Tuyển tập truyện ngắn

"Thủy chung" - Bài Ca Của Đàn Bà
Tác giả: Trần Thị Trường

Tôi vội vã dúi những bộ áo váy vào trong cái túi du lịch, miệng la hét thằng con trai. Nó cứ lươn khươn, dầm dề như thể định chống lại lệnh của tôi, như thể sẽ không đi cùng tôi, mà ngày thì đã trưa lắm rồi. Hôm nay không đi xe của ông ấy, mẹ con tôi phải thuê xe ngoài bến. Ðể ông ấy khỏi biết, cũng là để trong nhà, kẻ ăn người làm không bàn tán xuýt xoa. "Kẻ ăn người làm", ý tôi muốn nói là những nhân viên dưới quyền chồng tôi quản lý.

Không thể để cho họ biết, thủ trưởng của họ "đang bị vợ con theo dõi bắt quả tang bồ bịch". Nếu họ biết, chắc rằng họ sẽ có cớ để lôi thêm vào đó những khuyết tật khác nữa và không khéo họ đánh bật ông khỏi cương vị này.

Loanh quanh với mấy bộ áo và thằng con, mãi rồi tôi mới đi được. Ðến sân gôn thì trời đã về chiều. Một vùng cây cối xanh tươi, gió hồ man mác. Sơn thủy hữu tình, nhấp nhô đồi thông, bãi tắm, sân gôn và các nhà đa mái ẩn hiện trong những lùm cây xanh biếc. Người ra kẻ vào, những chiếc ô tô sang trọng, những cô gái xinh đẹp thoang thoảng mùi nước hoa. Một không khí quý tộc và trưởng giả. Thằng Nam nhà tôi háo hức nhìn, vẻ mặt bực bội của nó biến đâu mất, thay vào là hân hoan, thích thú. Nó bảo: "Ðấy mới là thế giới của con người". Một tốp đàn ông quần soóc trắng, áo may ô, bước từ con đường rải đá răm vào phòng uống. "Câu lạc bộ - Bia - nước khoáng". Trông họ cường tráng, cơ bắp cuồn cuộn, đầy sức sống. Câu chuyện của họ xoay quanh bãi tập, đường ban, thi thoảng nhắc đến vài cái tên của các cô gái nhặt bóng nào đó: Nga, Huyền, Kiều, Mị họ gọi đó là "sự gợi hứng cho nghệ thuật và thể thao". Họ trạc tuổi chồng tôi nên bất giác tôi ngượng ngập về thân thể mình: dù được khoác một bộ trang phục với những đường may tuyệt khéo và chất vải mềm mại, tôi vẫn là người hơi đậm, lùn và chậm chạp - đàn bà ở tuổi ngoài bốn mươi, không giấu được. Thằng Nam, khác hẳn lúc khởi hành, với vẻ mặt bất đắc dĩ, buồn bực, nó nói thẳng không thích thú cái việc đi đánh ghen với mẹ. Nhiều lần nó định quay về, tôi phải lấy cái quyền làm mẹ ra lấn át, bắt buộc nó mới xong. Tôi còn nói thêm:

- Danh dự và hạnh phúc gia đình ta đang bị đe dọa nghiêm trọng. Nguy cơ mất tất cả đang đe dọa chúng ta. Con biết thế nào là người đàn ông mê gái không? Nhất là người đàn ông ấy có địa vị, có tiền bạc và tên tuổi?

Hai mẹ con dừng lại ở phòng tiếp đón. Tôi vào hỏi danh sách thuê phòng. Mấy cô gái tròn xoe mắt nhìn tôi, có cô hơi nhếch mép cười. Người mang số 36, một thanh niên, bảo: "Xin lỗi bà, đó là một việc không thể. Ðể làm đẹp lòng bà, chúng tôi phải xâm phạm vào bí mật của người khác và đó là tự do của họ, xin bà hết sức thông cảm cho". Tôi ứa nước mắt vì xấu hổ. Ðiều anh ta nói hết sức đúng, lại giản dị mà sao tôi không hiểu ra. Quyền làm vợ không phải là tất cả. Quyền làm vợ chỉ to trong căn hộ của mình thôi. Tôi cũng hiểu như vậy. Song nỗi đau lớn hơn sự xấu hổ ấy. Với nỗi đau, tôi có quyền làm mọi nhẽ. Tôi đưa mắt nhìn thằng con, nó đang ngắm cảnh vật ngoài sân gôn. Tôi phân vân một lát rồi quả quyết hành động, lần này thì chín chắn hơn. Tôi cười, đổi giọng:

- Bạn thân mến này, có chút hiểu lầm, không phải mình định tìm ai đâu; mình muốn thuê phòng nghỉ ấy mà. Cho mình lấy phòng đôi, đây là chứng minh thư của mình và khai sinh con trai mình...

Tôi đưa các thứ giấy tờ. Người tiếp viên số 36 nói:

- Xin trả lại bà giấy tờ của cậu nhà, chúng tôi chỉ cần biết một người để liên hệ mà thôi.

Hai mẹ con tôi lên lầu 2, buồng số 10. Ðứng trong buồng nhìn qua cửa sổ có thể thấy toàn cảnh khu nhà nghỉ này. Những sân gôn cách nhau một hồ nước, nhìn rõ cả những người chơi gôn. Các quả bóng băng qua mặt hồ sang lỗ gôn bên kia, cũng có khi đường ban đi ngắn, quả bóng rơi xuống nước. Lập tức các cô gái còn trẻ, các cậu thiếu niên chạy ào xuống nhặt. Chồng tôi, người ta cũng mới biếu một cây vợt, nghe nói đến mười triệu đồng. Việc chơi bời kéo theo những lơ đãng trong quan hệ vợ chồng làm tôi chán nản, nhiều lúc tôi định đập gẫy cây vợt đó ra...

Cất quần áo vào trong tủ, trong khi cậu con trai tôi giơ ống nhòm nhìn ra sân gôn, tôi đi đặt bữa ăn chiều. Lúc ra cửa, tôi gặp một cô gái quá đỗi xinh đẹp. Làn da mịn màng đỏ au màu nắng, eo lưng thon nhỏ, ngực nở nang, gương mặt rạng rỡ, môi thắm hồng. Bộ đồ soóc may ô càng làm tăng vẻ trẻ trung của cô. Thảo nào đàn ông có thuật ngữ "tươi mát", cô cười cả với cánh cửa, với hành lang, với tôi, nụ cười rạng rỡ cả không gian. Cô mở phòng 12 rồi mất hút sau cánh cửa. Tôi đi xuống tầng dưới trong tâm trạng u buồn. Phải chi thời gian đừng trôi đi như đã trôi đi. Phải chi tôi có thể níu kéo thời gian, có thể đánh đổi bất cứ giá trị nào để tôi không già đi như thế này, để tôi dừng mãi mãi ở tuổi hai mươi như cô gái ban nãy.

Tiếng thở dài bật ra, tôi bất giác đưa mắt nhìn xuống lớp mỡ bụng. Rồi cố bước đi thật nhanh để chữa sự vụng về chậm chạp của mình. Tất cả đã vèo đi nhanh thế, chỉ còn lại đây các vết nhăn và nỗi u buồn cùng các cơ bắp nhão nhoẹt. Cái ngày tôi ở tuổi hai mươi cũng biết bao chàng trai vây quanh và ông ta là người đã trổ hết tài để lấy tôi. Còn bây giờ, ông đang hết sức thận trọng để tránh xa tôi mà không ai biết, kể cả tôi, ông cũng tưởng tôi không biết là ông chỉ ở gần tôi đúng như nghĩa vụ quy định. Còn đâu là đam mê, còn đâu khát khao cháy bỏng...

Người bán vé ăn cho tôi biết, nếu ăn ở phòng lớn thì bữa ăn khá ồn ào vì ở đấy gồm những người đầy phấn khích sau khi chơi thể thao. Còn nếu muốn yên tĩnh, nhà ăn sẽ phục vụ tại phòng riêng. Tôi đã có chủ đích bắt quả tang nên tôi mua vé ăn phòng lớn, hy vọng ông và cô bồ cũng đến ăn ở đó. Trong suốt bữa ăn tôi không nhìn thấy ông ấy đâu cả. Ngoài trời hoàng hôn dần thẫm. Thằng con tôi nhắc khẽ:

- Con thấy mẹ không lịch sự, cái nhìn nhớn nhác của mẹ hệt như một tên mật thám đang rình mò.

Tôi ngượng ngập nhưng cố thanh minh:

- Thì mẹ chỉ nhìn thôi chứ có làm gì đâu! Mẹ nén nhịn đến thế là tốt lắm rồi đó.

- Nhưng có ai rình mẹ đâu?

- Mẹ thì làm gì để bị rình cơ chứ?

- Mỗi người có sở thích riêng, có cách chơi riêng. Mẹ ưa gì, bố có bao giờ ngăn cản?

Tôi còn mải nhìn để tìm ông ta, nên không muốn tranh cãi với nó. Vả lại nó còn bé quá, làm sao hiểu được vợ chồng là một cuộc chơi chung ở mọi phương diện?

Thằng con nhắc lại:

- Có khi mẹ nghe nhầm, người như bố còn bao nhiêu việc, thì giờ đâu để làm những điều vô ích?

- Thế còn cây vợt? Tao thấy người ta bảo ông ấy thường xuyên lên đây, lần nào cũng vậy, vợt, quần áo thể thao, giày, mũ mang đi sạch cả, chơi bời chả là điều vô ích hay sao?

Nấn ná dùng món tráng miệng, vẫn không thấy tăm hơi ông ấy, mẹ con tôi đành ra về. Tôi lên phòng nghỉ, còn thằng Nam thì thả bộ ra đồi cây. Ðến cửa phòng, tôi mới chợt nhớ ra rằng cô gái phòng 12 cũng không có mặt ở phòng ăn lớn. Không hiểu vì lẽ gì, tôi đột ngột nghĩ rằng ông ta ở trong phòng cô gái. Tim tôi thắt lại, mắt tôi hoa lên, đầu gối khuỵu xuống. Tôi tựa vào tường hồi lâu, tim mới đỡ thổn thức. Mệt mỏi rã rời, tôi ước ao cái chết. Nhưng trạng thái ấy được thay thế bằng câu hỏi: "Tại sao ta lại phải chết nhỉ, ta là người đàn bà đoan chính, lấy chồng một cách xứng đáng như tất cả các phụ nữ nề nếp gia phong, quý tộc và sang trọng, tại sao lại phải chết vì bọn "gái bao cướp chồng"?" Câu hỏi ấy giúp tôi thăng bằng lại. Ðúng hơn là khỏe hẳn lên. Tôi định giang thẳng tay đấm mạnh cửa buồng số 12. Song lóe ra trong đầu tôi câu nói của tiếp viên số 36: "Thưa bà, điều đó không thể. Chúng ta không có quyền xâm phạm bí mật của người khác. Ðó là quyền tự do tối thiểu của mỗi con người". Toát mồ hôi, tôi buông tay xuống rồi ủ rũ chậm chạp bước về mở khóa buồng số 10. Trong phòng mình, tôi như con hổ bị nhốt, gầm gừ với chính mình. Soạt. Tôi nghe tiếng phòng bên đổ một cái gì đó. Ðúng là họ đang ham muốn nhau, khao khát nhau. Mịn màng là thế, đỏ au lên màu nắng, mọng, mát. Ðến mình còn thấy đẹp, còn muốn áp má vào nữa. Tôi cũng muốn làm đổ một cái gì đó, thì cô đơn cũng cần tiếng động mạnh chứ sao! Không, không đủ, phải gào lên cơ. Nhưng rồi tôi không dám, cái môi cô tiếp viên nhếch lên cười mỉa lúc tôi đòi xem danh sách thuê phòng như chế giễu tôi. Tôi ngồi phịch xuống ghế, vơ lấy chai nước uống một hơi. Phải làm thế nào? Làm thế nào ngăn chặn cơn cuồng nhiệt của "chúng" bên kia? Tôi đứng lên thì tiếng thằng con trai vẳng đến: "Mỗi người được hành động theo sở thích của mình, mẹ làm gì ai rình mẹ? Sao mẹ đi rình bố?" "Phải rồi, tôi khát thì tôi uống không ai cấm, nhưng thứ nước tôi khát trong sạch biết bao, thứ mà ông ta khát, nhơ bẩn dường nào?". Nhơ bẩn nào? Ðôi mắt cô gái mặc soóc như muốn hỏi tôi: "Nhơ bẩn nào, ai bảo bà tôi nhơ bẩn? Bà cho rằng thế thì tùy bà, đó là quan niệm riêng của bà. Còn tôi, tôi cười cả với thế giới là vì tôi trong sạch đấy. Thế gian không có điều nhơ bẩn. Có chăng đó là sự ích kỷ mà thôi"...

Lại có tiếng cười, tiếng cười của cô gái. Hẳn là ông ta đã làm cho cô ta mãn nguyện! Trời! Thế có điên không! Với tôi thì ông thờ ơ. Không, nói đúng ra thì tôi không muốn ông quá gần gũi, tôi ốm luôn mặc dù rất béo. Thân xác tôi rất mệt mỏi, song chỉ thân xác thôi. Tôi muốn ông vẫn phải say mê, ngưỡng vọng quấn quýt tôi như ngày thân xác tôi còn tươi tắn. Và bây giờ tinh thần tôi vẫn minh mẫn lắm, vẫn cần tình cảm lắm, còn ông thì hình như nếu đàn bà không có một thân thể quyến rũ, song hành với tinh thần thì là một bất hạnh cho ông. Ðã có lần hai vợ chồng cãi nhau. Tôi bảo ông đã làm tuổi trẻ, sức lực, nhan sắc của tôi tàn tạ chứ ai? Ông cười: "Ô hay, thế tôi đã làm gì nào, cuộc vui nào chúng ta chẳng vui chung? Bà góp bao nhiêu sức thì tôi góp bấy nhiêu đấy chứ? Có khi tôi còn góp hơn ấy cơ!" Tôi thừa nhận, hai chục năm chung sống, vợ chồng tôi rất hài lòng về khoản tình cảm, chưa kể đến việc ông là một cán bộ cao cấp có trọng trách và làm được rất nhiều việc. Ðuối lý, tôi đành viện cớ: "Vợ chồng là nghĩa trăm năm, phải thủy chung như nhất mới là người tốt". Ông lại cười: "Thì tôi vẫn thủy chung với bà đó thôi, bao nhiêu điều bà cần tôi đều đáp ứng cả, con cái nữa, thằng Nam, con Hải tôi chăm nom học hành, nuôi dạy, tôi có định bỏ bà lấy ai đâu. Thế là thủy chung nhất đấy". Tôi nói: "Nhưng dạo này, ông không đậm đà với tôi, ông cứ vắng nhà tuần một lần đó thôi?". Ông bảo: "Thế bà có muốn tôi đậm đà đâu?". Thế là hết nói. Ðúng, nhiều khi ông ôm ấp ve vuốt tôi, tôi đã kêu lên: "Xin ông để cho tôi yên, tôi mệt lắm...."

"Dù sao thì...". "Dù sao thì, ông cũng không được phép ôm ấp một thân thể khác, như thế là ông phản bội tôi. Còn danh dự của tôi nữa, của gia đình nữa, nếu ông không định giữ lấy danh dự của ông!..." Suy nghĩ ấy khiến tôi một lần nữa định nhào ra đập phá căn phòng bên cạnh. Bỗng cánh cửa mở ra, thằng con tôi bước vào. Nó vui vẻ xin lỗi tôi:

- Ðẹp quá mẹ ạ, lẽ ra con phải rủ mẹ đi cùng, để mẹ ở nhà một mình, thật có lỗi. Không khí dễ chịu, thoảng mùi hoa hồng, gió vi vu, xao động cành lá, mẹ cứ ở trong buồng làm sao thấy được?

Tôi thở dài, con trai tôi hồn nhiên hết chỗ nói. Tuyệt không một lời an ủi mẹ. Nó vào phòng tắm rồi trở ra với vẻ mặt tươi rói: "Thôi con đi ngủ đây".

Nhìn nó ngủ, tôi ghen với nó. Bao giờ thì tôi có giấc ngủ như vậy? - Không một thoáng ưu tư... Tôi cùng nằm giường đối diện, nhưng không sao ngủ được. Bỗng tôi bắt gặp bức tranh trên tường. Tranh sơn dầu vẽ chân dung người đàn bà trạc tuổi tôi. Trông bà bình thản, mà lại kiêu sa, mà lại sang trọng. Có lẽ họa sĩ thấy cần phải ca ngợi cái vẻ ấy của bà. Và họa sĩ có lý. Người trong tranh nhìn tôi như muốn nói: "Bạn không ý thức được hạnh phúc của bạn, bạn không biết tự hài lòng - Ðiều đó làm bạn trở nên bất hạnh. Ðàn bà ai cũng có một thời và chỉ một thời thôi rồi nhan sắc sẽ tàn phai. Nhưng đàn bà vĩnh viễn đẹp, vĩnh viễn quyến rũ đó là sự yêu thương người khác. Bạn nghĩ đến bản thân nhiều quá!" Tôi cãi thầm: "Nào tôi có ăn ngon mặc đẹp mà quên đi chồng con tôi đâu". Tiếng nói trong tranh lại thì thầm: "Này nhé, bạn đòi chồng nghĩ đến mình, yêu mình, đem lại hạnh phúc cho mình, thủy chung với mình. Thế đã bao giờ bạn đặt câu hỏi ngược lại: "Mình đã làm gì cho chồng, đem lại gì cho chồng chưa?" Tôi lại cãi: "Tôi một đời chung thủy; tôi có ối kẻ theo nhưng tôi không tơ hào đến còn gì". "Thôi xin bạn, thực ra, bạn đã lựa chọn được cái mình ưng ý nhất, hài lòng nhất nên bạn không còn vấn vương điều khác mà thôi. Vả lại, nói nhỏ với bạn nhé, nếu bạn có vấn vương thì sức lực cũng không ủng hộ bạn. Trong những cuộc vui chung với chồng, bạn đã tiêu hết vốn bạn có rồi đấy! Và đó là hạnh phúc của đời người đàn bà nề nếp đoan trang. Bạn còn đòi hỏi gì nữa. Bạn không thấy sự khác biệt giữa đàn ông và đàn bà thì đó là một sai lầm. Ðàn ông, trời cho một tâm sinh lý khác đàn bà. Họ có nhu cầu riêng và cũng có những hiệu quả lao động riêng. Bạn chỉ bất hạnh khi chồng bạn là kẻ ham gái mà lười lao động, hoặc không lao động có hiệu ích cho đời. Còn sai lầm thứ hai của bạn đó là sự ích kỷ nằm sâu trong tâm: bạn không còn khả năng chơi ván bài tam cúc cùng chồng, mà bạn không cho ai chơi với chồng bạn nữa... Này, hãy nhớ lời tôi nói và ngẫm lại. Khi thấy đúng bạn sẽ thanh thản vô cùng, sẽ ngủ ngon, sẽ hoạt bát, sẽ trẻ đẹp lại và mãi mãi hạnh phúc"...

