến mức hà nh hạ các bà vợ nhá» nhÆ° đã từng xảy ra mà nhá» biến chuyển 1945, các con bà bé dá»±a và o ý thức giai cấp của thá»i má»›i đã tìm cách bá»™c lá»™, hay không.
Tất nhiên là vá»›i đám dân chúng cà y cuốc bình thÆ°á»ng thì tình trạng má»™t vợ má»™t chồng là căn bản, bởi vì lẽ giản dị là há» không đủ sức nuôi thêm má»™t gia đình thứ hai. NhÆ°ng Ä‘iá»u đó cÅ©ng không chứng tỠđược sá»± "chÃnh chuyên" của phụ nữ hay sá»± "trung thà nh" của phÃa nam. Sá»± phân công trong việc đồng áng đã khiến cho ngÆ°á»i phụ nữ có má»™t chừng má»±c ngang hà ng vá»›i nam giá»›i - chÆ°a kể trÆ°á»ng hợp ngÆ°á»i vợ chạy chợ buôn bán xuôi ngược, nắm quyá»n kinh tế trong gia đình nhÆ° đã nói. Xóm là ng còn nhiá»u bá» cá», đống rÆ¡m. Vì thế ngÆ°á»i phụ nữ đủ khả năng thách đố: "Ông ăn chả thì bà ăn nem." Chúng ta cÅ©ng không nhắc lại các lá»… tiết phồn thá»±c đã kể. Chỉ biết rằng sinh hoạt thÆ°á»ng trá»±c của xã há»™i ở tầng lá»›p đông không thiếu chá»— cho sá»± phóng túng của ngÆ°á»i có vợ, có chồng hay không. Và điá»u đó thì không có ông thánh cÅ© hay má»›i nà o ngăn chặn được.
Tuy nhiên lại cÅ©ng không có nghÄ©a là sá»± kì thị giá»›i tÃnh không còn nữa. Nó lại tăng thêm vì có sá»± phối hợp của thà nh kiến trong quá khứ ăn sâu và o tâm tÃnh nhân loại, cá»™ng thêm vá»›i lá»… giáo má»›i. Hiện tượng kinh nguyệt là điá»u ghê sợ, gây cấm kị khắp nÆ¡i (Reay Tannahill, tr. 43, 66), cÅ©ng có ở Việt Nam: "Äồ Ä‘á»™i quần Ä‘Ã n bà !" "Äồ ăn máu què, ăn quần (có máu) què!" Ngô SÄ© Liên chê: "Nữ sắc là m hại ngÆ°á»i ta quá lắm. Thị Lá»™ chỉ là má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà thôi, Thái Tông yêu nó mà phải chết, Nguyá»…n Trãi lấy nó mà cả nhà bị diệt. không Ä‘á» phòng mà được Æ°?" cùng vá»›i các truyện, tuồng tÃch Ä‘em lại hình ảnh vá» con Äắc Kỉ Hồ li tinh, con Võ Háºu lăng loà n... trong đầu óc dân chúng bình thÆ°á»ng vá» sá»± khinh miệt "Ä‘Ã n bà đái không khá»i ngá»n cá»". Sá»± phán xét thiên lệch nà y thấy tăng thêm trong tÆ°Æ¡ng quan *** đối vá»›i các táºp há»p thiểu số.
Tháºt ra thì sá»± phân biệt Ä‘a số, thiểu số không phải chỉ bởi nguồn gốc chủng tá»™c mà còn vì trình Ä‘á»™ phát triển của táºp há»p, uy thế chÃnh trị của ngÆ°á»i cầm đầu phe nhóm nữa. Äinh là m việc "đại nhất thống" xong, khi mất ngôi thì táºp Ä‘oà n của há» trở thà nh "man lão" để ngÆ°á»i cầm quyá»n má»›i xẻ thịt phÆ¡i khô, bắt là m nô lệ xây thà nh. Lê, nếu đánh Minh bại thì cÅ©ng chỉ là má»™t thứ Phan Liêu lêu bêu, cuối cùng bị Lê giết trong sá»± tranh già nh quyá»n lá»±c, và để sá» gia ngà y nay ồn à o mắng chá»i. Lê thắng nên từ tù trưởng nÆ¡i núi rừng trở vá» nghênh ngang trên đất Thăng Long của há» Trần quý hiển. Nguyá»…n Ä‘Æ°á»ng bệ ở Phú Xuân / Huế, bá» lại ngÆ°á»i cùng xứ vá»›i ông tổ Nguyá»…n Kim còn là "mÆ°á»ng" đến ngà y nay. Tất cả, rốt lại, chỉ còn là má»™t táºp há»p "ngÆ°á»i nói tiếng Việt" (chữ của ông K.W. Taylor) có trình Ä‘á»™ phát triển cao hÆ¡n vì có sá»± tiếp xúc rá»™ng lá»›n hÆ¡n những táºp há»p trong bìa rừng hóc núi mà há» không tránh khá»i giết chóc, lấn chiếm, giao tiếp, có khi táºn trên giÆ°á»ng ngủ.
Lê Quý Äôn nhắc đến việc buôn nô lệ "man" trên đất Gia Äịnh, không biết gì thêm vá» sinh hoạt "trong nhà " của các Ä‘iá»n chủ kia, nhÆ°ng hiển nhiên là là m sao tránh khá»i có những dòng giống lÆ°u lại mà vì chẳng có Ä‘iá»u kiện lÆ°u giữ chứng tÃch nên ta không có các háºu duệ kiểu của ông Tổng thống Jefferson, trên đất Việt? Chủ thể Việt ở Gia Äịnh cÅ©ng khiến cho má»™t bá»™ pháºn lai khác trở thà nh Việt: lá»›p ngÆ°á»i Trung Hoa Miên bị gá»i má»™t cách khinh miệt "đầu gà đÃt vịt" lại có thế lá»±c kinh tế, và chủ yếu ở vấn Ä‘á» ta Ä‘ang bà n là , mang dáng vẻ *** thu hút. Trong tình hình giao tiếp chung đụng thì tầng lá»›p dÆ°á»›i của xã há»™i vì nhu cầu sinh là có thể vượt qua được sá»± khác biệt chủng tá»™c. Có lấy là m lạ chăng, nếu ta thấy con cháu ngÆ°á»i tù dân HÆ°ng Nguyên thế kỉ XVII sống ở đất Kontum ngà y nay, có ngÆ°á»i "tóc quăn" nhÆ° Nguyá»…n Huệ? Trong cuá»™c chiến vừa qua, dân "Việt" tiếp xúc vá»›i ngÆ°á»i Thượng ngà y nay thÆ°á»ng xuyên, sát sao hÆ¡n. Äám lÃnh tráng thô lá»— của các thà nh thị Miá»n Nam được dịp biết gái Thượng để chê vá» Ä‘á»™ng tác là m tình của há». Các cán bá»™ ba cùng cà răng căng tai, nghiến răng ngồi giữa nắng để cho ruồi trâu cắn là m má»™t thứ initiation há»™i nháºp, và há»c ngôn ngữ địa phÆ°Æ¡ng đến là u thông đủ qua mặt chiến dịch Phượng Hoà ng, ngà y nay tuy vẫn không lên tiếng, nhÆ°ng chắc vẫn còn giữ những kỉ niệm trong bìa rừng, trên nhà gác. Bởi vì, lại vẫn phải nhắc, Ä‘iá»u đó không tránh khá»i, tuy là nói ra thì sợ mất tÃnh chất thần thánh của "cuá»™c chiến tranh chÃnh nghÄ©a của dân tá»™c". Những ngÆ°á»i dân di dá»i sau 1975 (dân Tà y, Nùng đến Bù Äăng, Thái Bình và o Bình DÆ°Æ¡ng, Sông Bé, Hà Nam Ninh và o Bảo Lá»™c, Thuáºn Hải, ngÆ°á»i trên vùng Gia Lai, Kontum...) chắc trà n ngáºp vì số đông Việt, hẳn không có cÆ¡ há»™i giao tiếp thân máºt vá»›i ngÆ°á»i bản thổ. Xa vá» phÃa bắc, lại là chuyện của các ông quan tây ta lên vùng ngÆ°á»i Thái được chủ nhân Ä‘em vợ con "chiêu đãi". (Chứng nhân riêng biệt của kẻ nà y là má»™t nhân váºt trong đại gia đình, tuy ông lão lại dại gì nói vá»›i thằng bé là mình từng được thụ hưởng cái phúc ấy!) NgÆ°á»i lÃnh Tây tiến thá»±c thà tá»™i nghiệp bị "nhân dân" mắng: "Mà y không có... hay sao?" nhÆ°ng các cán bá»™ thì "biết hết". Tuy nhiên vá»›i tầng lá»›p trên, và công khai, thì sá»± kì thị giá»›i tÃnh trong tÆ°Æ¡ng quan Ä‘a số thiểu số vẫn không tránh khá»i.
Nhà nho lại cái
Nho sÄ© Việt từ lúc muốn là , và trở thà nh tầng lá»›p trà thức truyá»n thống, đã phải chịu hai áp lá»±c chÃnh: áp lá»±c từ tÃnh chất tầng lá»›p xuất thân của mình và áp lá»±c từ kiến thức ngoại lai thu nháºn. Hai Ä‘iá»u ấy khiến tạo nên tÃnh chất các sản phẩm được cho ra Ä‘á»i, cùng lúc vá»›i những cung cách ứng xá» trong tình thế có áp lá»±c nặng ná» từ bên trên và sá»± trống rá»—ng quần chúng đồng Ä‘iệu là thuyết ở phÃa dÆ°á»›i.
Nhắc lại, dÆ°á»›i hệ thống cai trị bằng tông tá»™c của LÃ, Trần, nho sÄ©?chỉ là "gia thần", cái tên được xác nháºn bởi ông chủ Trần. Vì kiêu ngạo vá»›i kinh sách há»c được, loại kinh sách từ NÆ°á»›c lá»›n Ä‘Æ°a tá»›i vốn có bản chất Ä‘á»™c tôn từ căn bản, nhÆ°ng lại được ứng dụng qua những thân xác mang địa vị thấp kém ở địa phÆ°Æ¡ng, nên các sá» quan tha hồ mắng chá»i ngÆ°á»i vắng mặt mà né tránh ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i, nên Chu An là m Thất trảm sá»› mà khi được trao quyá»n lại giáºt mình, là m cao né tránh. Không Ä‘iá»u gì chứng tá» rõ hÆ¡n khi thấy ngÆ°á»i có quyá»n - và ở và o cái thế ứng dụng há»c và hà nh nhÆ° Hồ Quý Li, chê má»™t nho sÄ©: "Biết mấy chữ mà (dám) nói chuyện Hán, ÄÆ°á»ng!" Vá»›i Háºu Lê, khi kinh sách phổ biến rá»™ng rãi hÆ¡n vá»›i tÃnh chất tuyển lá»±a qua thi cá» Ä‘á»u đặn hÆ¡n, có hệ thống hÆ¡n thì nho sÄ© tuy phồn tạp hÆ¡n nhÆ°ng vẫn không thấy địa vị mình đổi khác để có thể tá»± đổi thay. Lê Thánh Tông vẫn đái và o mÅ© quan - nhÆ° Hán Cao Tổ xÆ°a, vẫn mắng sà n sạt nho thần, sai giết ngÆ°á»i - rồi phản tỉnh, tá»± phê.
NhÆ°ng nho sÄ© lại xuất thân từ đám dân chúng không những đã má» mịt vá»›i lá»i Thánh dạy mà lại còn có lối sống thÆ°á»ng trá»±c không còn gì xa hÆ¡n: sá»± biểu lá»™ dục tÃnh là thÆ°á»ng trá»±c, bình thÆ°á»ng, những Ä‘iá»u mà nho sÄ© lại không được nói, không có chữ để diá»…n tả. Hãy Ä‘á»c lại những bà i thÆ¡ văn chữ Hán bị rà ng buá»™c từ trong lúc luyện táºp thi cá» mà há» chÆ°a thoát nổi dù để Ä‘em ra thù tạc, ngâm vịnh riêng tÆ°. Vòng ká»m toả của chữ Hán vá»›i ná»™i dung được há»c táºp khiến há» chỉ có thể trôi nổi trong các sáo ngữ không dÃnh lÃu gì tá»›i cuá»™c sống thá»±c của há», cuá»™c sống gắn liá»n vá»›i những suy nghÄ© bằng ngôn từ bản xứ, thế mà lại chÆ°a có hình thức biểu hiện: chữ viết. Cố gắng tìm ra má»™t dạng chữ thì quốc ngữ ấy cÅ©ng còn bị rà ng buá»™c bằng chữ Hán vay mượn. Tuy nhiên, có còn hÆ¡n không, và thứ văn tá»± Nôm đó cÅ©ng phải trải qua má»™t thá»i gian dà i để thà nh hình. Ta có thể bắt đầu vá»›i bà i thÆ¡ của chà ng Ä‘iếm Ô Lôi ở LÄ©nh Nam chÃch quái và thÆ¡ quốc ngữ của Nguyển Trãi, Nguyá»…n Bỉnh Khiêm để thấy chặng Ä‘Æ°á»ng hình thà nh gáºp ghá»nh nhÆ° thế nà o. Hai chữ "song viết" là m khổ ngÆ°á»i nghiên cứu ngà y nay chắc cÅ©ng phải là m cá»±c nhá»c ngÆ°á»i xÆ°a không Ãt. Chỉ đến khi loạn lạc tiếp theo là m giảm bá»›t áp lá»±c kinh sách, đồng thá»i vá»›i Ä‘Æ°á»ng tiến thân bằng khoa cá» tuy vẫn còn Ä‘á»u đặn theo lối nhân tuần nhÆ°ng không còn là lối duy nhất dẫn đến quyá»n tÆ°á»›c, sang già u, chữ quốc ngữ nôm má»›i phát triển theo vá»›i Ä‘Ã tiến lên đông đúc của đám ngÆ°á»i Ãt há»c (nho). Loạn lạc, võ tÆ°á»›ng cÅ©ng là m quan được; Trịnh cần tay chân nhiá»u nên hoạn quan cÅ©ng chẳng cần há»c lắm. Giao thÆ°Æ¡ng mở rá»™ng, thÆ°Æ¡ng nhân tuy không được sá» quan hé mở cho má»™t lá»i mà vẫn hiện diện trên bia đá lÆ°u truyá»n háºu thế, kể chuyện là m chùa, xây đình, mở chợ... cả khi Ä‘em tiá»n giúp cho là ng xã thanh toán việc quan. Cho nên thế kỉ XVIII, nhất là ná»a sau, đã thấy sá»± phồn tạp của sách vở chữ nôm khiến cho chúa Trịnh đại diện chÃnh giáo thấy địa vị chữ thánh hiá»n lung lay, phải lên tiếng ngăn cấm. Äà ng Trong đặc biệt hÆ¡n vì Ãt nhiá»u thoát ra ngoà i áp lá»±c của kinh sách nên từ thế kỉ XVII đã có những truyện thÆ¡ nôm có tên tác giả, trÆ°á»›c cả miá»n Bắc vá»›i Trinh thá», Trê cóc vá»›i văn từ khúc khuá»·u, không thấy ai nháºn là chủ nhân.
Thế là các nho sÄ© có phÆ°Æ¡ng tiện tá» bà y tâm tình của mình dà n trải hÆ¡n, thà nh thá»±c hÆ¡n. Tất nhiên lúc nà y không thể có má»™t thứ văn chÆ°Æ¡ng cá nhân chủ nghÄ©a xuất hiện ở Äại Việt, nÆ¡i má»™t thể chế chÃnh trị còn ká»m hãm con ngÆ°á»i theo vá»›i má»™t cÆ¡ sở đạo là đem từ phÆ°Æ¡ng Bắc cà ng lúc cà ng khắc nghiệt. NgÆ°á»i ta phải lén lút náu hình, "núp bóng Ä‘Ã n bà ": Tần cung nữ oán Bái Công văn, Cung oán ngâm khúc. Nhà nho khi mượn lá»i nữ đã trở thà nh lại cái. Sá»± biến hình, dù trong tâm tưởng, và vô ý thức, cÅ©ng đã có nguyên nhân từ sá»± đè nén của quyá»n lá»±c chÃnh trị, của đạo là gay gắt bóp má»m con ngÆ°á»i. (Dân cải tạo từng ngạc nhiên khi thấy các anh bá»™ Ä‘á»™i ngoe nguẩy tay chân.) Dạng hình mượn (là m ngÆ°á»i nữ) phối hợp vá»›i sá»± má»m yếu tâm tÃnh, đủ cho sá»± giả trang của nho thần che mắt được quyá»n lá»±c bên trên. Và thế là Äại Việt có má»™t thà nh phần văn chÆ°Æ¡ng lại cái.
Lúc sÆ¡ khởi, và cÅ©ng có thể vì khả năng tác giả, sá»± giả trang còn lá»™ nét vụng vá». NgÆ°á»i cung nữ của Ôn NhÆ° Hầu lá»™ rõ chân tÆ°á»›ng võ biá»n:
Giang tay muốn dứt tơ hồng,
Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra!
và kể chuyện đêm tân hôn say sÆ°a, táo bạo nhÆ° niá»m hoan lạc của chà ng trai Nguyá»…n Gia Thiá»u nghỉ đêm ở nhà hát cô đầu. NhÆ°ng có lẽ không ai giả gái trong văn thÆ¡ thà nh công hÆ¡n Phan Huy Ãch.
Thế kỉ XVIII, XIX, theo vá»›i Ä‘Ã chung, cÅ©ng là lúc xuất hiện các nữ sÄ© dà i hÆ¡i trên thi văn Ä‘Ã n Việt. NgÆ°á»i ta nói đến Äoà n Thị Äiểm vá»›i bản dịch Chinh phụ ngâm, Công chúa Ngá»c Hân vá»›i Ai tÆ° vãn, và Hồ Xuân HÆ°Æ¡ng vá»›i những bà i thÆ¡ đầy dục tÃnh táo bạo... Và tất cả Ä‘á»u nhÆ° những huyá»n thoại phát sinh từ thà nh kiến Ä‘Æ¡n giản hoá giá»›i tÃnh.
Vá»›i nà ng công chúa không bị lạc loà i nhÆ° ngÆ°á»i xÆ°a (Má»™t Ä‘i từ biệt cung vua, Có vỠđâu nữa đất Hồ ngà n năm) nhá» có ông Quang Trung uy vÅ© trùm trá»i, nên Lê Ngá»c Hân cÅ©ng dá»… được thông cảm là đã là m bà i vãn dà i khóc ông chồng anh hùng. Không có gì sai hÆ¡n. CÅ©ng giống nhÆ° bảo Lá»™ bố văn là của Là ThÆ°á»ng Kiệt, Hịch tÆ°á»›ng sÄ© là của Trần Quốc Tuấn (tuy chắc ông cÅ©ng có liếc qua), hay vá»›i chuyện Ä‘Æ°Æ¡ng đại, bảo Toà n táºp Äá»— MÆ°á»i in để lấy tác quyá»n vá»›i lượng ấn phẩm lá»›n theo tiêu chuẩn sổ Tông Äản, là của ông cá»±u Tổng bà thÆ°, cá»±u Cố vấn váºy. Không có bằng chứng theo kiểu "all rights reserved" thì ta hãy theo sá»± nghi ngá» hữu là của ông Hoà ng Xuân Hãn mà cho rằng Ai tÆ° vãn là của danh sÄ© Phan Huy Ãch là m ra. Bởi vì nó giống (cái nà y là của tui!) vá»›i trÆ°á»ng hợp bản dịch Chinh phụ ngâm khúc thÆ°á»ng cho là của Äoà n Thị Äiểm.
Bằng lòng hay không bằng lòng thì chúng ta là ngÆ°á»i của thá»i đại ngà y nay, trÆ°á»›c khi có bằng chứng khác đánh đổ, chúng ta phải theo xác định của ông Hoà ng Xuân Hãn và Nguyá»…n Văn Xuân. Tháºt ra thì ngoà i bằng cá»› rà nh rà nh kiểu hà ng chữ "Tác giả giữ bản quyá»n" không tìm đâu ra, những ngÆ°á»i bênh vá»±c nữ quyá»n cÅ©ng có bằng cá»›. Thông thÆ°á»ng, khó có thể tin ai không phải là đà n bà mà viết được những câu:
Nghe trước có đấng vương Thang, Võ.
Công nghiệp nhiá»u tuổi thá» thêm cao,
Mà nay áo vải cỠđà o.
Giúp dân dựng nước xiết bao công trình.
(Chắc có thể tìm ra những câu má»m hÆ¡n, nhÆ°ng ngÆ°á»i viết không có bản văn trong tay, Ä‘Ã nh lấy lại trong quyển sách cÅ© váºy.)
Hay:
Quân Ä‘Æ°a chà ng ruổi lên Ä‘Æ°á»ng,
Liá»…u DÆ°Æ¡ng biết thiếp Ä‘oạn trÆ°á»ng nà y chăng?
...
Dấu chà ng theo lớp mây đưa,
Thiếp nhìn rặng núi ngẩn ngơ nỗi nhà .
