10-06-2009, 02:16 PM
TỠSỹ 4vn
Tham gia: May 2008
Äến từ: TPHCM
Bà i gởi: 206
Thá»i gian online: 0 giây
Thanks: 0
Thanked 2 Times in 2 Posts
CHÆ¯Æ NG IV
Sá»° PHÊ PHÃN CÓ TÃNH PHÊ PHÃN
VỚI TÃNH CÃCH LÀ Sá»° YÊN TĨNH CỦA NHẬN THỨC
HAY LÀ Sá»° PHÊ PHÃN CÓ TÃNH PHÊ PHÃN
THỂ HIỆN Ở ÔNG EDGAR
1. "HỘI LIÊN HIỆP CÔNG NHÂN" CỦA FLORA TRISTAN1
Những nhà xã há»™i chủ nghÄ©a Pháp khẳng định rằng công nhân là m ra hết thảy, sản xuất ra hết thảy nhÆ°ng há» không có quyá»n cÅ©ng không có tà i sản, - nói tóm lại há» chẳng có gì hết. Vá» Ä‘iểm nà y, qua miệng của ông Edgar, ngÆ°á»i thể hiện sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức, sá»± phê phán đã trả lá»i nhÆ° sau:
"Muốn sáng tạo ra hết thảy thì cần có má»™t ý thức mạnh hÆ¡n ý thức của công nhân. Luáºn Ä‘iểm trên chỉ đúng nếu Ä‘em lá»™n ngược lại nhÆ° sau: công nhân chẳng tạo ra cái gì hết, nên há» cÅ©ng chẳng có gì hết; há» chẳng tạo ra cái gì hết, vì công việc của há» bao giá» cÅ©ng vẫn là má»™t cái Ä‘Æ¡n nhất nà o đó nhằm thoả mãn nhu cầu của chÃnh há», và là công việc thÆ°á»ng ngà y".
Ở đây, sá»± phê phán đã đạt tá»›i sá»± trừu tượng cao đến mức theo nó thì chỉ có những sáng tạo tÆ° tưởng của nó và tÃnh phổ biến mâu thuẫn vá»›i má»i hiện thá»±c má»›i là "má»™t cái nà o đó" hay - hÆ¡n nữa - là "tất cả". Công nhân sở dÄ© không tạo ra cái gì cả, vì há» chỉ tạo ra "cái Ä‘Æ¡n nhất", tức là những đối tượng có thể cảm thấy được, có thể sá» mó được, phi tinh thần và phi phê phán, những đối tượng mà bất cứ má»™t loại nà o của chúng cÅ©ng đã là m cho sá»± phê phán thuần tuý phải kinh khủng. Tất cả cái gì hiện thá»±c, tất cả cái gì sống Ä‘á»u là phi phê phán, Ä‘á»u là có tÃnh quần chúng, vì váºy là "hÆ° không", chỉ có những sáng tạo lý tưởng và hÆ° ảo của sá»± phê phán có tÃnh phê phán má»›i là "tất cả".
Công nhân không sáng tạo cái gì cả, vì công việc của há» là má»™t cái Ä‘Æ¡n nhất nà o dó, chỉ nhằm thoả mãn nhu cầu cá nhân của há», nghÄ©a là vì trong tráºt tá»± thế giá»›i hiện đại, các ngà nh lao Ä‘á»™ng riêng lẻ có liên hệ bên trong vá»›i nhau Ä‘á»u tách rá»i nhau tháºm chà đối láºp vá»›i nhau, tóm lại, vì lao Ä‘á»™ng không được tổ chức. Nếu giải thÃch theo ý nghÄ©a hợp lý duy nhất có thể có thì luáºn Ä‘iểm mà bản thân sá»± phê phán nêu lên, là yêu cầu vá» lao Ä‘á»™ng có tổ chức. Flora Tristan - nếu phân tÃch tác phẩm của bà thì thấy nổi báºt lên luáºn Ä‘iểm vÄ© đại đó - cÅ©ng yêu cầu Ä‘iá»u đó, và vì bà đã dám Ä‘i trÆ°á»›c sá»± phê phán có tÃnh phê phán nên đã bị nó đối xá» en canaille1*. "Công nhân không tạo ra cái gì hết". HÆ¡n nữa, luáºn Ä‘iểm đó là sá»± mê sảng Ä‘iên rồ, nếu không kể rằng ngÆ°á»i công nhân cá biệt không sản xuất ra cái gì toà n bá»™ cả, mà điá»u nà y lại là má»™t lối nói trùng lặp. Sá»± phê phán có tÃnh phê phán chẳng sáng tạo ra cái gì cả, công nhân má»›i sáng tạo ra tất cả, sáng tạo ra tất cả đến mức ngay cả vá»›i những sáng tạo tinh thần của há», há» cÅ©ng là m cho toà n bá»™ sá»± phê phán phải hổ thẹn. Công nhân Anh và Pháp đã chứng minh rõ rà ng Ä‘iá»u đó. Công nhân sáng tạo ra cả con ngÆ°á»i, còn nhà phê phán thì vÄ©nh viá»…n vẫn là con quái váºt, nhÆ°ng ngược lại dÄ© nhiên là nhà phê phán có sá»± thoả mãn ná»™i tâm rằng mình là nhà phê phán có tÃnh phê phán.