Không biết bà còn thủ thỉ khuyên nhủ tôi thế nào nữa. Vốn cũng không phải người vô cảm, và bất khả tri nên tôi thấy bà nói hay quá, tôi không còn cãi được nữa, nhịp thở đều hơn, cơn bực tức không còn ùn tắc trong lồng ngực. Bình tĩnh lại tôi ngượng với chính tôi. Liếc nhìn sang thằng con trai, té ra nó "văn hóa" hơn tôi nhiều trong mọi hành động... Tôi thở đều đều và chìm vào giấc ngủ.

Sáng hôm sau, tôi trang điểm trước gương, ngạc nhiên vì vẻ tươi tắn của mình. Tôi rủ thằng con đi dạo ở chân đồi. Ban mai khoác lên vùng sân gôn một tấm voan mỏng, nhấp nháy các giọt sương. Thoang thoảng hương hoàng lan. Tiếng chim chuyền cành ríu rít. Thiên nhiên đẹp và huyền diệu vô cùng.

Khoảng chín giờ chúng tôi vào ăn sáng. Tôi bắt gặp nhiều ánh mắt của các tay gôn. Có tiếng trầm trồ. "Phụ nữ của chúng ta luôn luôn đẹp, họ đẹp ở mọi lứa tuổi ông ạ. Ðàn ông chúng ta không cẩn thận họ cho ra rìa cả đấy!" Có tiếng suỵt nhỏ. Lại có ánh mắt nhìn. Lòng tôi rộn ràng, không biết có gì mà vui thế. Một tấm gương lớn treo ở cửa phòng ăn, tôi soi vào, thấy trong gương một người thon thả, kiều diễm và thanh thoát. Tôi nghiêng bên trái, thì người trong gương nghiêng bên phải, tôi giơ tay thì người trong gương cũng giơ tay. Ðúng tôi rồi! ồ! Không có lẽ. Mà không thể. Thay đổi gì nhanh thế?

Làm gì để có thay đổi? Nhưng dù sao thì cũng chính là tôi. Tôi đang mải ngắm chính tôi thì tôi thấy cao hơn tôi cái đầu, một người cũng đang soi gương và hơn nữa đang nhìn tôi. Tôi ngượng nghịu cúi xuống, bỗng ông ấy cười lên há há: "Ôi vợ anh - em đến chơi gôn đó à?" Tôi nhận ra tiếng ông ấy. Ðằng sau nữa là cô gái mặc soóc. Cô ấy vẫn đẹp như hôm qua. Tôi chìa tay bắt: "Chào cô - chúng ta hình như đã gặp nhau ở hành lang gác 2". Cô nói: "Vâng - thưa bà, cháu cũng mang máng nhưng hôm nay bà đẹp quá, hình như bộ áo váy này hợp hơn với bà thì phải - ông nhà chỉ cho cháu từ đằng xa và bảo: "Ðó là vợ tôi!" Cháu không ngờ ở tuổi bà lại vẫn có thể đẹp đến thế này. Chúng cháu đến tuổi ấy dễ thành nắm bột nhão..." Chồng tôi đặt tay lên vai tôi trong lúc cô ấy ríu rít nói chuyện. Rồi ông bảo: "Nào, nào, ta làm chút gì đi chứ! Tôi đói ngấu đây này". Tôi hỏi: "Ông chưa ăn sáng sao?" Ông lúng túng và ngượng nghịu: "Chưa! Tôi dậy muộn quá". Tôi thoáng nghĩ điều gì đó, lại thôi ngay. Tôi chỉ còn nhớ, y như ở nhà lúc ông ấy đòi ăn, tôi vội vàng vào mua cà phê sữa và một lát bánh phết bơ cho ông, không quên hỏi và mua cho cô gái ổ bánh mì với hai quả trứng ốp lếp. Ông và cô gái có vẻ như ân hận điều gì đó.

Chiều đến. Ông thuê xuồng cho chúng tôi đi. Xuồng của gia đình tôi lao hết tốc lực làm mặt nước xé ra trắng xóa. Tôi hò reo thích thú như một cô gái trẻ, còn cô gái lại rất âu sầu. Bố con ông ấy luôn nhắc canh chừng: "Kẻo rồi hai chị em lại ngã xuống nước". Lúc trở lên bờ, ông hỏi mẹ con tôi thuê phòng nào. Tôi nó số phòng. Ông bảo: "Em và con về đi, lát nữa anh đến!" Rồi ông đến ngay.

Ðêm ấy, chúng tôi còn chơi tam cúc đến khuya mới đi ngủ. Tôi quên mất không hỏi cô gái kia "quan hệ thế nào" với ông!

Cho đến bây giờ vợ chồng tôi thi thoảng đến sân gôn. Khi cao hứng, ông thường hát câu trêu chọc tôi: "Thủy chung, bài ca riêng của đàn bà". Những khi chồng tôi đi một mình, hình ảnh cô gái hiện ra làm tôi có chút chua xót. Song tôi dẹp ngay điều đó lại không cho nó có dịp phát triển. Tôi thấy rằng kể từ khi trò chuyện với người đàn bà trong tranh, tôi trẻ khỏe hẳn lại. Vợ chồng tôi lại đam mê nhau như xưa. Tôi sống trong tâm trạng vui vẻ và thanh thản. Nếu cô gái có xen vào cuộc sống của ông ấy, đi với ông ấy một quãng đường nào thì chưa chắc mọi việc đã xấu đi... Vả lại cũng ít khi ông đi sân gôn một mình. Có điều phải nói thêm rằng cái đêm ở sân gôn, thằng Nam nhà tôi đi dạo một mình, nó đã gặp bố và người bạn trai của ông. Họ đang chơi cờ vua, bên cạnh họ là cô gái trẻ. (Một là cô gái mặc soóc). Thấy nó, lúc đầu ông cũng lúng túng, sau thì bố con, bác cháu đã tranh luận nhiều điều... Mãi sau thằng Nam mới kể lại cho tôi nghe. Nó kết luận rằng: "Nhìn vào đàn ông là nhìn vào hiệu ích cho đời, cho xã hội, cho gia đình của họ, đừng nhìn những hành động chi tiết mà sai lầm mất".

Ðiều nó nói với tôi không hẳn đúng, theo quan niệm của tôi. Bây giờ, với tôi "ông thế nào" không quan trọng nữa, mà thiết yếu rằng "Tôi đã vươn tới tình yêu" đến đâu. Ðó chính là hạnh phúc.

Tiền Của Ông
Tác giả: Bùi Bình Thi

Tên ông là Giản. Nhà ông có ba con số tại giữa một đường phố lớn và dài ở Hà Nội. Tôi được biết ông cách đây đã hơn ba chục năm. Dạo ấy vào khoảng giữa năm 1966, tôi bắt đầu làm quen rồi đâm mê một cô gái. Ðang thời buổi chiến tranh, dân thành phố đi sơ tán, tôi đạp xe về thăm người chị ruột của cô gái ấy, chị là cô giáo dạy học tại một trường cấp ba, ở nhờ một xã vùng bán sơn địa của huyện Tiên Phong, Bắc Ninh. Lúc tôi đang trò chuyện với mấy cậu bé con của chị để chờ chị về, thì một ông trạc ngoài năm mươi, với chiếc xe đạp cà khổ hiện ra ngoài đầu hè. Tôi ngước nhìn ông, trong tiếng chào của lũ con trai cô giáo. Ông lão ngồi thụp xuống ôm choàng lấy đám trẻ con và sau đó ông đứng lên gỡ chiếc cặp lồng to treo tòng teng trên ghi đông xe, gọi tên một cô bé lớn nhất cái đám trẻ ấy, ông bảo cô bé đem ra một đĩa sắt tráng men to và đôi đũa, ông lại ngồi bệt xuống hè, mở cặp lồng cầm đũa gắp từng miếng thịt đặt gần vành đĩa. Ông gắp đến miếng thứ hai, thứ ba, rồi thứ tư, thứ năm, năm miếng thịt đặt đều đặn theo vành đĩa. Và cứ thế ông gắp tiếp, lặng lẽ nghiêm túc, cẩn thận cho kỳ năm suất thịt mỗi suất sáu miếng. Sau đấy, ông lại bảo cô bé lấy ra một cái bát ăn cơm và gắp vào bát hai miếng để tách riêng ra hai bên và mỗi bên đủ năm miếng thịt. Ông ngẩng lên, nhìn đăm đăm vào mặt năm đứa trẻ bốn trai một gái rồi giọng ông trong và nhẹ như hơi thở:

- Ông cho năm cháu năm suất thịt. Mỗi miếng ăn dè làm hai bữa, vị chi là sáu ngày. Còn hai suất trong cái bát thì cho bố mẹ các cháu đủ ăn trong năm ngày tới. Ðến ngày thứ sáu ông lại về cho nốt bố mẹ mày một suất nữa cho đủ sáu suất và ông sẽ cho các cháu mỗi đứa hai miếng bằng những miếng này, để các cháu ăn trong ngày chủ nhật, rõ chưa?

Bọn trẻ con dạ ran...

Chứng kiến, tôi hết sức ngạc nhiên hình dung ngay ra một lão với tính cách hà tiện kiệt sỉ. Mặc dù những năm tháng đó tìm cho ra một miếng thịt cũng không phải là chuyện dễ. Nhưng, tôi lại không thể nghĩ được rằng, trên đời này, còn có một ông như ông này. Tôi chăm chú hơn khi ông đứng lên, tra cặp lồng vào ghi đông của chiếc xe Xít-téc-ling không chuông, phanh, không gác-đờ-bu, gác-đờ-sen. Và tôi chợt nhận ra, cách ăn mặc của ông, tôi cũng gặp là lần đầu. Ông đạp xe đầu trần. Ðầu ông, tôi chỉ vừa mới ngước lên nhìn, tức khắc có ngay một cảm giác, ông có cái đầu vừa to vừa hết sức rắn chắc, như bằng đá được gọt nhẵn láng. Trời nắng chang chang cái đầu rắn như đá của ông khinh tất cả các loại mũ nón. Ông mặc một chiếc áo sơ mi màu cháo lòng. Vạt trước và vạt sau vá nhiều miếng, bên trái có một túi áo to, miệng túi cài hai kim băng, thoạt nhìn tôi tưởng đó là một miếng vá nữa. Dưới cái áo ấy là chiếc quần lửng vốn do từ quần âu dài cắt ra và khâu gấp lên một đường gấu mũi kim to, nhìn đến một cái người ta hiểu ngay đây là đường kim đàn ông. Ông Giản chậm rãi dắt chiếc xe ra, lúc ông nhấc bánh trước lên tam cấp, tôi vội hỏi:

- Giờ bác về Hà Nội?

Ông lão quay lại, vẫn giọng trong vắt nhẹ nhàng:

- Thưa ông, tôi còn đi thăm hai mốt gia đình các cháu như thế này nữa, mà mỗi gia đình đều cũng đông. Bảy giờ tối, tôi mới về đến Hà Nội.

Tôi dặn ông:

- Cụ nhớ chú ý máy bay nhé...

Ông Giản gật nhẹ, lại cúi đầu chào tôi một lần nữa mới quay ra dắt xe, chạy chầm chậm nhảy lên yên, y như kiểu lên xe đạp của người thời những năm trước 1945 vậy. Ông lão đi khuất, tôi được biết ông là ông nội của sắp nhỏ, bố chồng của cô giáo, mẹ của mấy đứa trẻ và là chị của cô gái mà tôi đang theo đuổi.

Sau này, tôi với cô gái ấy thành gia thất. Lẽ đương nhiên, lịch tích của ông lão, tôi thường xuyên được nghe bởi những người bà con bên vợ kể lại. Thế rồi, đến Tết năm nọ, tôi còn được một vinh dự nho nhỏ, tháp tùng bà mẹ vợ đến thăm ông ngày mồng một. Biết về ông, nghe phong phanh về ông kể cũng đã lâu, đến hôm ấy tôi mới thực sự giáp mặt ông, ngồi trò chuyện với ông. Vì là ngày Tết, trời lại rét nên ông mặc một chiếc áo Pa-đờ-xuy đã rách xơ và cuốn ngộn trên cổ một chiếc áo len cũ, hai tay của chiếc áo len thắt lại trước ngực. Ông tiếp chuyện tôi bằng một vẻ lịch sự, thân mật, cởi mở. Mỗi lần câu chuyện chuyển đoạn, ông lại nhìn vào mắt tôi thoắt lặng im. Ðôi lông mày thưa cong và dài hơi nhướng lên dưới một vầng trán phẳng và dựng đứng, khuôn trán rộng và cao ấy gặp mảng đầu hói một vẻ rắn chắc và bóng láng, trông thật đáng nể. Ngắm nhìn ông, với đôi mắt to và đuôi mắt đầy vết chân chim, sống mũi cao và thẳng, chóp mũi tròn tỏa ra là hai cánh mũi dày và cặp môi mím chặt mỗi khi chợt đăm chiêu, tôi hình dung có lẽ ở thời trai trẻ, ông hẳn là một trang nam nhi sáng giá.

*
* *

Tốt nghiệp trường cao đẳng kế toán tài chính Ðông Dương khoa thuế quan, Giản được người Pháp ưu đãi ngay những năm tháng đầu tiên làm viên chức chỉ vì anh học rất giỏi và đỗ thủ khoa. Hai mươi bảy tuổi Giản đã thành đạt. Ðến năm ba hai, ba ba, ông viên chức quan thuế này đã nhà cửa tòa ngang dãy dọc cho thuê, không kể hai dinh cơ lớn của hai bà vợ. ở cái thời Tây đô hộ, rất hiếm người làm quan thuế mà lại giàu có như ông Giản. Ông giàu và làm giàu rất nhanh, đến nỗi những ai quen biết ông, nghe kể về sự giàu có của ông đều phải bàng hoàng, sửng sốt. Bởi họ đều biết thằng Tây đâu có ngu mà để cho một anh An-na-mít toòng làm nghề thu thuế mà lại giàu được. Làm nghề thu thuế mà giàu chỉ có đi ăn cắp đục khoét. Nhưng trò đời, của ăn cắp không bền. Sướng đấy mà khổ đấy. Nhà đá luôn luôn chờ đón. Vậy ông Giản giàu bằng cách gì. Vâng, ông giàu có nhờ vào ban thưởng của quan Tây, về tất cả những vụ ông chống lậu thuế. Ông có biệt tài về chống đủ các kiểu lậu thuế. Trong đó, một biệt tài rất ít người có, hễ thằng cha nào có hành tung lậu thuế, ông chỉ gọi đến cho ngồi trước ông, ông vặn vẹo mấy câu là người đối diện cứ phải khai ra. Và khoản ông được tiền thưởng nhiều hơn cả là những vụ ông chủ động nuôi béo những kẻ lậu thuế. Sao lại nuôi béo được những kẻ lậu thuế? Vâng có đấy. Trong vùng buôn bán nơi ông quản lý, ông ngầm thống kê, theo dõi những thằng cha nào có máu mặt và đang máu mê kiếm lời. Chỉ ngó qua số hàng mà ai đó đang buôn hay đang bán, ông đã nhẩm tính được giá trị mà hắn ta nộp thuế. Thế là ông sai bọn đàn em đến thu, bằng một linh cảm tuyệt diệu, ông biết chắc chắn nó đã giấu, đã khai man bao nhiêu tiền thuế, trong khi kẻ ông sai đến không thể nào có được khả năng như của ông. Sau đó, ông cứ vậy mà giả vờ "quên" đi "lơ" đi, quãng thời gian "quên" này càng xa bao nhiêu càng tốt, cho đến ngày ông biết, ông làm vụ truy thu này sẽ được sếp thưởng là bao nhiêu, nhất là khi số tiền ông sẽ hưởng ấy, đủ để ông mua được một tòa nhà, hay một miếng đất béo bở, bấy giờ ông mới ra đòn. Lúc ấy, con mồi chỉ có nước nộp xong số thuế truy thu rồi thì chọn lấy một trong hai ngả. Nhẩy xuống cầu sông Cái hoặc bán xới tuyệt tăm dạng.

*
* *

Cuối năm 1946. Kháng chiến bùng nổ. Dân Hà Nội tản cư. Ông Giản đem vợ con theo đường số 3 ngược lên Việt Bắc. Trước khi đi ông Giản còn kịp mang hết số vàng và tiền Ðông Dương trong két sắt nhà ông chia cho hai bà vợ giắt lưng, còn đâu thì ông giữ, để phòng lúc cơ nhỡ phải lưu lạc xa vợ con chẳng hạn.

Pháp nhảy dù xuống Bắc Cạn. Ông và hai bà vợ một lũ con, cùng đám dân thị thành luồn rừng sâu, sống nhờ vào dân bản vùng cao, rau củ lần hồi. Tây rút về xuôi, nghe ngóng binh tình đã thấy yên, Tây mũi lõ không thể bén mảng được chiến khu Việt Bắc, ông Giản với bấy nhiêu người lại trở ra tìm đến những vạt rừng bằng phẳng ven theo quốc lộ 3, gần những nơi trước đây là huyện, là thị trấn. Lâu nay ông luôn nghĩ đến chuyện phải mở quán để buôn bán nhì nhằng có cái mà sinh sống. Muốn thế, không bao giờ làm nhà ở một cái nơi không một ai hay qua lại miền này biết đến. Người ta chỉ nhớ đến những địa chỉ quen thuộc. Những năm tháng ấy, đông đảo dân buôn, dân xe thồ, cán bộ, bộ đội thường ngược xuôi đi đi về về trên con lộ 3, đều thuộc lầu một câu vè như thế này: "Qua Ðu, tới Ðuổm, sang Trào. ?n cơm phố Ngữ, đi vào chợ Chu...". Ông Giản cùng đám dân thành thị đã lập hẳn một dãy phố tre nứa lá, nép dưới chân rừng rậm ven đường gần địa danh Ðuổm.