Tuy nhiên loại chứng cá»› trên lại là dá»±a trên thà nh kiến vá» sá»± phân biệt rạch ròi giá»›i tÃnh, rạch ròi vá» phÆ°Æ¡ng diện sinh là và quan Ä‘iểm đạo là Nho vá»›i sá»± phân biệt rõ rà ng vá» bổn pháºn, tâm cảm. Chúng ta cÅ©ng muốn bà Äoà n Thị Äiểm là tác giả bản dịch thÆ°á»ng dùng kia nhÆ°ng không thể, hay chÆ°a thể, cãi lại chứng cá»› của ông Hoà ng Xuân Hãn. Dòng là luáºn có thể đúng suốt má»™t tiến trình bắt đầu bằng cái sai nhÆ°ng không thể cải đổi được chứng cá»› căn bản. Vấn Ä‘á» là trở lại vá»›i cái đúng ban đầu và tìm cách giải thÃch sao lại có sá»± (ta tưởng là ) ngược ngạo kia. Bản văn đã có tác giả thì chỉ tìm nguyên nhân ở chÃnh tá»± thân tác giả. Lá»i ngâm khúc đã nhuần nhuyá»…n giá»ng Ä‘Ã n bà thì phải hiểu là , Ãt ra lúc viết nên câu thÆ¡, tâm tình Phan Huy Ãch đã chuyển hoá thà nh Ä‘Ã n bà . Äó là tà i riêng của Phan Huy Ãch, nhÆ°ng cÅ©ng là kết quả của giáo dục Nho dồn ép con ngÆ°á»i ông, phát lá»™ trong thá»i kì uy thế thánh giáo sa sút, có má»™t anh dòng dõi thÆ°Æ¡ng nhân (Nguyá»…n Hữu Chỉnh) chê "nhà nho nói khoác", cùng lúc vá»›i sá»± dá»n sẵn nhuần nhuyá»…n cho cách phát biểu tâm tình bằng ngôn từ bản xứ.
Phan Huy Ãch chỉ núp bóng má»™t nhân váºt tưởng tượng, và còn giữ lại lá»i của tầng lá»›p sang cả của ông, nhÆ°ng những ngÆ°á»i sau ông lại núp bóng má»™t nhân váºt có tháºt: Hồ Xuân HÆ°Æ¡ng, để thoả mãn má»™t ẩn ức có tháºt, lâu dà i, phổ biến trong dân chúng. Và điá»u nà y thì lại phải đợi đến khi Nho Giáo tà n tạ, khoa cá» bãi bỠđể cái giống bị đè nén lâu ngà y, nổi lên. (Xem Äà o Thái Tôn, Hồ Xuân HÆ°Æ¡ng - Tiểu sá» - Văn bản - Tiến trình huyá»n thoại hoá, Nxb. Há»™i nhà văn, Hà Ná»™i 1999. Chú ý các năm xuất hiện loại thÆ¡ nà y.)
Nhà nho chỉ đổi giống tâm tình, khác với một loại đồng liêu khác, thay đổi thể xác mà có khi tâm tình, thể chất còn nguyên là đà n ông: các hoạn quan.
Last edited by Tepga; 09-05-2009 at 10:25 AM.
Lý do: xóa bỠnội dung nhạy cảm
|
08-05-2009, 04:02 PM
|
|
Cái Thế Ma Nhân
|
|
Tham gia: Jan 2009
Äến từ: tuyệt vá»ng
Bà i gởi: 620
Thá»i gian online: 1 giá» 55 phút 51 giây
Thanks: 410
Thanked 572 Times in 124 Posts
|
|
Kỳ 2: *** và triá»u đại
GIá»NG Äá»°C VÀ GIá»NG CÃI TRÊN TRIỀU ÄÃŒNH
Khi Thánh giáo lên ngôi
Rõ rà ng từ triá»u (Háºu) Lê, nhất là từ Lê Thánh Tông (1460-1497), ý thức hệ Nho giáo đã được chấp nháºn là chÃnh thống từ trên tá»™t đỉnh quyá»n hà nh - Ãt ra là trên đại thể và là thuyết, để hÆ°á»›ng dẫn tổ chức chÃnh trị và cách hà nh xá» cá nhân.
Công cuá»™c cải cách lá»… nhạc diá»…n tiến trong sá»± giằng co giữa bảo thủ và đổi thay, nằm cả trong quan Ä‘iểm của hai phe đối nghịch vá»›i đại diện là LÆ°Æ¡ng Äăng và Nguyá»…n Trãi nhÆ°ng căn bản vẫn là "phá»ng theo quy chế của nhà Minh" Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Tổ chức há»c hà nh thi cá» nhặt nhiệm, thÆ°á»ng xuyên hÆ¡n thá»i trÆ°á»›c đã Ä‘em những nguyên tắc Nho Ä‘i và o tầng lá»›p dân chúng rá»™ng rãi hÆ¡n. Cho nên những gÆ°Æ¡ng tiết nghÄ©a, những việc trừng trị các quan dân không theo "lá»…" cÅ©ng được ghi nháºn nhiá»u hÆ¡n.
Vợ goá của Nguyá»…n Văn Äiá»u là tiết phụ được cấp bảng và ng (1456). NgÆ°á»i ta truy tặng cả những nhân váºt trong quá khứ: Lê Thị Liá»…n (ghi được cả tên há»), vợ Túc vệ LÆ°Æ¡ng Thiên TÃch Ä‘á»i Hồ, có nhan sắc, goá chồng sá»›m, không con, ở váºy, được biểu dÆ°Æ¡ng (1437). Trong lúc đó thì Quốc tá» giám sinh Lê Tá» Dục dụ dá»— vợ cả, vợ lẽ của ngÆ°á»i khác (mắc cùng các tá»™i khác) liá»n bị xá» chém. Hà n lâm viện đãi chế VÅ© Văn Phỉ thông dâm vá»›i mẹ vợ, tuy bá» tiá»n chuá»™c tá»™i nhÆ°ng vẫn phải Ä‘i Ä‘Ã y, bất thÆ°á»ng khác vá»›i trÆ°á»ng hợp Trạng nguyên "Lợn" Nguyá»…n Nghiêu TÆ° (1448) vẫn cứ còn khoa bảng, là m quan triá»u đình. Ngay đến ngÆ°á»i có tên trong biển ngạch công thần (1429) nhÆ° Lê Thụ mà vẫn bị hặc tá»™i (đầu 1435) "Ä‘ang có quốc tang lại lấy vợ lẽ... không theo lá»…, phép". Bà DÆ°Æ¡ng Háºu được ngồi chung vá»›i hai ông chồng Äinh Tiên Hoà ng và Lê Äại Hà nh, nay phải di dá»i. Äến ông vua Hùng Quốc tổ được Ngô SÄ© Liên chế biến cÅ©ng bị chê mất ngôi chỉ vì ham ăn uống, vui chÆ¡i.
Quy chế Lá»… của Khổng Tá» rất gắt gao trong việc phân biệt giao tiếp trai, gái. Nam nữ không được ngồi lẫn lá»™n vá»›i nhau, không treo quần áo cùng chá»—, không dùng chung khăn lược, không trao váºt gì táºn tay... Nếu có trao, ngÆ°á»i nữ phải cầm má»™t cái thúng, không có thúng thì hai bên ngồi xuống đặt váºt xuống đất rồi má»›i nháºn của nhau. (Kinh Lá»…, Nguyá»…n Tôn Nhan trÃch dịch, Nxb. Văn há»c 1999, tr. 41, 135). Nguyên tắc "trai gái không được tắm chung" đã được Ä‘á» ra trong "24 Ä‘iá»u giáo huấn" của thá»i Hồng Äức. Chắc là bắt chÆ°á»›c của Äại Việt nên và i thế kỉ sau đó, má»™t giáo phái Tin Là nh MÄ©, Giáo phái Shakers cÅ©ng chủ trÆ°Æ¡ng nam nữ ăn riêng, là m lá»… riêng, không được bắt tay nhau, cả đến ngăn cấm tình dục nữa. Chỉ vì giáo chủ " Mẹ Lee" của giáo phái nà y đã má»™ng thấy mình trở lại VÆ°á»n Äịa Äà ng, gặp cảnh ông AÄ‘am bà Êvà giao hợp để từ việc đó, phát sinh muôn Ä‘á»i phiá»n luỵ khổ ải cho nhân loại. (Reay Tannahill, tr. 187). Thánh Tông lại muốn vÆ°Æ¡n lá»… giáo đến cả các dân tá»™c thiểu số nên sắc chỉ 1470 cÅ©ng nhắc đến việc trị tá»™i những ngÆ°á»i Man lấy vợ cả, vợ lẽ của anh em đã chết rồi, cho là phạm đến luân thÆ°á»ng đạo là (nhÆ° khi mắng chá»i vua Chiêm) mà không biết rằng đó là tục lệ thÆ°á»ng của há». Và chắc Thánh Tông cÅ©ng không biết rằng ngay trên vùng quyá»n lá»±c trá»±c tiếp của ông, ngÆ°á»i dân cÅ©ng chỉ quan tâm đến má»™t ná»a của má»™t trong 24 Ä‘iá»u giáo huấn kia. Nhà văn Chu Tá» còn thấy ở gần quê ông, phụ nữ vẫn tắm truồng và có lần cáºu bé Chu Văn Bình (lén Ä‘i coi) đã bắt quả tang ông thầy khả kÃnh của mình cÅ©ng lảng vảng gần đó!
Lê Thánh Tông mắng chá»i bá»n man di má»i rợ nhÆ°ng cÅ©ng không ngá» con cháu mình lúc thất thế cÅ©ng lâm và o vòng loạn dâm nhÆ° ai. Lê Thần Tông Duy Kì (1607-1662) là cháu ngoại Trịnh Tùng, cháu gá»i Trịnh Tráng bằng cáºu, thế mà phải chịu là m rể ông nà y, lại lấy bà vợ có 4 con của ông bác há» Lê Trừ bị Tráng giam trong ngục, hà nh Ä‘á»™ng bị triá»u thần can ngăn, nhÆ°ng trÆ°á»›c sá»± thể bị áp bức Ä‘Ã nh chỉ có thể ngáºm ngùi than van! Chỉ vì há» Trịnh trong thế không thể cÆ°á»›p ngôi Lê thì để con cháu là m hoà ng háºu, là m vua thay mình. TÃnh chất tÆ°Æ¡ng tranh của các dòng há» lá»›n Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i khiến há» dùng nhân váºt nữ là m thế kết giao, hoà hợp tạm thá»i, không kể gì đến lá»i Thánh dạy. Nguyá»…n Hoà ng khi vá» Nam (1600), đã để con cháu là m tin ở đất Bắc, thấy chÆ°a đủ, bèn gả con gái cho Trịnh Tráng, nghÄ©a là ngÆ°á»i ông-cáºu trở thà nh cha vợ! Loại incest vì nhu cầu chÃnh trị nhÆ° thế là chuyện thông thÆ°á»ng của khắp nÆ¡i, không riêng gì Äại Việt.
Äá»i sống vốn không phải chỉ là chuyện của sách vở nhÆ° đã thoáng thấy trong các trÆ°á»ng hợp bị trừng trị, là m cá»› hoà hợp hoà giải kể ở trên. Cái nghá» xÆ°a nhÆ° trái đất, đầu tiên của nhân loại (trÆ°á»›c nghá» thầy thuốc) cÅ©ng được ghi lại cẩn tháºn và o Ä‘á»i Lê, thá»i ông vua nối nghiệp cha, thấy không cần sá»a đổi gì nhiá»u vì coi là đã đạt đến tá»™t đỉnh của văn minh. Äầu năm má»›i (1501), Hiến Tông vá» Tây Kinh thăm quê cha đất tổ, ra lệnh cấm các quan không được mang theo vợ con, **, để "bừa bãi tình dục". Chữ "nữ kÄ©" của Toà n thÆ° đã được các sá» quan Nguyá»…n thế kỉ XIX sá»a thà nh "nữ nhạc" vừa cho hợp vá»›i thể giá tầng lá»›p thanh cao của mình, vừa để khá»i thất kÃnh dÆ°á»›i mắt đấng quân vÆ°Æ¡ng sắp buông lá»i Châu phê. Má»™t chữ dùng ngắn ngủi không cho ta hiểu nhiá»u vá» sinh hoạt thÆ°á»ng tục đó của nhân loại nhÆ°ng cÅ©ng cho ta thấy ra má»™t tổ chức, lá»ng lẻo hay chặt chẽ thì không rõ, nhÆ°ng vẫn là má»™t tổ chức cung ứng sinh hoạt tình dục cho ngÆ°á»i có quyá»n thế, tiá»n bạc Ä‘i theo vá»›i thá»i thịnh trị, an bình tÆ°Æ¡ng đối của Lê Thánh Tông.
Tổ chức cung ứng tình dục đã phát triển rất Ä‘a tạp ở mẫu hình Trung Quốc của Äại Việt và o thá»i Tống, Nguyên, Minh - cùng lúc vá»›i Lê. Äất Hà ng Châu nổi danh của Tống có các hoa thất, ở cấp bá»±c thấp nhất, do nhà nÆ°á»›c quản lÃ, dà nh cho lÃnh tráng, thuá»· thủ và cả dân nghèo tìm vui. "Gái" ở đây là chiến lợi phẩm từ nÆ°á»›c bại tráºn, là vợ con tù phạm, lÆ°u Ä‘Ã y. Ở cấp bá»±c giữa là tá»u gia, đôi lúc do Bá»™ Công quản lÃ, dà nh cho quan chức, nÆ¡i có "cÆ¡n vui suốt sáng tráºn cÆ°á»i thâu đêm" vá»›i gái đẹp, rượu ngon chuốc trong chén bạc, vá»›i cao lÆ°Æ¡ng mÄ© vị, thắp đèn mà u, phát sinh ra từ ngữ thanh/hồng lâu để thêm cho MÄ© táºp há»p "red light district" khi theo lÆ°u dân tìm quý kim ở Núi Và ng CÅ© (San Francisco) và o cuối thế kỉ XIX. Ở cấp bá»±c cao nhất, bảo trợ do quý quan, cá»± phú, văn nghệ sÄ© là má»™t loạt tên: ca thất, ca kÄ© thất, trà gia, mà khách là ng chÆ¡i khi má»›i bÆ°á»›c qua cá»a đã phải bá» và i quan tiá»n ra mắt vá»›i "chén trà tìm hoa", rồi lên lầu tốn thêm và i quan vá»›i chung rượu, để thấy mặt ngÆ°á»i đẹp dà nh cho chá»n lá»±a, rồi cÆ¡m rượu, rồi ca múa, má»—i tiết mục trải qua là nghi lá»…, là tiá»n tung "trăm nghìn đổ má»™t tráºn cÆ°á»i nhÆ° không" nhÆ°ng cÅ©ng xứng đáng vá»›i cao lÆ°Æ¡ng mÄ© vị, khung cảnh ngÆ°á»i đẹp lụa là gấm vóc chiá»u đãi, trong căn phòng có sưởi ấm mùa đông, bầu nÆ°á»›c đá là m mát mùa hè. (Reay Tannahill, tr. 191-193). Cô Kiá»u than "thanh lâu hai lượt" nhÆ°ng chắc lần đầu đã ở đây gặp Thúc Sinh, sau má»›i hạ giá "mắt xanh" vá»›i Từ Hải ở thanh lâu thá»±c sá»±.
Ở Äại Việt không thấy nhà nÆ°á»›c bao cấp hay tổ chức vá»›i nhân dân cùng là m công việc nà y. Có má»™t khÃa cạnh của má»™t tổ chức không lên đến cấp báºc trung Æ°Æ¡ng nhÆ°ng ở khu vá»±c hà nh chÃnh thấp đã gây nên tai tiếng dÆ°á»›i mắt vua quan thấm nhuần kinh sách. Từ khi đình thà nh láºp cuối thế kỉ XV, tổ chức Hát cá»a đình vá»›i từng nhóm chuyên nghiệp nháºn thù lao từ là ng xã có sinh hoạt đó, có thể mua bán, trao đổi sinh hoạt nà y để kiếm lợi hay là m phÆ°Æ¡ng tiện cho là ng xã giải quyết túng thiếu trong việc quan. Các tổ chức nà y có khi mở rá»™ng tầm hoạt Ä‘á»™ng theo vá»›i sá»± thà nh láºp các giáo phÆ°á»ng, nhÆ°ng tÃnh chất cấp thấp của chúng khiến cho sinh hoạt các thà nh phần không xa rá»i nếp sống phóng túng tá»± nhiên thÆ°á»ng nháºt, khác vá»›i sá»± câu thúc triá»u đình muốn có. Äó là đầu mối của sá»± khinh miệt "xÆ°á»›ng ca vô loà i" mà những ngÆ°á»i dù bất mãn vá»›i quan niệm trên cÅ©ng không thể phủ nháºn những bằng cá»› còn xuất hiện mãi đến ngà y nay. Äà o vá»›i kép, Ä‘Ã o chÃnh vá»›i bầu gánh, vá»›i chức quyá»n địa phÆ°Æ¡ng, có khi trở thà nh má»™t tầng lá»›p mãi dâm không chuyên nghiệp, khuất lấp mà vẫn có đó trong sinh hoạt xã há»™i thÆ°á»ng được mô tả là thanh cao dÆ°á»›i ngòi bút của sá» thần.
Các dấu vết ấy phải nhá» các biến loạn má»›i bà y tá» ra dÆ°á»›i ngòi bút của những nho sÄ© nhân dịp thoát được sá»± ká»m thúc của "cÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng đạo lÃ" để sống buông thả - tuy theo lẽ thÆ°á»ng cÅ©ng tránh né bằng văn từ hoa mÄ©. Äò sông HÆ°Æ¡ng không phải đợi tá»›i thá»±c dân Pháp má»›i có, vì các bà i Nam bình, Nam ai Ä‘i theo các câu hò mái đẩy, tuy không chứng cá»› vá» thá»i Ä‘iểm nhÆ°ng rõ rà ng là xuất hiện từ rất lâu. Nguyá»…n Du đã thưởng thức tiếng Ä‘Ã n của ngÆ°á»i ca kÄ© thà nh Thăng Long, cùng vá»›i đám quân tÆ°á»›ng Tây SÆ¡n chắc là há hốc mồm theo vá»›i tiếng nhạc lá»i ca. Sao lại có thể nghÄ© rằng "cầm giả" nà y chỉ hát là m vui cho tác giả Truyện Kiá»u mà lúc khác không là m việc nhÆ° ngÆ°á»i kÄ© nữ bến Tầm DÆ°Æ¡ng xÆ°a kia? NgÆ°á»i của nhà thế gia nà y không giã từ Thánh Khổng má»™t thá»i gian lâu dà i thì hẳn không biết đến "NÆ°á»›c vá» lá»±u, máu mà o gà ", không thể viết những câu nhÆ°: "Rõ rà ng trong ngá»c trắng ngà , Dầy dầy sẵn đúc má»™t toà thiên nhiên" được. Thi sÄ© ngắm nghÃa, trầm trồ rồi câu thÆ¡ vụt ra nhÆ° má»™t thứ orgasme qua thi tứ, má»™t thứ khoái trá được giải thoát của kẻ phải chịu ép mình trong ká»m thúc lâu ngà y. TrÆ°á»›c ông má»™t chút, nho sÄ© võ biá»n Ôn NhÆ° Hầu Nguyá»…n Gia Thiá»u tả cảnh ân ái "Bóng dÆ°Æ¡ng lồng bóng đồ mi cháºp chùng", theo cách nói khác vá»›i của bình dân "Gặp thằng vua phải gió nó đè em cung nữ ra". Ở những nÆ¡i có các "Hồng Hồng, Tuyết Tuyết má»›i ngà y nà o còn chá»a biết cái chi chi" vừa cho thấy má»™t tình trạng mại dâm trẻ em vá» phÃa chủ chứa, mà cÅ©ng tá» rõ khuynh hÆ°á»›ng Æ°a thÃch trẻ em ở các nhà nho Ä‘i tìm thú vui ngoà i văn thÆ¡. ChÃnh từ nÆ¡i nà y cÅ©ng nảy ra thảm cảnh gia đình nhÆ° của Tản Äà Nguyá»…n Khắc Hiếu, hay các chuyện chÃnh trị lá»›n lao vá»›i trÆ°á»ng hợp Thủ tÆ°á»›ng tÆ°Æ¡ng lai Trần Trá»ng Kim vì Ä‘i hát ả Ä‘Ã o chung vá»›i ngÆ°á»i thân Nháºt bị Pháp vây bắt (DÆ°Æ¡ng Bá Trạc), nên phải lẩn trốn để rồi thà nh nhà chÃnh trị ngÆ¡ ngáo trong thá»i đại chỉ cần đến quần chúng, âm mÆ°u, bạo lá»±c. (Dẫn chứng từ Hoà ng Văn ChÃ).
