TP- NgÆ°á»i chiến sÄ© cách mạng đó là bác Nguyá»…n Trá»ng Giao, giỠđã 80 tuổi và sống tại Hà Ná»™i. Gần 60 năm trÆ°á»›c, bác Giao bị Phòng Nhì Pháp bắt giam tại nhà tù Há»a Lò (Hà Ná»™i).
Trải qua nhiá»u đòn tra tấn của kẻ thù, bác vẫn quyết không để lá»™ tung tÃch. Và khi đối mặt vá»›i tên trùm Phòng Nhì Pháp tại Hà Ná»™i, bác Giao đã dùng lá»i văn của Victo Hugo để nói chuyện vá»›i hắn.
Tháºt bất ngá», sau khi nghe những câu văn hùng hồn vá» chống chiến tranh, ca ngợi hòa bình của nhà đại văn hà o Pháp, tên trùm Phòng Nhì nà y đã bị thuyết phục và đỠxuất cấp trên trả tá»± do cho bác Giao.
Vụ tiếp tế hy hữu trong tù
Năm 1949, Nguyá»…n Trá»ng Giao công tác ở Ban địch váºn Hà Ná»™i.
Cuối năm đó, khi đồng chà Trưởng ban địch váºn cÅ© nháºn công tác và o vùng địch háºu, cấp trên đã cỠđồng chà VÅ© Kỳ vá» thay.
Công việc của bác Giao khi đó là phụ trách in tà i liệu địch váºn (chủ yếu là Pháp ngữ). Äể tránh bị lá»™, cÆ¡ sở in tà i liệu nà y của ta được đặt tại Thanh Hóa, rồi sau đó được bà máºt chuyển qua má»™t số tỉnh để Ä‘Æ°a vá» Hà Ná»™i.
Trong quá trình hoạt Ä‘á»™ng, bác Giao nhiá»u lần tiếp xúc vá»›i đồng chà VÅ© Kỳ. Biết cấp trên từng là má»™t cá»±u tù kiên cÆ°á»ng, mÆ°u trà của nhà tù Há»a Lò nên những lúc rá»—i bác Giao thÆ°á»ng há»i chuyện đồng chà VÅ© Kỳ vá» những kinh nghiệm đối phó vá»›i địch trong tù.
Äồng chà VÅ© Kỳ đã kể nhiá»u chuyện, trong đó có má»™t kinh nghiệm là m bác Giao nhá»› nhất: “Khi và o tù, Ä‘iá»u quan trá»ng nhất là phải giữ sức khá»e. Mà muốn giữ sức khá»e thì phải ăn. NhÆ°ng ngÆ°á»i tù không phải lúc nà o cÅ©ng được ăn, thà dụ nhÆ° có những lúc địch đánh Ä‘áºp, há»i cung mà ta không chịu cung khai thì chúng thÆ°á»ng tức giáºn và bỠđói. Vì thế má»—i khi ăn nên bá»›t lại má»™t phần để phòng những lúc nhÆ° váºy còn có mà ănâ€.
Äồng chà VÅ© Kỳ còn nói thêm: “Äối vá»›i ngÆ°á»i tù, không có má»™t váºt dụng nà o là không có tác dụng. Vì váºy, nếu có Ä‘iá»u kiện thu tháºp được cái gì thì nên tìm cách giấu Ä‘i vì thể nà o cÅ©ng sẽ có lúc dùng đếnâ€. Những kinh nghiệm ấy vá» sau tháºt đắc dụng đối vá»›i bác Giao.
Tháng 3/1952, trong má»™t lần và o ná»™i thà nh Hà Ná»™i hoạt Ä‘á»™ng, bác Giao bị má»™t tên phản bá»™i chỉ Ä‘iểm cho CÆ¡ quan Phòng Nhì của Pháp bắt. Khi bị Ä‘Æ°a và o nhà tù Há»a Lò đã 12 giá» trÆ°a, bác há»i tên cai tù: “Sao trÆ°a rồi mà không cho tôi ăn?â€. Nghe váºy tên cai tù trố mắt nhìn bác Giao (lúc nà y mặc complet, sÆ¡ mi trắng, Ä‘eo cà vạt), vì không ngá» má»™t thanh niên ăn mặc sang trá»ng nhÆ° váºy mà lại đòi ăn cÆ¡m tù.