Một dãy phố đẹp rất khang trang mà lại kín đáo. Máy bay khu trục Hen-cát, Bê-vanh-xít có nghiêng ngó xăm xoi cũng như mù. Một năm sau, quán ông Giản và dãy quán xá dọc theo phố Ðuổm người ngược kẻ xuôi ghé qua tấp nập, mùa nào thức ấy, chẳng thiếu một thứ gì.

Thời gian này dưới xuôi trong khi không ngày nào là không râm ran tiếng súng Tây mở ra những cuộc càn quét khốc hại, và quân đội cùng du kích của ta quyết liệt chống càn, thì trên vô vàn các nẻo đường, các lối mòn giữa đồng, giữa ruộng hoang, ven ao chuôm, trên sông, ven vùng tề từng tốp từng nhóm người, ấy là dân buôn đêm đêm kìn kìn mang vác đủ mọi thứ hàng hóa tỏa lên mạn ngược trên này bày bán.

Những đoàn người, dân buôn tứ chiếng ấy dù đi nẻo nào, cũng thảy đều hợp lưu thành dòng trên con lộ 3. Tốp buôn lên đến Ðuổm thì cũng đều một kiểu, dạt cả vào rừng bên dãy phố Ðuổm này nghỉ ngơi, xuống sông Cầu tắm giặt, nằm ngồi ngả ngớn quanh những gốc cây cổ thụ rợp mát. Ðây là một chặng nghỉ, nơi tụ bạ duy nhất của miền rừng Việt Bắc này. Sau cái chặng rất quan trọng đó, họ lại chất hàng lên lưng ngựa. Ðoàn ngựa thồ lông đẫm mồ hôi, gõ móng côm cốp trên mặt đường đá tróc hết nhựa, đi ngược lên một vài thôi đường, dăm bảy ngày mươi hôm và rồi tỏa về những nhánh liên huyện, liên xã, cỏ mọc um tùm phủ mặt đường. Gắn bó với đám dân buôn nhiều nhất là ông Giản. Khi họ còn đang giấc ngủ vùi vì mệt nhọc, thì ông cắp tay sau đít, len lỏi vào giữa những bao, sọt, túi, bị lặng lẽ ngắm nghía. Ðến lúc họ thức, bắt đầu trò chuyện râm ran, thì ông lại xáp vào ngồi với họ, lắng nghe không thiếu một lời nào. Những khi ấy, trong đầu ông luôn luôn dằn vặt một câu hỏi: "Số hàng hóa này, nhiều lắm, có đủ mọi thứ, trong đó hàng xa xỉ cũng không ít. Vậy, thuế má ra sao đây. Ðương nhiên là chính quyền kháng chiến phải đánh thuế. Nhưng đã áp dụng chưa. Và đánh thuế từ đâu. Bao nhiêu là hàng hóa, mà chủ hàng hóa chẳng phải nộp một đồng thuế, thì rồi sẽ ra sao đây. Hỏi ai bây giờ... Cơ quan ủy ban kháng chiến của tỉnh này đóng ở đâu. Mình phải biết, mình nhất định mò tới đưa kiến nghị... Ðể thế này phí phạm quá".

Thế rồi ông Giản bắt chuyện với đám dân buôn từ hôm qua tới giờ nằm ngồi chật như nêm trên bãi đất mát rượi đằng sau nhà ông. Ông đưa ánh mắt sắc và sáng như đèn lướt qua bấy nhiêu người:

- Này, xin lỗi các ông các bà, bây giờ các ông các bà cho tôi hỏi, vậy từ khi vượt tề thồ hàng lên đến đây, đã có quãng nào các ông các bà phải dừng lại nộp thuế cho Chính phủ Kháng chiến?

Mọi người chen nhau đáp:

- Từ vùng tạm chiếm ra vùng tự do thì phải tự do đủ các kiểu chứ ông, sao lại còn phải thuế nữa. Thuế má làm gì, trong cái lúc đất trời loạn lạc.

Bệnh nghề nghiệp của ông Giản đã bắt đầu thôi thúc:

- Không được đâu các ông các bà ơi... Các ông các bà không đóng thuế, Chính phủ không thu thuế thì Chính phủ lấy đâu tiền mà nuôi quân, mua vũ khí đánh Tây?

Tiếng một người đấu dịu:

- Vâng, ông nói chí phải. Chúng em có trốn thuế đâu... Mà có muốn trốn cũng không có lối trốn. Ðường độc đạo, hai bên toàn rừng thiêng nước độc, trốn đằng trời... Nhưng cũng chưa thấy Chính phủ cử người đứng ra thu thuế quãng nào?

- Nếu Chính phủ Kháng chiến có sắc lệnh thu thuế, các ông các bà đồng tình nộp thuế chứ? - Ông Giản hỏi mọi người...

Tất cả đều biểu đồng tình với ông Giản. Mấy tháng sau, ông Giản đã bắt liên lạc được với ủy ban Hành chính kháng chiến của huyện, rồi của tỉnh. Ông Giản tường trình một cách cặn kẽ về bản thân và cái nghề mà ông đã làm từ hồi còn trai trẻ. Thế rồi ông cũng tường trình luôn thể những dự kiến của ông về việc thu thuế hàng hóa đang được dân buôn khuân kìn kìn từ vùng địch tạm chiếm lên Việt Bắc theo ngả đường quốc lộ số 3 và số 2 ngoài kia. Cấp trên hỏi ông vì sao ông lại nắm vững địa lý và đường sá đến vậy. Ông Giản trả lời rằng những điều ông vừa nói, ấy là kiến thức ông có được hồi ông học trường Cao đẳng Tài chính kế toán Ðông Dương khoa Quan thuế. Các thầy giáo ở trường này đã nhồi vào cái đầu cực kỳ thông minh của ông như sau: "Một viên chức thuế quan phải biết một cách chắc chắn và thông tỏ đường ngang ngõ tắt của một địa phương mà anh ta quản lý, có như vậy anh ta mới không để lọt kẻ trốn thuế, đương nhiên rồi, mà còn biết được ngả đường nào, loại đường nào, dân buôn trốn thuế hay qua lại". Anh sinh viên Giản đã chẳng những thuộc lầu ý tưởng ấy, lại còn vẽ được đầy đủ hệ thống đường sá của mấy tỉnh huyện miền thượng du Bắc Kỳ.

Thế rồi, một điều ông hoàn toàn không một chút nào dự kiến hoặc nghĩ tới đã đến với ông. Cấp trên giao cho ông đứng đầu cơ quan Thuế quan của tỉnh mà con lộ 3 này đi qua.

Ông Giản vào cuộc thật là hào hứng và khẩn trương. Ông những tưởng chiến tranh, ông tản cư lên Việt Bắc, vậy là mãi mãi ông không còn làm cái nghề mà cứ như có sẵn từ khi nào trong con người ông.

Ông Giản lên hẳn một bản những mặt hàng cần thu thuế, và thu bao nhiêu thì đủ, và những mặt hàng miễn thuế, giảm thuế. Ví như: Thuốc chữa bệnh, muối, vải vóc, vải diềm bâu và chúc bâu v.v... không một cắc thuế nào.

Sau mấy năm làm việc này, ông Giản được cấp trên khen thưởng đều đặn, giấy khen, rồi bằng khen. Cấp trên còn khen ông là một cán bộ thuế phụ trách hàng trăm nhân viên, lập thêm hàng chục trạm thuế vụ, vậy mà từ lúc ông bắt đầu nhận công tác, đến lúc ông xin thôi, tiền nong chi thu rất là rành rọt. Ông Giản không tơ hào lấy một đồng, nhân viên của ông cũng vậy, không một ai bớt xén bỏ túi một hào tiền công quỹ.

Hôm ấy, ông Giản đi họp trên tỉnh về thì nhận được một tờ thiếp, mời ông đến dự tiệc cưới. Xem kỹ tấm thiếp, ông nhận ra một dòng họ tên ông mới quen: Ðại tá Trần Dụ Châu. Ông đại tá này mời ông Giản đến chung vui một hôn lễ của viên sĩ quan do ông ta đỡ đầu: Lê Sĩ Bửu.

Trời tối, ông khoác chiếc áo đại cán đã cũ, con trai cả của ông vừa tặng ông cách đây hai hôm, khi anh dẫn quân về xuôi góp lính cho một chiến dịch.

Ông Giản đến một nơi có hàng rào, cổng, lính gác. Qua cổng, lối đi dẫn ông tới một hội trường lớn. Vừa đặt chân đến cửa, nhìn vào, ông Giản hoảng hồn. Trước mặt ông, những dãy bàn dài trên mặt bàn chi chít hàng nến trắng to bằng cổ tay cao đến hai gang thắp sáng tưng bừng, dưới chân nến để kín những đĩa chim quay, gà tần, giò chả bê thui. Vây xào su hào, bóng nấu chân giò, và vô vàn những chiếc ly cao chân bằng pha lê, đứng quây quần bên những chai rượu vang boóc-đô màu đỏ và những chai sâm banh. Tiếng đàn réo rắt.

Trông thấy ông, Trần Dụ Châu oai vệ trong bộ quân phục đại tá ra bắt tay ông, hoan hỉ mời ông vào. Trong hội trường, các tân khách ngồi đã gần đông đủ. Ông Giản đáp lễ đại tá Châu, và ông cảm thấy hối hận thật sự. Nếu biết trước ông sẽ không đến. Thế rồi, ông Giản cứ cật vấn lương tâm, ông tự hỏi: "Ðang lúc chiến tranh ác liệt, thiếu thốn đủ đường, vậy mà cái nhà ông đại tá này lại có thể tổ chức được một tiệc cưới không thiếu một thứ cao lương mỹ vị nào như thế này, thì ông ta thật là to gan...". Nghĩ ngợi, ông Giản bỗng thấy xót xa, với câu hỏi vừa chợt đến. "Không biết để có được vô vàn các món ăn quí tộc này, cái nhà ông đại tá kia có xà xẻo tiền thuế của ủy ban Hành chính kháng chiến góp cho quân đội để mua súng đạn? Phải, có thể lắm chứ".

Ông ngồi dự một cách chiếu lệ, rồi lẻn ra về khi các tân khách bắt đầu nghiêng ngả bên những ly rượu cô-nhắc, mác-tanh thơm phức và đàn sáo vang lừng.

Ðêm đó ông thức luôn tới sáng, tiết trời rừng núi càng thâu đêm, càng giá lạnh. Ông đã cố ngủ mà không thể chợp giấc vì trong đầu ông cứ luẩn quẩn một câu hỏi: "Cái thằng cha đại tá ấy nó làm cách nào mà có được nhiều tiền đến thế. Nhất là lại trong những năm tháng khó khăn này... Phải, nó đã khoắng được tiền Nhà nước bằng cách nào? Ðời ông, tiền ông cũng cầm cả tỉ bạc trong cái thời thằng mũi lõ đô hộ, ông quá biết, chỉ với những qui định do sở thuế bên mẫu quốc gửi sang, không thể có cái thằng cha nào mà xà xẻo được, dù chỉ một cắc bạc. Ðến bây giờ bên ta... cái thằng cha đại tá ấy..." Ông Giản cứ càng nghĩ càng kinh hãi... và ông tự nhủ, để dứt bỏ cái ý nghĩ đã làm ông khổ sở. "Lòng dạ tim gan cái thằng ấy, nó phải được chế tạo bằng thép inốc".

Tết âm lịch năm 1950 - 1951, ông Giản xin cấp trên cho thôi việc, để ông lại đem gia đình hồi cư Hà Nội. Trước hôm chia tay với cơ quan, một người về ngồi vào cái chức thay ông, hỏi ông: "Hay là anh bất mãn vì có công mà không được trên đối xử cho tương xứng". Ông Giản lắc đầu ngay, chỉ nói lý do là vợ con ông thấy nhiều người đã về thành, nên cũng muốn về. Cũng có một lý do khác thúc bách ông. Nhưng ông tự thề là sẽ chôn chặt đáy lòng... "Ðã có một thằng Châu thế này, thì rồi sau này đâu lại chỉ có một... Mình không thể cúc cung tận tụy mà lo đi tìm mọi cách thu gom tiền thuế để nộp vào một chỗ nào đó, cho những cái loại như thằng cha ấy mưu kế thò tay khoắng được một cách dễ dàng...".

Ông Giản còn trịnh trọng hứa với cấp trên rằng ở trong thành tuy sống trong lòng giặc Tây, nhưng ông sẽ tìm mọi cách để có thể giúp đỡ cho kháng chiến được chóng đến ngày thắng lợi.

1954, thời gian 300 ngày, đủ chán cho những ai muốn di cư vào Nam. Ðám con ông bốn người, lũ em ông và họ hàng gần xa, họ đông lúc nhúc và phát rồ lên vì ông không nhúc nhích. Hỏi vì sao, ông im lặng. Lũ chúng, đứa nào muốn đi, ông cấp vàng, kim cương để sang đất mới mà có vốn làm ăn sinh cơ lập nghiệp. Rồi đến năm phong trào cải tạo tư sản ở Hà Nội. Ngay trong thời gian còn đang dịp phát động, ông đã đến ủy ban xin hiến tất cả những nhà mà con ông bỏ đi. Họ hàng, gia tộc ông mãi về sau này vẫn có người không quên hỏi vì sao, ông không di cư vào Nam, ông mới thủng thẳng trả lời: "Tao là trưởng họ, tao cắp theo mồ mả ông bà tao vào Nam, qua Pháp, qua Mỹ được sao, mà tao đi...".

Thế rồi họ thấy ông năm năm tháng tháng, ngày nào cũng như ngày nào, ông dậy từ sớm, mùa hè thì trên chiếc áo mầu cháo lòng tay cộc đến nách đầy những mụn vá, còn dưới thì quần soóc lửng, mùa đông thì chiếc pa-đờ-suy của sĩ quan Pháp mầu *** ngựa, tay xách một túi nhỏ, ông ra đi. Có hôm ông đi từ tinh mơ và cũng vậy tận tối mịt ông mới về, có hôm thì ông cưỡi chiếc xe đạp Xít-téc-linh ấy, và nhiều hôm ông đi bộ, thì họ rất băn khoăn. Ðã băn khoăn thắc mắc, các chất chứa cần được giải đáp. Nhân một chủ nhật, biết chắc ông ở nhà, họ kéo đến. Trong câu chuyện, chợt một người hỏi ông: "Thế từng ấy năm tháng chúng tôi thấy ông cứ đều đặn đi bộ từ sáng sớm đến tối mịt, chúng tôi bảo nhau ông ấy không thể chỉ đi chơi... Vậy?". Câu hỏi mới có đến thế, ông Giản đã đỡ lời, ông bảo ông đi kiếm ăn. Vậy, ngày bác kiếm được bao nhiêu, có thì bác cứ giấu, bọn tôi không thóc mách, nhưng là bác kiếm ăn độ nhật là bao nhiêu. Ông Giản cười mỉm, khẽ thưa, thong thả, rằng ông kiếm đủ ăn. Chỉ có người trong nhà và một vài anh con trai thì am tường cái việc mà ông gọi là đi kiếm ăn đó. Cái sự này tóm tắt gọn lỏn một câu, như ông nói với mấy thằng con ông rằng ở Hà Nội này khi nào còn người buôn kẻ bán, thì đó chính là nguồn sống của ông. Ðúng là ông không thiếu việc. Tỉ như thế này, bà chủ sạp hàng khô nọ ở chợ Hôm hỏi ông, bà buôn món gì và bán món gì thì sạp hàng của bà tiêu thụ được. Rồi tiền thuế nữa, bà phải nộp là bao nhiêu. Lúc ấy ông Giản đăm chiêu giây lát và ông trả lời cho bà ấy rất đầy đủ, cho kỳ bà ấy thỏa mãn, hết tiệt các câu hỏi mới thôi. Và sau khi ông trả lời xong, như đã thành nếp, bà ấy lần tay trong hầu bao bồi dưỡng ông một vài đồng, những năm sau đổi tiền rồi thì dăm nghìn, một chục. Ông lão cho tiền vào túi cài kim băng, chỉ được vài bước lại có một bà chủ sạp khác vẫy ông lại ghé tai ông, lặp lại những câu hỏi muôn thuở ấy, ông lại dừng và trả lời cặn kẽ, xong xuôi bà ta lại dúi vào tay ông mấy nghìn. Ông vừa ngoặt sang chỗ hàng khác thì một bà chủ sạp nữa lại ngoắc ông tới, và hỏi một câu thường nhật khác: "Ông ơi, chỗ hàng này tiền thuế của con là bao nhiêu, xin ông "cố vấn" cho con, để con chuẩn bị nộp". Ông nghe xong khẽ gật đầu và mắt ông lướt trên sạp hàng của bà ta, ít phút sau ông cho bà một đáp số mà đã nhiều lần bà làm theo với một cán bộ thuế đứng đắn, thì đâu như số tiền phải nộp chỉ chênh có vài nghìn đến mươi nghìn là cùng. Nghe giải đáp xong, bà ta lại đưa cho ông ít nghìn bạc gọi là tiền trà thuốc. Xong xuôi ông đi thẳng đến quỹ tiết kiệm. Từ ngày ấy cho tới tận bây giờ ông Giản vẫn chỉ gửi tiền ở một quầy. Quầy tiết kiệm ấy thay bao nhiêu cô chủ, ông đều am tường là bởi vì, cứ dăm bữa nửa tháng, ông lại tới, nói với cô ngồi sau quầy đưa cho ông sổ ghi số tiền ông gửi, cầm lấy, ông moi cuốn sổ của ông ra so sánh. Dạo đầu, cô trông coi quỹ tiết kiệm chưa hiểu đầu đuôi ngọn ngành, đã bẳn gắt ông mỗi khi ông quấy rầy như vậy, sau thì cũng đâm nhàm. Dần dần, cô ta để ý cứ mỗi lần như thế, ông Giản lại ngắm nghía kỹ lưỡng một hàng những con số ghi bằng số và ghi bằng chữ của hai số. Thế rồi trên khuôn mặt ông đang mồ hôi mồ kê bỗng tươi rói lên, thì cô ta mới vỡ nhẽ, rằng ông chỉ đến để mà gửi tiền để mà chiêm ngưỡng số tiền ông tích cóp, tính ông vậy...