Äã nói nhà nÆ°á»›c Äại Việt không dÃnh dáng gì đến tổ chức mãi dâm. Dân chiến bại được ban cho các quan có công vá» là m nô, vợ con tù phạm, kể cả vợ con các cá»±u công thần (nhÆ° trÆ°á»ng hợp vợ Äại tÆ° đồ Lê Sát), ban cho quan Ä‘Æ°Æ¡ng chức. Lê TÆ°Æ¡ng Dá»±c đánh thắng Uy Mục rồi "sá» dụng" phi tần của ông nà y cÅ©ng có thể coi là má»™t trÆ°á»ng hợp chiếm Ä‘oạt chiến lợi phẩm. Tuy nhiên rõ rà ng là có tổ chức mãi dâm trong dân chúng nhÆ° đã thấy ở trên. Äiá»u nà y không tránh khá»i vì tổ chức thÆ°Æ¡ng nghiệp tuy bị chèn ép nhÆ°ng vẫn phát triển vá»›i các chứng tÃch từ rất xÆ°a. "Chợ Äông" không phải chỉ xuất hiện vá»›i Trần mà đã phồn thịnh cả trong thá»i Bắc thuá»™c. Cao Biá»n mua chuá»™c thần Long Äá»™/Äá»— bằng cách tạc tượng đồng, rồi quay trở lại là m bùa yểm trấn áp không được, Ä‘Ã nh chịu thua "trở vá» Bắc". Thá»i Là Thái Tông, "chợ Äông mở rá»™ng thêm, huyên náo tấp náºp", Ä‘á»i Trần uy thế chợ lá»›n lên cùng vá»›i tÆ°á»›c phong của vua, nên ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i thấy "lá»a cháy ba lần thiêu chẳng hết" (thÆ¡ Trần Quang Khải, bản dịch Việt Ä‘iện u linh táºp). Vua Là muốn dá»i Ä‘á»n Ä‘i chá»— khác vẫn không xong, chỉ vì thần là tượng trÆ°ng cho sinh hoạt thÆ°Æ¡ng mãi. Chợ đông ngÆ°á»i, sinh hoạt phồn thịnh nên Trần muốn chém ngÆ°á»i "phỉ báng nhà nÆ°á»›c" để thị chúng cÅ©ng Ä‘em ra xỠở đây (1283). BÆ°á»›c phát triển má»›i của Lê hẳn là là m mất cái tên Bụng Rồng mang tÃnh cách phong thuá»· rÆ¡i rá»›t của ÄÆ°á»ng Äạo Giáo mà thay và o cho hợp vá»›i thá»i đại Tống, Nguyên, là ông thần cụ thể của thÆ°Æ¡ng nghiệp, thần Bạch Mã Balaha, còn tá»›i bây giá». Thế thì tuy không được nhÆ° Trung Quốc, nhÆ°ng Äại Việt cÅ©ng có má»™t bá»™ pháºn thÆ°Æ¡ng nhân khuất lấp dÆ°á»›i mắt nho sÄ© mà vẫn thÆ°á»ng trá»±c, để kéo theo sinh hoạt riêng Ä‘i vá»›i tiá»n bạc rủng rỉnh, trong đó có sinh hoạt gái. Các ông quan của Lê Hiến Tông Ä‘i vá» Tây Kinh hẳn là mang nguồn cung cấp từ chợ Äông nà y.
DÆ°á»›i không theo Lá»… thì vua việc gì phải báºn tâm. Quan nhÆ° Nguyá»…n LÄ©nh lấy em gái Mạc Äăng Dung sau khi có đến 10 vợ lẽ thì vua tam cung lục viện là chuyện Ä‘á»i thÆ°á»ng. Cho nên sá» thần lại có dịp chê các ông vua say đắm tá»u sắc. Vẫn biết sá»± suy sụp của má»™t triá»u đại nhìn dÆ°á»›i mắt sá» gia vá» sau là do nhiá»u nguyên nhân khác sâu xa hÆ¡n, nhÆ°ng vá»›i thá»i đại mà quyá»n bÃnh táºp trung và o má»™t gia đình, có các nguyên tắc đạo là là m ná»n tảng cho sá»± an nguy của đất nÆ°á»›c thì hạnh kiểm của má»™t ông vua cÅ©ng có phần góp và o sá»± đảo lá»™n chÃnh tình.
Lê xuất thân từ tù trưởng phụ đạo, rõ rà ng và o những ngà y đầu của triá»u đại vẫn mang dấu vết cÅ©. Äánh nhau vừa xong thì có lệnh cho các đầu mục trở vá» quê cÅ© già nh lại ruá»™ng đất bị lấn chiếm. Quan xuất thân từ đầy tá»› (Äinh Lá»… 1368-1449, Nguyá»…n Xà 1397-1465, TrÆ°Æ¡ng Lôi), từ chủ đất lên là m bá»™ pháºn của chủ nÆ°á»›c, coi đây là dịp để thanh toán háºn thù, giống nhÆ° từ lúc còn tranh già nh xẻo ruá»™ng, bá» mÆ°Æ¡ng. Tám năm sau khi Minh vá» nÆ°á»›c (1434), TÆ° không Lê Ngân sai bắt tá»™i theo giặc (lúc trÆ°á»›c) của má»™t ngÆ°á»i cùng là ng để trả thù việc tranh ruá»™ng vá»›i gia nô của mình mà có nói "và i lá»i bất kÃnh" (quen miệng cứ tưởng nhÆ° hồi còn chung cà y cuốc cÅ©!) Äại tÆ° đồ Lê Sát nói: "Nay bá»n ta có quyá»n thế mà thù hằn ngÆ°á»i là ng thì là m thế nà o chẳng được? Sau nà y lỡ ta hết quyá»n thế rồi chả lẽ con cháu ta gánh chịu tai hoạ thù oán sao?" Ngân quát rằng: "Con cháu nó còn biết gây oán, con cháu ta lại không biết trả thù hay sao?" Câu chuyện cho ta thấy má»™t ngÆ°á»i nắm quyá»n chÆ°a tá»± tin ở ngôi vị của mình (Lê Sát), ngÆ°á»i khác (Lê Ngân) tuy là m vẻ gân guốc nhÆ°ng vẫn xá» trà nhÆ° hồi chÆ°a mang quyá»n tÆ°á»›c, cÅ©ng không tin ở sá»± vững và ng trong hiện tại có thể kéo dà i. Con cháu công thần tụ táºp giết ngÆ°á»i giữa chợ (1449). Äá»i ông vua cháu Nhân Tông còn chăng lÆ°á»›i săn trÆ°á»›c nhà (1449). Ông nà y bị giết (1460) có lá»… chiêu hồn. Ông vua con Thái Tông còn cầm cung bắn chim để đám thần tá» quen vá»›i sinh hoạt Thăng Long sang cả, phải dâng thÆ° chê trách (1435). Không trách được Ä‘iá»u đó vì ông đã lên ngôi không theo phép của Khổng Nho mà chắc là theo vá»›i truyá»n thống địa phÆ°Æ¡ng: em có thể kế ngôi anh. Không phải vì TÆ° Tá», con trưởng của Lê Lợi "ngông cuồng, báºy bạ(?)" nên bị truất phế mà từ lúc đầu (1429) TÆ° TỠđược phong Quốc vÆ°Æ¡ng thì Nguyên Long (Thái Tông) đã được phong là Hoà ng thái tá». Mâu thuẫn của vị thế phụ đạo cÅ© và hoà ng đế má»›i đã gây nên những rối loạn cung đình cá»™ng vá»›i những mâu thuẫn khác là m nên những biến Ä‘á»™ng buổi đầu Lê sÆ¡.
Ná»™i tình gia thất của Quốc/Quáºn vÆ°Æ¡ng TÆ° Tá» có chuyện ngÆ°á»i vợ lẽ bị ruồng bỠđược vừa mắt Hoà ng Nguyên Ã, má»™t ông phụ đạo khác ở Lạng SÆ¡n, cÅ©ng là má»™t nguyên nhân khởi loạn của ông nà y. Tổ chức cung đình chÆ°a đủ quy củ rà ng buá»™c nên ông vua thứ hai (Thái Tông) có bà vợ lá»›n quáºy phá tháºt dữ. Sá» quan cho là bà DÆ°Æ¡ng Thị Bà "lăng loà n kiêu căng" vì có con được phong Thái tá» nhÆ°ng hẳn vá»›i nguyên nhân khác, vì có chuyện vua "nÃn nhịn bao dung" và bà bị giáng chức vẫn "hằn há»c trong lòng không kiêng nể gì cả" - tất cả những triệu chứng viện dẫn Ä‘á»u là của tình trạng xung Ä‘á»™t ghen tuông tá»™t đỉnh mà khuôn phép "lá»… giáo" tá» ra chÆ°a đủ sức rà ng buá»™c bà vợ. Hai tháng sau khi bá» vợ (giáng là m thứ nhân), vua "ra lệnh-chỉ tuyển con gái đẹp ở các huyện". Thế mà bên mình vua đã có Lá»… nghi há»c sÄ© Nguyá»…n Thị Lá»™, "ngÆ°á»i rất đẹp, văn chÆ°Æ¡ng rất hay... ngà y đêm hầu bên cạnh", ba năm sau (1442) sẽ gây nên cái chết của ông vua 19 tuổi. Sá» quan ghi gá»n ghẽ mà nhiá»u ý:"Vua thức suốt đêm vá»›i Nguyá»…n Thị Lá»™ rồi băng." Sá» quan thế kỉ XIX, lại vẫn thói quen che đỡ quân vÆ°Æ¡ng, tuyệt đối tránh nói chuyện tÃnh dục, nên chuyển qua việc Thái Tông "mắc chứng sốt rét (?!)", Thị Lá»™ và o hầu, chẳng để vua là m phiá»n (!) gì nhÆ°ng vẫn bị tá»™i thà quân, gây vạ cho ông chồng già Nguyá»…n Trãi. Tá»± Äức gạt bá» danh hiệu "ngÆ°á»i hiá»n" thiên hạ gán cho Nguyá»…n Trãi vì "Trãi nếu là ngÆ°á»i hiá»n thì sá»›m liệu rút lui, ẩn náu tung tÃch... (trái lại) thả lá»ng cho vợ là m việc hoang dâm, vô liêm sỉ... (nên) cái vạ tru di cÅ©ng là do Trãi chuốc lấy." Ông vua không-thể-có-con nà y chắc không chú ý đến má»™t chi tiết khác của Toà n thÆ°: "Tháng 9 ngà y 9, giết bá»n hoạn quan Äinh Phúc, Äinh Thắng vì khi Nguyá»…n Trãi sắp bị hà nh hình, có nói là hối không nghe lá»i của Thắng và Phúc."
Vá»›i sá»± kiện nà y, thì theo ý Tá»± Äức, Nguyá»…n Trãi còn tệ hÆ¡n là không phải "hiá»n giả" nữa. NhÆ°ng hãy xét theo tÃnh cách má»™t mÆ°u thần nổi danh, của Nguyá»…n Trãi, ngÆ°á»i thấy được tình thế Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i của chÃnh mình, phải chá»n lá»±a Ä‘Æ°á»ng lối thoát thân mà kết quả tà n hại cho bản thân, cho gia tá»™c không phải là do ông kém cá»i. Sá»± xung Ä‘á»™t sau chiến tranh giữa Trần cÅ© và Lê má»›i, giữa truyá»n thống tông tá»™c Thăng Long và sức mạnh phụ đạo Lam SÆ¡n không phải là điá»u tưởng tượng mà ngÆ°á»i tôn vinh tinh thần Ä‘oà n kết dân tá»™c thá»i bây giá» có thể cho là chuyện vu khống xấu xa. Sá» quan Lê chỉ nói chuyện giết Trần Nguyên Hãn, Phạm Văn Xảo "ngÆ°á»i Kinh lá»™" bên lá» những sá»± kiện khác, nhÆ°ng ý định tránh né lá»—i của vua, đổ tá»™i cho các nịnh thần cÅ©ng là má»™t chỉ dấu của sá»± xung Ä‘á»™t không nằm trong tÃnh cách cá nhân mà có dạng táºp thể.
Võ tÆ°á»›ng đủ sức láºt đổ chÃnh quyá»n má»›i đã bị giết, nhÆ°ng có thể buông tha cho văn thần không nguy hiểm mà vẫn phải cần thiết cho việc trị nÆ°á»›c vốn nằm trong tay các võ tÆ°á»›ng Lam SÆ¡n chỉ có má»—i má»™t quyết định là "giết". Trong việc xá» tá» 7 tên ăn trá»™m vị thà nh niên (1435), Nguyá»…n Trãi nói chuyện nhân nghÄ©a, dẫn Kinh ThÆ° , Tả Truyện liá»n bị các Äại tÆ° đồ Lê Sát, Lê Ngân đùn, nói dá»—i: "Ông có nhân nghÄ©a có thể cảm hoá ngÆ°á»i ác thà nh thiện, xin giao chúng phiá»n ông cảm hoá cho." Nguyá»…n Trãi đã gặp xung Ä‘á»™t vá»›i LÆ°Æ¡ng Äăng trong việc chế định mÅ© áo, nhạc lá»… má»›i cho dòng há» cầm quyá»n từ lâu vốn chỉ biết mặc khố đâm trâu há»™i thá». (Quan tà i ông Lê TÆ°Æ¡ng Dá»±c +1516 còn có cái khố đấy!) Quan văn gốc Lam SÆ¡n cÅ©ng váºy: Ngôn quan, thái sá» Bùi Thì Hanh cùng vá»›i ông Lá»… bá»™ thị lang gốc đạo sÄ© là m lá»… giết vượn sống cứu mặt trá»i, bị Äồng Hanh Phát, há»c trò của Nguyá»…n Má»™ng Tuân ("ngÆ°á»i tà i sÄ©" theo Phan Phu Tiên), bà i bác tâu vá»›i vua là không nên sá» dụng "bá»n âm dÆ°Æ¡ng, bói toán" là m mất thể thống triá»u đình. CÅ©ng chÃnh Äồng Hanh Phát xin bá» lối hát rà ren của Thanh Hoá, và khi Bùi Thì Hanh bị giáng thì Ngô SÄ© Liên "Kinh lá»™" ghi là "má»i ngÆ°á»i rất khoái chÃ". Văn quan cấp dÆ°á»›i có thể chịu luồn lá»t ẩn nhẫn để thoát thân nhÆ°ng công thần Nguyá»…n Trãi tất thấy thế mình khó hÆ¡n nhiá»u. Muốn thoát được, ông phải váºn dụng công sức nhiá»u hÆ¡n. Vì thế vá»›i óc mÆ°u sÄ©, ông đã cho Thị Lá»™ và o cung tìm thanh thế táºn bên trong. Lá»i các hoạn quan can ngăn không là m ông co lại mà còn nhÆ° chỉ dấu rằng mÆ°u định của ông có cÆ¡ sở vững chắc hÆ¡n: Vua 17, 18 tuổi con nÃt ham sắc thì "vợ" ông, lá»›n tuổi hÆ¡n, lão luyện hÆ¡n, cà ng dá»… xá» mÅ©i đắc thế hÆ¡n chứ sao! Không thấy bà Thị Lá»™ xúi được vua giáng chức ông đại công thần Äinh Lá»… "cÆ°ng" của Lê Thái Tổ là gì! Váºy thì Nguyá»…n Trãi không "hiá»n", là "thứ dữ" nhÆ°ng chỉ vì không vượt qua được tình thế, không thể nà o ngăn trở cÆ¡n "thượng mã phong" của Lê Nguyên Long Thái Tông mà mắc vạ đấy thôi. Không phải chỉ Thái Tông mà Hiến Tông có vẻ cÅ©ng chết cùng nguyên cá»›: "Tháng 5, ngà y 23 (1504), vua vì ham nữ sắc bị bệnh nặng", và ngà y hôm sau thì băng. Có vẻ còn nhanh hÆ¡n cái chết của Nguyá»…n Tá»± cuối Là qua Trần.
Tình thế ghen tuông trong cung cấm cÅ©ng thấy dÆ°á»›i Ä‘á»i Lê Thánh Tông tuy không xảy ra má»™t vụ Nghi Dân khác. Không có chuyện lịch sá» lặp lại nhÆ°ng vẫn có diá»…n biến có khi dẫn đến những tình thế thú vị hÆ¡n nhiá»u. Sá» quan VÅ© Quỳnh, ngÆ°á»i chứng Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i, nói rõ: "TrÆ°á»ng Lạc Hoà ng háºu bị giam ở cung khác, đến khi vua ốm nặng má»›i được đến hầu bệnh, bèn giấu thuốc Ä‘á»™c trong tay mà sỠđến chá»— lở, bệnh vua do váºy má»›i cà ng thêm nặng." Nhà nho Ãt lá»i nhÆ°ng vẫn nhiá»u ý. Thánh Tông không chết vì vợ bởi vì nếu tháºt nhÆ° váºy thì tuyệt dòng Nguyá»…n Äức Trung, có ngÆ°á»i cho là tổ ông Bảo Äại nhiá»u thăng trầm trong tình thế đầy xuôi ngược ngà y nay. NhÆ°ng cái ghen của bà hoà ng thì đã thấy rõ. Ghen thấy qua sá»± kiện "bị giam ở cung khác", ghen thấy qua lá»i Ä‘oán mò của sá» quan. NhÆ°ng quan trá»ng đối vá»›i chúng ta hÆ¡n, là căn bệnh của nhà vua.
Vua bị thÆ°Æ¡ng không phải vì chinh chiến. Äánh Chiêm Thà nh khải hoà n, vua thấy có mẹ, con đón rÆ°á»›c, "thay áo, lên thuyá»n rồi vá» hà nh Ä‘iện," là nh lặn. Mùa đông, tháng 11âl. (1496), "vua không khoẻ", còn gượng là m thÆ¡ khoe rằng "Dù Là (Bạch), Äá»— (Phủ), Ấu (DÆ°Æ¡ng Tu), Tô (Äông Pha) sống lại vị tất đã là m nổi, chỉ có Ta là m được". Thế mà chỉ hÆ¡n hai tháng sau, vua ốm nặng má»™t ngà y rồi băng, "gÆ°Æ¡m thần, ấn thần Ä‘á»u biến mất", chỉ còn lại bà i thÆ¡ và mối hoà i nghi ngÆ°á»i sau không dám nói. Thái tá» lên ngôi, cho biết vua cha bị bệnh phong thÅ©ng. "Phong thÅ©ng" theo cách hiểu thông thÆ°á»ng, và của cả y sinh ngà y xÆ°a, là chỉ hiện trạng bệnh lở lói, cùi hủi. Vua không bị chiến thÆ°Æ¡ng nhÆ° đã nói, mà sá» quan lại có lá»i mà o đầu là vua mắc bệnh nặng "vì nhiá»u phi tần quá", váºy thì Thánh Tông đã mắc "bệnh xã há»™i". Vua bị lở lói ở chá»— đó, hay khắp mình mẩy vì giang mai ở thá»i kì cuối?
Cổ Ai Cáºp đã biết đến bệnh giang mai. Trung Quốc cháºm hÆ¡n, mãi đến thế kỉ VII, VIII má»›i bắt đầu biết và i căn "bệnh xã há»™i" là do giao hợp mà ra. Äầu thế kỉ XVI, y há»c Minh nháºn ra bệnh giang mai và cảnh giác dân chúng vá» việc giao hợp vá»›i gái là ng chÆ¡i (Reay Tannahill, tr. 193). Y giá»›i Tây phÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c khi biết đến loại kháng sinh, đã chữa bệnh giang mai bằng hợp chất arsenic, y giá»›i Äông cÅ©ng chữa bằng thạch tÃn (arsenic). Thái Y viện Ä‘á»i Lê đã dùng vị mã tiá»n có thạch tÃn chữa cho Thánh Tông chăng? Vì thế má»›i có ghi nháºn TrÆ°á»ng Lạc Hoà ng háºu bôi "thuốc Ä‘á»™c" (thạch tÃn) cho vua?
Vấn đỠđặt ra là Thánh Tông mắc bệnh (có thể là ) giang mai từ đâu? Ông vua không cần Ä‘i ra ngoà i dân gian tìm thú vui, mà bắt con gái và o cung cho mình hưởng. MÄ© nữ các quan chá»n cho vua hẳn phải là nh lặn, "tinh khiết". Có má»™t nguồn cung cấp gái phức tạp hÆ¡n: các tù binh, và hẳn chắc chắn hiện diện nhiá»u, là tù binh Chà m. Thá»i Lê sÆ¡ thÆ°Æ¡ng nghiệp đã rá»™ng nhÆ° ta nói, nhÆ°ng không đến mức phát triển theo Ä‘Ã phồn tạp sôi nổi bên ngoà i. Hình nhÆ° sá»± co lại của nhà Minh cÅ©ng có ảnh hưởng đến cách ứng xá» vá»›i ngÆ°á»i ngoại quốc của Lê. Các quan gồng gánh mua bán chỉ những lúc Ä‘i sứ Trung Quốc, và Lê bị sứ thần Thiên triá»u ép mua hà ng cao giá, còn ngÆ°á»i hải đảo, ngÆ°á»i lục địa phÃa tây vẫn thÆ°á»ng bị từ chối. Trong lúc đó thì sá»± giao tiếp vá»›i vùng hải đảo, vá»›i bên ngoà i của Chiêm Thà nh có liên hệ từ rất xÆ°a trong khối chung văn hoá Ần, rồi Hồi Giáo. Thuá»· thủ vẫn là tác nhân chuyển bệnh xã há»™i của má»i thá»i đại, nÆ¡i chốn. Tất nhiên nữ tù binh Chà m của Lê Thánh Tông cÅ©ng không phải là thứ đứng-Ä‘Æ°á»ng, nhÆ°ng trong biến Ä‘á»™ng nÆ°á»›c mất nhà tan, sao khá»i có ngÆ°á»i sa sẩy trong buông thả? - và vẫn còn sắc đẹp cho ông vua chú ý tá»›i. NgÆ°á»i đẹp lại là tác nhân thu hút bệnh nhiá»u hÆ¡n ngÆ°á»i xấu. Lá»›p tù binh Chà m 1471 hai năm sau khi Thánh Tông mất (1497) còn được thấy "thân vÆ°Æ¡ng" Lê Æ°a chuá»™ng thì trong thá»i gian còn sống, sao không có ngÆ°á»i lá»t và o mắt xanh ông vua? Thá»i gian từ sau 1471 đến khi ông mất là đủ dà i cho sá»± ủ bệnh và phát triển đến Ä‘á»™ "lở lói" cuối cùng, Ä‘Æ°a ông vua sáng giá nhất Äại Việt vá» nÆ¡i yên nghỉ.