Sở dÄ© bác Giao đòi ăn cÆ¡m là vì nhá»› tá»›i kinh nghiệm của đồng chà VÅ© Kỳ phổ biến bữa trÆ°á»›c là khi và o tù cần phải giữ sức khá»e. Tên quản tù nhếch mép cÆ°á»i: “Äược, cứ vá» phòng giam rồi sẽ được ănâ€.
Bác Giao bị Ä‘Æ°a và o buồng số 3, xà lim án chém số 9 của nhà tù Há»a Lò. Thá»i gian nà y, xà lim án chém số 9 do CÆ¡ quan Phòng Nhì Pháp cai quản. Má»™t lát sau, bác Giao được cho ăn cÆ¡m. Rồi trong vòng má»™t tuần, chúng tiếp tục cho ăn mà không hỠđả Ä‘á»™ng gì đến việc há»i cung bác Giao. Äây chÃnh là má»™t đòn tâm lý của chúng để tạo cho ngÆ°á»i tù tâm lý căng thẳng trÆ°á»›c lúc bị há»i cung.
Äể đầu óc được thoải mái, bác Giao liên tục Ä‘i lại và quan sát xà lim mình bị giam. Phát hiện miếng thép tại khoang thông hÆ¡i trên cá»a ra và o bị gỉ, bác Giao bèn trèo lên xem thì thấy báºt ra má»™t góc. Lay thá» chá»— góc bị báºt, bác Giao thấy bên trong ai đó đã giấu từ trÆ°á»›c má»™t cuá»™n dây gai má»m. Bác vá»™i trèo xuống, thầm nghÄ© đây sẽ là nÆ¡i giấu bá»›t cÆ¡m khoai hằng ngà y để Ä‘á» phòng lúc địch bắt nhịn đói thì còn có cái mà ăn.
Thế là hằng ngà y, má»—i bữa ăn bác Giao lại bá»›t lại má»™t phần để Ä‘á»±ng và o trong đôi bÃt tất đã giặt sạch (mà bác giữ lại được) và giấu và o lá»— thủng trên khoang thông hÆ¡i. Äến bữa sau, bác lại ăn phần cÆ¡m nà y và bá»›t phần cÆ¡m má»›i Ä‘em Ä‘i cất. Việc quay vòng nà y tránh cho cÆ¡m khá»i bị thiu, có thể dùng tá»›i bất kỳ lúc nà o nếu cần.
Bác Giao hồi tưởng lại: “Sau má»™t tuần tôi bắt đầu bị há»i cung. Và không hiểu sao ngÆ°á»i há»i cung tôi đầu tiên lại là đại uý Goertz, Trưởng Phòng Nhì Pháp tại Hà Ná»™i. Goertz tá» ra là ngÆ°á»i có há»c, không xÆ°ng hô “mà y tao†vá»›i tôi và thẩm vấn bằng tiếng Pháp. Tuy nhiên, tôi không chịu cung khai, Goertz bắt đầu để cấp dÆ°á»›i tra tấn và bỠđói tôi. Lúc nà y, việc dá»± trữ cÆ¡m nói trên là phÆ°Æ¡ng sách rất hiệu quả giúp tôi không bị đói, qua đó giữ được sức khá»e để tiếp tục đối phó vá»›i kẻ thù. Và tôi cÅ©ng không ngá» rằng việc dá»± trữ cÆ¡m nà y còn khiến tôi tiếp tế được cho đồng Ä‘á»™i ngay trong xà lim, má»™t việc là m hy hữu, có khi là độc nhất vô nhịâ€.
Và o trung tuần tháng 5/1952, Ä‘á»™t nhiên địch Ä‘Æ°a 3 đồng chà của ta và o giam tại buồng số 5, cạnh buồng của bác Giao. Sau đó, chúng Ä‘Æ°a 3 ngÆ°á»i Ä‘i há»i cung, mãi trÆ°a má»›i cho vá» và bỠđói. TrÆ°á»›c tình hình đó, bác Giao quyết định tiếp tế cho đồng Ä‘á»™i, nhÆ°ng chÆ°a biết bằng cách nà o. Sá»±c nhá»› cá»a sổ của hai phòng giam chỉ cách nhau khoảng 2 mét, mà phần lÆ°á»›i thép bên ngoà i lâu ngà y đã bị gỉ có thể thò tay ra ngoà i được, bác Giao đã nghÄ© ra cách tiếp tế.