*
* *





Ông Giản có hai vợ, hăm nhăm người con. Con bà hai cả trai lẫn gái đều thành đạt. Tại sao vậy? Cái thứ con cái lẽ mọn thì hòng gì trông vào của gia bảo, nên bà mẹ mới dặn các con phải gắng mà học hành cho nên người, không có chữ nghĩa thì chỉ là phường trộm cướp. Còn đám con bà cả, được mỗi ông trai trưởng, người điềm đạm, có học hành đến đầu đến đũa. Thời còn đi làm anh cũng là một ông giáo dạy rất giỏi, học trò của anh đều đỗ đạt, và sau này đều ở cương vị đáng nể trọng cả. Chỉ có mấy anh thì phát tán, chơi bời cờ bạc, lêu lổng, trừ bốn người di tản. Trong hàng các con, hết thảy trai gái của bà cả, bà hai, dù đang hiện tình ra sao, mỗi cô cậu nếu còn tá túc, làm ăn ở Hà Nội thì cứ rất đều đặn tuần một lần ông tới, và câu đầu tiên ông hỏi, - câu hỏi ấy được nói ra rất nhỏ vào tai thằng con trai hoặc cô con gái ông: "Nào, tuần sau anh góp tiền nuôi bố mấy đây, thì anh đưa đi". Tay ông chìa ra, anh con trai hoặc cô con gái dù tính tình có đến thế nào, cũng đều lấy tiền lễ phép đưa cho ông. Xong xuôi lộ trình, ông lại từ nhà anh con trai ấy, nhà cô con gái ấy đến quầy tiết kiệm. Gửi tiền xong, ông chỉ để trong túi đúng cái số tiền ông dự định chi trong hai ngày hoặc ba ngày. Từ quầy tiết kiệm ông về nhà, bấy giờ sâm sẩm chiều, và ông dừng lại ngay trước cô con gái ở với ông và vợ ông, ông đưa cho cô ta tiền chợ ngày mai. Và số tiền chợ ấy cũng được ông tính sít sao. Tỉ dụ: Ngày mai cô ta đi chợ mua những món gì và món đó giá bao nhiêu tiền, ông vừa đưa cho con gái ông số tiền khuýp khuỳm khuỵp, vừa nói giá từng món một, mà con gái ông phải mua, và ông cũng không quên tổng cộng tất tần tật là bao nhiêu. Ðến nỗi, cô ta đã quá quen với tính chắt bóp của ông và khi cho tiền vào túi rồi, cô vẫn cứ phải lườm xéo ông bố già một cái, cho bõ bực. Trong cái lệ ông giao cho các con ông phải nhất nhất tuân theo đó, chỉ có anh trai trưởng, anh em đồng hao với tôi là làm theo một cách riêng. Cứ đầu tháng anh lại sai thằng con hoặc thằng cháu cầm một phong bì trong đó đựng một số tiền đúng với số tiền ông Giản hẹn, và kẹp một tờ biên lai. Ông Giản nhận phong bì, giở ra đếm tiền và ký vào tờ biên lai rồi đưa thằng cháu hoặc thằng chắt đem về cho bố nó cho ông nó.

*
* *

Vào một ngày lạnh giá cuối năm, ông Giản đi thẳng đến nhà anh con trai trưởng. Mọi lần, ông nhẩm đường trong đầu, nhà người con nào xa, ông đến trước, sau đấy ông dịch dần về gần, cuối cùng là nhà anh con út, chỉ cách nhà ông một ngã tư cùng phố.

Anh Tiến đang dạy thằng cháu nội học tiếng Anh, thì nghe tiếng gõ cửa của bố, cộc cộc thật là đều chừng dăm ba cái. Ông Giản vào, ngồi xuống ghế. Thằng chắt buông bút chạy ra, rồi như đã thành nếp, nó đứng trước cụ nó, hai tay khoanh trước ngực, vừa từ từ cúi đầu chào vừa dõng dạc.

- Chắt chào cụ ạ.

- Ngoan lắm, cụ chào chắt - Ông Giản đáp lại và để nguyên cho thằng chắt quay về bàn học.

Ông Giản quay sang Tiến. Anh đang rót trà xuống hai chén nước và đưa một chén mời bố.

Ông Giản đón chén nước uống luôn một ngụm, chép miệng một cái:

- Này, anh cho bố hỏi, anh chị về hưu được mấy năm rồi nhỉ?

- Ðược sáu năm rồi, bố ạ.

- Thế à... - Ông chậm rãi gật đầu, - cái đầu bóng láng không một sợi tóc. Ông hướng cái nhìn trong veo sang anh con trưởng - Kỳ này, bố sẽ bớt ba mươi phần trăm số tiền anh chị đóng góp nuôi bố.

- Ðáng bao nhiêu mà bố phải làm thế - Anh Tiến cười vui vẻ - Vả nữa, vợ chồng con hồi này cũng đỡ bấn, vì các cháu bên kia chúng nó đã gửi tiền về chi viện rồi bố ạ.

Ông tiếp giọng nhỏ nhẹ:

- Bố cũng bớt cho anh Thuần mười phần trăm

- Mới đấy mà chú ấy cũng hưu được hai năm - Anh nghĩ ngợi.

Ông Giản đến sau lưng thằng chắt nhìn xuống hai trang vở mở và thằng bé thì đang hì hụi tô mấy nét chữ tiếng Anh.

Ông Giản nói nhỏ:

- Chắt tôi thật là ngoan... - Rồi ông thong thả đi ra cửa, trong tiếng chào với theo của thằng chắt nội.

Anh Tiến tiễn bố:

- Con cũng vừa nhận được thư của các cháu bên ấy, chúng nó nói kỳ này có người về, chúng sẽ góp tiền gửi về biếu ông.

Ông Giản mở một cánh cửa bước ra ngoài:

- Anh nhớ dặn mấy đứa trẻ, cố mà dành dụm phòng những khi thất nghiệp.

Ông lại thong thả leo lên chiếc xe đạp Xít-téc-linh không chuông, không phanh, không bọc xích, chắn bùn.

Bây giờ, ông Giản đến nhà người con trai thứ ba. Ðây là thằng con mà cứ mỗi lần trên đường đến, là ông lại không sao dẹp được cái cảm giác vừa ngán ngẩm vừa thương hại. Triển khác hẳn mấy anh chị trong nhà. Anh ta máu mê cờ bạc, đề đóm... Những lần ông đến, chỉ cần xéo con mắt nhìn vào cái rổ nhựa mầu đỏ để trong tủ kính cạnh bàn, thì hiểu ngay thằng con ông đang ở tình cảnh nào. Vợ chồng Triển chỉ đựng tiền trong cái rổ nhựa đó. Hôm nào rổ đầy tiền thì vợ chồng con cái mặt mũi tươi mởn, hai bữa mâm cơm như mâm cỗ. Còn khi nào mà ông thấy trong cái rổ ấy chỉ loáng thoáng vài tờ, thì y như rằng chúng nó vợ chồng cắn xé nhau, đám trẻ khóc như ri.

Cửa nhà Triển mở toang. Anh ta nằm ngay trên nền nhà ngáy như kéo bễ. Mới ba giờ chiều mà đã ngủ lăn lóc thế này, thì lại chỉ có say rượu. Ông Giản ngồi trên ghế, chống hai tay lên đầu gối, nhìn xuống cái mặt đẫm mồ hôi tai tái, hai mắt nhắm tịt, dằn giọng:

- Dậy ngay! Dậy, dậy, Triển!

Lập tức Triển nâng mặt lên nhìn ông bố bằng hai con mắt đỏ sọng như mắt cá chày. Rồi anh ta từ từ ngồi dậy:

- Bố cho con khất hôm khác... Ðấy, bố nhìn trong cái rổ nhựa ấy thì biết.

- Lại thua bạc hả? - Tiếng ông như sống dao vằm xuống mặt thớt. - Anh chìm đắm trong cái khốn nạn này cho đến bao giờ? - Ông rút cuốn sổ tay bé bằng cỗ bài tú lơ khơ ra, ghi vào đấy thêm một lần nữa Triển thiếu nợ với ông.

- Sáng nay chúng nó lôi đi nhậu - Triển lầu bầu, giọng nhão nhoẹt.

- Hôm nào trả được cho tôi thì anh nói đi.

Mặt Triển dày bì, lang lổ những chấm đỏ, hai mắt đóng thẳng ra cửa, giọng khê đặc:

- Cho con sáng thứ năm tuần sau... Nhà con nó sẽ mang đến nộp cho bố.

- Hừm! Tôi đã giao hẹn với anh thế nào?

- à không, con mang... con mang...

Ông Giản lừ đừ đi ra cửa. Ðúng ngày hẹn, Triển đến thật. Anh ta để tệp tiền nhàu nát, quăn queo trên bàn trước mặt ông bố, rồi uốn giọng thẽ thọt:

- Con nộp đủ tất cả là sáu lần đấy bố ạ.

Ông Giản cầm xấp tiền, nhìn Triển bằng ánh mắt sắc lạnh và ông hiểu ngay thằng con ông lần này đưa tiền, lại giở cái giọng phường chèo. Ông gỡ sợi dây cao-su, chấm ngón tay trỏ xuống chỗ nước trong khay, rồi vừa đếm vừa vuốt từng tờ một. Ðến tờ cuối cùng, ông nhẹ nhàng cầm xấp tiền thẳng cánh tay đặt sang phía Triển, giọng ông bỗng thật nhỏ:

- Nếu anh chưa thể kiếm được cho đủ thì đừng có mang đến.

Triển cười cười:

- Con xin bố vài ngàn đi mua mấy cái vé số thôi mà.

Triển vừa khép miệng, tức khắc ông Giản cầm tệp tiền đập một cái thật mạnh xuống giữa mặt bàn, xẵng giọng:

- Thế thì cầm về! Cầm về!... Cút! Cút ngay với xấp tiền của anh!

Triển như một quả bóng xì hơi, mặt tái dại, tay lập cập xục vào túi áo ngực. Rút một xếp tiền mỏng nữa vuốt lại cho thẳng, rồi gỡ vòng sợi cao-su của tệp tiền trên bàn, gộp với xấp tiền ấy cho đủ số.

- Con xin lỗi bố... Con xin... Con xin... - Triển khom lưng đứng lên, vừa thều thào vừa cum cúp đi ra.

Trong đám con bà cả, còn một anh nữa na ná như cái nhà anh này. Chẳng hiểu ra làm sao, Hiệp, con trai hơ hớ đi quơ lấy một cô vợ hơn hẳn mười lăm tuổi, vốn là hạng gái nhẩy thay chồng như thay áo. Hết thời, giờ cô ta xoay ra bán tạp hóa, quần áo siđa ngoài chợ. Hiệp bị tật nói lắp. Lắp khổ lắp sở. Vì vậy ông Giản mới cho anh ta đi học cái nghề kẻ biển. Nghề này, suốt ngày đối mặt với mặt tôn mặt gỗ, chẳng cần phải giao thiệp với ai, tuy vậy làm ăn chăm chỉ thì cũng hái ra tiền. Nhất là từ cái ngày phố xá cửa hàng, cửa họ, kẻ mua người bán tấp nập. Nhưng rồi, cũng lại chẳng hiểu ra làm sao, Hiệp chuyển qua cái nghề đánh trống trong tốp nhạc hát rong cho mấy cái tòa "Hầu-theo". Sau mỗi lần biểu diễn, đám hát ấy lại lôi thôi, lếch thếch đi tìm quán phở đêm nào đó.Vợ chồng Hiệp lấy nhau trong hoàn cảnh ấy. Con vợ Hiệp đanh đá cá cầy có hạng. Rất nhiều lần, khi thấy chồng thu xếp tiền nong để nộp cho bố, thị đã chỉ mặt Hiệp: "Này, anh thôi ngay cái trò nộp thuế ấy đi nhé! Anh còn chịu để cho cái ông lão dơ dáy, áo quần như thằng ăn mày, mò đến bóc lột anh đến bao giờ? Ðời tôi, tôi chưa thấy cái nhà nào gia phong lại mạt hạng đến như cái nhà này. Ông bố, cứ tháng tháng đi đến tất cả nhà con cái mà nã tiền. Có thiếu vài đồng cũng không được với cái lão ấy".

Hiệp vẫn ngậm miệng, đến cái lần ấy thị đang ra rả điệp khúc này thì ông Giản đến. Chợt trông thấy bố chồng, lập tức thị im bặt, môi mím chặt, mặt tái như đổ chàm, quay phắt, lủi mất. Ông Giản đã nghe thấy đủ lời cô con dâu nanh nọc. Nhưng ông không thèm chấp. Ông đã không thèm chấp thì cũng đúng như thể là ông không nghe thấy. Ông từ từ tựa lưng vào lưng ghế, nếu hôm ấy mà Hiệp chưa sẵn tiền thì ông lại dịu dàng:

- Anh chưa đủ thì cứ khất. Còn nếu vẫn muốn đưa bố, thì có bao nhiêu anh đưa bấy nhiêu, rồi trả sau. Miễn là hẹn cho đúng hạn, trả cho đủ số.

Hiệp làm theo lời bố anh. Lần nào mà Hiệp có đủ, thấy bố đến, anh mời ông vào, rót nước, rồi lấy trong ngăn kéo số tiền anh đã sắm sẵn. Ông Giản chìa tay nhận, giây lát ông đưa lại cho Hiệp tờ biên lai. Những tờ biên lai của ông Giản cỡ mẫu giống y như ta vẫn thấy bày bán ngoài thị trường, rất đàng hoàng, cũng đánh số thứ tự, cũng ghi đầy đủ ngày, tháng, năm và chữ ông ký hẳn hoi. Xong xuôi ông ra về.

Thấy ông đã thực sự khuất xa, con vợ Hiệp mới dám từ dưới bếp thò mặt lên, nhìn tờ biên lai chặn dưới một chiếc chén, thị lại ngấm nguýt, bĩu dài môi rồi xì ra một tiếng như lốp xe đạp cán phải đinh: "Rõ thật, mạt, mạt. Làm bố mà lại phải đi thu thuế của con cái. Lão ấy đúng là tàn dư thực dân đế quốc".

Vào những năm kinh tế thị trường, chợ búa, quán xá, hàng hóa bày la liệt. Dân chúng muốn gì có nấy. Và, cái công việc mà ông Giản đang làm một cách lặng lẽ đều đặn từ bao nhiêu năm tại mấy khu chợ trong cái quận ông ngụ cư ấy, cũng dần dần mỗi ngày một nhiều lên gấp bội. Tiếng lành đồn xa, công việc của ông Giản cũng loang đi rộng dần, xa dần đến tận cả chợ Ðồng Xuân, Bắc Qua, Long Biên thôi thì không còn sót một chợ nào. Ông đã phải tăng thêm giờ làm việc. Vậy mà hôm nào cũng cứ tám, chín giờ tối ông mới về đến nhà. Nghỉ ngơi, tắm táp xong, ông pha một ấm trà ngon, rồi vừa nhấp ngụm trà, ông vừa kiểm tiền, đếm và xếp riêng ra từng loại một, để rồi vẫn cứ nhất định vào cái ngày cuối tuần đó, ông đem ra quầy tiết kiệm. Như hàng tháng cũng đúng vào cái tuần ấy, ông lại đi một lượt qua tất cả nhà lũ con trai, con gái là con của bà cả. Sau đó, tới lũ con trai con gái là con của bà hai.

Hôm nay, như mọi hôm, ông Giản đặt chân lên bậu cửa nhà anh con trai đầu của lũ con bà hai, thì khác hẳn với mọi lần, tiếng reo của đám đông con cái, cháu, chắt từ trong nhà vang ra râm ran chào đón ông. Năm anh con trai, bốn chị con gái người nào cũng học hành hẳn hoi, đỗ đạt; người nào cũng gia thất trọn vẹn, công kia việc nọ đàng hoàng:

Hưng đon đả mang ra một chiếc ghế mời bố ngồi:

- Chúng con nhớ là hôm nay ngày bố đến, nên các em con bèn bảo nhau tụ tập ở đây, để bố khỏi phải đi từng nhà.

Ông Giản ngồi giữa chín đứa con, một lũ cháu chắt. Nhà đầy những người là người. Ông đặt cả hai tay xuôi lên đùi, vẻ mặt mãn nguyện, rồi thở một hơi thật dài. Hưng mở tủ cầm ra một xấp phong bì đựng tiền, chín chiếc. Anh lễ phép đặt ra bên mặt bàn trước ông. Các em anh, người thì rót nước, người thì gọt táo mời ông xơi.

Hưng nói với bố:

- Bố ạ, con xin báo cáo với bố một tin thật là vui: Con này, em Phương, em Tiếp, em An, em Huy và em Nga nữa. Chúng con đều cùng được lên lương trong đợt này, nên chúng con bảo nhau tăng thêm mỗi suất là hai mươi phần trăm để đưa bố, bố ạ - Vừa nói, Hưng vừa mở từng chiếc phong bì, lấy một tờ giấy mỏng có chữ in sẵn đưa cho bố anh.

Ông Giản cầm tờ giấy có tiêu đề: "Biên lai", ông thấy bên dưới mé trái hai con số là chữ ông thì đã có một nét gạch chéo qua; và bên phải là hai con số khác, trị số to hơn được viết một cách rõ ràng.

Ông Giản gật gật nhẹ, nói nhỏ với một giọng thật trong trẻo:

- Bố cảm ơn các con... Cảm ơn các con... - Ông lần lượt ký tên ông vào từng tờ biên lai, phía dưới tờ giấy có hàng chữ in: "Người nhận".

*
* *

Bỗng nhiên cái tuần đầu của tháng sáu năm nay, ông Giản đến hết thảy nhà của đàn con ông và dặn, ngày thứ mấy, thứ mấy của tuần sau tháng ấy, ông sẽ đến lần nữa và lúc ấy ông cần có một trong hai vợ chồng phải chuẩn bị, để đi cùng với ông. Sự kiện đột ngột này đã gây bàng hoàng trong đại gia đình ông Giản. Ðám con cái dâu rể cháu chắt của ông hoàn toàn không thể hiểu được vì sao ông lại làm như vậy. Họ bèn tìm những cô cậu vốn vẫn được ông yêu mến để thăm dò. Nhưng không kết quả gì. Ông kín như bưng, chỉ riêng con trưởng là bằng chân như vại, vì không hề hay biết chuyện này.