Căn bệnh của ông vua thá»i thịnh trị có tác Ä‘á»™ng gì đến sá»± tà n tạ sau đó? Tất nhiên không có cách nà o tìm chứng cá»› ở sá» quan. Chúng ta chỉ biết rằng ông sống khá lâu nên con ông (Hiến Tông) lên ngôi khá muá»™n, và sau Ä‘á»i ông nà y thì có dấu hiệu lệch lạc tÃnh dục trong dòng há». Chúng ta không bà n nhiá»u đến các ông Vua Quá»· (Uy Mục Äế), Vua Lợn (TÆ°Æ¡ng Dá»±c Äế), bởi vì các danh hiệu kia mang dấu hiệu phe phÃa rõ rệt khi ta đối chiếu vá»›i lá»i xÆ°ng tụng của các sá» thần dÆ°á»›i Ä‘á»i những ông vua "bất xứng" nà y. Äã nói, hình nhÆ° nguyên nhân chết cấp thá»i của Hiến Tông là vì truy hoan. NgÆ°á»i con trưởng tên Tuân, theo xác nháºn chÃnh thức (Sắc chỉ 1499) thì "thÃch mặc áo Ä‘Ã n bà , bá» thuốc Ä‘á»™c cả mẹ", nói theo ngôn ngữ thông thÆ°á»ng ngà y nay, là "lại cái". Có lẽ chi tiết "bá» thuốc Ä‘á»™c cả mẹ" má»›i là nguyên nhân chÃnh của quyết định Hiến Tông không chịu phong Thái tá» cho ông. Bởi vì sá»± bất thÆ°á»ng vá» giá»›i tÃnh ở phÆ°Æ¡ng Äông chỉ gây sá»± tò mò, ngạc nhiên, cùng lắm là chê trách chứ không bị coi là tá»™i lá»—i nhÆ° dÆ°á»›i ảnh hưởng Thiên Chúa Giáo của Ấu Tây. Từ khi phát triển bá»›t ảnh hưởng thần quyá»n của Là rồi, thì Trần cÅ©ng chú ý đến các hiện tượng lạ của con ngÆ°á»i, nhÆ° khi sá» quan ghi chép (1300) việc ngÆ°á»i lá»™ Hồng sinh con trai hai đầu (frères siamois), việc con gái Nghệ An biến thà nh con trai (1351). Khó có thể suy Ä‘oán thêm chi tiết vá» trÆ°á»ng hợp thứ hai nà y nhÆ°ng khi khai triển luáºt pháp phổ biến hÆ¡n thì hẳn quan chức nhà Lê cÅ©ng gặp các trÆ°á»ng hợp kì lạ vá» giá»›i tÃnh, và dụ nhÆ° chuyện ngÆ°á»i phụ nữ đã sá» dụng cái clitoris quá-khổ của mình để là m tình vá»›i bạn gái!
NgÆ°á»i chú bản dịch Toà n thÆ° dẫn Lê Quý Äôn cho biết thêm chi tiết vá» An VÆ°Æ¡ng Tuân. Ông là ngÆ°á»i thông minh há»c rá»™ng, sức lá»±c hÆ¡n ngÆ°á»i, nhÆ°ng tÃnh ngang bÆ°á»›ng, thÃch mặc áo phụ nữ, hồi nhá» vì không được nhÆ° ý, Ä‘em thuốc đầu Ä‘á»™c mẹ. Chuyên viên vá» sexologie hẳn có suy Ä‘oán hÆ¡n chúng ta vá»›i những chi tiết nà y. NgÆ°á»i thÆ°á»ng chỉ cho rằng tÃnh chất vá» sức lá»±c, trà thông minh cÅ©ng là những yếu tố cá tÃnh mạnh, đối kháng vá»›i tÃnh nữ tiá»m tà ng trong ngÆ°á»i ông. Kết quả Ä‘Æ°a đến việc bá» thuốc Ä‘á»™c mẹ là sá»± chống đối vá»›i những uốn nắn ngÆ°á»i con theo trà tưởng bình thÆ°á»ng của ngÆ°á»i mẹ, trong đó hẳn không thiếu những lá»i chế riá»…u, răn Ä‘e. NhÆ°ng đó là cá tÃnh thiên bẩm, hay nói vá»›i sá»± thông cảm nhÆ° của ngà y nay, đó là do sá»± tạo giống bất toà n mà trong má»™t chừng má»±c có thể sá»a chữa được thì ảnh hưởng khuôn khổ xã há»™i sẽ mang lại kết quả đổi thay. Sống trong khuôn khổ của má»™t quan niệm nam nữ rà nh rẽ thì vá» lâu vá» dà i, khi lá»›n lên, qua thấm nhuần của kinh sách há»c được, An VÆ°Æ¡ng Tuân trở lại nhÆ° má»i con ngÆ°á»i khác. Cá tÃnh nữ đã biến mất, hay bị nháºn chìm trong sâu kÃn mà ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i không thấy, hay không quan tâm tá»›i nữa. Lá»i Lê Quý Äôn là m nổi sá»± hả hê của má»™t ngÆ°á»i thấy có kẻ trở vá» vá»›i ChÃnh giáo "sá»a bá» nết cÅ©, thá» mẹ rất hiếu". NhÆ°ng khi sá» gia vô tình dùng ngôn từ kinh sách "giữ mình kÃn đáo" để chứng tá» thêm sá»± đắc thắng của đạo lÃ, thì đồng thá»i cÅ©ng cho chúng ta hiểu được ná»—i khổ tâm của má»™t con ngÆ°á»i lạc loà i vá»›i giá»›i tÃnh xác định vốn có từ trong căn bản mà phải bị Ä‘Ã n áp, nén sâu.
Bệnh vá» tình dục nhÆ° của Tá»± Äức được ngÆ°á»i sau biết rõ vì ông phải nuôi đến 3 ngÆ°á»i để kế nghiệp (mà ai cÅ©ng Ä‘á»u chết thảm theo vá»›i rối loạn ngoại xâm). Bầy tôi thì dá»… nói hÆ¡n, tuy cÅ©ng không nhiá»u lá»i. Äó là Tống Phúc Äạm (+1799), ngÆ°á»i xung Ä‘á»™t vá»›i Bá Äa Lá»™c, ông tÆ°á»›ng "sợ súng... từng có táºt ngầm (?), không gần Ä‘Ã n bà nên không có con."(Äại Nam liệt truyện, táºp 2, tr. 160-161). Ông bị liệt dÆ°Æ¡ng hay nhÆ° Lê Văn Duyệt?
Gà mái gáy trong triá»u đình, trên sân nhà : vinh quang vÃ
khổ nhục của giá»›i tÃnh nữ Việt
Chúng ta đã thấy cung đình triá»u Là còn vÆ°á»›ng vất tÃnh chất quyá»n uy truyá»n thống của phụ nữ trên đất Việt. Khi ông vua yếu thế thì Ä‘iá»u ấy hiện ra tuy vẫn bị khuất lấp dÆ°á»›i ngòi bút của sá» thần nho sÄ©. Sá» quan cho rằng Thái háºu Ỷ Lan, mẹ đẻ của Nhân Tông, "dèm" chết bà chÃnh cung cÅ©. NhÆ°ng sá» thần cÅ©ng thấy khi Nhân Tông lên ngôi thì bà DÆ°Æ¡ng Thái Háºu "buông rèm cùng nghe chÃnh sá»±", có phe phái Ä‘Ã ng hoà ng là Thái sÆ° Là Äạo Thà nh. Nguyên tắc trưởng thứ có dáng Nho Giáo ấy nếu đủ sức mạnh thuyết phục thì là m sao bà mẹ ruá»™t Ỷ Lan vá»›i cáºu bé vua 6 tuổi, đủ vây cánh để là m cuá»™c đảo chÃnh cung đình vá»›i gần cả trăm ngÆ°á»i bị giết, dù sá» quan chỉ kể ra những ngÆ°á»i phụ nữ? Äá»i Anh Tông có ông cáºu Äá»— Anh VÅ© tung hoà nh, ngÆ°á»i bị sá» quan Toà n thÆ° dà i dòng kể lể tá»™i lá»—i trong lúc kẻ viết văn bia lại không đủ lá»i tán tụng. (K. W. Taylor, "Voices Within and Without: Tales from Stone and Paper about Äá»— Anh VÅ© (1114-1159)", Essays into Vietnamese Past, Cornell 1995, pp. 59-80). Äá»i Cao Tông tiếp theo cÅ©ng có ông Äá»— An Di/Thuáºn có vẻ nhÆ° bị ông Tô Hiến Thà nh chia quyá»n, nhÆ°ng ông Taylor lại thấy rằng viên thái uý cÆ°Æ¡ng trá»±c của sá» quan nà y cÅ©ng là ngÆ°á»i dÃnh lÃu đến phe há» mẹ! Nói tóm lại, qua tấm rà o che chắn chữ nghÄ©a của sá» quan, ta vẫn thấy quyá»n uy của các ông cáºu vua trên triá»u đình, dấu hiệu của truyá»n thống Æ°u thế thuá»™c vá» dòng mẹ.
Lê có đổi khác theo tình hình là thuyết trị nÆ°á»›c áp dụng phổ biến, sâu xa hÆ¡n, nhÆ°ng vá»›i thá»±c tế vÆ°á»›ng vÃu tình cảm và má»™t sá»± trùng hợp tình cá» của là thuyết Nho mà phe ngoại vẫn còn chen được và o quyá»n bÃnh trị nÆ°á»›c. Vá»›i Nho Giáo ngá»± trị, ngà y nay ngÆ°á»i ta vẫn còn vẽ ra những thảm cảnh có tháºt của ngÆ°á»i phụ nữ ở à Äông. Hãy Ä‘á»c má»™t phần nhá» lá»i khinh miệt của phe cầm quyá»n khi xét Ä‘á»i vua trÆ°á»›c: "Nhân Tông má»›i lên hai tuổi đã sá»›m nối ngôi vua, Thái háºu Nguyá»…n thị là gà mái gáy sá»›m... Vua Ä‘Ã n bà mắt quáng buông rèm ngồi chốn thâm khuê, bá»n há» ngoại lòng tham, khoác lác hoà nh hà nh khắp cõi... nhÆ° Văn Lão, XÆ°Æ¡ng Lê lòng nhÆ° quá»· quái..." (Trung hÆ°ng kÃ, Ä‘á»i Quang Thuáºn; chúng tôi nhấn mạnh). NgÆ°á»i ta tưởng phe ngoại không thể có mặt dÆ°á»›i triá»u ông vua nà y, nhÆ°ng ông sá» quan VÅ© Quỳnh sau khi không tiếc lá»i ca tụng Thánh Tông, lại thấy là có dịp để khen tiếp sá»± việc "(vua) dùng há» mẹ là m việc duyệt xét (để chỉ) rÅ© áo khoanh tay mà trong nÆ°á»›c được yên ổn". Mâu thuẫn không phải chỉ do sá»± nịnh ná»t của sá» thần mà là do là thuyết Ä‘em ứng dụng và o thá»±c tế là m nảy sinh phức tạp.
Là thuyết Nho vẫn dà nh má»™t địa vị trang trá»ng cho ngÆ°á»i phụ nữ, tất nhiên trÆ°á»›c hết là trong gia đình, nhÆ°ng không khá»i lan ra ngoà i xã há»™i, Ä‘iá»u nhà nho thÆ°á»ng cố sức ngăn chặn bằng những lá»i cảnh cáo mà vẫn không hiệu quả. Lá»… kà tuy dà nh phần Æ°u thế cho phÃa Ä‘Ã n ông nhÆ°ng vì mối liên hệ tÆ°Æ¡ng quan nam nữ rất cần thiết cho sá»± vững bá»n của thể chế nên không thể bá» qua sá»± trá»ng đãi ngÆ°á»i phụ nữ khi đã rà ng buá»™c há» và o bổn pháºn. Qua các phần nghi thức của hôn nhân, ta thấy rõ Ä‘iá»u đó: "Hôn lá»… hoà n tất... cô dâu bái kiến các báºc tôn trưởng... Cô dâu được ban rượu ngá»t... xuống là m cÆ¡m để rõ đạo phụ nữ thuáºn tòng... Sáng sá»›m hôm sau cha mẹ là m cÆ¡m đãi con dâu... Cha mẹ ăn xong Ä‘i xuống báºc phÃa tây trÆ°á»›c, cô dâu xuống báºc phÃa đông sau, có ý là từ nay cô dâu là ngÆ°á»i thay mặt mẹ chồng lo việc nhà ... Nghi lá»… chấp nháºn con dâu đã xong... có ý nghÄ©a là con dâu đã có tÆ° cách thay thế mẹ chồng... Phụ nữ có thuáºn tòng thì trong nhà má»›i hoà hợp, nhà có hoà hợp thì sau má»›i lâu dà i. Cho nên báºc thánh vÆ°Æ¡ng coi trá»ng Ä‘iá»u ấy lắm váºy." (Bản dịch đã dẫn, tr. 364. Chúng tôi nhấn mạnh).
Äịa vị "con gà mái gáy" của phụ nữ trong gia đình Nho Giáo là do ở lá»i Thánh dạy "có tÆ° cách thay thế mẹ chồng" đó. à nghÄ©a tăng thêm, là "chủ gia đình". Gia đình của vua cÅ©ng là gia đình. Cho nên vua còn trẻ thì bà thái háºu "buông rèm phụ chÃnh", tháºt ra có thể ngồi ngay giữa triá»u Ä‘Æ°á»ng để bà n việc nÆ°á»›c. Là thuyết má»›i Ä‘em và o Äại Việt đã gặp được sá»± đồng Ä‘iệu vá»›i truyá»n thống cÅ©. Bà thái háºu mạnh mẽ ý chà thì có thể thà nh Lữ Háºu của Hán, Từ Hi của Thanh, mạnh hÆ¡n nữa thì xÆ°ng Äế, đổi quốc hiệu là Chu, ngang nhiên tuyển lá»±a hai chà ng trai há» TrÆ°Æ¡ng và o hầu hạ, trả thù cho phần ná»a nhân loại bị áp bức, nhÆ° Võ Tắc Thiên của ÄÆ°á»ng. Ở Việt Nam chÆ°a có ai xÆ°ng Äế nhÆ°ng bà "Nguyá»…n thị gà mái gáy sá»›m (vua lên hai, nghÄ©a là bà thái háºu chÆ°a quá tuổi teen!)" kia đã chém má»™t loạt quan, trong đó có công thần của ông ná»™i chồng! Bà Từ DÅ© thì theo má»™t nguồn tin, đã bảo được ông con hoà ng đế chá»n Dục Äức lên nối ngôi tuy Tá»± Äức không bằng lòng ông con nuôi "vô hạnh". (Nguyá»…n Äắc Xuân giá»›i thiệu, "Khúc tiêu đồng - Hồi kà Hà Ngại", Nghiên cứu Huế, táºp 2, 2001, tr. 182.) Sá»± kiện mất nÆ°á»›c ná»a sau thế kỉ XIX không phải bắt đầu từ đây nhÆ°ng cÅ©ng là dịp cho biến chuyển thêm phần rối rắm hÆ¡n.
Sá»± cô Ä‘Æ¡n trong cung cấm đã khiến xảy ra vụ án MÄ© ÄÆ°á»ng (+1849) thông dâm vá»›i mẹ mà sá»± trừng phạt vốn là theo luáºt pháp Nho Giáo nhÆ°ng cÅ©ng không tránh khá»i tiếng xấu cho Minh Mạng, trong đó lá»i đồn vá» con cháu Hoà ng tá» Cảnh thoát thân trốn sang Cao Miên, Ãt nhiá»u gì cÅ©ng gây nên sá»± Ä‘á» phòng vá» phÃa Nam Kì có ông Tổng trấn không mấy thuáºn thảo vá»›i nhà vua. Vợ Hoà ng tá» Cảnh cÅ©ng mang há» Tống, má»™t há» quý hiển, có khi được ban cho má»™t bà hoà ng khác há» (trÆ°á»ng hợp Hồ thị +1716, vợ Nguyá»…n Phúc Chú), có nhiá»u ngÆ°á»i lấy vua chúa, nhÆ° má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà khác đã gây nên sá»± rối loạn anh em, chú cháu tranh già nh gái, lúc Nguyá»…n còn là chúa.
Trong triá»u đình, bà thái háºu còn phải chịu nhiá»u áp lá»±c phe phái chứ ngoà i dân gian, gia đình dù sao cÅ©ng là má»™t Ä‘Æ¡n vị có phần riêng biệt, nên ngÆ°á»i phụ nữ qua giai Ä‘oạn là m dâu khổ nhục, má»™t khi trở thà nh mẹ chồng thì đã là chúa tể vá»›i đám ngÆ°á»i dÆ°á»›i quyá»n. Tuy bá» ngoà i không lấn chồng, nhÆ°ng vá»›i tình trạng các bà kinh doanh nuôi chồng, ông chồng là m quan vá»›i số lÆ°Æ¡ng còm cõi, chỉ có danh vị, thì quyá»n đó trở thà nh thế lá»±c cụ thể vá»›i sá»± là m ngÆ¡ vì bất lá»±c của đấng nam nhi. Trong cái harem nhá» vừa tầm vá»›i đại gia đình Việt, bà vợ già là ngÆ°á»i ban phát ân huệ tình dục cho các bà vợ lẽ của quan. CÅ©ng ông cá» nhân Hà Ngại (bÄ‘d, tr. 187) kể chuyện bà ná»™i ông Phan Khôi là m chÃnh thất cho ông Ãn sát có đến ba bà vợ lẽ, bà nà o Ä‘i ngang trÆ°á»›c mặt Bà cÅ©ng vòng tay cúi đầu lá»… phép. "Ba bà ấy có nhà riêng gần đó, là m ăn khá, con Ä‘á»u phát (Ä‘á»—) đạt...Má»—i ngà y bà Ãn chia phiên cho các bà kia và o hầu... Các bà ấy Ä‘á»u trên dÆ°á»›i 50 tuổi, mà bà Ãn (gần 70) vẫn bảo: ?Äêm nay con Ba vô hầu ông lá»›n... đêm mai con Bốn...?" Cho nên, không lấy là m lạ vá»›i chứng nhân Miá»n Bắc ngà y nay kể chuyện bà vợ cả ông Lê Duẩn Ä‘Ãch thân lá»±a chá»n ngÆ°á»i hầu đêm ông Tổng bà thÆ°! Hồi kà kia không cho biết bà Cả nhà há» Phan lúc trẻ có ghen tuông đến mức hà nh hạ các bà vợ nhá» nhÆ° đã từng xảy ra mà nhá» biến chuyển 1945, các con bà bé dá»±a và o ý thức giai cấp của thá»i má»›i đã tìm cách bá»™c lá»™, hay không.
Tất nhiên là vá»›i đám dân chúng cà y cuốc bình thÆ°á»ng thì tình trạng má»™t vợ má»™t chồng là căn bản, bởi vì lẽ giản dị là há» không đủ sức nuôi thêm má»™t gia đình thứ hai. NhÆ°ng Ä‘iá»u đó cÅ©ng không chứng tỠđược sá»± "chÃnh chuyên" của phụ nữ hay sá»± "trung thà nh" của phÃa nam. Sá»± phân công trong việc đồng áng đã khiến cho ngÆ°á»i phụ nữ có má»™t chừng má»±c ngang hà ng vá»›i nam giá»›i - chÆ°a kể trÆ°á»ng hợp ngÆ°á»i vợ chạy chợ buôn bán xuôi ngược, nắm quyá»n kinh tế trong gia đình nhÆ° đã nói. Xóm là ng còn nhiá»u bá» cá», đống rÆ¡m. Vì thế ngÆ°á»i phụ nữ đủ khả năng thách đố: "Ông ăn chả thì bà ăn nem." Chúng ta cÅ©ng không nhắc lại các lá»… tiết phồn thá»±c đã kể. Chỉ biết rằng sinh hoạt thÆ°á»ng trá»±c của xã há»™i ở tầng lá»›p đông không thiếu chá»— cho sá»± phóng túng của ngÆ°á»i có vợ, có chồng hay không. Và điá»u đó thì không có ông thánh cÅ© hay má»›i nà o ngăn chặn được.
Tuy nhiên lại cÅ©ng không có nghÄ©a là sá»± kì thị giá»›i tÃnh không còn nữa. Nó lại tăng thêm vì có sá»± phối hợp của thà nh kiến trong quá khứ ăn sâu và o tâm tÃnh nhân loại, cá»™ng thêm vá»›i lá»… giáo má»›i. Hiện tượng kinh nguyệt là điá»u ghê sợ, gây cấm kị khắp nÆ¡i (Reay Tannahill, tr. 43, 66), cÅ©ng có ở Việt Nam: "Äồ Ä‘á»™i quần Ä‘Ã n bà !" "Äồ ăn máu què, ăn quần (có máu) què!" Ngô SÄ© Liên chê: "Nữ sắc là m hại ngÆ°á»i ta quá lắm. Thị Lá»™ chỉ là má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà thôi, Thái Tông yêu nó mà phải chết, Nguyá»…n Trãi lấy nó mà cả nhà bị diệt. không Ä‘á» phòng mà được Æ°?" cùng vá»›i các truyện, tuồng tÃch Ä‘em lại hình ảnh vá» con Äắc Kỉ Hồ li tinh, con Võ Háºu lăng loà n... trong đầu óc dân chúng bình thÆ°á»ng vá» sá»± khinh miệt "Ä‘Ã n bà đái không khá»i ngá»n cá»". Sá»± phán xét thiên lệch nà y thấy tăng thêm trong tÆ°Æ¡ng quan *** đối vá»›i các táºp há»p thiểu số.