"Flora Tristan cho chúng ta má»™t và dụ vá» chủ nghÄ©a giáo Ä‘iá»u của phụ nữ, thứ chủ nghÄ©a giáo Ä‘iá»u không thể không cần đến những công thức và đặt ra cho mình những công thức từ những phạm trù vá» cái Ä‘ang tồn tại".
Äiá»u mà sá»± phê phán là m, chỉ là "đặt ra những công thức từ những phạm trù vá» cái Ä‘ang tồn tại", - nghÄ©a là đặt ra những công thức từ triết há»c Hegel hiện Ä‘ang tồn tại và từ những nguyện vá»ng xã há»™i hiện Ä‘ang tồn tại. Những công thức không phải là gì khác hÆ¡n là những công thức. Và mặc dầu sá»± phê phán ra sức đả kÃch chủ nghÄ©a giáo Ä‘iá»u, nhÆ°ng bản thân nó vẫn tá»± tuyên bố nó là chủ nghÄ©a giáo Ä‘iá»u, và còn là thứ chủ nghÄ©a giáo Ä‘iá»u của phụ nữ. Nó là và sẽ còn là má»™t bà già , nó là triết há»c Hegel già nua và goá bụa Ä‘ang tô son trát phấn trang Ä‘iểm cho tấm thân trừu tượng héo hon gá»›m ghiếc của mình và thèm khát kiếm lấy tấm chồng trên khắp xó xỉnh của nÆ°á»›c Äức.
2. BÉRAUD BÀN VỀ GÃI ÄIẾM
Äã có má»™t dạo, ông Edgar hạ mình xuống táºn những vấn Ä‘á» xã há»™i, ông cho rằng mình cÅ©ng có trách nhiệm can thiệp và o "những quan hệ dâm loạn" (số V, tr. 26).
Ông phê bình má»™t cuốn sách của Béraud, má»™t viên cảnh sát ở Paris, viết vá» chế Ä‘á»™ bán dâm, vì "quan Ä‘iểm†của "Béraud khi khảo sát quan hệ của gái Ä‘iếm đối vá»›i xã há»™i" là m cho ông không yên tâm. "Sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức" ngạc nhiên thấy rằng cảnh sát lại đứng trên chÃnh quan Ä‘iểm cảnh sát và nó muốn là m cho quần chúng biết rằng quan Ä‘iểm đó là hoà n toà n sai lầm. NhÆ°ng nó lại không nói rõ quan Ä‘iểm của nó ra. Tháºt là rõ rà ng! Khi sá»± phê phán quan tâm đến gái Ä‘iếm thì không thể yêu cầu nó là m việc đó trÆ°á»›c công chúng được.
3. TÌNH YÊU
Muốn đạt tá»›i "sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức" hoà n mỹ thì trÆ°á»›c hết sá»± phê phán có tÃnh phê phán phải ra sức thoát khá»i tình yêu. Tình yêu là má»™t thứ tình dục, mà đối vá»›i sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức thì chẳng có gì nguy hiểm hÆ¡n là tình dục. Cho nên ông Edgar đã nhá» và o những cuốn tiểu thuyết của bà von Paalzow mà ông ta cam Ä‘oan "đã nghiên cứu đến nÆ¡i đến chốn", để khắc phục "cái hà nh Ä‘á»™ng ấu trÄ© mà ngÆ°á»i ta gá»i là tình yêu". Tình yêu là ná»—i kinh khủng và quái váºt. Nó gây ra sá»± giáºn dữ, sá»± phẫn ná»™, tháºm chà sá»± Ä‘iên cuồng của sá»± phê phán có tÃnh phê phán.