Và, ông Giản bắt đầu cái cuộc đó từ gia đình ông con trưởng. Ông đến, vẫn giọng nhỏ nhẹ ông nói với cả hai vợ chồng: Nào cô trưởng đi với tôi. Bà con dâu ông đã chuẩn bị đâu vào đấy, giờ chỉ còn cum cúp theo ông. Ông lững thững đi trước, vẫn chiếc áo mầu cháo lòng hai ống tay cụt đến nách và cái quần nâu cắt lửng đến đầu gối. Trông thấy thế này rất nhiều người tưởng ông hôi hám lắm. Lầm to, ông rất sạch sẽ. Ông Giản đến trước quầy tiết kiệm thì dừng lại, chờ bà con dâu (gọi là bà, vì anh chị đằng nhà vợ tôi đã về hưu từ lâu) ông Giản vẫn giọng trong veo, chậm rãi:

- Vào đây, tôi bảo cô thế nào thì cô cứ theo thế, rõ chưa.

Bà con dâu vâng một tiếng. Ông Giản vừa đặt chân lên bậc trên cùng thì mấy cô trong quầy tiết kiệm đã reo lên chào ông, chào con dâu ông.

Ông Giản tỳ tay lên quầy, bàn tay xòe ra và giọng nhỏ nhẹ:

- Cô đưa cho cô con dâu tôi ký đi.

Trước khi một trong ba cô nhân viên quầy tiết kiệm đưa cho bà con dâu ông, cô ta đặt vào tay ông tờ giấy hồng hồng có mấy chữ "Sổ tiết kiệm". Ông lão lấy kính ngó một lát, rồi chìa tờ giấy trước mặt bà con dâu:

- Tôi cho vợ chồng cô và các cháu 10 triệu đồng, cô ký vào đây, rồi giữ lấy sổ này, rõ chưa... Phải nhớ mà chi tiêu cho nó tiết kiệm. Cái gì đáng chi thì dù tiền triệu cũng cứ phải chi. Cái gì không đáng chi thì một chinh cũng không. Rõ chưa nào?

Bà con dâu vâng một tiếng ngồn ngột, rồi bỗng thấy hai tai ù đặc, mắt hoa và tim đập dồn, trong tâm trí bà một tiếng nói se sẽ: "Giời ạ, thầy cho vợ chồng mình... những mười triệu, hở giời...! Giá như bây giờ mà được nhìn thấy tiền mặt...".

Rồi cứ thế lần lượt, mười triệu một, mười triệu một cho đến gia đình đứa con thứ hai mươi mốt, từng đứa cháu một, và hết thẩy đám chắt, chắt trai, chắt gái mười một cô cậu nữa của ông.

Ðúng hai tuần sau, ông qua đời.

Trước ngày tang lễ ông Giản, anh con trưởng nhận được từ tay bà mẹ phong thư di chúc của ông.

Tiến bóc phong bì, một tờ giấy vở học trò cắt đôi gấp tư, hiện rõ dòng chữ của ông Giản: "Anh Tiến, tôi về với tổ tiên, anh nhớ thay tôi răn dạy lũ em, lũ con, lũ cháu chắt; phải luôn coi tiền như là người bạn quý đồng hành của mình. Trong cuộc đời chỉ coi tiền là phương tiện thì sẽ không bị đồng tiền nó đè, nó đánh chìm, nó mê hoặc. Tôi còn bốn mươi hai triệu đồng nữa. Ðây là số tiền dành để anh làm tang cho tôi. Tiền hậu sự của mẹ anh cũng có rồi. Tiền hậu sự của bà hai tôi cũng cho rồi. Giản ký".

Khúc Nhạc Đồng Quê
Tác giả: Văn Lừng

Ðã mấy ngày nay lão lần mò khắp các ao chuôm bờ bãi mà không được gì. Bụng đói, miệng khát, vẫn gắng gượng vừa đi vừa hát.

Tiếng hát đều đều, buồn buồn, có lúc như tiếng cầu kinh, có lúc thầm thì như nói chuyện một mình. Dân làng Ðà gọi lão là Thoán ếch, Thoán Ðiên - có điên khối lão! Thoán là tên cha mẹ đặt cho, còn ếch và Ðiên là do người làng đem cái nghề và cái tính cách để gọi ra cái đặc điểm con người lão. Lão đi bắt ếch, lang thang khắp đó cùng đây, ngày đêm, mưa nắng, đói ăn, khát uống, mệt thì ngơi giấc dưới mái cầu mái quán hoặc một gốc cây nào đó, chẳng bận sự đời chẳng tham danh vọng, ngay đến vợ con cũng ít khi quan tâm săn sóc. Hàng ngày lão gắn bó, thiết tha với ếch. Ôi những con ếch xanh, ếch vàng, ếch cốm ếch cụ... sao mà gần gũi thân thương! Nào phải cao sang hiếm lạ gì đâu? Có ở khắp mọi nơi. Bờ tre, bãi mía, ruộng lúa, ao chuôm... chỗ nào cũng có. Mắt lồi, lưng gù, da ướt lạnh... chứ có cao sang đẹp đẽ gì đâu mà sao gắn bó, thân thương đến thế? Phải chăng vì cái uy khiến loài cua khiếp vía mà rúm cẳng? Hay vì cái sang trong tiếng ếch kêu uôm uôm cho ao chuôm đầy nước? Có lẽ vì cái e thẹn của đôi lứa khi đang ân ái bị người đời trông thấy nên phải đưa tay lên che mặt. Nhưng cũng có thể vì tính ham mê hoa mướp vàng đến quên cả sống. Từ thuở lên năm, lên bảy lão đã theo cha ra đồng bắt ếch, cho đến bây giờ hơn 70 tuổi, có con có cháu, thành nội thành ngoại, vẫn giữ cái giỏ bên người. Nó là cái nghiệp, cái phận và cũng là cái duyên một đời của lão.

Vậy mà đã mấy ngày nay lão mò mẫm sục khắp các hang cùng ngõ hẻm cũng không tìm đâu ra được một con ếch. Dù mệt nhọc, nhưng lão không lùi bước. Chiều qua ném câu ở ao làng, hoa mướp vàng nhảy nhót trên mặt bèo, rõ ràng có con ếch đuổi theo ăn mồi, giật lên đã thấy trĩu nặng, bụng ếch trắng hếu, vậy mà đến khi giơ tay ra định bắt lấy, chút nữa thì tóm phải con rắn. Lại đến sớm nay, lật viên đá chắn cầu mương, rõ ràng một con ếch cụ ngồi chồm hỗm như cái bát úp ở trong hõm đất, liền giơ tay chộp lấy, hí hửng vì con ếch to cạng bàn tay, nhưng khi đưa lên nhìn, hóa ra là một nắm rêu xanh nhớt. Thực thực hư hư, là ếch thật hay chỉ là ảo ảnh? Y như là có ma. Ðồng quê đã hết sạch ếch, chỉ còn có ma ếch về trêu lão chăng? Trêu cợt nhau làm gì, ơi hồn thiêng những chú ếch? Hay là hồn còn bơ vơ phiêu bạt chưa có chỗ nương dựa nên hiện về đây trêu lão. Nếu vậy thì cứ về...

Lão Thoán lang thang khắp nơi tìm gọi hồn ếch. Bước chân xiêu vẹo, loạng choạng, nhưng miệng lão vẫn không ngừng ngân nga...

Lão gọi hồn ếch như người ta hát kinh. Tiếng hát đưa lão về những ngày xa xưa.

Những ngày xưa ấy, cơ man nào là ếch.

Ðêm tháng ba sấm chớp mưa rào, sáng ra ruộng khoai ruộng đỗ, từng đôi ếch nằm rạp mình lên nhau, hai tay xấu hổ che mặt là lão chỉ việc nhặt cho vào giỏ. Rồi đến tháng mười, sau mùa gặt hái, trời thu se se lạnh là ếch làm mà để ngủ đông. Hầu hết ếch đồng làm mà ở dưới gồi rạ. Giở rạ lên, tha hồ mà bắt. Có khi tới ba, bốn cái mà ếch ở dưới một gồi rạ. Gặp những khi ếch đàn ếch lũ như vậy, phải những kẻ tham, những đứa thô, sẽ nhét đầy bao bố này sang bao bố khác. Nhưng với lão Thoán, chỉ lấy một giỏ là vừa đủ dùng cho ngày hôm ấy, thiếu một con chưa thôi, thừa một con cũng không thèm lấy.

Những khi khan hiếm, hoặc là ruộng đang lúa không thể lội vào, hoặc là đông giá ếch đi tránh rét, bắt được con ếch hết sức khó khăn, người khác có thể về không, nhưng lão Thoán đã ra đi là bắt được đầy giỏ. Một cút rượu thủ vào trong bọc, một cái giỏ toòng teng bên hông, tay cầm thuổng móng, móc sắt, cần câu là đủ để cho lão soi tìm bờ bụi ao chuôm, lang thang ngày này tháng khác, tối đâu là nhà, ngã đâu là giường, chẳng cần hay biết trong làng động trời động đất ra sao. Ðối với lão, ngoài vợ con ra, chỉ còn có ếch. ếch vui buồn sướng khổ với lão. Vì kế sinh nhai mà phải đi bắt ếch. Nhưng bao giờ lão cũng lấy việc nâng niu gìn giữ làm chính. Không bao giờ bắt những con ếch nhỏ bé. Và khi, bất cứ ở đâu, trông thấy một con ếch chết thì dù bận đến mấy lão cũng đào hố, mồ mả cho nó chu đáo. Ngày nào lão cũng làm thịt ếch. Trước khi chặt đầu, lột da, bao giờ lão cũng hát:

Bắt sâu bắt bọ
ở hang ở mà
Vẫn bị đem ra
Phán quan xét hỏi
Rằng mi nhiều tội
Nên phải chặt đầu
Sang đến kiếp sau
Ðừng làm thân ếch!

Lão hát như khóc. Giọng đều đều, buồn buồn như khóc thương cho chính mình. Lời hát làm nhịp cho những thao tác của lão. Hát xong một lượt là lão cũng chặt đầu, lột da, moi ruột... một con ếch vừa xong.

Dân làng Ðà cho là lão nghiện thịt ếch. Chỉ ngoa truyền! Cái món thịt thơm ngon, thanh mà đượm ấy, chưa ăn thì thôi, ăn vào nhớ mãi, ăn mãi không chán, nhưng không phản ứng cơ thể để tạo thành thói quen thì làm sao mà nghiện? Chỉ có những kẻ không được ăn, không biết ăn thì ghen tức mới tuyên truyền là lão nghiện. Lão tiếc cho ai một đời không được ăn thịt ếch. Có được con ếch mà đem chặt nhỏ rồi xào nấu là không biết làm, không biết ăn. Ðến như băm viên làm chả mà thiếu gia vị, rán chưa chín hay quá lửa khô xác thì thôi đi cho khỏi xấu hổ thịt ếch. Xào mướp cũng vậy, phải chọn quả mướp bao tử, không bị ong châm, ruột còn đặc chắc. Xào vừa chín tới, ăn nóng, vừa ăn vừa thổi, xuýt xoa trong hương vị ngọt ngào nồng thơm của ếch, của mướp và của gia vị. Thói đời chuộng lạ, chuộng sự cầu kỳ, tưởng như thế là sang, là ngon, có biết đâu đã làm mất đi hương vị ngọt thơm rất đặc biệt của ếch. Ví như ếch tẩm bột và ếch tần. Công phu, cầu kỳ, đắt tiền, xài sang thật, nhưng còn đâu hương vị thanh sạch, đậm đà thịt ếch nữa? Ðối với lão, không gì ngon bằng ếch nướng. Con ếch vừa bắt được, lấy bùn đắp vào, chất rơm chất rạ mà đốt. Bao giờ đất khô, có mầu trắng là được. Khi bóc đất, từng miếng da cũng tuột theo, để lộ thịt ếch trắng tinh. Một mùi hương thơm ngào ngạt bay lên. Rút be rượu thủ trong bọc ra... Sự đời quên hết, chỉ còn ta với ếch với rượu! Thường khi tháng năm, tháng mười vừa cắt lúa xong, gốc rạ còn nồng nàn hương lúa, cánh đồng nhiều ếch, sẵn rạ thì mới nướng ếch. Thịt ếch nướng phải nhắm rượu ở giữa cánh đồng mới thật là lên tiên. Ngồi giữa cánh đồng sau mùa gặt hái, tu một hớp rượu với thịt ếch nướng, có cảm giác như ngửa cổ tu vào người cả đồng quê và thân xác ta cũng ngào ngạt hương quê. Tỏm vào trong miệng miếng thịt ếch nướng, chiêu một hớp rượu, để cho hương vị ngọt ngào nồng thơm chạy ran khắp cơ thể rồi ngửa cổ, khà một tiếng, như lại quả cho đời hương vị ngất ngây mà đồng quê đã trao tặng cho ta. Lúc ấy, đầu lão ngất ngơ, đôi chân loạng choạng, tay bẻ tay ếch giang ra, trong lòng lâng lâng thanh thản, tưởng chừng như chỉ cần giơ tay cao hơn chút nữa là có thể bay lên trên trời uống rượu với các tiên ông. ếch nướng thật ngon, nhưng có lẽ đậm đà hương sắc đồng quê thì phải là món da ếch. Những người không sành, thường vứt da ếch đi. Có biết đâu là đã vứt đi phần đặc sắc nhất của con ếch và cũng là phần ngon nhất của đời. Da ếch nhầu muối, rửa sạch, nướng lên, lại rửa và thái ra thành miếng. ếch xào chín tới, bắc xuống, cho da vào đảo, tự nhiên sẽ thấy một mùi hương thơm thanh sạch, quyến rũ đến nao lòng. ếch xào vừa bắc xuống , còn nóng nguyên là phải cho da vào đảo ngay, nếu để nguội không đủ độ nóng, da ếch sẽ dai và kém hương thơm. Nhưng nếu đảo ngay trên bếp, miếng da quá nước, quá lửa, vừa nhạt vừa nồng, còn gì là da ếch nữa! Ðảo qua cho vừa mắm muối, hương vị, rồi gắp riêng ra đĩa. Ðĩa da ếch là một phần của đồng quê kết tụ lại. Những miếng da ếch phồng lên, cong queo, vừa trong vừa trắng, lấm tấm như hoa cà hoa cải, nhìn kỹ hình như có cả bờ tre ruộng lúa, bãi mía, nương dâu lặn vào trong đó. Hớp một ngụm rượu nồng say, nhai một miếng da ếch, sẽ thấy giòn ngon, thơm nức đồng quê. Có mía ngọt khoai bùi, có hoa thơm cỏ mật. Vị đậm, hương nồng, tưởng như trên đời không còn có món ăn nào ngon mà thanh hơn thế.

Nhưng bây giờ còn đâu?

Những ngày vui, lão đeo giỏ ra đi, cái đầu ngấc ngấc, cái chân liêu xiêu, be rượu thủ trong bọc, lòng đầy kiêu hãnh như một viên dũng tướng chỉ còn những kỷ niệm.

Bây giờ... Lão đã đi bốn ngày rồi, lùng sục hang cùng ngõ hẻm, chui rúc bờ bụi, chịu đói chịu rét mà không bắt được con ếch nào. Họ hàng nhà ếch đã bị tuyệt chủng rồi chăng? Ðời đã mất đi món ăn mang hương vị đồng quê, những món ăn đã trở thành nét đẹp văn hóa rồi hay sao? Lão đi gọi hồn ếch. Lão sẽ vẫn còn đi...

Lão đi lang thang, vật vờ cuối bãi đầu soi không phải vì lão không có nhà cửa, con cháu. Lão có ngôi nhà cổ năm gian to đẹp giữa một khu vườn cây cối sum xuê. Con cháu lão ăn nên làm ra, nhà tầng nhà hộp ở thành phố, đứa nào cũng muốn rước lão về nhà mình phụng dưỡng. Lão cũng đã lên phố, được chăm sóc chu đáo, sống những ngày nhàn, cơm bưng tận mặt, nước mời tận tay. Lão biết con cháu thật lòng phụng dưỡng, không như con cháu người ta quan to chức trọng, giàu có cao sang mà sợ bạn bè chê cười bố mẹ quê mùa cổ lỗ. Nhưng ở phố lão cảm thấy ngày dài lê thê, đi ra đi vào, lên lầu xuống trệt hàng bao nhiêu lần mà vẫn không tối. Cao lương mỹ vị, món nọ món kia mà không ăn được, không muốn ăn. Mãi sau mới hiểu ra rằng, lão đã là người của đồng quê thôn dã, bây giờ xa nó, nhớ ruộng nhớ vườn, thèm một tiếng chim kêu buổi sớm, thiếu những tiếng gà tao tác lúc chiều hôm, khát khao một vầng trăng lạnh buốt sương đêm, một làn khói lam chiều bảng lảng. Ðôi bàn tay chơi không, nhớ dao nhớ dựa, nhớ cái thuổng móng, nhớ chiếc cần câu nên buồn bã, lóng ngóng không biết để vào đâu. Tiếng ếch gọi sấm tháng ba, cánh diều chiều thu bay bổng, cây đa đầu làng, bến sông cuối xóm... tất cả đã nhập vào lão, thành hơi thở, thành máu thịt lão rồi, nên lão phải về với chính bản thân mình. Lão đi tìm ếch, lão gọi hồn ếch cũng chính là gọi hồn lão về với thân xác lão. Hơn 70 tuổi, nhưng lão còn khỏe chân khỏe tay chưa phải nương nhờ vào con vào cháu. Mảnh vườn, bờ tre, chiếc thuổng... thênh thang ngày tháng, câu hát nghêu ngao, bạn bè với be với ếch... như thế không phải là cảnh tiên, người tiên hay sao? Lọ là gấm vóc mới ra con người? Lão có cuộc sống riêng của lão. Ra khỏi cuộc sống đó, còn đâu là lão Thoán nữa!