TrÆ°á»›c hết, bác lấy tất cả lượng cÆ¡m mình dá»± trữ được dồn cả và o má»™t chiếc tất rồi dùng cuá»™n dây gai mình thấy bữa trÆ°á»›c buá»™c chặt má»™t đầu. Chuẩn bị xong, bác Giao bèn bà y cách cho đồng Ä‘á»™i thò tay ra ngoà i cá»a sổ buồng giam để nháºn cÆ¡m. Sau đó, bác cầm Ä‘oạn dây gai dà i chừng 2 mét (đầu kia buá»™c bÃt tất Ä‘á»±ng cÆ¡m) rồi thò tay ra cá»a sổ và bắt đầu quay. Tại cá»a sổ bên kia, má»™t đồng Ä‘á»™i Ä‘Æ°a tay ra ngoà i để nháºn chiếc bÃt tất Ä‘á»±ng cÆ¡m trong quá trình quay sẽ mắc và o tay.
Tuy nhiên, sau khi nháºn được chiếc bÃt tất Ä‘á»±ng cÆ¡m, đồng Ä‘á»™i của bác Giao lại tuá»™t tay khiến phần cÆ¡m rÆ¡i xuống đất. CÅ©ng may lúc đó là buổi trÆ°a nên cai ngục không qua lại, nhÆ°ng ai cÅ©ng biết nếu để lâu tất địch sẽ phát hiện ra thì háºu quả còn nghiêm trá»ng hÆ¡n cả việc 3 đồng Ä‘á»™i bị nhịn đói. Trong tình huống cấp bách đó, tháºt may má»™t đồng Ä‘á»™i khác trong buồng giam đã kiếm được má»™t Ä‘oạn dây thép để khá»u chiếc bÃt tất Ä‘á»±ng cÆ¡m và o trong xà lim.
Äịch váºn cả “ông trùm†phòng nhì Pháp
Khi bị bắt, bác Giao biết cÆ¡ quan Phòng Nhì Pháp không có chứng cứ để buá»™c tá»™i mình. ChÃnh vì váºy từ đầu đến cuối, bác luôn thể hiện mình là má»™t ngÆ°á»i được há»c hà nh, đồng thá»i cÅ©ng chịu khó buôn bán để lấy tiá»n há»c táºp. Tuy nhiên, để đối phó vá»›i địch không phải là chuyện Ä‘Æ¡n giản, nên ngoà i dÅ©ng cảm chịu Ä‘á»±ng má»i đòn tra tấn của kẻ thù, ngÆ°á»i chiến sÄ© cách mạng còn cần cả sá»± mÆ°u trà nữa.
Lần bác Giao bị Phòng Nhì Pháp tra tấn bằng quay Ä‘iện, má»™t phÆ°Æ¡ng thức tra tấn mà địch cho là rất hiệu quả. Má»™t lần khi bị quay Ä‘iện, do quá Ä‘au dẫn đến thiếu kiểm soát nên bác Giao đã bị phá»t phân ra ngoà i. Chúng vá»™i dừng việc tra tấn lại, vì tất cả Ä‘á»u rất sợ bẩn.
Thấy váºy, bác Giao vá» cuống quýt cởi ngay quần dà i lau chá»— phân bẩn khiến bá»n chúng cà ng sợ. Nắm được Ä‘iểm yếu của địch, nên những lần tra tấn bằng quay Ä‘iện sau bác Giao váºn dụng lại khiến bá»n chúng thôi không tra tấn bác bằng phÆ°Æ¡ng pháp nà y nữa.
Sau má»™t thá»i gian dà i tra tấn không xong, máºt thám Pháp đã bắt đầu tin bác Giao chÆ°a hẳn là Việt Minh. Sau đó đại uý Goertz tiếp tục há»i cung bác Giao. Goertz há»i: “Lý do vì sao anh và o thà nh?â€. Bác Giao đáp: “Việc không quân Pháp tăng cÆ°á»ng đánh phá vùng Việt Minh kiểm soát đã là m tôi mất các Ä‘iá»u kiện để kiếm sống và há»c hà nh nên tôi nghÄ© vá» Hà Ná»™i là tốt nhất. Ở đây tôi có các Ä‘iá»u kiện tốt để kiếm sống và há»c hà nh. HÆ¡n nữa nếu may mắn tôi còn có thể Ä‘i Pháp chữa bệnh viêm đại trà ng mãn tÃnh bị biến chứngâ€.