"Tình yêu... là má»™t hung thần; giống nhÆ° tất cả các vị thần khác, nó muốn chi phối toà n bá»™ con ngÆ°á»i và chỉ thoả mãn khi nà o ngÆ°á»i ta không những trao cho nó linh hồn mà còn trao cho nó cả "cái tôi" thể xác của mình nữa. Sá»± sùng bái tình yêu là sá»± Ä‘au khổ, đỉnh cao nhất của sá»± sùng bái đó là sá»± hy sinh, là sá»± tá»± sát"
Muốn biến tình yêu thà nh "Moloch", thà nh hiện thân của ma quá»·, ông Edgar trÆ°á»›c hết biến nó thà nh thần. Sau khi được biến thà nh thần, nghÄ©a là đối tượng của thần há»c thì dÄ© nhiên là tình yêu sẽ phải chịu sá»± phê phán của thần há»c; mà nhÆ° ngÆ°á»i ta Ä‘á»u biết, thần và ma quá»· cÅ©ng chẳng khác nhau mấy tÃ. Ông Edgar biến tình yêu thà nh "thần", hÆ¡n nữa thà nh "hung thần", bằng cách biến ngÆ°á»i Ä‘i yêu, biến tình yêu của con ngÆ°á»i, thà nh con ngÆ°á»i của tình yêu, - bằng cách tách "tình yêu", coi là má»™t bản chất đặt biệt, khá»i con ngÆ°á»i và đem lại cho tình yêu vá»›i tÃnh cách là tình yêu má»™t sá»± tồn tại Ä‘á»™c láºp. Thông qua quá trình giản Ä‘Æ¡n nhÆ° váºy, thông qua sá»± biến đổi tân từ thà nh chủ từ nhÆ° váºy thì có thể cải tạo má»™t cách phê phán má»i quy định và biểu hiện vốn có của con ngÆ°á»i thà nh những quái váºt cá biệt và sá»± tá»± tha hoá của bản chất con ngÆ°á»i. Chẳng hạn, sá»± phê phán có tÃnh phê phán biến sá»± phê phán, coi là tân từ và hoạt Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i, thà nh chủ từ đặc biệt, thà nh sá»± phê phán chÄ©a và o chÃnh bản thân mình, do đó thà nh sá»± phê phán có tÃnh phê phán, tức là thà nh "Moloch" - mà sá»± sùng bái Moloch là sá»± tá»± hy sinh, ở sá»± tá»± sát của con ngÆ°á»i, nhất là của năng lá»±c tÆ° duy của con ngÆ°á»i.
"Äối tượng" - sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức kêu lên nhÆ° váºy - "đối tượng là má»™t từ thÃch đáng bởi chÆ°ng đối vá»›i ngÆ°á»i Ä‘i yêu thì ngÆ°á»i được yêu" (không có giống cái) "chỉ quan trá»ng vá»›i tÃnh cách là cái khách thể bên ngoà i mà anh ta say mê vá»›i tÃnh cách là khách thể, trong đó anh ta muốn tìm thấy sá»± thoả mãn cho dục vá»ng Ãch ká»· của mình"
Äối tượng! Äáng sợ thay! Không có gì đáng ghét hÆ¡n, thô tục hÆ¡n và có tÃnh quần chúng hÆ¡n là đối tượng, - đả đảo đối tượng! Là m thế nà o mà tÃnh chủ quan tuyệt đối, actus purus2*, sá»± phê phán "thuần tuý" có thể không coi tình yêu là bête noire3*, là hiện thân của Satan, cái tình yêu nó lần đầu tiên thá»±c sá»± dạy ngÆ°á»i ta tin và o thế giá»›i đối tượng ở bên ngoà i bản thân, nó không những biến con ngÆ°á»i thà nh đối tượng mà còn biến đối tượng thà nh con ngÆ°á»i!
Sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức phát khùng lên nói tiếp: tình yêu không yên tâm ngay cả vá» chá»— đã biến má»™t con ngÆ°á»i thà nh phạm trù "khách thể" đối vá»›i ngÆ°á»i khác; nó còn biến anh ta thà nh má»™t khách thế hiện thá»±c, nhất định, thà nh cái khách thể bên ngoà i có tÃnh chất cá nhân xấu nà y (xem "Hiện tượng há»c" của Hegel2 nói vá» hai phạm trù "Cái nà y" và "Cái kia", má»™t cuốn sách trong đó cÅ©ng đã tranh luáºn chống lại "Cái nà y" xấu) cái khách thể tồn tại không những chỉ bên trong, ẩn giấu trong đầu óc mà còn có thể sá» mó được.