Chiều nay, bầu trời ụp thụp, núi đùn ra một trời mây. Lão Thoán cảm thấy khắp người đau mỏi, sống lưng như bị dần. Cơn đau nhắc lão là đã sang tháng ba, tiết trời thay đổi. Lão thở dài ngao ngán. Buồn! Chưa bao giờ lão thấy trống trải, cô đơn như bây giờ. Cảm giác hẫng hụt, thiếu vắng một cái gì đó. Ðang lang thang, bỗng nhiên lão đứng lặng giữa đường đi, đôi mắt chớp chớp, bàn tay đưa lên rứt chỏm tóc. Chợt lóe lên điều gì đó, lão vội đâm bổ về nhà. Không biết vì đường xa sức yếu hay vì khí trời oi bức mà lão mệt mỏi rã rời, về đến nhà là nằm lăn ra giường. Ðịnh bụng nằm lấy sức một lát rồi sẽ ra vườn. Nhưng rồi thiếp đi, ngủ một giấc quên trời quên đất.

Ðang ngủ, bỗng giật mình choàng thức. Trời đang sấm chớp mưa rào. Ngoài vườn òa vỡ ra hàng trăm tiếng ếch kêu. Ðã lâu lắm, bây giờ mới được nghe bản nhạc đồng quê rộn rã thân quen. Lão Thoán vội nhỏm dậy, dụi mắt, lắng tai... Rõ ràng không phải mơ. Thực đó mà cứ như là trong mộng. Lão nhớ ra rồi. Lũ cháu con của đôi ếch mả.

Có lần lão Thoán đi một đám cải táng. Trời chưa sáng rõ, mở nắp quan tài, nghe lõm bõm, biết là có nước nhưng lại tưởng là hòn đất rơi. Ðổ rượu xuống được một lúc thì toàn bộ hài cốt nổi lên. Những xương ống, xương sườn, những đốt tay, đốt chân... Nhưng, ô hay, làm sao thế kia? Lạ lùng chưa! Hộp xương sọ tự chuyển động, xoay xoay, dập dềnh, nhấp nhô trên mặt nước. Y như có quỷ thần ma chi đây. Trong ánh chập chờn đuốc lửa, dưới làn khói hương nồng nặc mịt mờ, chiếc sọ người bơi trong quan tài nước, lúc ẩn lúc hiện , thực thực hư hư khiến mọi người chết lặng. Sửng sốt ngạc nhiên quá đỗi. Không thể nào giải thích được hiện tượng hết sức lạ lùng này. Hẳn là oan trái chi đây nên trời phật bắt tội. Hay là ma đói ma khát, quỷ quái, yêu tinh đến quấy nhiễu? Vội vàng khấn vái, kêu cầu trời phật độ trì cho tai qua nạn khỏi. Người cứng bóng vía cũng phải ngoảnh đi hoặc nhắm mắt lại. Không dám nhìn. Chỉ có lão Thoán là không sợ, vẫn chăm chú vào hộp sọ đang bơi. Thì đã bảo lão là Thoán điên mà! Người điên còn biết gì là sợ? Lúc đầu lão cũng sửng sốt ngạc nhiên, nhưng một lúc sau thì lão đã hiểu ra. Vội vàng cúi xuống cầm hộp sọ lên. Trước con mắt kinh hoàng của mọi người, lão lần lượt lôi ra hai con ếch sụ. Mọi người đồng thanh một tiếng "ồ' và cùng thở dài như trút được gánh nặng.

Lão Thoán đem đôi ếch về nuôi ở ao nhà. Một năm, hai năm, rồi ba năm...

Bản đồng ca của hàng trăm con ếch nhắc lão phải đứng dậy đi làm nốt công việc còn dang dở. Mặc dù lão đang đau mỏi khắp người, những tiếng ếch - khúc nhạc đồng quê đã tiếp sức cho lão, thôi thúc lão phải làm một cái gì. Lão Thoán mở cửa nhìn ra, hơi mưa mát rượi ùa vào. Trời đất đang được tắm gội, đang rung lên trong một bản nhạc... ếch!

Hai Người Đàn Bà xóm Trại
Tác giả: Nguyễn QuangThiều

Vào lúc lên đèn thì trời có mưa. Có lẽ đây là cơn mưa cuối đông, vì chỉ còn mươi ngày nữa là Tết. Gió từ bãi sông rộng thổi hắt từng làn mưa bụi về phía chân đê. Tiếng mưa mỏng và nhẹ, như tiếng người thì thào đâu đó. Cả triền bãi rộng chạy ven đê làng Chùa chỉ còn lại một ngôi nhà nhỏ. Trong ngôi nhà ấy có hai người đàn bà đã sống với nhau mấy chục năm nay. Bây giờ tóc họ đã bạc trắng. Và lúc này họ đang ngồi trong chái bếp nhỏ ấm áp bởi hơi rơm, lá chuối khô và lửa bếp. Chiếc mâm gỗ có một vết nẻ to được đặt trên nền bếp bằng đất lâu ngày cứng lại như đá. Trên mâm chỉ độc một bát canh dưa nấu tép bốc hơi nghi ngút. Hai bà lão ngồi ở hai phía mâm đối diện nhau. Hai cặp đầu gối xương xẩu nhô cao đỡ lấy hai gương mặt nhăn nheo và sạm đen.

- Bà mua mớ tép này của ai? Bà lão ân hỏi và lấy đũa đảo bát canh.

- Mấy đứa trẻ trâu - Bà lão Mật trả lời - Chúng nó mang vào tận đây.

- Mớ tép này mấy đồng?

- Hai ngàn.

- Bà cứ có tật mua nhiều. Không bảo chúng nó sẻ lấy một nửa.

- Có dúm tép bằng dúm muối, sẻ một nửa còn lại chúng nó bán cho ai.

Hai bà lão lặng lẽ bưng hai bát cơm xới vơi như cơm cúng và nhón nhén ăn.

- Nấu tép dưa phải nấu cho dừ - Bà lão ân càu nhàu - Xương cứng ê cả răng.

- Tép bằng lỗ mũi xương ở đâu ra.

- Bà còn khỏe răng, chứ tôi sờ mãi chẳng được một cái.

Hai bà lão vừa ăn vừa lầm rầm những chuyện như thế. Bên ngoài ngôi nhà mưa vẫn thì thào. Trong tiếng mưa vẳng lên tiếng chó từ mấy gia đình ở chân đê bên kia.

- Ðấy, tôi nói rồi - Bà lão ân khẽ kêu lên và ho - Hóc xương cá rồi đấy. Khổ.

- Bà cứ khạc mấy cái là nó ra - Bà lão Mật lo lắng. Bà lão ân đặt bát cơm ăn dở xuống mâm và quay sang phía khác khạc mấy cái.

- Có khỏi không?

- Có được đâu. Không khéo lại chết vì hóc xương tép.

- Bà cứ hay dở mồm - Bà lão Mật nói. Và chợt reo lên - A, để tôi chữa mẹo cho.

Bà lão Mật vội vàng cầm lấy hai chiếc đũa cả dính cơm và lom khom đến bên bà lão ân.

- Bà ngồi im nhé. Cứ nhắm mắt lại.

Bà lão Mật vừa nói vừa đưa hai chiếc đũa cả cách đỉnh đầu bà lão ân chừng gang tay. Rồi vừa gõ hai cái đũa cả vào nhau và vừa lầm rầm như người niệm chú: "Gần ra, xa vào". Ðọc đúng bảy lần thì bà dừng lại và hỏi:

- Ðược chưa bà?

Bà lão ân không trả lời. Bà vất vả nuốt nuốt nước miếng. Một lát sau bà nói:

- Ðược rồi. Chả ăn nữa. Sáng mai đun lại cho kỹ. ?n xong bữa cơm tối, hai bà lão bỏ thêm cái gốc tre vào bếp và lấy trầu ra ăn. Bà lão ân lấy một miếng cau tươi đưa cho bà lão Mật.

- ở đâu mà cau tươi thế này? Bà lão Mật hỏi.

- Cau từ hôm cưới con nhà Phấn. Chúng nó nhét đầy cả túi.

- Con nhà Phấn à?

- Con nhà nó chẳng ra đón bà vào ăn cỗ là gì. Bà ốm bà không đi mà lại còn không nhớ?

Sau đó hai bà lão im lặng nhai trầu. Ngọn lửa ăn dần vào gốc tre khô. ánh lửa gần gũi và xa xôi chập chờn trong hai đôi mắt đục mờ.

- Thế Tết năm nay định gói bao nhiêu bánh? - Bà lão ân quay lại phía bà lão Mật hỏi.

- Gói bao nhiêu thì gói. Nhưng vừa vừa thôi. Năm nào cũng bỏ mốc meo cả.

- Cứ nấu ba chục cái.

- Gớm, bà làm như nấu cho cả làng.

- Cứ nấu thế. Trẻ con trong làng ra chơi thì cho chúng nó. Rồi... nhỡ có ai về...

Nghe bà lão ân nói vậy, bà Mật từ từ ngước đôi mắt đục mờ lên nhìn một lúc lâu rồi hỏi khẽ:

- Ai về?...

*
* *

Mấy chục năm về trước. Cũng những đêm mùa đông giáp Tết ở trong chái bếp như thế này. Hai bà lão ngồi trước bếp lửa và hồ hởi nói với nhau về chuyện gói bánh chưng. Ngày ấy họ còn trẻ lắm. Cả hai người mới ngoài hai mươi tuổi.

"Năm nay thế nào hai anh ấy cũng về - Mật thì thầm - chị ân nhỉ"

"Tao cũng mong quá - ân nói như bằng hơi thở - đêm qua tao mơ thấy con gà trống mổ vào ngón tay út. Mấy năm rồi chẳng có ai về ăn Tết".

"Em phát ốm vì chờ thôi".

"Giá như có đứa con... thì họ bao giờ về cũng được". "Chị ân ơi - Mật chợt kêu lên và ôm lấy ân - Mấy đêm trước em cũng mơ. Em thấy anh ấy về và ... ngay đêm đó...".

Nói đến đó mặt Mật ửng đỏ và đôi mắt Mật vừa lấp lánh vui, vừa bối rối.

"Ðêm đó thì sao" ân lườm mắt, mắng yêu Mật - "Con khỉ".

"Ngay đêm đó em mơ em có mang. Lúc tỉnh dậy sờ bụng em thấy khang khác. Em sợ lắm".

"Con này nói chuyện vớ vẩn"

"Thật đấy mà, đến hôm nay em vẫn thấy bụng mình khang khác như thế - Mật nói và cầm tay ân kéo đặt lên bụng mình- Chị sờ mà xem. Ðấy, chị thấy khác không?"

Vì tò mò, ân đưa tay ấn vào bụng Mật. Và một lúc sau ân cũng hoảng hốt vì cảm thấy hình như trong bụng Mật cũng không bình thường.

"Này... ân thì thào - Chồng đi vắng, hay mày trót dại..."

"Chị bảo dại cái gì?..."

"Có thằng nào nó rủ rê mày không?"

"Không, làm gì có chuyện ấy. Có mà trôi sông"?

"Tôi phải trông nom cô - ân nói - Có chuyện gì thì tôi và cô cứ là bỏ xóm bãi này mà lên rừng đấy nhé"

ân và Mật đều mồ côi bố mẹ. Và lớn lên lấy chồng, họ đưa nhau ra xóm bãi lập nghiệp. Rồi một đêm hai người đàn ông của họ khăn gói theo một đơn vị bộ đội vượt sông Ðáy về phía núi Miếu Môn. Trước khi qua sông hai người đàn ông dặn: "Hai chị em dọn về mà ở với nhau. Ðến Tết, kháng chiến thành công chúng tôi về". Từ ngày đó Mật dọn sang ở với ân. Họ sống như hai chị em ruột với nhau.

Và khi Tết đến, cả hai lại xuống bến rửa lá dong và vo gạo. Má họ rực đỏ trong gió lạnh cuối đông. Tiếng cười họ trong trẻo và rạo rực vang trên mặt sông mùa nước cạn yên tĩnh. Nhất là vào đêm luộc bánh, cả hai đều thấy hồi hộp lạ lùng. Họ cảm thấy da thịt họ thấm đầy hơi lửa bếp. Khi bánh chín, họ chọn những chiếc bánh đẹp nhất, chắc nhất để phần hai người đàn ông của họ. Nhưng những ngày Tết thường vụt đi như tên bắn. Cánh bãi không còn tiếng pháo tép của trẻ con nữa. Và những bầy sáo tháng Giêng đã loáng thoáng bay về, ân và Mật mang những chiếc bánh đã khô lá luộc lại. Cho đến khi ở đầu góc bánh đã lấm tấm mốc xanh thì họ không còn bình tĩnh chờ đợi nữa. Cả hai cùng khóc. Ðêm xuống, hai người đàn bà trẻ nằm xoay lưng vào nhau trên giường lót rơm và giấu tiếng thở dài.

"Chị ngủ à, chị ân" - Mật thường bắt đầu câu hỏi như thế trong đêm.

"Chưa". ân trả lời trong chăn.

"Sao Tết năm nay các anh ấy lại không về nhỉ?"

"Có giời mà biết - ân giận dỗi - Chắc chiến dịch bận"

"Mai mình cứ luộc lại bánh chị ân ạ"

"Luộc bánh thành cháo à. Bỏ ra mà ăn hết đi"

"?n làm sao hết những hai chục cái"

Sau những câu chuyện như vậy cả hai chị lại chìm vào giấc ngủ lơ mơ. Thường sang Giêng gió sông ấm hơn và đất bãi phả hương phù sa dễ chịu làm giấc ngủ của họ thường có những cơn mơ. Trong mơ, ân lại thấy con gà trống tía với chiếc mào đỏ rực, cái ức rộng, và đôi cựa bóng như gà mổ mổ vào ngón tay út của mình. Còn Mật vẫn cơn mơ vừa hạnh phúc vừa lo sợ. Mật thấy người lính trở về và ngay đêm đó Mật có mang. Và cứ tỉnh giấc, Mật lại dè dặt đặt tay lên bụng. Rồi Mật mơ hồ lo lắng khi cảm thấy bụng mình khang khác.

Rồi vào một ngày giáp Tết, chồng ân đột ngột ghé qua nhà. Tiếng gõ cửa gấp gáp trong đêm làm Mật choàng tỉnh.

"Ai đấy? Ai đấy?" Mật quýnh lên hỏi.

"Tôi đây. Bấc đây"

"Giời ơi! Mật lập cập kêu lên - Anh Bấc..."

Khi cánh cửa vửa mở thì người lính ùa vào ôm lấy Mật.

"Anh Bấc - Mật hoảng hốt - Mật đây. Em đây mà"

Vòng tay người lính vội rời ra và buông thõng xuống.

"ân đâu?"

"Chị ân đi Kim Bôi sáng nay cùng mấy chị trong xóm, xem có lá dong rẻ hay quýt cam gì đấy mua về bán chợ Tết. Em ở nhà trông nhà".

"Bao giờ ân về?"

"Có lẽ mai chị ân về, thế bao giờ anh đi?"

Bấc đứng lặng không trả lời. Gió sông lạnh thổi xốc vào ngôi nhà tranh bé nhỏ.

"Vào nhà đi anh, để em đốt đống lửa cho ấm"

Một lát sau ngọn lửa đã chui qua những cành củi khô và vươn lên.

"Em nấu cho anh bát cơm nhé?"

"Anh ăn rồi. Liệu ngày mai ân có về kịp không?"

"Chị ấy sẽ nóng ruột mà về. Sao các anh biệt tin lâu ngày thế? Nhà em ra sao rồi anh?"

Mật rụt rè hỏi và đợi câu trả lời.

"Sau ngày sang sông, chúng tôi cùng nhau ở một đơn vị được một tháng. Sau đó mỗi người đi một đơn vị. Nghe đâu Ngữ đang ở Bắc Cạn. ở nhà không nhận được tin gì của nó à?"

"Không - Mật nói như khóc - Em và chị ân Tết nào cũng mong các anh về. Năm nào hai chị em cũng gói nhiều bánh..."

"Mình sắp đánh lớn. Ðơn vị tôi đang chuyển quân lên mặt trận Hòa Bình. Hai chị em ở nhà có khỏe không?"

"Chúng em thế nào cũng chịu được. Chỉ lo cho các anh hòn đạn mũi tên. Sao anh về chẳng tin cho chị ân biết trước?"

"Ðang kháng chiến mà cô cứ làm như... - Người lính cười. Gió thổi mạnh hơn qua những tàu chuối ngoài vườn. Sương như xuống dầm dề trên mái rạ. Ngọn lửa như ngái ngủ cháy lờ đờ trên củi.

"Anh nghỉ một tí đi, kẻo mệt - Mật nói - Hết canh ba rồi".

"Cô đi nằm đi. Tôi ngồi đây. Cũng sắp sáng rồi".

Mật không trả lời. Chị ngồi im lặng nhìn những mẩu than nhấp nháy như những ngôi sao mùa đông. Giá như đêm nay ân ở nhà thì ân hạnh phúc biết bao nhiêu. Và giá như người lính kia là chồng chị. Nghĩ đến đó máu trong người chị dào lên chảy xiết. Chị thấy mặt mình nóng rát. Chị nhớ đến cơn mơ thường gặp và chị muốn khóc.

"Chúng em ở nhà khổ lắm - Mật thổn thức - Giá như có mụn con thì đỡ khổ"

"Sắp hòa bình rồi. Chúng tôi sẽ về cả thôi. Rồi không có sức mà đẻ".

Người lính nói và cười vang. Mật cũng bật cười theo. Nước mắt chị giàn giụa. Ngọn lửa cuối cùng đã chui vào đống than đỏ và ngủ vùi trong đó. Mật ngồi trong bóng tối, miệng lầm rầm: "Chị ân ơi về mau lên. Anh Bấc đang đợi, chị ân ơi, mau lên".

*
* *







Cái gốc tre đã cháy hết, hai bà lão vẫn ngồi im lặng. Hai gương mặt sạm đen và nhăn nheo như nằm bất động trên hai đầu gối xương xẩu. Một con chuột nhắt bé như hạt mít từ góc bếp bò ra. Nó rón rén leo trên chiếc mâm gỗ. Rồi bất chợt nó nhảy phóc lên miệng bát làm chiếc bát ăn cơm đổ kềnh:

- Bà ngủ rồi đấy à? Bà lão ân quay sang phía bà lão Mật hỏi.

- Ngủ đâu mà ngủ - Bà lão Mật mở mắt nói và lại nhai tiếp miếng trầu còn ngậm trong miệng - ?n miếng trầu thế mà say say.

- Chiều bà có che kỹ cái chuồng gà không?

- Che rồi. Tôi cho uống cả nước vôi trong. Sương thế này sợ rù mất mấy con gà.