Äại uý Goertz tỠý không tin, bác Giao nói: “Nếu váºy, tôi sẽ xuất trình giấy chứng nháºn bệnh tình của các bác sÄ© đã cấp cho tôiâ€. Nói rồi bác kể tên má»™t loạt bác sÄ© ngÆ°á»i Pháp nổi tiếng ở Hà Ná»™i cho Goertz. May mắn là trÆ°á»›c kia bác Giao đã từng Ä‘i khám bệnh đại trà ng tại phòng khám của các bác sÄ© kia tháºt.
Sau cuá»™c há»i cung trên, Goertz không dá»… tin ngay. Những tráºn tra tấn lại tiếp tục. Xen giữa những tráºn đòn đó, Goertz lại há»i cung bác Giao. Những lần gặp đó, bác Giao vẫn trả lá»i trôi chảy má»i Ä‘iá»u, đồng thá»i luôn tá» ra mình là ngÆ°á»i có há»c. Má»™t lần sau cuá»™c há»i cung, bác Giao há»i Goertz: “Äại uý, bao giá» má»›i chấm dứt cuá»™c chiến tranh bẩn thỉu nà y? Äây thá»±c là má»™t cuá»™c chiến tranh không những tà n khốc mà còn cá»±c kỳ vô nghÄ©a, nó đã cÆ°á»›p Ä‘i hà ng ngà n sinh mạng thanh niên Pháp và Việt. Cho ai? Và để là m gì?â€.
Thấy Goertz nhìn mình chằm chằm, bác lại há»i: “Äại uý đã Ä‘á»c Victo Hugo, đại văn hà o Pháp, Hiệp sÄ© của hoà bình thế giá»›i chứ?â€. Thấy Goertz ngồi im không trả lá»i, bác Giao bèn Ä‘á»c má»™t Ä‘oạn trong má»™t tham luáºn nổi tiếng của Victo Hugo đã Ä‘á»c tại Thượng viện Pháp để phản đối chiến tranh, ca ngợi hoà bình: “Hoà bình là đạo lý của văn minh, chiến tranh chỉ là tá»™i ác. Sá»± chém giết dù hà o nhoáng, huênh hoang và vÆ°Æ¡ng giả cÅ©ng chỉ là ô nhục. A, hãy cất cao tiếng thét của văn minh. Không! Không! Không! Ta không muốn lÅ© bạo tà n gây chiến cuá»™c, ta không muốn phÆ°á»ng man rợ tà n sát dân. Ta không muốn cuá»™c chiến giữa dân tá»™c nà y vá»›i dân tá»™c khác, ta không muốn cuá»™c chiến giữa ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i…â€.
Bác Giao còn Ä‘á»c dà i nữa những câu văn hùng tráng của Victo Hugo. Goertz im lặng ngồi nghe, trầm tÆ° suy nghÄ© rồi nói: “Cá nhân tôi, tôi trả tá»± do cho anhâ€. Bác Giao nói: “Cảm Æ¡n đại uý trÆ°á»›câ€. Goertz nói: “Äừng cảm Æ¡n trÆ°á»›c. Äiá»u đó do cấp trên của tôi quyết địnhâ€.
Sau cuá»™c gặp trên, được trên đồng ý, bác Giao đợi qua ngà y Quốc khánh Pháp (14/7/1952) rồi viết má»™t bức thÆ° để Trưởng trại giam Há»a Lò chuyển cho Goertz. Chẳng biết sau cuá»™c há»i cung cuối cùng cÅ©ng nhÆ° khi nháºn được bức thÆ° của bác Giao, Goertz đã báo cáo những gì vá»›i cấp trên mà đến ngà y 21/7/1952, cÆ¡ quan Phòng Nhì Pháp đã trả tá»± do cho ngÆ°á»i chiến sÄ© cách mạng nà y.
K.N