"Tình yêu
Không phải chỉ bị giam hãm trong đầu óc"
Không, ngÆ°á»i được yêu là đối tượng cảm tÃnh. Mà sá»± phê phán có tÃnh phê phán, nếu buá»™c phải hạ mình xuống thừa nháºn má»™t đối tượng nà o đó, thì Ãt ra cÅ©ng sẽ yêu cầu đối tượng phải là má»™t đối tượng phi cảm tÃnh. Thế nhÆ°ng tình yêu lại là nhà duy váºt phi phê phán và phi CÆ¡ Äốc giáo.
Sau hết, tình yêu tìm cách tháºm chà biến má»™t con ngÆ°á»i thà nh "cái khách thể bên ngoà i ấy của sá»± say đắm" của má»™t ngÆ°á»i khác, thà nh khách thể thoả mãn dục vá»ng Ãch ká»· của má»™t ngÆ°á»i khác, Ãch ká»· vì nó muốn tìm thấy bản chất của chÃnh mình ở ngÆ°á»i khác, mà điá»u đó thì không nên. Sá»± phê phán có tÃnh phê phán không mảy may có tÃnh Ãch ká»· đến mức có thể tìm thấy đầy đủ ná»™i dung toà n bá»™ của bản chất con ngÆ°á»i ở "cái tôi" của chÃnh nó.
DÄ© nhiên ông Edgar không cho chúng ta biết có cái gì khác nhau giữa ngÆ°á»i được yêu và tất cả "những khách thể bên ngoà i" khác "là m ngÆ°á»i ta say mê, dùng để thoả mãn dục vá»ng Ãch ká»· của ngÆ°á»i ta". Äối vá»›i sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức, cái đối tượng tình yêu quyến rÅ© con ngÆ°á»i, Ä‘a tình và phong phú vá» ná»™i dung, chẳng qua chỉ là má»™t mô hình trừu tượng: "cái khác thể bên ngoà i là m ngÆ°á»i ta say mê", - cÅ©ng y nhÆ° đối vá»›i nhà triết há»c tá»± nhiên tÆ° biện, sao chổi chẳng qua chỉ là phạm trù "âm" mà thôi. Trong khi biến má»™t ngÆ°á»i khác thà nh khách thể bên ngoà i mà mình say mê, con ngÆ°á»i quả thá»±c - nhÆ° sá»± phê phán có tÃnh phê phán thừa nháºn - là đã gán cho nó "tÃnh chất trá»ng yếu", nhÆ°ng đó là cái gá»i là tÃnh chất trá»ng yếu của đối tượng, thế nhÆ°ng tÃnh chất trá»ng yếu mà sá»± phê phán gán cho đối tượng lại chẳng phải là cái gì khác mà là tÃnh chất trá»ng yếu mà sá»± phê phán tá»± gán cho bản thân mình. Do đó "tÃnh chất trá»ng yếu" có tÃnh phê phán đó tá»± biểu hiện ra không phải trong "tồn tại xấu bên ngoà i" mà là trong "hÆ° không" của đối tượng trá»ng yếu của sá»± phê phán.
Nếu nhÆ° sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức không có được đối tượng là con ngÆ°á»i hiện thá»±c thì trái lại nó có được sá»± nghiệp là loà i ngÆ°á»i. Äiá»u mà tình yêu có tÃnh phê phán "Ä‘á» phòng nhất là vì sá»± nghiệp, sá»± nghiệp nà y không phải là cái gì khác mà là sá»± nghiệp của loà i ngÆ°á»i". Còn tình yêu không có tÃnh phê phán thì lại không tách rá»i loà i ngÆ°á»i vá»›i con ngÆ°á»i cá biệt, vá»›i cá nhân.
"Vá»›i tÃnh cách là má»™t thứ tình dục trừu tượng, không biết từ đâu đến cÅ©ng không biết Ä‘i đâu, bản thân tình yêu không có hứng thú đối vá»›i sá»± phát triển bên trong"
Vì theo cách nói tÆ° biện, tức là cách gá»i cái cụ thể là trừu tượng và gá»i cái trừu tượng là cái cụ thể, nên dÆ°á»›i con mắt của sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức, tình yêu là tình dục trừu tượng.
"Cô gái không sinh ra nÆ¡i lÅ©ng nhá»,
Cô từ đâu đến, ai nà o hay biết.