Tháºt ra thì sá»± phân biệt Ä‘a số, thiểu số không phải chỉ bởi nguồn gốc chủng tá»™c mà còn vì trình Ä‘á»™ phát triển của táºp há»p, uy thế chÃnh trị của ngÆ°á»i cầm đầu phe nhóm nữa. Äinh là m việc "đại nhất thống" xong, khi mất ngôi thì táºp Ä‘oà n của há» trở thà nh "man lão" để ngÆ°á»i cầm quyá»n má»›i xẻ thịt phÆ¡i khô, bắt là m nô lệ xây thà nh. Lê, nếu đánh Minh bại thì cÅ©ng chỉ là má»™t thứ Phan Liêu lêu bêu, cuối cùng bị Lê giết trong sá»± tranh già nh quyá»n lá»±c, và để sá» gia ngà y nay ồn à o mắng chá»i. Lê thắng nên từ tù trưởng nÆ¡i núi rừng trở vá» nghênh ngang trên đất Thăng Long của há» Trần quý hiển. Nguyá»…n Ä‘Æ°á»ng bệ ở Phú Xuân / Huế, bá» lại ngÆ°á»i cùng xứ vá»›i ông tổ Nguyá»…n Kim còn là "mÆ°á»ng" đến ngà y nay. Tất cả, rốt lại, chỉ còn là má»™t táºp há»p "ngÆ°á»i nói tiếng Việt" (chữ của ông K.W. Taylor) có trình Ä‘á»™ phát triển cao hÆ¡n vì có sá»± tiếp xúc rá»™ng lá»›n hÆ¡n những táºp há»p trong bìa rừng hóc núi mà há» không tránh khá»i giết chóc, lấn chiếm, giao tiếp, có khi táºn trên giÆ°á»ng ngủ.
Lê Quý Äôn nhắc đến việc buôn nô lệ "man" trên đất Gia Äịnh, không biết gì thêm vá» sinh hoạt "trong nhà " của các Ä‘iá»n chủ kia, nhÆ°ng hiển nhiên là là m sao tránh khá»i có những dòng giống lÆ°u lại mà vì chẳng có Ä‘iá»u kiện lÆ°u giữ chứng tÃch nên ta không có các háºu duệ kiểu của ông Tổng thống Jefferson, trên đất Việt? Chủ thể Việt ở Gia Äịnh cÅ©ng khiến cho má»™t bá»™ pháºn lai khác trở thà nh Việt: lá»›p ngÆ°á»i Trung Hoa Miên bị gá»i má»™t cách khinh miệt "đầu gà đÃt vịt" lại có thế lá»±c kinh tế, và chủ yếu ở vấn Ä‘á» ta Ä‘ang bà n là , mang dáng vẻ *** thu hút. Trong tình hình giao tiếp chung đụng thì tầng lá»›p dÆ°á»›i của xã há»™i vì nhu cầu sinh là có thể vượt qua được sá»± khác biệt chủng tá»™c. Có lấy là m lạ chăng, nếu ta thấy con cháu ngÆ°á»i tù dân HÆ°ng Nguyên thế kỉ XVII sống ở đất Kontum ngà y nay, có ngÆ°á»i "tóc quăn" nhÆ° Nguyá»…n Huệ? Trong cuá»™c chiến vừa qua, dân "Việt" tiếp xúc vá»›i ngÆ°á»i Thượng ngà y nay thÆ°á»ng xuyên, sát sao hÆ¡n. Äám lÃnh tráng thô lá»— của các thà nh thị Miá»n Nam được dịp biết gái Thượng để chê vá» Ä‘á»™ng tác là m tình của há». Các cán bá»™ ba cùng cà răng căng tai, nghiến răng ngồi giữa nắng để cho ruồi trâu cắn là m má»™t thứ initiation há»™i nháºp, và há»c ngôn ngữ địa phÆ°Æ¡ng đến là u thông đủ qua mặt chiến dịch Phượng Hoà ng, ngà y nay tuy vẫn không lên tiếng, nhÆ°ng chắc vẫn còn giữ những kỉ niệm trong bìa rừng, trên nhà gác. Bởi vì, lại vẫn phải nhắc, Ä‘iá»u đó không tránh khá»i, tuy là nói ra thì sợ mất tÃnh chất thần thánh của "cuá»™c chiến tranh chÃnh nghÄ©a của dân tá»™c". Những ngÆ°á»i dân di dá»i sau 1975 (dân Tà y, Nùng đến Bù Äăng, Thái Bình và o Bình DÆ°Æ¡ng, Sông Bé, Hà Nam Ninh và o Bảo Lá»™c, Thuáºn Hải, ngÆ°á»i trên vùng Gia Lai, Kontum...) chắc trà n ngáºp vì số đông Việt, hẳn không có cÆ¡ há»™i giao tiếp thân máºt vá»›i ngÆ°á»i bản thổ. Xa vá» phÃa bắc, lại là chuyện của các ông quan tây ta lên vùng ngÆ°á»i Thái được chủ nhân Ä‘em vợ con "chiêu đãi". (Chứng nhân riêng biệt của kẻ nà y là má»™t nhân váºt trong đại gia đình, tuy ông lão lại dại gì nói vá»›i thằng bé là mình từng được thụ hưởng cái phúc ấy!) NgÆ°á»i lÃnh Tây tiến thá»±c thà tá»™i nghiệp bị "nhân dân" mắng: "Mà y không có... hay sao?" nhÆ°ng các cán bá»™ thì "biết hết". Tuy nhiên vá»›i tầng lá»›p trên, và công khai, thì sá»± kì thị giá»›i tÃnh trong tÆ°Æ¡ng quan Ä‘a số thiểu số vẫn không tránh khá»i. Chủ tịch Hồ Chà Minh chỉ vì "Các chú ở Bá»™ ChÃnh trị nói Bác không lấy vợ có lợi hÆ¡n", nên không đáp ứng được yêu cầu của cô cán bá»™ đất ngà n năm văn váºt bị tÆ°á»›ng Nguyá»…n SÆ¡n chê "lép kẹp!" Thế là ngÆ°á»i ta phải Ä‘i tìm má»™t cô Thổ cho Bác, dẫn đến việc giết ngÆ°á»i công khai giữa Thủ đô, và khiến ông Bá»™ trưởng Công an phải cho ngÆ°á»i lên táºn rừng núi Cao Bằng Ä‘uổi táºn giết tuyệt cho phi tang. Äâu phải đợi đến táºn Ä‘á»i Lê sÆ¡ má»›i có chuyện oan khuất!
Nhà nho lại cái
Nho sÄ© Việt từ lúc muốn là , và trở thà nh tầng lá»›p trà thức truyá»n thống, đã phải chịu hai áp lá»±c chÃnh: áp lá»±c từ tÃnh chất tầng lá»›p xuất thân của mình và áp lá»±c từ kiến thức ngoại lai thu nháºn. Hai Ä‘iá»u ấy khiến tạo nên tÃnh chất các sản phẩm được cho ra Ä‘á»i, cùng lúc vá»›i những cung cách ứng xá» trong tình thế có áp lá»±c nặng ná» từ bên trên và sá»± trống rá»—ng quần chúng đồng Ä‘iệu là thuyết ở phÃa dÆ°á»›i.
Nhắc lại, dÆ°á»›i hệ thống cai trị bằng tông tá»™c của LÃ, Trần, nho sÄ©?chỉ là "gia thần", cái tên được xác nháºn bởi ông chủ Trần. Vì kiêu ngạo vá»›i kinh sách há»c được, loại kinh sách từ NÆ°á»›c lá»›n Ä‘Æ°a tá»›i vốn có bản chất Ä‘á»™c tôn từ căn bản, nhÆ°ng lại được ứng dụng qua những thân xác mang địa vị thấp kém ở địa phÆ°Æ¡ng, nên các sá» quan tha hồ mắng chá»i ngÆ°á»i vắng mặt mà né tránh ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i, nên Chu An là m Thất trảm sá»› mà khi được trao quyá»n lại giáºt mình, là m cao né tránh. Không Ä‘iá»u gì chứng tá» rõ hÆ¡n khi thấy ngÆ°á»i có quyá»n - và ở và o cái thế ứng dụng há»c và hà nh nhÆ° Hồ Quý Li, chê má»™t nho sÄ©: "Biết mấy chữ mà (dám) nói chuyện Hán, ÄÆ°á»ng!" Vá»›i Háºu Lê, khi kinh sách phổ biến rá»™ng rãi hÆ¡n vá»›i tÃnh chất tuyển lá»±a qua thi cá» Ä‘á»u đặn hÆ¡n, có hệ thống hÆ¡n thì nho sÄ© tuy phồn tạp hÆ¡n nhÆ°ng vẫn không thấy địa vị mình đổi khác để có thể tá»± đổi thay. Lê Thánh Tông vẫn đái và o mÅ© quan - nhÆ° Hán Cao Tổ xÆ°a, vẫn mắng sà n sạt nho thần, sai giết ngÆ°á»i - rồi phản tỉnh, tá»± phê.
NhÆ°ng nho sÄ© lại xuất thân từ đám dân chúng không những đã má» mịt vá»›i lá»i Thánh dạy mà lại còn có lối sống thÆ°á»ng trá»±c không còn gì xa hÆ¡n: sá»± biểu lá»™ dục tÃnh là thÆ°á»ng trá»±c, bình thÆ°á»ng, những Ä‘iá»u mà nho sÄ© lại không được nói, không có chữ để diá»…n tả. Hãy Ä‘á»c lại những bà i thÆ¡ văn chữ Hán bị rà ng buá»™c từ trong lúc luyện táºp thi cá» mà há» chÆ°a thoát nổi dù để Ä‘em ra thù tạc, ngâm vịnh riêng tÆ°. Vòng ká»m toả của chữ Hán vá»›i ná»™i dung được há»c táºp khiến há» chỉ có thể trôi nổi trong các sáo ngữ không dÃnh lÃu gì tá»›i cuá»™c sống thá»±c của há», cuá»™c sống gắn liá»n vá»›i những suy nghÄ© bằng ngôn từ bản xứ, thế mà lại chÆ°a có hình thức biểu hiện: chữ viết. Cố gắng tìm ra má»™t dạng chữ thì quốc ngữ ấy cÅ©ng còn bị rà ng buá»™c bằng chữ Hán vay mượn. Tuy nhiên, có còn hÆ¡n không, và thứ văn tá»± Nôm đó cÅ©ng phải trải qua má»™t thá»i gian dà i để thà nh hình. Ta có thể bắt đầu vá»›i bà i thÆ¡ của chà ng Ä‘iếm Ô Lôi ở LÄ©nh Nam chÃch quái và thÆ¡ quốc ngữ của Nguyển Trãi, Nguyá»…n Bỉnh Khiêm để thấy chặng Ä‘Æ°á»ng hình thà nh gáºp ghá»nh nhÆ° thế nà o. Hai chữ "song viết" là m khổ ngÆ°á»i nghiên cứu ngà y nay chắc cÅ©ng phải là m cá»±c nhá»c ngÆ°á»i xÆ°a không Ãt. Chỉ đến khi loạn lạc tiếp theo là m giảm bá»›t áp lá»±c kinh sách, đồng thá»i vá»›i Ä‘Æ°á»ng tiến thân bằng khoa cá» tuy vẫn còn Ä‘á»u đặn theo lối nhân tuần nhÆ°ng không còn là lối duy nhất dẫn đến quyá»n tÆ°á»›c, sang già u, chữ quốc ngữ nôm má»›i phát triển theo vá»›i Ä‘Ã tiến lên đông đúc của đám ngÆ°á»i Ãt há»c (nho). Loạn lạc, võ tÆ°á»›ng cÅ©ng là m quan được; Trịnh cần tay chân nhiá»u nên hoạn quan cÅ©ng chẳng cần há»c lắm. Giao thÆ°Æ¡ng mở rá»™ng, thÆ°Æ¡ng nhân tuy không được sá» quan hé mở cho má»™t lá»i mà vẫn hiện diện trên bia đá lÆ°u truyá»n háºu thế, kể chuyện là m chùa, xây đình, mở chợ... cả khi Ä‘em tiá»n giúp cho là ng xã thanh toán việc quan. Cho nên thế kỉ XVIII, nhất là ná»a sau, đã thấy sá»± phồn tạp của sách vở chữ nôm khiến cho chúa Trịnh đại diện chÃnh giáo thấy địa vị chữ thánh hiá»n lung lay, phải lên tiếng ngăn cấm. Äà ng Trong đặc biệt hÆ¡n vì Ãt nhiá»u thoát ra ngoà i áp lá»±c của kinh sách nên từ thế kỉ XVII đã có những truyện thÆ¡ nôm có tên tác giả, trÆ°á»›c cả miá»n Bắc vá»›i Trinh thá», Trê cóc vá»›i văn từ khúc khuá»·u, không thấy ai nháºn là chủ nhân.
Thế là các nho sÄ© có phÆ°Æ¡ng tiện tá» bà y tâm tình của mình dà n trải hÆ¡n, thà nh thá»±c hÆ¡n. Tất nhiên lúc nà y không thể có má»™t thứ văn chÆ°Æ¡ng cá nhân chủ nghÄ©a xuất hiện ở Äại Việt, nÆ¡i má»™t thể chế chÃnh trị còn ká»m hãm con ngÆ°á»i theo vá»›i má»™t cÆ¡ sở đạo là đem từ phÆ°Æ¡ng Bắc cà ng lúc cà ng khắc nghiệt. NgÆ°á»i ta phải lén lút náu hình, "núp bóng Ä‘Ã n bà ": Tần cung nữ oán Bái Công văn, Cung oán ngâm khúc. Nhà nho khi mượn lá»i nữ đã trở thà nh lại cái. Sá»± biến hình, dù trong tâm tưởng, và vô ý thức, cÅ©ng đã có nguyên nhân từ sá»± đè nén của quyá»n lá»±c chÃnh trị, của đạo là gay gắt bóp má»m con ngÆ°á»i. (Dân cải tạo từng ngạc nhiên khi thấy các anh bá»™ Ä‘á»™i ngoe nguẩy tay chân.) Dạng hình mượn (là m ngÆ°á»i nữ) phối hợp vá»›i sá»± má»m yếu tâm tÃnh, đủ cho sá»± giả trang của nho thần che mắt được quyá»n lá»±c bên trên. Và thế là Äại Việt có má»™t thà nh phần văn chÆ°Æ¡ng lại cái.
Lúc sÆ¡ khởi, và cÅ©ng có thể vì khả năng tác giả, sá»± giả trang còn lá»™ nét vụng vá». NgÆ°á»i cung nữ của Ôn NhÆ° Hầu lá»™ rõ chân tÆ°á»›ng võ biá»n:
Giang tay muốn dứt tơ hồng,
Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra!
và kể chuyện đêm tân hôn say sÆ°a, táo bạo nhÆ° niá»m hoan lạc của chà ng trai Nguyá»…n Gia Thiá»u nghỉ đêm ở nhà hát cô đầu. NhÆ°ng có lẽ không ai giả gái trong văn thÆ¡ thà nh công hÆ¡n Phan Huy Ãch.
Thế kỉ XVIII, XIX, theo vá»›i Ä‘Ã chung, cÅ©ng là lúc xuất hiện các nữ sÄ© dà i hÆ¡i trên thi văn Ä‘Ã n Việt. NgÆ°á»i ta nói đến Äoà n Thị Äiểm vá»›i bản dịch Chinh phụ ngâm, Công chúa Ngá»c Hân vá»›i Ai tÆ° vãn, và Hồ Xuân HÆ°Æ¡ng vá»›i những bà i thÆ¡ đầy dục tÃnh táo bạo... Và tất cả Ä‘á»u nhÆ° những huyá»n thoại phát sinh từ thà nh kiến Ä‘Æ¡n giản hoá giá»›i tÃnh.
Vá»›i nà ng công chúa không bị lạc loà i nhÆ° ngÆ°á»i xÆ°a (Má»™t Ä‘i từ biệt cung vua, Có vỠđâu nữa đất Hồ ngà n năm) nhá» có ông Quang Trung uy vÅ© trùm trá»i, nên Lê Ngá»c Hân cÅ©ng dá»… được thông cảm là đã là m bà i vãn dà i khóc ông chồng anh hùng. Không có gì sai hÆ¡n. CÅ©ng giống nhÆ° bảo Lá»™ bố văn là của Là ThÆ°á»ng Kiệt, Hịch tÆ°á»›ng sÄ© là của Trần Quốc Tuấn (tuy chắc ông cÅ©ng có liếc qua), hay vá»›i chuyện Ä‘Æ°Æ¡ng đại, bảo Toà n táºp Äá»— MÆ°á»i in để lấy tác quyá»n vá»›i lượng ấn phẩm lá»›n theo tiêu chuẩn sổ Tông Äản, là của ông cá»±u Tổng bà thÆ°, cá»±u Cố vấn váºy. Không có bằng chứng theo kiểu "all rights reserved" thì ta hãy theo sá»± nghi ngá» hữu là của ông Hoà ng Xuân Hãn mà cho rằng Ai tÆ° vãn là của danh sÄ© Phan Huy Ãch là m ra. Bởi vì nó giống (cái nà y là của tui!) vá»›i trÆ°á»ng hợp bản dịch Chinh phụ ngâm khúc thÆ°á»ng cho là của Äoà n Thị Äiểm.
Bằng lòng hay không bằng lòng thì chúng ta là ngÆ°á»i của thá»i đại ngà y nay, trÆ°á»›c khi có bằng chứng khác đánh đổ, chúng ta phải theo xác định của ông Hoà ng Xuân Hãn và Nguyá»…n Văn Xuân. Tháºt ra thì ngoà i bằng cá»› rà nh rà nh kiểu hà ng chữ "Tác giả giữ bản quyá»n" không tìm đâu ra, những ngÆ°á»i bênh vá»±c nữ quyá»n cÅ©ng có bằng cá»›. Thông thÆ°á»ng, khó có thể tin ai không phải là đà n bà mà viết được những câu:
Nghe trước có đấng vương Thang, Võ.
Công nghiệp nhiá»u tuổi thá» thêm cao,
Mà nay áo vải cỠđà o.
Giúp dân dựng nước xiết bao công trình.
(Chắc có thể tìm ra những câu má»m hÆ¡n, nhÆ°ng ngÆ°á»i viết không có bản văn trong tay, Ä‘Ã nh lấy lại trong quyển sách cÅ© váºy.)
Hay:
Quân Ä‘Æ°a chà ng ruổi lên Ä‘Æ°á»ng,
Liá»…u DÆ°Æ¡ng biết thiếp Ä‘oạn trÆ°á»ng nà y chăng?
...
Dấu chà ng theo lớp mây đưa,
Thiếp nhìn rặng núi ngẩn ngơ nỗi nhà .
Tuy nhiên loại chứng cá»› trên lại là dá»±a trên thà nh kiến vá» sá»± phân biệt rạch ròi giá»›i tÃnh, rạch ròi vá» phÆ°Æ¡ng diện sinh là và quan Ä‘iểm đạo là Nho vá»›i sá»± phân biệt rõ rà ng vá» bổn pháºn, tâm cảm. Chúng ta cÅ©ng muốn bà Äoà n Thị Äiểm là tác giả bản dịch thÆ°á»ng dùng kia nhÆ°ng không thể, hay chÆ°a thể, cãi lại chứng cá»› của ông Hoà ng Xuân Hãn. Dòng là luáºn có thể đúng suốt má»™t tiến trình bắt đầu bằng cái sai nhÆ°ng không thể cải đổi được chứng cá»› căn bản. Vấn Ä‘á» là trở lại vá»›i cái đúng ban đầu và tìm cách giải thÃch sao lại có sá»± (ta tưởng là ) ngược ngạo kia. Bản văn đã có tác giả thì chỉ tìm nguyên nhân ở chÃnh tá»± thân tác giả. Lá»i ngâm khúc đã nhuần nhuyá»…n giá»ng Ä‘Ã n bà thì phải hiểu là , Ãt ra lúc viết nên câu thÆ¡, tâm tình Phan Huy Ãch đã chuyển hoá thà nh Ä‘Ã n bà . Äó là tà i riêng của Phan Huy Ãch, nhÆ°ng cÅ©ng là kết quả của giáo dục Nho dồn ép con ngÆ°á»i ông, phát lá»™ trong thá»i kì uy thế thánh giáo sa sút, có má»™t anh dòng dõi thÆ°Æ¡ng nhân (Nguyá»…n Hữu Chỉnh) chê "nhà nho nói khoác", cùng lúc vá»›i sá»± dá»n sẵn nhuần nhuyá»…n cho cách phát biểu tâm tình bằng ngôn từ bản xứ.