- Mẹ Phấn nó bảo Tết năm nay đón hai cụ vào nhà nó ăn Tết. Nó bảo hai cụ sống ngoài bãi như ma ấy.

- ?n uống được gì đâu mà vào. Nó còn con cháu, khách khứa, thì giờ đâu mà hầu mình. Thôi chết, tôi bỏ quên cái rổ có cái áo giặt dở lúc chiều.

- Bà lú lẫn hơn cả tôi - Bà lão ân nói.

- Chiều đang giặt dở thì bà Mên tưới trên bãi gọi chuyện. Thế rồi cứ quên mà về. Tôi phải xuống bến tôi lấy.

- Thôi mưa gió tối tăm thế này, đi rồi ngã ra đấy. Có cái rổ rách với cái áo nát, ma nó lấy.

Nhưng thấy bà lão Mật cứ khăng khăng đòi đi, bà lão ân với lấy cái nón đưa cho bà lão Mật và dặn: "Ði chầm chậm thôi, bà ạ". Trời đêm mênh mang. Bà lão Mật lom khom xuống bến. Bà đã đi không biết bao nhiêu lần trên con đường này. Và con đường đã ăn sâu vào trí nhớ bà.

Khi cắp rổ định quay về thì có tiếng cá quẫy mạnh sát bờ. Một vật gì đó vô hình rơi vào ký ức bà tựa như cái quẫy của đuôi cá. Và rồi những vòng sóng kỷ niệm cứ loang ra, loang mãi. Bà từ từ ngồi xuống nhìn dòng sông trong đêm. Nơi đây, mấy chục năm về trước bà đã tiễn chồng theo bộ đội sang sông. Và chính nơi đây, bà đã tiễn Bấc đi trong lần người lính ghé qua nhà không gặp vợ mình.

*
* *

Suốt cả ngày hôm ấy vẫn không thấy ân về - Bao nhiêu kỷ niệm đều mờ đi theo tuổi tác, nhưng những đêm như thế vẫn bám dai dẳng trong bà lão Mật - Hôm ấy, cứ thỉnh thoảng Mật lại chạy lên mặt đê ngóng về phía xa. Buổi tối ăn cơm xong, Bấc nói:

"Khuya tôi phải đi. Mai ân về bảo tôi vẫn khỏe".

"Chỉ sáng mai là chị ấy về thôi - Mật nói như van - Tối mai anh hãy đi".

"Không được đâu. Tối nay tôi phải có mặt nơi đóng quân".

Khoảng chín giờ tối thì Bấc lên đường. Mật tiễn Bấc xuống bến sông. Khi sát mép nước Bấc quay lại. Anh đặt tay lên vai Mật. Những ngón tay người lính như bấu chặt vào vai chị. Mật thấy rét run lên, hai hàm răng chị va vào nhau lập cập.

"Anh đi nhé - Người lính thì thào - hai chị em ở nhà thương nhau. Anh và Ngữ sẽ về sớm".

Bấc đi được một tiếng đồng hồ thì Ân về. Nghe tiếng Ân gọi cửa. Mật run bắn và òa khóc. "Chị Ân ơi, anh Bấc về, Bấc về".

"Ðâu, đâu? Anh ấy đâu?... Ðâu?"

"Anh ấy đi rồi. Anh Bấc chờ chị suốt cả đêm qua. Anh vừa sang sông".

Bó lá dong lớn và sọt quít đồi đổ xuống như người ngã. "Anh ấy đi lâu chưa? - Ân hổn hển - Anh ấy đi lối nào".

"Anh Bấc lội qua bến nhà mình". Vừa nói Mật vừa nắm tay Ân đi như chạy xuống bến. Ðến bờ sông, Ân giật tay chị ra khỏi bàn tay Mật và lội ào ào xuống nước.

"Chị ơi! Anh ấy đi xa rồi - Mật đứng trên bờ ôm ngực khóc gọi - Ðừng sang sông nữa, chị ơi".

Mật ngồi thụp xuống bờ cát ướt lạnh và bưng mặt nức nở cho đến tận khi chị nghe tiếng khỏa nước mệt mỏi vào bờ. Ân rét ướt nghiêng ngả bước lên bờ. Hai người đàn bà trẻ đứng im lặng trước nhau. Rồi cả hai lao vào ôm lấy nhau nức nở. Gió sông như ấm hơn thổi dạt dào qua bãi về phía chân đê. Và đâu đó thoảng mùi cỏ lên mầm hăng hăng.

Tết năm ấy, Ân và Mật vẫn lặng lẽ gói nhiều bánh. Nhưng Tết năm ấy, cả hai người lính của họ vẫn không về. Sang giêng, hai người đàn bà mấy lần mang bánh luộc lại và mấy lần nhìn nhau khóc.

Mấy năm sau ngày hòa bình lập lại. Mật nhận được báo tử chồng. Nhưng Tết đến họ vẫn gói nhiều bánh. Trong mơ chị vẫn thấy người lính trở về. Và tỉnh giấc vẫn rụt rè đặt tay lên bụng mình và thấy khang khác. Nhiều lần Ân khuyên Mật nhận lời lấy một người đàn ông nào đó. Những lần như thế, Mật chỉ nở một nụ cười xa xăm và ngơ ngác như một nụ cười của một người vừa thức giấc trong giấc ngủ trưa. Và sau đó thì Mật nói với Ân: "Bao giờ anh Bấc về với chị thì em đi lấy chồng".

*
* *

Ðợi lâu không thấy bà lão Mật về, bà lão Ân sốt ruột ra đầu ngõ hướng xuống sông gọi:

- Bà Mật ơi! Bà Mật.

- Tôi về đây.

- Ðã bảo đêm hôm rồi còn mò xuống - bà lão Ân cằn nhằn - Già rồi còn thích làm tội thân, tội mình.

Nói vậy nhưng bà lão Ân vẫn đứng lại đợi cho đến khi bà lão Mật lên đến đầu ngõ.

- Vào đi ngủ thôi bà ạ - Bà lão Ân nói - Tôi đau hết cả lưng rồi.

Gian nhà nhỏ trong đêm như rộng mênh mông. Hai bà lão nằm quay lưng vào nhau và thỉnh thoảng lại khúc khắc ho.

- Bà vẫn nhai trầu đấy à? - Bà lão Ân hỏi.

- Tôi nhai cho hết kẻo phí.

- Nhai thế mà không mỏi mồm.

Ðâu đó trên mái nhà có tiếng chuột đuổi nhau rinh rích. Và từ cỗ áo quan có tiếng mọt nghiến gỗ trèo trẹo.

- Bà có cầm bao diêm đấy không? Bà lão Ân hỏi.

- Có, làm gì nữa bây giờ?

- Tôi xem con mọt. Có khi lúc mình chết thì mọt cũng cắn nát cỗ áo ra rồi.

- Nó nằm trong gỗ chứ nó lại chui ra cho bà xem.

Nói vậy nhưng bà lão Mật vẫn lấy bao diêm đưa cho bà lão Ân. Bà lão Ân bật diêm châm đèn soi cỗ áo quan. Bà nghiêng đầu nghe ngóng một lúc rồi lấy tay đập đập vào cỗ áo: tiếng mọt chợt im bặt. Bà đứng bên cỗ áo quan cho đến khi yên tâm là con mọt không còn dám cắn nữa thì mới tắt đèn lên giường.

Gần sáng những ngọn gió cuối đông tuy còn lạnh nhưng đã chơm chớm xuân thổi rạo rực qua ngôi nhà của hai bà lão. Và bà lão Mật lại mơ thấy người lính trở về. Nhưng khi nhìn rõ mặt thì bà nhận ra đó không phải Ngữ mà là Bấc.

*
* *

Vào đầu năm 1960, Ân nhận được thư Bấc gửi về, trong thư anh nói đang đóng quân ở Quảng Bình bên cạnh một dòng sông đẹp như sông Ðáy quê anh.

"Chị Ân ơi - Mật cuống quít - Chị đi vào tìm anh ấy đi. Ði ngay đi. Mọi việc đồng áng cứ để em".

Suốt mấy ngày đó, cứ chốc chốc Ân lại mang thư chồng ra đọc và khóc. Cuối cùng chị quyết định khăn gói đi thăm chồng.

Nhưng cuộc đời thật trớ trêu. Ân đi được dăm ngày, thì Bấc về.

"Anh Bấc, anh gặp chị Ân không? - Mật hốt hoảng hỏi khi chị linh cảm thấy điều không bình thường - Chị Ân vào Quảng Bình tìm anh rồi".

"Tìm anh hả? Ði bao giờ?"

"Chị Ân đi được dăm ngày rồi"

Nghe Mật nói, Bấc đứng chết lặng. Mãi sau anh mới nói:

"Người lính nay đây mai đó, tìm sao được"

"Anh Bấc ơi, lần này anh phải ở nhà chờ chị ấy - Mật nói và khóc - Em không cho anh đi đâu cả. Anh Bấc ơi! Anh Ngữ hy sinh rồi"

"Ngữ hy sinh rồi ư! Hy sinh bao giờ? ở đâu?"

"Có giấy báo tử rồi anh ạ. Hơn ba năm rồi"

Ðêm ấy Bấc nói với Mật:

"Sáng sớm mai anh phải đi rồi. Lần này anh đi rất xa và có lẽ lâu lắm". "Không. Anh phải ở nhà chờ chị ấy về rồi đi đâu thì đi. Nếu không chị ấy chết mất."

"Không làm sao khác được Mật ạ. Anh phải đi."

Khoảng canh tư thì Bấc khoác ba lô lên đường. Mật tiễn Bấc lên đến mặt đê. Bỗng Mật ôm lấy Bấc và khóc nấc lên.

"Anh Bấc ơi! Em thương chị Ân quá. Em thương anh hu ... hu ... và thương cả cái thân em nữa. Nếu anh Ngữ về được một lần thì em đỡ khổ, đỡ ân hận biết bao. Anh Bấc ơi, sao em không phải là chị Ân, sao anh không phải là anh Ngữ, hả anh? hu ... hu....".

Bấc không nói được gì. Anh ghì Mật vào lòng. Cả hai người run lên. Mật vội đẩy Bấc ra và vội vã nói:

"Anh đi đi, anh Bấc, anh đi đi".

Nói xong, Mật chạy nhào xuống chân đê. Chị vừa chạy, vừa ngã và nức nở gọi tên Ân và tên chồng chị.

Rồi Bấc cũng không trở về, khi Ân và Mật vừa bước qua tuổi bốn mươi. Ðêm đêm hai người đàn bà thường xuống sông ngồi khóc. Và Tết lại đến, những ngọn gió chớm xuân thổi đầm ấm và rạo rực qua ngôi nhà của họ suốt đêm. Và những ngày giáp Tết là những ngày họ thường mơ nhiều hơn. Trong mơ có tiếng gà gáy và tiếng gõ cửa gấp gáp, có ngan ngát mùi lá dong xanh và hương ấm đậm của gạo nếp đã vo sạch. Họ vẫn ở lại ngoài bãi sông, mặc dù những gia đình khác đã dọn vào làng theo quy hoạch của chính quyền xã và để tránh những năm nước sông lên to. Có một điều gì đó thiêng liêng và đau khổ đã gắn chặt họ với ngôi nhà nhỏ và bến sông.

- Này, bà Mật! Bà Mật, ngủ mê đấy à? Bà lão Ân lay gọi bà lão Mật - Kêu gì mà khiếp thế.

- Tôi ngủ ... mê à? Bà lão Mật ú ớ hỏi - Sáng chưa bà?

- Còn chán.

- Bà cho tôi mượn bao diêm - bà lão Mật ngồi dậy nói.

Bà lão Mật lục đục tìm đèn và bật diêm. Ngọn đèn dầu tỏa một quầng sáng vàng ấm trong nhà.

- Bà dậy mà đi.

- Không.

- Già thì phải chịu khó mà đi. Không nhỡ ra quần, ra áo khai lắm.

- Ôi giời! Bà lão Ân cựa mình và chép miệng - Bệnh già nó thế, ai mà muốn.

Khi gà trong xóm bên kia chân đê thi nhau gáy ran thì hai bà lão lại tỉnh giấc. Bà lão Mật lại nhóp nhép nhai cái bã trầu vẫn ngậm trong miệng khi ngủ.

- Thế bà định Tết này gói bao cái bánh? - Bà lão Mật hỏi.

- Cứ bảo mẹ Phấn nó mua cho đủ lá gói ba chục cái. Mình thì ăn là mấy, nhưng nhỡ có ai về...

Nghe bà lão Ân nói vậy, bà lão Mật ngừng nhai trầu và hơi nghiêng đầu về phía bà lão Ân như định hỏi điều gì đó. Nhưng bà lại thôi.

Và bên ngoài, những ngọn gió sông đã chơm chớm xuân vẫn rạo rực thổi qua ngôi nhà nhỏ.

Trò Đùa
Tác giả: Nguyễn Thị Anh Thư

Thủy nâng chiếc kính vào đúng vị trí thường đeo trên mắt. Ðất trời bừng sáng, mọi vật như xích lại gần. Cô khẽ lắc nhẹ đầu sang hai bên, mắt vẫn nhìn thẳng đằng trước. Các hình ảnh cô nhìn được trong tầm mắt không hề bị lay động. Không có cảm giác bị chóng mặt. Vậy là tốt rồi. Kinh nghiệm đeo kính cận lâu năm cho biết cô đã chọn được kính hợp với mắt mình. Cửa hiệu kính này đang rất có tiếng. Bây giờ, với cặp mắt kính mới tinh trong veo này, cô lại có thể nhìn thấy rõ nét mặt của từng người đi ngang qua đường.

Bỗng một cặp trai gái líu ríu dừng lại ngay cửa ra vào của hiệu kính. Người thanh niên có vẻ như là một Việt kiều hoặc một du khách Ðông Nam á đang lúng túng trước đề nghị gì đó của cô bạn gái. Cô ta uốn éo bám lấy eo lưng của người thanh niên, lôi kéo, thúc giục, âu yếm, vuốt ve thản nhiên như xung quanh không bóng người. Cô ta mặc một chiếc quần soóc mini đỏ chót bó chặt hông. Ðôi chân mập mạp ngăm ngăm đi một đôi giầy da đen ngắn cổ, loại đang thịnh hành. Một chiếc áo vàng không khuy buộc thắt ở đằng trước, ngắn đến ngang lưng hở một đoạn ở rốn. Mặt cô ta bự phấn son, mắt tô xanh, cái miệng đỏ chót liến thoắng, nũng nịu - Ôi quen quá!

Thủy bỗng giật nẩy người như phải bỏng. Cô nép vào cánh cửa một cách không ý thức, như một phản xạ tự nhiên trước nguy hiểm. Loan, cái con mèo cái ấy! Hơn mười năm đã qua rồi, nhưng nỗi đau vẫn còn nguyên chẳng thể chữa lành. Mấy năm qua đắm chìm trong hạnh phúc gia đình cô cứ ngỡ mình đã quên đi dĩ vãng đau đớn. Nào ngờ chỉ một thoáng tình cờ cũng đã khơi dậy tất cả. Vết thương lại toác miệng và trái tim cô lại rỉ máu. Những hình ảnh cũ ào ạt tuôn về. Quá khứ tràn đầy tâm thức.

*
* *

Chuyện bắt đầu từ hôm cô và Công đi xem các loại thiếp mời, chuẩn bị cho đám cưới sắp tới của họ. Sau một hồi bát phố, họ dừng lại ở Tràng Tiền ăn kem. Kem Tràng Tiền thuở đó ngon có tiếng và đông nghìn nghịt. Thủy đứng trông xe nhìn Công chui vào đám đông chen vai thích cách thể hiện vai trò hiệp sĩ của mình.

- Này Thủy! Lâu lắm mới gặp - Có tiếng một cô gái gọi giật ngay bên tay, sau một cú đập tay nhẹ vào vai thân thiện.

Thủy ngoảnh lại nhíu mày tò mò. Một cô gái xinh đẹp nhưng son phấn nặng nề mọc lên trước mặt Thủy. Cô ta mặc rất diêm dúa lòe loẹt, đầu uốn kiểu xù mì.

- Không nhận ra tớ à? - Cô gái bíu vào tay Thủy xoắn xuýt niềm nở - Loan đây mà.

- ờ, ờ... à Loan 5c! - Thủy nhớ ra rồi. Cái Loan thô kệch, ù lì, học dốt ngày xưa. Vậy mà nay nó bỗng trở nên xinh đẹp, nhanh nhảu, chải chuốt như lột xác. Hồi đó Thủy học giỏi nhất lớp và chỉ chơi với nhóm "tứ quái" tức bốn đứa học giỏi, thường chia nhau hết các điểm 9, 10 của lớp nên cũng không quan tâm đến Loan mấy.

- Sao lại đứng đây một mình? - Loan hỏi tự nhiên như thể họ vừa chia tay nhau hôm qua.

- à, tớ chờ... - Thủy hất hàm về phía đám đông. Vừa lúc đó Công chui ra, hai tay cầm mười que kem vẻ đắc thắng.

- Chiến lợi phẩm đây! - Anh vẫn thường tự hào về cái tài chen ngang của mình. Nhìn thấy Loan đứng đó vẻ thân mật e lệ bên Thủy, Công hơi sững lại một giây trước ánh mắt cầu thân của Loan rồi điệu đà nghiêng mình chào cô ta. Anh nhún vai, lắc đầu ra vẻ chỉ vì vài que kem vớ vẩn mà anh không được chỉnh chu cho lắm khi ra mắt Loan - Xin thứ lỗi!

Những cử chỉ điệu bộ của lần đầu Công gặp gỡ Thủy! Linh tính như mách bảo cô một điều gì đó chẳng mấy tốt đẹp. Nhưng Thủy vội gạt đi.

- Xin giới thiệu với Loan đây là anh Công, chồng sắp cưới của mình. - Rồi quay sang Loan, Thủy nói - Ðây là Loan, bạn học với em từ hồi lớp 5. Em chỉ học cùng có một năm nên từ đó đến nay không gặp lại, Loan đã chuyển sang trường khác... - Phải cố kiềm chế lắm Thủy mới không nói nốt rằng Loan học dốt, bị đúp 3 năm 1 lớp nên không được học tiếp ở trường. Cô cảm thấy không thích cuộc gặp gỡ này.