Nhưng giỠđây, nà ng ra đi, ly biệt,
Và bóng dáng của nà ng cũng biến mất theo"3
DÆ°á»›i con mắt của sá»± trừu tượng, tình yêu là "Cô gái từ nÆ¡i khác đến", không có há»™ chiếu biện chứng nên bị cảnh sát có tÃnh phê phán trục xuất.
Tình dục của tình yêu không cảm thấy thÃch thú đối vá»›i sá»± phát triển bên trong vì nó không thể được cấu tạo ra a priori, vì sá»± phát triển của nó là sá»± phát triển hiện thá»±c xảy ra trong thế giá»›i cảm tÃnh và giữa những cá nhân hiện thá»±c. Còn sá»± thÃch thú chủ yếu của kết cấu tÆ° biện là "từ đâu đến" và "Ä‘i đâu". "Từ đâu đến" chÃnh là "tÃnh tất nhiên của khái niệm, là sá»± chứng minh và sá»± diá»…n dịch của nó" (Hegel). "Äi đâu" là má»™t quy định "nhá» nó mà má»—i khâu riêng biệt trong cái xÃch tÆ° biện, coi nhÆ° ná»™i dung đầy sinh khà của phÆ°Æ¡ng pháp, lại đồng thá»i là khởi Ä‘iểm của má»™t khâu má»›i" (Hegel). NhÆ° váºy là chỉ khi nà o có thể cấu tạo ra a priori cái "từ đâu đến" và "Ä‘i đâu" của tình yêu thì tình yêu má»›i đáng được sá»± phê phán tÆ° biện "quan tâm".
Ở đây, sá»± phê phán có tÃnh phê phán không những chỉ đấu tranh chống tình yêu mà còn đấu tranh chống tất cả những cái có sá»± sống, tất cả những cái trá»±c tiếp, má»i kinh nghiệm cảm tÃnh, má»i kinh nghiệm thá»±c tế nói chung, tức là những kinh nghiệm mà chúng ta không bao giá» biết trÆ°á»›c được chúng "từ đâu đến" và "Ä‘i đâu".
Thông qua sá»± khắc phục tình yêu, ông Edgar hoà n toà n khẳng định bản thân mình là "sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức". Tiếp đó, ông ta lại láºp tức thông qua Proudhon để tá» rõ kỳ tà i to lá»›n của mình vá» nháºn thức - đối vá»›i nháºn thức nà y "đối tượng" không còn là "cái khách thể bên ngoà i nà y" nữa - và nhân tiện cÅ©ng tá» rõ sá»± không Æ°a thÃch nhiá»u hÆ¡n của mình đối vá»›i tiếng Pháp.
4. PROUDHON
Theo lá»i của sá»± phê phán có tÃnh phê phán, tác phẩm "Tà i sản là gì"4 không phải do bản thân Proudhon mà là do "quan Ä‘iểm của Proudhon" viết ra:
"Tôi bắt đầu sá»± trình bà y của tôi vá» quan Ä‘iểm của Proudhon từ những nháºn định vá» tác phẩm của nó (quan Ä‘iểm)": ""Tà i sản là gì?""
Vì chỉ có bản thân tác phẩm của quan Ä‘iểm phê phán má»›i có đặc trÆ°ng, nên sá»± nháºn định có tÃnh phê phán tất nhiên bắt đầu từ chá»— gán cho tác phẩm của Proudhon má»™t đặc trÆ°ng. Cái cách mà Edgar dùng để gán đặc trÆ°ng cho tác phẩm ấy là dịch nó. DÄ© nhiên là ông ta gán cho nó đặc trÆ°ng xấu vì ông ta biến nó thà nh đối tượng của "sá»± phê phán".
NhÆ° váºy, tác phẩm của Proudhon bị ông Edgar công kÃch theo hai cách: công kÃch ngầm bằng cách dịch nó ra má»™t cách đặc trÆ°ng và công kÃch công khai bằng cách bình luáºn nó má»™t cách phê phán. Chúng ta sẽ thấy rằng khi dịch, ông Edgar tá» ra hiểm Ä‘á»™c hÆ¡n khi bình luáºn.