Phan Huy Ãch chỉ núp bóng má»™t nhân váºt tưởng tượng, và còn giữ lại lá»i của tầng lá»›p sang cả của ông, nhÆ°ng những ngÆ°á»i sau ông lại núp bóng má»™t nhân váºt có tháºt: Hồ Xuân HÆ°Æ¡ng, để thoả mãn má»™t ẩn ức có tháºt, lâu dà i, phổ biến trong dân chúng. Và điá»u nà y thì lại phải đợi đến khi Nho Giáo tà n tạ, khoa cá» bãi bỠđể cái giống bị đè nén lâu ngà y, nổi lên. (Xem Äà o Thái Tôn, Hồ Xuân HÆ°Æ¡ng - Tiểu sá» - Văn bản - Tiến trình huyá»n thoại hoá, Nxb. Há»™i nhà văn, Hà Ná»™i 1999. Chú ý các năm xuất hiện loại thÆ¡ nà y.)
Nhà nho chỉ đổi giống tâm tình, khác với một loại đồng liêu khác, thay đổi thể xác mà có khi tâm tình, thể chất còn nguyên là đà n ông: các hoạn quan.
|
08-05-2009, 04:06 PM
|
|
Cái Thế Ma Nhân
|
|
Tham gia: Jan 2009
Äến từ: tuyệt vá»ng
Bà i gởi: 620
Thá»i gian online: 1 giá» 55 phút 51 giây
Thanks: 410
Thanked 572 Times in 124 Posts
|
|
Kỳ 3: *** và triá»u đại
GIá»NG GIá»®A: TÔI ÄÃ’I và QUYỀN Lá»°C
Hoạn quan là chỉ má»™t tầng lá»›p quan chức tôi đòi nằm trong cung đình Trung Quốc và các nÆ°á»›c chung ảnh hưởng: Việt Nam, Triá»u Tiên. "Hoạn" có nghÄ©a là thiến. Thiến là má»™t hình phạt, trÆ°á»›c khi có tình trạng váºt bị thiến được Ä‘em ra sá» dụng. Äiá»u nà y có vẻ nhÆ° chứng minh tÃnh chất Æ°u thế Ä‘Ã n ông trong má»i tổ chức xã há»™i loà i ngÆ°á»i. NgÆ°á»i có quyá»n lá»±c thiến kẻ thất thế hÆ¡n để bảo vệ giống cái của mình, để trừng phạt kẻ kia sá» dụng cái quyá»n của giống Ä‘á»±c mà mình được hưởng.
Hình luáºt của xứ Assyrie (1450-1250 tCn., khoảng vùng Irak ngà y nay) cho phép ngÆ°á»i chồng bắt gặp vợ ngoại tình thì có quyá»n hoặc giết cả hai hoặc cắt mÅ©i vợ và thiến tình địch. Trung Quốc có luáºt thiến kẻ phạm tá»™i hình sá»±, gá»i là "cung hình". Quan chức bị thiến nổi danh là tác giả Sá» kÃ, TÆ° Mã Thiên (145- khoảng 90 tCn.) bị Ä‘Æ°a và o "tà m thất" vì tá»™i bênh Là Lăng hà ng Hung Nô. Hình luáºt của ngÆ°á»i Do Thái có cách dùng đá Ä‘áºp nát hoặc cắt bá» bá»™ pháºn sinh dục. Ảnh hưởng truyá»n đến Kinh Thánh, cho rằng những ngÆ°á»i ấy "không xứng đáng đứng và o hà ng ngÅ© dân Chúa" (Deuteronomy). Có lẽ má»™t phần vì váºy mà giáo há»™i Thiên Chúa thÆ°á»ng không dùng ngÆ°á»i thiến (trừ trong má»™t dà n đồng ca bị Giáo hoà ng Leo XIII bãi bá» năm 1878). (Reay Tannahill, tr.146-254). Tuy nhiên các quan quyá»n, vua chúa lại thấy ngÆ°á»i nam mất khả năng sinh dục là phÆ°Æ¡ng tiện hiệu quả để giữ gìn gia đình mình, cần thiết đến ná»—i khi không được cung cấp đủ nhu cầu thì bắt dân thuá»™c quốc, dân bại tráºn kiếm ngÆ°á»i Ä‘iá»n thế nhÆ° Darius đối vá»›i dân Assyrie, nhà Minh đối vá»›i Trần, Hồ (1395, 1407).
...Thị ngóng, thị trông, thị không cái ấy
Tổ chức vốn phát xuất từ Trung Quốc nên ngoà i chữ hoạn quan, thái giám, trong sá» sách ta còn gặp các tên ná»™i quan chỉ chức trách chung bên trong cung đình: ngÆ°á»i áo xanh/thanh sam chỉ quy chế y phục, trung quan, trung quyên để chỉ tình trạng lÆ¡ lá»ng của cái giống, cÅ©ng ẻo lả mà không phải là thuyá»n quyên, Ä‘Ã n bà con gái thá»±c sá»±. Chức pháºn tôi đòi hầu hạ khiến ngÆ°á»i ta mượn tÃnh cách đồng âm của chữ để diá»…n ra cả má»™t vế câu đối trong đó chỉ được tÃnh cách Ä‘Ãch thá»±c của loại ngÆ°á»i mất khả năng là m loạn cung đình vá» phÆ°Æ¡ng diện sinh là để vua an tâm cai trị thần dân: thị không cái-ấy. Trong thá»±c tế thì hoạn quan không phải chỉ là ngÆ°á»i bị thiến mà đúng còn là kẻ bẩm sinh thiếu phÆ°Æ¡ng tiện sinh dục, những kẻ được gá»i là có "ẩn cung" nhÆ° trÆ°á»ng hợp Lê Văn Duyệt. (Có thể Tống Phúc Äạm cÅ©ng váºy nếu ta bám và o chữ của sá» quan được dùng là "táºt ngầm" chứ không phải là "bệnh" - nhÆ°ng ông nà y không phải kẻ hầu trong cung cấm). Và nhÆ° sẽ thấy, có dấu hiệu những ngÆ°á»i được gá»i là "thái giám" đầu Lê không hẳn là "hoạn" quan.
NhÆ°ng thông thÆ°á»ng, hoạn quan là kẻ bị hay được thiến để và o hầu hạ trong cung cấm. Cá»a cung là "cá»a và ng" do hoạn quan trông coi nên chức danh nà y có tên là Hoà ng môn lệnh. Hầu hạ cung đình dẫn đến những đặc ân cho bản thân và cả gia đình. Cho nên ngay từ Ä‘á»i Là đã có chiếu cấm tá»± hoạn (1162). Cổ Hi Lạp, ở đảo Chios đã có chuyên viên thiến ngÆ°á»i rồi Ä‘em bán cho nhà quyá»n quý. Cung cấm vua chúa Hồi Giáo có hà ng bảy tám trăm nô lệ da Ä‘en bị hoạn, hầu hạ các bà . Hoạn quan nổi danh nhất trong lịch sá» Việt là Là ThÆ°á»ng Kiệt, "khi còn Ãt tuổi vì vẻ mặt tÆ°Æ¡i đẹp được sung là m Hoà ng môn chi háºu." Sá» quan chép chuyện năm 1105, khi Là ThÆ°á»ng Kiệt chết, mà né tránh chỉ để ý nghÄ©a bị thiến trong chức tÆ°á»›c nêu ra trong lúc Phan Huy Chú vá» sau dùng chữ "tá»± thiến" trong đó không phải không ngầm có ý nghÄ©a hạ thấp tÆ° cách của ông (Lịch triá»u hiến chÆ°Æ¡ng loại chà - Nhân váºt chÃ, H. 1992, tr. 308.)
à nghÄ©a cao quý của việc hầu hạ Con Trá»i nằm trong tên quyển sách được ông Kim Dung kiếm hiệp hoá mà lá»›p ngÆ°á»i ở Miá»n Nam những năm 60 của thế kỉ vừa qua ai cÅ©ng nghe tên, có Ä‘iá»u không biết đó là sách chỉ phÆ°Æ¡ng cách thiến an toà n: Quỳ hoa bảo Ä‘iển. Lâm Bình Chi, Nhạc Bất Quần, Tả Lãnh Thiá»n, DÆ°Æ¡ng Giáo chủ... ai cÅ©ng phải qua cái cầu "giÆ¡ dao chém phăng má»™t cái" má»›i có thể bắt đầu táºp luyện võ nghệ tuyệt luân, và chắc chắn sẽ trở thà nh võ lâm minh chủ. Chỉ có Ä‘iá»u bất tiện là các báºc anh hùng cái thế nà y sau đó râu rụng sạch, tiếng nói eo éo, chạy xa vợ, hay nhÆ° DÆ°Æ¡ng Giáo chủ võ nghệ cao cÆ°á»ng hÆ¡n thì ru rú trong phòng kÃn Ä‘an thêu, mê trai. Quỳ hoa bảo Ä‘iển là "sách báu khuôn thÆ°á»›c của hoa quỳ". Vua là mặt trá»i để hoa quỳ xoay quanh theo, mang tên khác: hÆ°á»›ng dÆ°Æ¡ng. Lòng quỳ má»™t dạ hÆ°á»›ng hÆ°Æ¡ng. à nghÄ©a của hoạn quan cÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»±. Má»™t linh mục qua Trung Quốc, viết vá» các mặt sinh hoạt không thÆ°á»ng được nói ra, trong đó có cả chuyện vá» Cái bang gần gần nhÆ° thứ ông Kim Dung là m mê thanh niên Việt. Tên sách âm theo lối latinh nhÆ°ng dá»… nháºn ra, và tấm hình kèm theo cho thấy "chuyên gia" mà R. Tannahill biết ngÆ°á»i La Mã gá»i là "barbers", đã là m tháºt gá»n ("shave") (LM. ?, ?, Bibliothèque Payot, 1949, 1950?).
Ở vùng quê miá»n nam Trung trÆ°á»›c 1945 vẫn thÆ°á»ng có những ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông là m nghá» Ä‘i dạo thiến gà trống, chó, heo. Tiếng rao "thiến heo, thiến... đây" có khi kèm theo tiếng ống tiêu thổi đã là m cho chó chạy theo sủa vang cả xóm là ng, và sản sinh ra câu mắng: "Mặt nhÆ° thằng thiến...!" Há» dùng lá» nghẹ, nghệ và muối bôi lên vết mổ để cầm máu, và xong! Äôi khi vừa má»›i luồn tay dÆ°á»›i bụng, gà kêu "ót" má»™t tiếng, lăn quay ra. CÅ©ng có lúc và i ngà y sau con heo má»›i chết. Không há» gì, rủi ro của khoa giải phẫu lúc nà o cÅ©ng có. Thợ thiến-ngÆ°á»i hẳn có chuyên môn cao cấp hÆ¡n, tuy ta không nghe nói đến. NgÆ°á»i La Mã còn để lại cho Ä‘á»i má»™t loại dụng cụ thiến hoà n hảo, dá»n sạch cả hai phần. NgÆ°á»i bị thiến nằm nghỉ nÆ¡i được sưởi ấm, không có gió máy, vì thế ta má»›i thấy TÆ° Mã Thiên thá» phạt mà được gá»i là gởi và o "tà m thất" (nhà nuôi tằm). Trần Nhân Tông Ä‘i dạo, thấy ngÆ°á»i trong má»™ng, bảo hoạn để và o hầu, đặt tên là Phạm Ứng Má»™ng (1254). (Hà nh trạng ngÆ°á»i nà y được chép sai có vẻ giống nhÆ° của Mạc Hiển TÃch Ä‘á»i LÃ, vì thấy ông ta còn sống đến hÆ¡n má»™t trăm năm sau, cuối Ä‘á»i Minh Tông, đòi chết thế thân cho vua, 1357). Sá» ghi rằng tiá»n cho để thiến lên đến 400 quan. Äó là má»™t số tiá»n khá lá»›n, vì Lê Tắc cho biết (An Nam chà lược, tr. 222), chắc là cùng thá»i vá»›i ông ("Ä‘á»i gần đây", Tắc hà ng Nguyên năm 1285), gian phu bị bắt gặp muốn khá»i bị giết phải nạp 300 quan chuá»™c mạng. So sánh ra thì thấy việc thiến có vẻ không bảo đảm thà nh công cho lắm!
Vì là táºp tục truyá»n từ Trung Quốc nên chắc hoạn quan Việt cÅ©ng đối xá» tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i "bảo váºt" há» phải chia lìa. Má»™t thuyết cho rằng tu sÄ© thá» Nữ thần phồn thá»±c Sybèle ở La Mã, sau khi tá»± thiến liá»n cầm bảo váºt chạy tung ngoà i Ä‘Æ°á»ng cho đến khi mệt Ä‘uối má»›i ném qua cá»a sổ má»™t ngôi nhà gần đấy. NhÆ°ng thông thÆ°á»ng hÆ¡n, là há» kiếm má»™t chá»— chôn theo nghi lá»…. NgÆ°á»i Trung Hoa lại giữ gìn tháºt kÄ© trong má»™t há»™p kÃn, để trên kệ, chá» ngà y chết chôn theo cho thân xác tròn vẹn. Mãi đến cuối thế kỉ XIX, hoạn quan còn phải Ä‘em trình diện cho Trưởng thái giám là m bằng cá»› trong những dịp thăng thưởng.
Thị là hầu... thị mang cái ấy
Thông thÆ°á»ng, khi nói đến ngÆ°á»i hầu hạ trong cung là ngÆ°á»i ta nghÄ© ngay đến ngÆ°á»i bị thiến. Sai lầm từ bên ngoà i dân chúng vốn cÅ©ng là do sá» quan mà ra. Phê bình chuyện Giản Äịnh Äế nghe lá»i "ná»™i nhân" giết công thần (1409), Ngô SÄ© Liên nói rõ đó là "hoạn quan". Chữ "ná»™i thị" cÅ©ng mang lại cùng má»™t lầm lạc. Từ hải không cho thấy có chữ "thị" nà o nghÄ©a là hoạn quan cả. "NgÆ°á»i trong nhà ", "ngÆ°á»i hầu cáºn" Ä‘á»u được sá» gia cho hiểu là "ngÆ°á»i bị thiến" trong lúc thá»±c tế không phải lúc nà o cÅ©ng nhÆ° váºy. Sứ giả Tống Cảo thấy Lê Hoà n đánh đòn ngÆ°á»i hầu, Ä‘uổi ra, cho phục chức, những ngÆ°á»i nà y không phải lúc nà o cÅ©ng bị thiến. TÆ°á»›c Hoà nh Phúc Hầu của Äá»— ThÃch Ä‘á»i Äinh chỉ có nghÄ©a là "quan nô bá»™c". Cho nên, lại cÅ©ng nhÆ° chuyện "cắn cu", chỉ có sá» quan trÆ°á»›c Ngô SÄ© Liên má»›i "thá»±c thà " hÆ¡n để chỉ rõ nhÆ° thế nà o là hoạn quan:
"Mùa đông (năm 1184), sách TÆ° Nông, sách Trịnh, sách Ô Má»… là m phản, vua sai quan Thái phó là VÆ°Æ¡ng Nhân TỠđánh dẹp. VÆ°Æ¡ng Nhân Tá» sai ngÆ°á»i trong châu là Phạm Phẩm đóng giữ nÆ¡i ải Ông Trá»ng, TrÆ°Æ¡ng Nhạn và Phạm Äá»— đóng giữ là ng (sách?) Bái, Äoà n Tùng đóng giữ Khả Lão. Rồi VÆ°Æ¡ng Nhân TỠđánh thẳng và o hai sách Äăng Bái và Vạn Má»… mà san bằng Ä‘i. Lúc tiến quân đến trại La Ao thì bị rợ Lão đánh lén, quan quân thua to. VÆ°Æ¡ng Nhân Tá» chạy vá» núi An Cối thì bị công hãm chá»— bùn lầy và bị giống rợ Lão đâm chết. Bá»n SÆ¡n Lão nói vá»›i nhau rằng: ?Ngà y nay có má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà bị ta đâm chết? rốt cuá»™c má»›i biết đó là VÆ°Æ¡ng Nhân Tá». Tìm riêng trong khoảng đầm lạch ở trên núi thì được cái thây ấy. VÆ°Æ¡ng Nhân Tá» là hoạn quan nên giống ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà ." (Äại Việt sá» lược, tr. 222).
Từ "thái giám" cÅ©ng gây nên lầm lẫn nhÆ° váºy. Tên thần Bạch Mã Thái Giám là từ cách hiểu thông thÆ°á»ng đó khi dân chúng Việt gán cho má»™t hình tượng con ngá»±a Balaha. NhÆ°ng tháºt là sai lầm khi nhìn và o má»™t số quan chức Ä‘á»i Lê trong chiến tranh chống Minh, lan qua buổi đầu xây dá»±ng triá»u đại. Các "thái giám" Lê Khả, Lê Khuyển, Lê Chá»ng, Lê Nguyá»…n được nhắc trong các năm 1426, 1427, 1428. Sau chiến tranh, các công thần được ban quốc tÃnh để há» Lê có vây cánh đông giữa Thăng Long của há» Trần. Äến khi chá»— đứng chân đã vững, Lê trả lại há» cÅ© cho con cháu các công thần, nhỠđó ta thấy được há» gốc của và i ngÆ°á»i. Khả há» Trịnh, sau nà y có tên trong những ngÆ°á»i tôn Bang CÆ¡ (Nhân Tông) lên ngôi, đánh Chiêm (1446), cuối cùng bị giết (1451), hà nh trạng nhÆ° những ngÆ°á»i khác trong sá»± tranh chấp của các nhóm thân tá»™c giúp Lê Lợi. Lê Khuyển có lẽ là Thái giám Äá»— Khuyển, ngÆ°á»i được lệnh soát nhà Lê Ngân năm 1537. Vẫn biết rằng thái giám / hoạn quan cầm quân được (chÃnh vì là hoạn quan thân tÃn má»›i cầm quân nhÆ° Là ThÆ°á»ng Kiệt, VÆ°Æ¡ng Nhân Tá» nói trên) nhÆ°ng xét các chức phong cho những "thái giám" của Lê thì không có ý nghÄ©a gì vá» nhiệm vụ của hoạn quan cả. Năm 1434, Lê Khuyển là m Nháºp ná»™i Thái uý, vẫn kiêm Hải Tây đạo chÆ° vệ quân sá»± Thái giám. Năm 1439, Trịnh Khả có chức rất lá»›n: Hà nh quân tổng quản coi các việc quân của Xa kị vệ, quản lÄ©nh (kiêm) Thiết Ä‘á»™t háºu dá»±c thánh quân, thái giám ngá»± tiá»n lục quân, coi các Ä‘á»™i Ngá»± tiá»n võ sÄ©, Ngá»± tiá»n trung quân! Rõ rà ng ở đây "giám" chỉ có nghÄ©a là trông coi, kiểm tra xem xét. Vấn Ä‘á» khiến ta phải xét đến gốc của chức tÆ°á»›c và thá»±c tế của gia đình há» Lê tù trưởng, cả hai liên hệ trong má»™t tình trạng tiếp nháºn văn hoá ở Äại Việt.
Khởi đầu, chức Thái giám không phải xuất phát từ các triá»u đại Hán Trung Quốc mà của má»™t triá»u ngoại tá»™c chịu ảnh hưởng Hán: Liêu là nÆ°á»›c đầu tiên đặt hai chức Thái giám và Thiếu giám. Bắt chÆ°á»›c theo cÅ©ng là má»™t nÆ°á»›c ngoại tá»™c, đã và o cai trị hẳn Trung nguyên: Nguyên. Triá»u Minh của dân Hán có chức Chưởng ấn Thái giám của Ná»™i quan, lại là má»™t triá»u mà ná»™i quan có quyá»n thế lấn lÆ°á»›t từ trong ra ngoà i, cho nên thái giám trở thà nh đồng nghÄ©a vá»›i ná»™i quan / hoạn quan. Xét các nhân váºt "thái giám" của Lê nói trên, ta thấy há» thuá»™c thà nh phần gốc gác là những đầy tá»› của Lê Lợi vốn nhan nhản trong triá»u. Trịnh Khả và Lê Khuyển được xếp và o báºc công thần hạng 5, trong đó cùng hạng là Nguyá»…n XÃ, ngÆ°á»i trông coi Ä‘Ã n chó săn của Lê Lợi. Chức tÆ°á»›c của Lê Ê (công thần hạng 1) sau khi thà nh công (1434) cÅ©ng còn chứng tá» tÃnh cách đầy tá»› nhÆ° thế: Äiện tiá»n đô kiểm Ä‘iểm, đồng Thái giám ná»™i giám, ná»™i ngoại chÆ° dịch. Äại đô đốc Lê/ Äá»— Khuyển là m việc lục soát nhà Lê Ngân nhÆ° đã nói, bị Ä‘á»i tiếp theo chê: "nhÆ° chó khôn giữ mệnh". CÅ©ng Trung hÆ°ng kà của Thánh Tông chê Lê Ê "không biết má»™t chữ!" Là m ông tù trưởng thì đầy tá»› không cần phải thiến nên những "thái giám" nói trên không phải là hoạn quan. Có thể nghÄ© rằng tuy Ä‘á»i Minh, ngang vá»›i Lê, đã thông dụng từ thái giám có nghÄ©a là hoạn quan, nhÆ°ng để tổ chức triá»u đại giúp há» Lê phụ đạo vừa xuống đồng, các nho sÄ© Trần Hồ vốn há»c sách xÆ°a, chÆ°a up to date, nên vẫn dùng tên quan chức cÅ©. Äiá»u nà y cÅ©ng là hợp vá»›i thá»±c trạng của ông chủ Lê má»›i mà không là m ngượng các ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng chức. Tất nhiên là vá»›i sá»± phát triển triá»u đại sẽ có những hoạn quan thá»±c thụ, tuy ta không thể nà o biết rõ trong số ná»™i quan của Lê ai là ngÆ°á»i đáng được "chÃnh danh".