- Một tháng nữa chúng tôi làm lễ cưới. Rất vinh hạnh được quý cô nương kiều diễm đến dự ngày vui với chúng tôi. Còn bây giờ thì xin mời - Anh đưa cho Loan ba chiếc kem - Xin chúc mừng cuộc hạnh ngộ của chúng ta ngày hôm nay.

Thủy hơi ngạc nhiên trước những lời lẽ hoa mỹ cải lương của anh. Mọi khi Công rất ghét những kẻ nói năng uốn éo. Bản năng lại mách bảo cô một điều gì đó nguy hiểm. Nhưng cô cố gạt đi. Cô phải tin anh, chẳng gì thì họ cũng đang chuẩn bị cho đám cưới của mình. Khi chia tay, Công nhận xét: "Con bé đó chỉ được cái mặt, còn nói chuyện thì nhạt hoét, rỗng tuếch lại còn uốn éo. Chân tay thì thô kệch cứ như chân vú Ngò trong AQ. Thẩm mỹ thật kinh khủng đến lố lăng...". Có vẻ như có bao nhiêu nỗi xấu xa Công đổ hết lên cô ta. Thủy cảm thấy hơi hổ thẹn vì hình như mình đã ghen tuông một cách vô lối. Cô muốn chữa lại bất công cho Loan bằng cách bênh vực cô ta.

- Làm gì mà anh cứ như mẹ chồng xem xét nàng dâu mới thế? Cũng có người thế này thế nọ chứ. Nó bảo rằng đám đàn ông lúc nào cũng muốn ăn sống nuốt tươi nó như ăn gỏi ấy. Chứng tỏ cũng khối anh thích những gu như nó.

- Anh thì anh chẳng thích - Công hăng hái khẳng định - Từ thuở bé đến nay anh chẳng ăn gỏi bao giờ.

Sau đó mấy ngày, như thể tình cờ, tiện miệng anh kể, vừa gặp lại Loan ngang đường một cách vô tình. "Con bé đến khiếp, mồm mép liến thoắng. Chẳng quen biết gì mấy mà cứ xoắn xuýt đến vô duyên...". Thủy lại ra sức biện hộ cho bạn.

Những ngày sau đó Loan đến chơi liên tục, để giúp Thủy chuẩn bị đám cưới và cũng để giải nỗi buồn trong lúc thất nghiệp. Cô ta học lớp trung cấp thương nghiệp đã tốt nghiệp được hai năm chẳng nơi nào nhận. Có lần Loan đến nhờ Thủy viết cho một bức thư bằng tiếng Anh nội dung đại khái là muốn trốn đi nước ngoài và nhờ các ông trong lãnh sự quán giúp đỡ. Loan giấu không cho Thủy biết họ là người nước nào. Kinh hoàng trước một việc động trời như vậy, Thủy chối từ với lý do vốn tiếng Anh của mình quá kém không đủ khả năng viết nổi một bức thư quan trọng đến thế. Cô ta không ấy thế làm mất lòng. Qua vài lần giao du, Thủy biết Loan đã mấy lần vượt biên nhưng không thoát. Lại có lần chị gái của Loan kể cho Thủy biết Loan đã từng bỏ nhà đi đâu mất ba ngày, khi trở về cô ta tàn tạ như một nắm giẻ rách. Loan quẳng ra giường một nắm tiền rồi ngủ suốt một ngày. "Ba chị tra hỏi nó, nhưng nó chẳng khai gì. Nó gan lắm. Sau này công an người ta đến báo cho nhà chị biết Loan có tên trong sổ đen vì tội "giao du quá mức" với người nước ngoài. Nó luôn hy vọng được ai đó bảo lãnh cho ra nước ngoài. Nhưng nó chỉ toàn bị lợi dụng rồi bị ném ra đường..."

Chỉ vài lần gặp gỡ, Loan đã mở mang, khai trí cái đầu óc thủ cựu của các cô gái mới lớn trong khu tập thể của Thủy khá nhiều. Mỗi lần Loan đến chơi là cả bọn xúm xít quanh cô ta, tròn mắt nghe cô ta dạy những bài học vỡ lòng về cách cưa cẩm đàn ông. "Ðàn bà là phải tình tứ một chút. Cứ khô khan, đứng đắn quá đàn ông họ cũng không thích...", "Muốn làm anh nào chết chỉ cần ba chớp mắt, một cúi đầu e lệ, tức là hãy nhìn anh ta một cách say đắm trong vài giây sau đó chớp chớp mắt rồi cúi đầu e thẹn như thể: Anh đáng yêu quá! Em xấu hổ lắm! Trái tim em rạo rực quá! Thế là xong. Ðảm bảo anh ta sẽ cun cút đi theo mình..." Thủy không thể tin điều đó, nhưng cũng không thể bác bỏ ma lực của Loan. Bằng chứng là ông anh ruột của Thủy thuộc loại mực thước, đứng đắn có tiếng, và cũng đang có một mối tình rất sâu sắc nên thơ, lại nổi tiếng là sợ người yêu, vậy mà cũng mất hẳn một tối thứ bảy đèo Loan đi khắp Hà Nội với lý do ngớ ngẩn là tìm Thủy cho cô ta gặp mặt. Chuyện đó thật kỳ cục nhưng lại đáng tin vì ngay cả Thủy nữa, đàn bà con gái hẳn hoi cũng khó lòng từ chối điều gì khi Loan nhờ vả bằng cái giọng thật nũng nịu, thật ngọt ngào. Cũng vì cái giọng ấy, có lần Thủy đã đèo Loan đi suốt mấy phố Tạ Hiền, Hàng Buồm... vòng đi vòng lại mấy lần, canh chừng công an cho cô ta bán thuốc lá ngoại lậu.

Sau này Thủy mới hiểu rằng những lời lẽ của Công khi đó, thật ra không phải là để nói cho cô nghe mà chính là đang cố gắng trấn an những bất ổn trong lòng mình. Anh không còn bàn luận về đám cưới của họ một cách sôi nổi như trước nữa.

*
* *

Chỉ còn một tuần nữa sẽ đến ngày dự định tiến hành đám cưới, bỗng Loan đến tìm cô.

- Tớ có chuyện định nói với cậu... - Loan ngần ngừ... Nhưng mà thôi cũng được.

- Chuyện gì thế? - Thủy ngạc nhiên không hiểu sao hôm nay Loan lại có bộ mặt quan trọng đến như thế - Cứ nói đi. Làm gì mà úp úp mở mở, quanh quanh co co...

- à, ừ, ... nhưng cậu phải bình tĩnh. Cậu phải hứa với tớ là sẽ không làm gì ầm ĩ, tớ mới nói.

- Sao vậy? - Thủy sửng sốt rồi tò mò - Cứ nói đi, tớ hứa là sẽ không làm sao hết. Có chuyện gì thế? Làm sao lại có thể có chuyện gì liên can đến tớ. Cậu lại định vượt biên nữa à? Tớ có viết thư hộ cậu đâu?

- Không phải là chuyện đó mà là chuyện ông Công kia. Ông ấy đang đợi Loan ở nhà ông ấy... - Loan dừng lại thăm dò rồi nói tiếp giọng đầy thương hại, nhưng cũng không giấu vẻ ban ân - Tớ đang trên đường đến đó, nhưng nghĩ đến Thủy dù sao cũng là bạn Loan nên Loan rẽ vào để báo cho Thủy biết...

Thủy lặng người. Con tim cô bỗng quặn buốt tái tê. Một nỗi đau điếng lan nhanh ra toàn thân. Cổ cô tắc nghẹn. A vì thế mà lúc nãy anh rẽ vào báo cho cô biết: Chiều nay anh bận đèo mẹ đi lo một số công chuyện. Mẹ anh đấy ư? Chao ôi là man trá. Cô muốn gào thét một câu gì đó cho thỏa giận nhưng cố nén. Phải bình tĩnh. Bình tĩnh! Cô căm hận ai đây? Hận Loan hay hận Công? Phải gào vào mặt ai đây mới thỏa đáng? Mặt Công hay mặt Loan?

- Kìa, Thủy không sao đấy chứ? - Loan hốt hoảng lay Thủy.

- Mặt Thủy tái mét đi kìa!

- Không! Không sao! Kể tiếp đi - Thủy gạt tay Loan ra một cách phũ phàng và đứng dựa vào tường, cố giấu đôi chân đang run rẩy - Kể tiếp đi.

- Nhưng Thủy phải hứa là sẽ không sao cả Loan mới kể. Bởi vì với Loan chuyện này chẳng là gì nữa rồi. Nhưng Loan biết với Thủy đây là lần đầu tiên. Ông Công đã nói cho Loan biết Thủy hoàn toàn trong trắng khi đến với ông ấy.

Ðồ khốn khiếp! Ðồ bẩn thỉu! Ðồ phản bội! Thủy muốn thét lên. Nhưng cô chỉ nhếch mép - Hừ, kể tiếp đi! Thủy đủ nghị lực để nghe tất cả. Thủy hứa sẽ không có chuyện gì. Thủy cần biết sự thật.

- Ðược, nếu thế Loan sẽ kể. Hoàn toàn là sự thật, không thêm không bớt... Những ngày gần đây ông Công luôn đi qua cửa nhà Loan. Loan và ông ấy hay chào hỏi nhau dăm ba câu. Chiều qua ông ấy mời Loan về nhà chơi. Ông ấy năn nỉ Loan đến xem tranh ông ấy vẽ và hứa sẽ vẽ cho Loan một bức chân dung. Nể ông ấy là người yêu của Thủy nên Loan cũng đến. Vào nhà, ông ấy pha nước mát bằng chanh ngâm muối, mang bánh ra mời Loan, rồi bật những băng nhạc mà ông ấy nói rằng ông ấy yêu thích cho Loan nghe. Ông ấy bê những bức tranh của ông ấy vẽ ra cho Loan xem, giảng giải cho Loan về cái đẹp của hội họa... - Nghe Loan kể Thủy hình dung ra buổi đầu gặp gỡ của cô và Công. Mọi việc diễn ra giống hệt. Cũng cốc nước chanh trái mùa, nhờ sự khéo léo tẩm ướp, vừa lờ lợ vừa hăng hắc, đăng đắng, Cũng những chiếc bánh quy, những bản nhạc, những bức tranh và mùi nước hoa cạo râu của Công sực nức trong phòng như vẫn đang còn phảng phất đâu đây. Chỉ có điều nhân vật nữ trung tâm của sự đón tiếp long trọng, gallant ấy bây giờ là Loan. Cô đau đớn thừa nhận rằng đó hoàn toàn là sự thật. Sự thật như buổi đầu Công đón tiếp Thủy.

... Ông ấy đã hôn tớ và cả... - Giọng Loan vẫn đều đều, mỗi lời như một nhát gươm đâm vào tim Thủy. Thủy nín thở lắng nghe trái tim mình như một con thú nhỏ đang tuyệt vọng giãy giụa, đau đớn giữa một rừng gươm dao. - Thủy biết đấy, đối với Loan chuyện đó chỉ còn như một sự giao tiếp, sinh hoạt xã hội. Kìa Thủy! Ðừng có thất thần đi như thế. Thủy phải tỉnh táo lại. Loan xin lỗi vì đã làm Thủy đau khổ. Nhưng Loan nghĩ Thủy nên biết sự thật... Ông ấy không yêu Thủy lắm! Thủy không sao đấy chứ? Ðừng đau đớn quá thế!

- Ðau đớn ư? Không! Tao chỉ thua thôi - Thủy buột miệng cay đắng mỉa mai.

- Sao lại thua ? - Loan ngạc nhiên.

- à... - Thủy định giải thích rằng trong cuộc chiến giành giật tình yêu, cô đã thua Loan. Phải cô, một cô gái trong trắng, ngây thơ và chân thành, học hành giỏi giang lại thua một ả lẳng lơ, thập thành, học hành dốt nát... Trong cuộc chơi tàn nhẫn này Loan và Công thắng thì được một chút vui vẻ, thua thì chẳng mất gì. Còn cô có thắng thì mối tình đầu cũng đã trở nên kém thiêng liêng, nó đã bị hoen ố, còn khi thua thì cô mất tất cả. Cô đã thua. Cô đã mất tất cả sự ngây thơ trinh bạch lẫn tình yêu, cả đám cưới lẫn niềm tin vào cuộc đời. Chao ôi, giá cô có thể trở nên mất trí để đừng phải đối diện với thực tại thì hạnh phúc biết bao. Không thể như thế! Không thể như thế được. Cô đã thua. Ôi người yêu! Ôi bạn bè! Ôi mối tình đầu! Cô bỗng cười phá lên như điên dại:

- Thủy đã thua. Thủy thua mất 5 hào kẹo lạc. Thủy đã ca ngợi Loan. Thủy đã tin tưởng Loan là một người từng trải, vậy mà sao Loan lại đổ một cách quá ư là dễ dàng - Thủy nín thở một lát rồi trút ra một cách khoan khoái. - Mình đã thách anh ấy cưa đổ Loan!

- Ơ kìa! - Loan sững sờ quắc mắt giận dữ. - Sao mày lại dám làm như thế với tao? Tại sao? Tại sao hả? Trời ơi!

Giờ thì Thủy cảm thấy trái tim mình đã bớt đau đớn đi nhiều, như thể những chuyện cô vừa nói hoàn toàn là sự thật. Không biết sự nhẫn tâm chưa từng xảy ra của cô có độc ác bằng sự vô tâm tàn nhẫn của họ không?

Loan bỏ chạy trong khi miệng vẫn lẩm bẩm: "Tại sao? Tại sao hả?" Có vẻ như cô ta vẫn chưa hết bàng hoàng. Chỉ khi đó Thủy mới chui vào buồng tắm, vặn nước xối xả cho át đi tiếng nức nở nghẹn ngào. Bây giờ cô có thể để mặc cho nước mắt tuôn rơi xót thương cho tình cảm thiêng liêng nhưng lầm lạc của mình.

*
* *

Tối hôm đó Công vẫn đến rủ Thủy đi chơi như thường lệ vào những tối thứ bảy. Thủy cố gắng giữ bình tĩnh như không có chuyện gì xảy ra, nhìn thẳng vào mắt Công.

-Thế nào, chiều qua anh vui không? -Thủy bắt gặp một thoáng thảng thốt khi Công nghe câu hỏi, nhưng anh ta bình tĩnh được ngay.

-à, chiều qua anh gặp Loan. Nó cứ nằng nặc đòi đến nhà anh chơi. Nể nó là bạn thân của em nên anh đành phải chiều. Hì, hì, con bé đó tự nhiên quá cứ vô tư như ở nhà... Lại còn đòi anh phải vẽ một bức chân dung cho nó nữa chứ... Có mà dở hơi, thóc đâu mà đãi gà rừng... -Công cười vẻ lấy lòng.

-Anh này! - Thủy cười buồn, giờ thì cô hiểu chẳng ai xứng đáng để cô phải buồn vì họ. -Em đã biết hết rồi. Nó đã đến và kể cho em nghe. Chứng tỏ nó cũng không tôn trọng gì anh hết. Nó cũng chẳng yêu anh gì cho lắm. Em rất buồn cho anh và cho em. Cho nên để giữ thể diện cho cả hai chúng ta và vì những tình cảm thiêng liêng đã từng có của em, em đã nói dối nó rằng có chuyện đó là vì em đã thách anh cưa đổ nó. Rằng đó chỉ là chuyện đùa... Còn giờ đây thì mình hãy chia tay nhau. Em nghĩ rằng như thế sẽ tốt hơn cho cả hai chúng ta. Anh hãy đi đi. Ðừng ngoái lại. Ðừng nói gì hết. Như thế em sẽ tôn trọng anh hơn. Hãy để cho em nguyền rủa cái ngày mà số mệnh đã run rủi cho em gặp anh. Hãy để cho em căm dận cái phút giây em đã nhận lời yêu anh còn hơn phải căm hận anh. Hãy để cho em được vô cảm với quá khứ để còn có thể làm lại cuộc đời. Em vẫn còn yêu cái thế giới này, còn yêu bố mẹ, anh chị em của em, em chưa muốn chết. Vậy hãy làm ơn cho em một lần cuối, nếu anh còn một chút tình nghĩa nào với em, đó là hãy vĩnh viễn biến mất khỏi cuộc đời em. Thôi đừng nói gì cả... Em không bao giờ có thể tha thứ cho mình vì tội đã lầm lẫn yêu anh...

*
* *

Chưa bao giờ như lúc này, Thủy bỗng thèm khát bộ ngực lực lưỡng của chồng, vòng tay ấm áp, âu yếm đầy che chở của chồng mình. Cô muốn về nhà - chốn nương thân - hang ổ cuối cùng nơi che chắn mọi bất hạnh của đời cô. Thủy cẩn thận bước ra đường ngó nghiêng. Một làn khí ấm mọng nước khẽ lướt trên đôi gò má nóng bừng của Thủy, để lại những bụi sương li ti chưa đủ để nhìn thấy trên làn da mỏng manh. Ðôi trai gái ngoài cửa hiệu kính thuốc đã mất tăm giữa dòng người đông đúc. Ðó đây, loáng thoáng những cành đào gần như trơ trụi, lác đác vài nụ hoa đỏ rực như những đốm lửa nhỏ thắp giữa búp lá xanh biếc, bên những mặt người hớn hở ngược xuôi trên dòng xe cộ. Thủy bỗng nhận ra: Mùa xuân đã đến! Cả cái mùa đông rét buốt của đời cô vĩnh viễn trôi qua rồi. Hơn mười năm đã qua đi, cuộc đời của Thủy ba năm nay thật yên ấm. Chồng cô là một người tuyệt vời, tuyệt vời trên cả mong ước của cô. Nhưng cô vẫn sợ. Sự xuất hiện của Loan, ai dám bảo sẽ không là một nỗi nguy hiểm cho gia đình đang hạnh phúc? Cô cần bảo vệ tổ ấm của mình. Cô không muốn gặp lại Loan. Dù rằng cô đã tha thứ. Dù về một khía cạnh nào đó cô biết ơn Loan. Nếu không có "trò đùa" nghiệt ngã ngày hôm ấy, không biết đời cô rồi sẽ trôi đến đâu bên một người chồng lang chạ như Công. Chỉ biết rằng sau "trò đùa" ấy, không phải chỉ có cô không muốn gặp lại hai người đó, mà họ cũng không bao giờ dám nhìn lại mặt nhau.