Ná»™i quan thá»±c thụ cÅ©ng không phải toà n là ngÆ°á»i bị/được thiến. Có những ngÆ°á»i nhá» có sá»± bất toà n của cÆ¡ quan sinh dục mà được tuyển và o cung. Tả quân Lê Văn Duyệt là má»™t. Chúng tôi không rõ bản chữ Hán là gì mà ngÆ°á»i dịch Äại Nam liệt truyện (Q. 22) cho biết ông "sinh ra không ***", còn lá»i loan truyá»n trong dân chúng thì phân biệt rõ hai phần của cÆ¡ quan sinh dục, nên cho rằng ông chỉ thiếu phần chÃnh, bị thu nhá», theo lối nói kÃn đáo là có "ẩn cung". Chứng nhân ngoại quốc Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i John Crawford (1822) đã nghe được "tiếng nói hÆ¡i nhá» và dịu nhÆ° má»™t phụ nữ", và chúng ta thì nhìn bức tranh ở Lăng Ông Gia Äịnh cÅ©ng thấy nÆ°á»›c da mai mái mà đoán hùa theo Ä‘iá»u đã hiểu. Vì là ngÆ°á»i của thá»i đại gần, nên ta nghÄ© tiếng đồn ông có bá»™ pháºn sinh dục nhá» là điá»u xác tháºt.
Vua chúa dùng ngÆ°á»i có khuyết táºt và o cung khá»i cần phải thiến thì cÅ©ng tiện, nhÆ°ng khi có kẻ moi móc ra thì lại giáºt mình. Triá»u Cà n Long (1736-1796), Tể tÆ°á»›ng xung Ä‘á»™t vá»›i hoạn quan, liá»n tâu vá»›i Hoà ng đế: "Các hoạn quan tuy bị cắt nhÆ°ng lâu ngà y có thể má»c ra lại. Thần nghe chuyện đó từng xảy ra trong triá»u Minh, và đã phát sinh những chuyện xấu xa trong cung cấm, nên để Ä‘á» phòng tái phát, xin Ä‘em các hoạn quan ra kiểm tra để cắt lại." Hoà ng đế tuy thÆ°á»ng nghe lá»i cáºn thần hÆ¡n quan triá»u nhÆ°ng trong trÆ°á»ng hợp nà y thì phải chá»n lá»±a "entre le meilleur et le pire", giữa đầy tá»› và "vợ", nên cho lệnh thi hà nh ngay. Kết quả ông tể tÆ°á»›ng tha hồ "cắt" và có hoạn quan đã chết vì vụ kiểm tra nà y. R. Tannahill, dẫn theo ngÆ°á»i khác, kể nhÆ° trên và ngá» rằng không có chuyện "má»c lại" mà chỉ có chuyện vá» những mảnh đầu thừa Ä‘uôi thẹo của các thợ hoạn chủ tâm là m lấy năng suất, không kÄ© nên còn sót mà thôi. NhÆ°ng chúng tôi nhá»› đã Ä‘á»c trong má»™t quyển Truyện Tà u má»ng thì đó là chuyện cắt các ông có ẩn cung được chá»n và o hầu từ lúc nhá», nghÄ©a là chuyện má»c lại (lá»›n theo tuổi) là điá»u tá»± nhiên, và trong truyện có chi tiết đè ông trưởng Thái giám ra, cắt bằng dao tre!
Theo quan niệm truyá»n dòng, hoạn quan phải có con để nối dõi tổ tông, thá» cúng mình sau khi chết Ä‘i. Thế là há» phải nuôi con nuôi, hoặc từ ngÆ°á»i xa lạ được chá»n lá»±a, hoặc ngay ở bà con thân thuá»™c. Hoạn quan Phạm Bỉnh Di bị Là Cao Tông giết (1209) cùng lúc vá»›i con là Phạm Phụ. Hoà ng NgÅ© Phúc (1713-1776) của Trịnh Sâm có con là Hoà ng Ngá»c Bảo. Lê Văn Duyệt lấy cháu gá»i bằng bác là m con thừa tá»±, nuôi Lê Văn Khôi (Bế Văn Khôi, Nguyá»…n Há»±u Khôi) gốc là ngÆ°á»i Nùng của tù binh từ miá»n Bắc. Vinh hiển của hai lá»›p ngÆ°á»i đó nối nhau cÅ©ng có mà khổ nhục cÅ©ng không chừa khi phải thất thế.
Quyá»n lá»±c đầy tá»›
Hoạn quan trÆ°á»›c tiên là để phục vụ trong cung cấm, trong gia đình nhà vua. ChÃnh vì vai trò đó mà há» bị khinh miệt nhÆ°ng cÅ©ng chÃnh nhỠđó mà há» có quyá»n uy.
Vá»›i má»™t tổ chức quyá»n bÃnh còn nhá» thì ngÆ°á»i chủ tể phải tin ở kẻ thân thuá»™c trÆ°á»›c hết, trong đó có tay chân trong nhà . Ông há» gì tên Tuấn kia nếu không chịu hoạn thì không thể nêu danh trong sá» sách vá»›i tên Là ThÆ°á»ng Kiệt được. Trần Thái Tông muốn trao chức Hà nh khiển (Ä‘iá»u hà nh việc nÆ°á»›c, có lúc, có ngÆ°á»i nhÆ° Tể tÆ°á»›ng) cho Phạm Ứng Má»™ng nhÆ°ng bảo phải thiến, vì triá»u má»›i còn vÆ°á»›ng tục lệ cÅ© của LÃ, buá»™c ngÆ°á»i được trao quyá»n phải là hoạn quan. Cho nên, khi tổ chức chÃnh quyá»n phức tạp hÆ¡n, cần có nho sÄ© và o là m việc trong các sảnh, hình, viện của chÃnh phủ và o tháng 4âl. 1267, sá» quan Toà n thÆ° coi việc bổ nhiệm lấn át và o địa hạt của hoạn quan nhÆ° thế là má»™t thay đổi trá»ng đại. NhÆ°ng ngay cả khi cần phải có má»™t tổ chức ngoại quan để toả rá»™ng quyá»n hà nh trong phạm vi cả lãnh thổ thì hoạn quan là ngÆ°á»i gần gÅ©i vua, trung tâm quyá»n bÃnh, vẫn giữ vị thế đáng kể, có khi khuynh đảo cả triá»u đình.
Tất nhiên vị trà gần vua là lợi thế nhÆ°ng tÃnh cách riêng của hoạn quan, nằm trong sá»± bất toà n của cÆ¡ thể - và ảnh hưởng nảy ra từ sá»± bất toà n đó, không phải là không quan trá»ng trong sá»± phát sinh những cung cách hà nh xá» vượt thÆ°á»ng, quái gở nữa, của hoạn quan. TrÆ°á»›c nhất, tâm tình của hoạn quan cÅ©ng nằm trong tâm tình của ngÆ°á»i bị thiến nói chung. Tám năm sau khi bị thiến, TÆ° Mã Thiên còn cảm thấy Ä‘au Ä‘á»›n: "Má»—i khi nghÄ© đến mối nhục đó thì mồ hôi còn thấm Æ°á»›t cả lÆ°ng áo. Tôi chỉ đáng được là m kẻ canh cá»a phòng cho Ä‘Ã n bà , tốt hÆ¡n là nên và o ẩn táºn sÆ¡n cùng núi thẳm..." Sá»± bất toà n đó khiến cho ngÆ°á»i ngoà i nhìn hoạn quan nhÆ° má»™t khối thịt dị dạng, có bá»™ mặt buồn thảm. Chắc là cho dù tá»± nguyện, há» cÅ©ng mang mối bất mãn vá»›i hệ thống chÃnh trị xã há»™i đã khiến cho há» phải thiệt thòi trong má»™t khÃa cạnh sống. Trong hệ thống phÆ°Æ¡ng Äông thì há» luôn luôn bị lá»›p nho sÄ© ganh ghét, khinh miệt. Hà n lâm Äinh Củng Viên chÆ¡i khăm, viết chiếu không Ä‘Æ°a cho hoạn quan Lê Tông Giáo chuẩn bị trÆ°á»›c để ông nà y lòi sá»± dốt nát trÆ°á»›c triá»u Ä‘Æ°á»ng (1288). Sá» quan nho há»c xÆ°a cứ má»—i lần đặt bút xuống là chê hoạn quan dốt nát, ngay cả khi có dịp khen thì cÅ©ng chỉ nhìn theo vị trà đầy tá»› của há» mà thôi. Phan Phu Tiên phán xét vá» những ngÆ°á»i theo há» Hồ liên quan đến việc mất nÆ°á»›c, tuy có khen vá» những gÆ°Æ¡ng tá» tiết nhÆ°ng vẫn hà i tá»™i bá» Trần theo Hồ, là "phÆ°á»ng ác giúp nhau", là "ăn lá»™c của ai chết vì ngÆ°á»i ấy (tuy) là nghÄ©a mà không biết ngÆ°á»i ấy là bất nghÄ©a"... Chỉ có các hoạn quan là được không hà i tá»™i thá» chủ má»›i: "Ngô Miá»…n, Nguyá»…n Lệnh, Kiá»u Biểu vốn là kẻ hoạn quan, cái chết của há» là điá»u nên lắm". Vì hoạn quan "vốn là " đầy tá»› nên chỉ được ông sá» quan nà y nhìn ở tầm mức tÆ°Æ¡ng quan chủ tá»› ngắn hạn: Lúc kẻ nô đã trao qua chủ má»›i thì chỉ cần biết chủ má»›i là đủ.
Má»™t tên khác của Là ThÆ°á»ng Kiệt cho ta thêm má»™t gợi ý vỠđịa vị đó của hoạn quan. Ông Hoà ng Xuân Hãn trong Là ThÆ°á»ng Kiệt, khi đối chiếu vá»›i sách Trung Quốc, thấy ông danh tÆ°á»›ng của Là cÅ©ng được gá»i tên khác là Là Thượng Cát. Do cách phiên âm qua má»™t thứ chữ không thể sát vá»›i âm váºn bản xứ nên khó có thể biết tên nà o là đúng nhÆ°ng ta hãy Ä‘oán ra theo cung cách bình thÆ°á»ng. Chữ "thượng"/"thÆ°á»ng" gần cáºn, thÆ°á»ng được thấy phiên âm cho chữ "thằng". Và nó không phải lúc nà o cÅ©ng có ý nghÄ©a khinh miệt. Nguyá»…n Ãnh gá»i tÆ°á»›ng Tây SÆ¡n là "thằng Sâm", "thằng HÆ°ng" nhÆ°ng bia ruá»™ng Ä‘á»i Trần chỉ chủ đất hẳn là theo tiếng gá»i thông tục Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i, cÅ©ng nhÆ° "thằng" ngà y nay còn có ý nghÄ©a thân máºt là khác. Vá»›i chữ "cát" thì ta có câu chuyện tranh chấp binh quyá»n cÅ©ng Ä‘á»i Là vá» VÅ© ***, VÅ© Äái (chuyện năm 1150)... Ngay chữ "Kiệt" cÅ©ng có thể từ "***" mà ra nhÆ° trong chuyện năm 1189 (Äại Việt Sá» Lược, tr. 229): Vua sai quan lá»›n trong triá»u xá» vụ kiện Mạc Hiển TÃch (chắc vì bị tố cáo tÆ° thông vá»›i Thái háºu), quan sợ, bị ngÆ°á»i Ä‘á»i chê: "Ngô Phụ quốc (giúp nÆ°á»›c). là "lan (***), Lê Äô quan là "kÃch" (kÃt/***). Váºy thì ThÆ°á»ng Kiệt / Thượng Cát có thể là "thằng ***". Ông Hoà ng Xuân Hãn cho biết ThÆ°á»ng Kiệt là tên "tá»±", dẫn bia Nhữ Bá SÄ© Ä‘oán tên tá»± có từ lúc xuất thân, hiểu má»™t cách khác, là lúc và o cung, là m hoạn quan. Tá»± "thằng ***" là má»™t thứ nickname trong cung gá»i ông danh tÆ°á»›ng tÆ°Æ¡ng lai ná» nhÆ° ngà y nay trong dân gian còn gá»i "thằng Bò", "thằng Cu"..., có vẻ còn dá»… nghe hÆ¡n tên của đám nô Trần Quốc Tuấn là "Voi rừng", "Chó săn / Cồng cá»™c".
Và nhÆ° đã nói, cách nhìn của xã há»™i bên ngoà i nhÆ° thế cá»™ng vá»›i sá»± bất toà n của thân xác không phải không ảnh hưởng đến hà nh vi của hoạn quan, nhất là khi hỠở và o vị thế có thể toả rá»™ng quyá»n hà nh, dù là quyá»n hà nh nấp bóng quân vÆ°Æ¡ng, chế Ä‘á»™. NgÆ°á»i bị thiến TÆ° Mã Thiên cố bù đắp ná»—i nhục mất danh tiết bằng những trang Sá» kà để Ä‘á»i. Sá» quan Nguyá»…n ghi rằng: (Lê Văn Duyệt) năm 14, 15 tuổi thÆ°á»ng tá»± than thở rằng "sinh ở Ä‘á»i loạn, không dá»±ng cá» trống đại tÆ°á»›ng, chép công danh và o sách sá», không phải là trượng phu." Không hẳn đó là nguyên văn lá»i ông, nhÆ°ng ý đó đúng là của má»™t ngÆ°á»i muốn vượt khá»i bản thân. Chế Ä‘á»™ vÆ°Æ¡ng triá»u của Trung Hoa, Äại Việt có rất nhiá»u dẫn chứng vá» sá»± lá»™ng hà nh của hoạn quan. Triệu Cao là m việc phế láºp trong triá»u Tần. Hoạn quan lá»™ng hà nh nhiá»u nhất là dÆ°á»›i triá»u Minh. Theo quân đánh há» Hồ, cÅ©ng nhÆ° trong các cuá»™c hà nh quân các nÆ¡i khác, cứ má»™t ông tổng binh là có má»™t hoạn quan theo ká»m giữ: Tổng binh TrÆ°Æ¡ng Phụ Ä‘i có Ná»™i quan Mã Kì báo cáo hà nh vi gá»i là âm mÆ°u vây cánh nên bị vua Minh rút vá» (1417), Ná»™i quan Là LÆ°Æ¡ng Ä‘i theo Tổng binh Là Bân (1426), giữ thà nh Äông Äô đến phút cuối vá»›i Tổng binh VÆ°Æ¡ng Thông. Ná»™i quan SÆ¡n Thá», ngÆ°á»i được ghi là Thái giám, bắt voi ở Quảng Ninh năm 1418, có mặt dà i dà i trong cuá»™c chiến.
Sá»± xung Ä‘á»™t giữa nho thần và hoạn quan có lúc Ä‘i đến chá»— khôi hà i Ä‘iếng ngÆ°á»i nhÆ° trong câu chuyện xảy ra dÆ°á»›i triá»u Cà n Long đã kể. Tuy nhiên sá»± khinh miệt của nho thần cÅ©ng dẫn đến phản ứng của hoạn quan khi thấy những ngÆ°á»i kia có thà nh kiến quá quắt, không hiểu cả là lẽ bình thÆ°á»ng. Trong cuá»™c tranh chấp vá» lá»… nhạc giữa nhóm Nguyá»…n Trãi và LÆ°Æ¡ng Äăng (1437), Tham nghị Nguyá»…n Liá»…u chê hoạn quan không đủ khả năng, không hiểu phép xÆ°a (nhÆ° của Chu Công), phép nay (nhÆ° của nhà Minh), nên là m sai lệch cả. LÆ°Æ¡ng Äăng, vá»›i quan Ä‘iểm ngà y nay thì chắc là là m theo "tinh thần dân tá»™c có sáng tạo" chế biến, nên nhÅ©n nhặn xin dà nh quyá»n quyết định cho vua. Nguyá»…n Liá»…u sợ Thái Tông nghe lá»i, liá»n phản kháng trÆ°á»›c: "Từ xÆ°a đến nay chÆ°a bao giá» có cảnh hoạn quan phá hoại thiên hạ nhÆ° thế nà y." Thế là tranh chấp cá nhân trở thà nh táºp thể. Äinh Thắng từ trong bÆ°á»›c ra mắng: "Hoạn quan là m gì mà phá hoại thiên hạ? Nếu phá hoại thiên hạ thì chém đầu ngÆ°Æ¡i trÆ°á»›c". Ông văn quan Ä‘a sá»± hay chữ, hú hồn vì thoát khá»i bị chém đầu, nhÆ°ng mang chữ thÃch và o mặt, những ngà y tà n nằm ở châu xa hẳn phải ân háºn vá» cÆ¡n cÆ°á»ng ngạnh bảo vệ Thánh giáo của mình. CÅ©ng nên lÆ°u ý rằng Äinh Thắng là ngÆ°á»i đã có lòng can ngăn Nguyá»…n Trãi chá»› Ä‘em Thị Lá»™ và o cung là m vây cánh, hà nh Ä‘á»™ng đã khiến ông thái giám nà y chết (1442) theo ông Hà nh khiển đối thủ trong cuá»™c tranh cãi trên.
Giám ban của Trịnh
NhÆ°ng hoạn quan nổi báºt trong lịch sá» Việt là và o thá»i Lê Trung hÆ°ng, đặc biệt vì đã có vua còn có chúa, nên có hẳn hai lá»›p hoạn quan, trong đó ngÆ°á»i của Lê không đáng kể nhÆ°ng ngÆ°á»i của Trịnh lại rất cần thiết cho gia đình, có thể nói là đóng vai trò khá quan trá»ng để giữ gìn cho nhà chúa được vững và ng.
Trịnh xuất thân là tÆ°á»›ng soái nên nắm binh quyá»n trong tay, thuá»™c hạ tuân theo, Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên được lên là m chúa. NhÆ°ng há» phải nấp bóng vua, vá»›i danh nghÄ©a "phò Lê" và phải luỵ vì danh nghÄ©a ấy, chÆ°a kể vì thá»±c tế có những phe phái khác cÅ©ng muốn già nh giáºt, từ đám dân cùng nổi loạn đến há» Nguyá»…n cÆ°á»ng ngạnh má»™t phÆ°Æ¡ng ở Äà ng Trong. Nho sÄ© được há»c Kinh sách tuy phục vụ Trịnh theo cÆ¡m áo nhÆ°ng vẫn hÆ°á»›ng vỠông vua Lê bù nhìn. Sá» quan nối tiếp Toà n thÆ° vẫn để các vua Lê là m đầu. Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng (tiến sÄ© 1652) viết Trung hÆ°ng lục ghi chuyện Lê Cáºp Äệ bị Trịnh Tùng giết (1572) vì phù Lê chứ không phải vì ganh ghét vá»›i Trịnh Tùng nhÆ° trong Toà n thÆ°, bá»™ sá» chÃnh thức, đã kể. Tinh thần đó không phải chỉ có ở những nhân váºt khoa bảng. Trịnh Tạc (là m chúa từ 1657-1674) muốn phá vỡ hình thức tôn quân, nhân ngà y nguyên đán, định bắt các quan mặc triá»u phục chầu vua, cứ mang nguyên phẩm phục ấy sang chầu mình. VÅ© Duy Chà là m tể tÆ°á»›ng (1669), vốn bị đồng liêu chê là từ chân lại thuá»™c mà ra, nhÆ°ng vẫn lên tiếng can ngăn vì cho là "trái vá»›i chế Ä‘á»™ cÅ©", khác vá»›i truyá»n thống "nhà Chúa... má»™t niá»m tôn phục hoà ng gia". Tuy năm 1673, Trịnh Tạc dá»i việc nÆ°á»›c và o bà n ở phủ mình, nhÆ°ng loạn kiêu binh ngay năm sau chứng tá» là quyá»n chúa vẫn còn lung lay. Sá»± khinh miệt hoạn quan thấy rõ trong trÆ°á»›c tác tuy xuất hiện vá» sau nhÆ°ng của má»™t ngÆ°á»i trong dòng há» phục vụ Trịnh Lê: Phan Huy Chú vá»›i Lịch triá»u hiến chÆ°Æ¡ng loại chÃ. Ông nà y kể các danh nhân Ä‘á»u là các nho sÄ©, tÆ°á»›ng gia văn thần. Không thể loại trừ Là ThÆ°á»ng Kiệt, Hoà ng NgÅ© Phúc nhÆ°ng thêm chữ "tá»± thiến" để tá» rõ sá»± cầu cạnh. Và vì có lẽ không biết (hay tránh né?) Là ThÆ°á»ng Kiệt còn được ghi vá»›i tên Là Thượng Cát nên trong truyện Là Äạo Thà nh, tác giả tha hồ kể tá»™i hoạn quan: "Là Thượng Cát là chức ngá»± tụ, cáºy được thÆ°Æ¡ng yêu, bà n chõ và o việc chÃnh". Ở đây ta gặp được má»™t danh xÆ°ng khác chỉ hoạn quan là "ngá»± tụ", chữ nà y không thấy có trong Từ hải, chắc Phan Huy Chú mượn từ chuyện "Ä‘oạn tụ" (cắt ống tay áo) mà chế ra.
Ngay bên trong gia đình, Trịnh vẫn không yên tâm. Hình nhÆ° Trịnh xuất thân từ vùng thượng du Thanh Hoá cÅ©ng thuá»™c các nhóm "thiểu số" hoạt Ä‘á»™ng nổi báºt theo sá»± hÆ°ng khởi của nhóm MÆ°á»ng Lam SÆ¡n. Äiá»u chắc chắn là gia phả há» Trịnh không giấu sá»± thấp kém của ông tổ Trịnh Kiểm vốn từng Ä‘i ăn trá»™m. Ông nà y có bạn thân đến mức hi sinh giúp nhau là m cả những việc nguy hiểm, là má»™t ngÆ°á»i gốc Chà m. (Hữu Ngá»c - Nguyá»…n Äức Hiá»n, "Gốc tÃch các chúa Trịnh và má»™t bức thÆ° nôm của Trịnh Kiểm", La SÆ¡n Yên Hồ Hoà ng Xuân Hãn, táºp II, H. 1998, tr. 649-669). Và ông tổ dẫn đến dòng vua Nguyá»…n sang cả, lúc đó cÅ©ng chịu gả con cho má»™t tên trá»™m. Tất cả chứng cá»› Ä‘á»u nói lên má»™t mức Ä‘á»™ sà n sà n nhÆ° nhau của các dòng há» cầm quyá»n vá» sau của nÆ°á»›c Việt, không có dáng gì nhÆ° các nho gia Thăng Long, Huế cao tiếng rao giảng theo truyá»n thống tôn phù. Vì thế, riêng vá» há» Trịnh, các "thế tá»", "công tá»" anh em chú cháu tranh già nh địa vị của nhau không nhân nhượng chút nà o, và ngÆ°á»i thắng giết ngÆ°á»i bại cÅ©ng không nhẹ tay thÆ°Æ¡ng xót. Äể xá» trà chuyện gia đình thì trÆ°á»›c hết Trịnh sá» dụng đầy tá»› riêng: Trịnh Tùng dùng "ná»™i giám" Bùi SÄ© Lâm giải quyết Trịnh Xuân, "sai ngÆ°á»i chặt chân cho chết"; và o cuối Ä‘á»i, Trịnh Sâm giao Thế tá» Trịnh Cán cho Hoà ng Äình Bảo, cháu / con nuôi hoạn quan Hoà ng NgÅ© Phúc chăm sóc. Rồi cÅ©ng má»™t má»±c nhÆ° thế, Trịnh đã Ä‘em ngÆ°á»i trong nhà xá» trà việc nÆ°á»›c. Năm 1603, chÆ°a yên vị ở Äông Kinh, Trịnh Tùng đã dùng Chưởng cung giám Bùi SÄ© Lâm tra xét tÆ°á»›ng Nguyá»…n Khải vì ngá» có âm mÆ°u phản loạn. Năm 1683, trong việc tiếp nháºn tù binh Mạc do Thanh trao trả, Thượng thÆ° VÅ© Duy Äoán cùng vá»›i hoạn quan Thân Äức Tà i Ä‘i theo, mang công văn vá»›i tên Tà i đứng đầu y nhÆ° sổ năm trÆ°á»›c. Ông thượng thÆ° không chịu nhục là m quan triá»u mà thua tên đầy tá»› nên gân cổ cãi, rốt cục bị Trịnh Căn bãi chức, lấy ngÆ°á»i khác thay thế vá»›i quan chức lá»›n hÆ¡n, Bồi tụng (Tể tÆ°á»›ng) Nguyá»…n Quai, qua biên giá»›i giải quyết công việc - tất nhiên công văn vẫn để tên hoạn quan đứng đầu. Có cái Ä‘uôi hÆ¡i lạ trong câu chuyện tiếp nháºn tù binh nà y: Sứ bá»™ bị quan Thanh đòi hối lá»™, Äặng Äình TÆ°á»›ng, chức sắc nhá» trong Ä‘oà n, phải Ä‘i ná»™p bạc, lúc vá» triá»u đình tiếc tiá»n, bắt giáng chức, nhÆ°ng tha cho tể tÆ°á»›ng vá»›i là do "bị bệnh không dá»± và o việc giao ná»™p", trong lúc không nhắc gì đến vai trò của ông trưởng Ä‘oà n hoạn quan cả. (CÆ°Æ¡ng mục, táºp II, H. 1998, tr. 350). Äiá»u nà y cÅ©ng tháºt dá»… biện minh, rằng việc xá» là kia là của triá»u đình, phép nÆ°á»›c, hoạn quan chỉ là "ngÆ°á»i trong nhà ", không phải chịu trách nhiệm đó!
Äiá»u đáng chú ý khác là có những ná»™i giám gốc thiểu số giáp Trung Hoa trong phủ Trịnh. Vì sá» quan Toà n thÆ° coi thÆ°á»ng ná»™i giám nên ta không thấy rõ nguồn gốc quê quán của các ông nà y, nhÆ°ng sá» quan Nguyá»…n vá»›i nhiá»u chú thÃch khiến ta biết và i Ä‘iá»u thÃch thú. Cùng vá»›i nhiá»u hoạn quan gốc vùng đồng bằng há» Phạm (Xuân Äỉnh), Nguyá»…n (Äình Huấn), Lê (Trung NghÄ©a)... cÅ©ng có ngÆ°á»i há» Hoà ng nhÆ° Hoà ng Công Kì (+1745). Tất nhiên há» Hoà ng đã phục vụ Trịnh Lê có rất nhiá»u ngÆ°á»i gốc trung châu nhÆ°ng Hoà ng là há» lá»›n trong các nhóm thiểu số tây nam Trung Quốc ká» cáºn Äại Việt mà ngà y nay được gá»i chung là "Choang", có khu tá»± trị riêng ở Quảng Tây. Hoà ng có lẽ phát sinh từ quan niệm Trung Quốc của các tá»™c Ä‘oà n muốn lên là m lãnh chúa: hoà ng, mà u và ng, của hoà ng đế, Hoà ng Äế. Trong sá»± tranh già nh ảnh hưởng, Là Trần đã dùng nhiá»u há» Hoà ng trong việc giao tiếp vá»›i Trung Quốc cÅ©ng nhÆ° phải khổ nhá»c xá» là vá» việc há» nghiêng ngả lúc theo phe nà y, lúc phe khác trong thế đối phó vá»›i Thiên triá»u. Thổ tù Hoà ng Văn Äồng cai quản mỠđồng Tụ Long đã có cung cách nhÆ° tổ tiên xa Ä‘á»i của há» (1779). Và đã có những hoạn quan cùng gốc gác nhÆ° thế nổi báºt nhất trong phủ Chúa, theo má»™t cung cách phục vụ không thÆ°á»ng thấy của những ngÆ°á»i quen "khuôn phép". Hoà ng Công Phụ (Bắc Giang) nắm quyá»n dÆ°á»›i thá»i Trịnh Giang (1729-1740), Hoà ng NgÅ© Phúc (Yên DÅ©ng, Lạng SÆ¡n) tung hoà nh cuối Ä‘á»i Trịnh nên để lại nhiá»u chi tiết đáng lÆ°u ý. Phan Huy Chú cho biết Hoà ng NgÅ© Phúc "tá»± thiến", những ông há» Hoà ng dân tá»™c Nùng khác có là m nhÆ° váºy không?
Chuyện bắt đầu từ tháng 2âl. 1743 khi ông hoạn quan Hoà ng NgÅ© Phúc vốn chỉ loanh quanh lẩn quẩn trong Hình phiên của Trịnh, bá»—ng nảy ra ý muốn chÆ¡i trá»™i, Ä‘em dâng cho Trịnh Doanh 12 Ä‘iá»u binh pháp để dẹp biến loạn Ä‘ang xảy ra khắp nÆ¡i. CÅ©ng tưởng chỉ là để loè kiếm chút ân huệ, không ngá» Chúa tưởng tháºt có ngÆ°á»i tà i ẩn danh mà lâu nay không được biết nên cho phép ông hoạn quan ra tráºn chống vá»›i tay Quáºn He Nguyá»…n Hữu Cầu kiệt hiệt Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Nên chép nguyên văn của sá» quan Nguyá»…n để thấy khởi đầu của má»™t danh tÆ°á»›ng: "(Hoà ng) NgÅ© Phúc má»›i được nghe mệnh lệnh, rất lấy là m lo, vì từ trÆ°á»›c chÆ°a từng Ä‘i chiến tráºn bao giá». Có ngÆ°á»i khách khuyên: ?Nên vay má»™t vạn quan tiá»n công để má»™ lấy những tay tráng sÄ©.? NgÅ© Phúc nói: ?Nay vay tiá»n công, má»™t ngà y kia bắt phải ná»™p trả, thì lấy tiá»n đâu mà trả được?? Khách nói: ?Tục ngữ có câu: TÆ°á»›ng vô tà i, sÄ© bất lai, nghÄ©a là ngÆ°á»i là m tÆ°á»›ng mà không có của thì không bao giá» dÅ©ng sÄ© tìm đến. Nếu ông tháºt lòng theo kế của tôi thì những tráng sÄ© Ä‘á»u hết sức vá»›i ông, quyết thắng được địch, từ đấy sẽ được vừa sang vừa già u, có lo gì cái món tiá»n vạn quan? Nếu nhỡ ra vấp váp đến chá»— không thể nói được thì còn ai trách cứ món nợ ấy và o đâu được nữa?" (CÆ°Æ¡ng mục, tr. 563-564). Câu chuyện cho thấy cái liá»u lÄ©nh lÆ°u manh trong thá»±c tế của má»™t anh thÆ°Æ¡ng buôn: Phải có của má»›i có quyá»n lá»±c, có quyá»n lá»±c thì tìm ra tiá»n rất dá»…, lỡ không được tiá»n thì vá»›i chút dÆ° danh của tÆ°á»›ng soái, cÅ©ng không ai dám đòi nợ! NhÆ°ng Ä‘iá»u đáng chú ý là , Hoà ng NgÅ© Phúc, chắc thuá»™c sắc tá»™c Nùng nên dá»… quen thân để vấn kế ông lái buôn Con Trá»i kia. Chúng ta cÅ©ng có thể Ä‘oán là cùng sắc tá»™c, má»™t ông hoạn quan khác sống gần hÆ¡n thế kỉ trÆ°á»›c: Hoà ng Nhân DÅ©ng. Ông hoạn quan được Trịnh Tráng yêu quý, cho đổi há» Trịnh, lấy tên là Trịnh Lãm, nhÆ°ng rốt lại bị giết (1652) vì "kiêu ngạo cà n dỡ... mÆ°u nổi loạn". Äoán là gốc Nùng (CÆ°Æ¡ng mục không có chú vá» gốc gác ngÆ°á»i nà y) vì thấy sá» thần Lê kể tá»™i "vụng trá»™m nuôi ngÆ°á»i có tà thuáºt". Không rõ hoạn quan Trịnh Lê là ngÆ°á»i bị thiến hay có ẩn cung, nhÆ°ng sá»± việc có ngÆ°á»i thiểu số trong cung Trịnh chứng tá» nguồn cung cấp ở đồng bằng đã không đủ cho nhu cầu. Thêm nữa, sá»± thiên ái đến mức thân thiết ngay từ thá»i gian dá»±ng nghiệp vững và ng ở Äông Kinh nhÆ° thế cÅ©ng có thể là do sá»± tÆ°Æ¡ng đồng vá» nguồn gốc thiểu số của chÃnh há» Trịnh mà ra. Hoạn quan Nùng thá»i má»›i khởi nghiệp Trung hÆ°ng chÆ°a kịp thÃch ứng (có thể là từ cả phÃa ngÆ°á»i chủ Trịnh) nên bị giết, nhÆ°ng hÆ¡n má»™t thế kỉ sau Hoà ng NgÅ© Phúc đã biết phối hợp sá»± uyển chuyển luồn lá»t vá»›i khả năng phục vụ để nổi báºt trong triá»u chÃnh há» Trịnh.
Vai trò hoạn quan của Trịnh nổi báºt nhất từ khi Trịnh Giang là m chúa (1729-1740) đặt ra giám ban (4âl. 1739) ngang hà ng vá»›i văn, võ ban Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Lại cÅ©ng vì sá» là của nho thần viết ra nên ta không thấy chi tiết tổ chức: "Theo chế Ä‘á»™ cÅ©, các quan chỉ có hai ban văn và võ. Äến nay bá»n hoạn quan lá»™ng quyá»n, (Trịnh) Giang má»›i đặt thêm giám ban. Hạ lệnh: ai thi khảo trúng cách sẽ được trao cho quan chức. Các quan lấy là m hổ thẹn nhÆ°ng không ai dám nói." (CÆ°Æ¡ng mục, II, tr. 503). Nắm quyá»n chÃnh là ông Nùng Hoà ng Công Phụ, trÆ°á»›c tiên đã củng cố sá»± ổn định bên trong vá»›i việc Trịnh Giang giết hoạn quan Äá»— Bá Phẩm (1734), rồi dèm pha giết TrÆ°Æ¡ng Nhung (1736), ông-cáºu của Giang, thuá»™c phe nghịch. Tiếp theo, Phụ tìm cách giải toả sá»± cô láºp bằng cách xúi Trịnh mở khoa thi ngay trong phủ Chúa (1736), lấy riêng Trịnh Tuệ, ngÆ°á»i trong há», Ä‘á»— trạng nguyên, để ông nà y và o là m tể tÆ°á»›ng (6âl. 1739) "kẻ trong ngÆ°á»i ngoà i xÆ°á»›ng hoạ vá»›i nhau", tạo mối liên kết văn, giám ban. Hoà ng Công Phụ có vẻ còn nhiá»u toan tÃnh to lá»›n hÆ¡n, vì đã từng nuôi Nguyá»…n Tuyển, má»™t lãnh tụ của cuá»™c loạn Ninh Xá. Hoạn quan Trịnh không đủ lá»±c lượng nhÆ° của Minh nên chÃnh biến cung đình nổ ra vá»›i sá»± liên kết của văn quan và phe ngoại nhà chúa (đầu năm 1740). Hoà ng Công Phụ bá» trốn, nhóm thủ hạ bị diệt trừ, văn quan có vẻ đắc thế nhÆ°ng không được lâu. Há» Trịnh vẫn cần hoạn quan, nên chỉ ba tháng sau khi cầm quyá»n, thấy cần ngÆ°á»i chống Nguyá»…n Tuyển, thay Hoà ng Công Phụ đã bá» trốn, Trịnh Doanh bổ nhiệm Hoà ng Công Kì là m Thống lÄ©nh chinh tây đại tÆ°á»›ng quân khiến cho Tá»± Äức phải la lên: "Trịnh Doanh cÅ©ng không phải là ngÆ°á»i có tri thức" (?). Trịnh Doanh không thể là m gì hÆ¡n nhÆ° khi ông thất bại trong việc trao cho văn quan Ä‘iá»u hà nh tà i chÃnh, thuế khoá và o giữa năm 1741: Văn quan muốn nắm quyá»n kiểm soát tiá»n bạc từ trong tay hoạn quan nên xin cho táºp trung vá» bá»™ Há»™, tức là của chÃnh phủ. Trịnh Doanh đã bổ nhiệm Lê Hữu Kiá»u trông coi, nhÆ°ng "quyá»n lá»›n lá»t và o bá»n tÃn thần đã lâu, bá»™ Há»™ cÅ©ng chỉ biết được con số hão mà thôi [v]ì thế không bao lâu lại bãi bá»." (CÆ°Æ¡ng mục, các năm trên).
Uy thế hoạn quan lá»›n thêm khi Hoà ng NgÅ© Phúc lần mò tìm được khả năng của mình trở thà nh "viên tÆ°á»›ng nổi tiếng trong má»™t Ä‘á»i" (CÆ°Æ¡ng mục). "NgÅ© Phúc là m tÆ°á»›ng nghiêm chỉnh chắc chắn. Khi có việc thì quyết Ä‘oán, đối vá»›i ai cÅ©ng có lòng trung tÃn. Khi hà nh quân thì chuá»™ng kỉ luáºt, giữ vững sá»± tháºn trá»ng mà không cầu may. Hiệu lịnh lại nghiêm minh, không thể cầu cạnh để xin tha. Ông đánh đông dẹp tây, công danh rá»±c rỡ, là báºc đại tÆ°á»›ng có công lao danh vá»ng. Nhà nÆ°á»›c cáºy dá»±a nhiá»u và o ông." Nghe Phan Huy Chú ca tụng nhÆ° thế (Lịch triá»u..., II, tr. 359), chúng ta thấy tháºt quá xa thá»i ông hoạn quan vấn kế khách thÆ°Æ¡ng. Nhiá»u nÆ¡i đã tôn là m phúc thần vị danh tÆ°á»›ng "được phối hưởng trong cung miếu của Chúa" nà y, kể cả việc là m sắc thần giả để thá»i Mở cá»a bán cho Việt kiá»u lùng tìm đồ cổ. Sá» xÆ°a đã ghi rất nhiá»u công lao đánh tráºn của ông, trong đó có luôn việc chiếm Phú Xuân, Ä‘iá»u khiến cho Äặng Trần ThÆ°á»ng phải chết dÆ°á»›i tay Gia Long chỉ vì dám liệt kê ông và o danh sách phong thần.
NhÆ°ng trÆ°á»›c hết, Hoà ng NgÅ© Phúc là tôi của Trịnh, chỉ vì phải khen nên Phan Huy Chú đã lá» Ä‘i chuyện phục vụ ná»™i cung, và dụ nhÆ° khi cùng vá»›i Trịnh Sâm giam, giết thái tá» Duy VÄ© (1769, 1772). Láºp công trong vụ nà y thấy thêm có tên hoạn quan Phạm Huy Äỉnh. Vai trò hoạn quan trên chÃnh trÆ°á»ng Trịnh không giảm Ä‘i vì giám ban bị loại bá» mà còn tăng thêm vá»›i nhu cầu củng cố dòng há» nhà Chúa. "Hoà ng NgÅ© Phúc và Äà m Xuân Vá»±c bè đảng nâng đỡ nhau, vì thế ngÆ°á»i ngoà i bà n tán xôn xao. NgÅ© Phúc xin Trịnh Doanh đặt lệnh cấm nghiêm ngặt để khoá miệng má»i ngÆ°á»i nhÆ°ng không sao cấm chỉ Ä‘Æ°Æ¡c." (CÆ°Æ¡ng mục, II, tr. 654). Hoạn quan cầm quân, nhất là lại thắng tráºn, nên văn quan theo hùa cÅ©ng là thÆ°á»ng. Lê Quý Äôn cùng vá»›i hoạn quan Phạm Huy Äỉnh là m cho ná»™i Ä‘iện vua Lê vắng ngắt từ 1773. CÅ©ng Lê Quý Äôn vá»›i hoạn quan Chu Xuân Hán Ä‘i kiểm tra mỠđồng Tụ Long đòi hối lá»™ 3000 lạng bạc (1779). Cho nên có gì là lạ khi Trịnh Khải muốn chuẩn bị đảo chÃnh (1780) lại há»i vay 1000 lạng của Chu Xuân Hán! Hoà ng NgÅ© Phúc khi nên danh pháºn hẳn phải tá»± cÆ°á»i thầm mình lúc nhá»› chuyện xÆ°a kia đã từng lo không trả nổi nợ.
Những rối loạn vá» ná»™i cung ở Äà ng Trong không thấy có vai trò nổi báºt của hoạn quan. Có lẽ là do tình hình phát triển ở đây khiến cho những mâu thuẫn không co lại trong ná»™i bá»™; các nguồn lợi khai thác vá»›i thÆ°Æ¡ng nhân khiến cho ai Ãt nhiá»u cÅ©ng có phần, khá»i tranh già nh gay gắt. Äến triá»u Nguyá»…n thì chiến tráºn bao nhiêu năm đã đặt hẳn uy tÃn quyá»n lá»±c nằm ở ngoại vi cung đình - Lê Văn Duyệt đã là tÆ°á»›ng, dù là tÆ°á»›ng khuyết táºt, chứ không phải là hoạn quan nữa. Quyá»n vua lại xuyên suốt vững và ng, không cần đến vây cánh ngay từ cung cấm, nhÆ° lá»i Tá»± Äức nháºn định vỠđối thủ dòng há» mình ở phÃa bắc: "Há» Trịnh gian ngoan lấn quyá»n, sợ ngÆ°á»i ngoà i toan tÃnh đến thân, cho nên phần nhiá»u dùng hoạn quan là m tai mắt mà quên bẵng Ä‘i rằng cái tệ hoạn quan, cuối cùng sẽ Ä‘i đến chá»— nhiá»u việc, không thá» ngăn cản được (CÆ°Æ¡ng mục, tr. 549). Hoạn quan Nguyá»…n không thể nà o nho nhoe, chỉ có thể trở lại địa vị nô thần, có là m việc gì để bù đắp sá»± thiếu thốn của mình thì chỉ có thể tìm cảm giác lúc cõng bà phi Ä‘i, vá» hầu vua, hay mua giúp chuối già -hÆ°Æ¡ng cho các bà trÆ°á»›c khi có thể đặt hà ng dụng cụ ở các "bookstores" của MÄ© mà thôi.
Last edited by Vô Tình; 09-05-2009 at 11:09 AM.
|
|
|
| |