DỊCH MỘT CÃCH ÄẶC TRƯNG Sá» 1
"Tôi không mong muốn" (Proudhon bị dịch má»™t cách phê phán nói) "Ä‘Æ°a ra bất cứ má»™t hệ thống nà o đó của cái má»›i, tôi không mong muốn gì hết ngoà i việc xoá bỠđặc quyá»n, tiêu diệt sá»± nô dịch... Sá»± công bằng, không có gì khác ngoà i sá»± công bằng, đấy là chủ trÆ°Æ¡ng của tôi"
Proudhon bị đặc trÆ°ng chỉ hạn chế ở sá»± mong muốn và chủ trÆ°Æ¡ng, vì "sá»± mong muốn lÆ°Æ¡ng thiện" và "chủ trÆ°Æ¡ng" phi khoa há»c là đặc tÃnh của quần chúng phi phê phán. Proudhon bị đặc trÆ°ng có đặc Ä‘iểm là tÃnh tình nhún nhÆ°á»ng thÃch hợp vá»›i quần chúng và ông ta là m cho cái mà ông mong muốn phải phục tùng cái mà ông không mong muốn. Ông không dám mong muốn Ä‘Æ°a ra má»™t hệ thống nà o đó của cái má»›i, ông có má»™t mong muốn nhá» má»n, tháºm chà chẳng mong muốn gì hết ngoà i việc xoá bỠđặc quyá»n, v.v.. Ngoà i việc là m cho sá»± mong muốn đã có của mình phải phụ thuá»™c má»™t cách phê phán và o sá»± mong muốn mà mình không có, lá»i nói đầu tiên của ông ta để lá»™ ngay láºp tức má»™t khuyết Ä‘iểm đặc trÆ°ng vá» logic. Má»™t tác giả má»›i thoạt đầu đã thanh minh trong cuốn sách của mình rằng mình không muốn Ä‘Æ°a ra má»™t hệ thống nà o đó của của cái má»›i thì dÄ© nhiên phải nói vá»›i chúng ta là mình định Ä‘Æ°a ra cái gì: cái cÅ© có hệ thống hay là cái má»›i không có hệ thống. NhÆ°ng Proudhon bị đặc trÆ°ng đã không mong muốn Ä‘Æ°a ra hệ thống nà o đó của cái má»›i, váºy thì ông ta có muốn Ä‘Æ°a ra việc xoá bỠđặc quyá»n không? Không, ông ta chỉ mong muốn sá»± xoá bỠấy.
Proudhon tháºt nói: "Je ne fais pas de système; je demande la fin du privilège" etc. ("Tôi không sáng láºp ra hệ thống nà o cả; tôi đòi há»i chấm dứt đặc quyá»n", v.v.). NghÄ©a là Proudhon tháºt tuyên bố rằng ông ta không theo Ä‘uổi mục Ä‘Ãch khoa há»c trừu tượng nà o cả, mà chỉ Ä‘Æ°a ra trÆ°á»›c xã há»™i những yêu cầu thá»±c tiá»…n trá»±c tiếp. Vả chăng yêu cầu mà ông Ä‘Æ°a ra hoà n toà n không phải là tuỳ tiện. Căn cứ và lý do của yêu cầu đó là trong toà n bá»™ sá»± phát triển của luáºn Ä‘á» mà ông đã Ä‘Æ°a ra. Nó là sá»± tóm tắt sá»± phát triển đó. Vì "sá»± công bằng và chỉ riêng sá»± công bằng là sá»± tóm tắt láºp luáºn của tôi". Vá»›i luáºn Ä‘iểm của mình: "sá»± công bằng, không có gì khác ngoà i sá»± công bằng, đấy là chủ trÆ°Æ¡ng của tôi", Proudhon bị đặc trÆ°ng đã rÆ¡i và o tình trạng cà ng lúng túng hÆ¡n vì ông ta còn "chủ trÆ°Æ¡ng" nhiá»u việc khác, và theo lá»i ông Edgar thì "chủ trÆ°Æ¡ng" chẳng hạn rằng triết há»c trÆ°á»›c kia chÆ°a được thá»±c tế, "chủ trÆ°Æ¡ng" đánh đổ Charles Comte, v.v.
Proudhon phê phán tá»± há»i mình rằng: "Chẳng lẽ con ngÆ°á»i có nghÄ©a vụ phải chịu bất hạnh mãi mãi sao?. Nói cách khác, ông ta há»i: sá»± bất hạnh phải chăng là bổn pháºn đạo đức của con ngÆ°á»i? Còn Proudhon tháºt, má»™t ngÆ°á»i Pháp nhẹ dạ lại đặt vấn Ä‘á» thế nà y: sá»± bất hạnh phải chăng là má»™t tÃnh tất yếu váºt chất, phải chăng là má»™t cái gì không thể tránh khá»i? (L'homme doit-il être éternellement malheureux?)
Proudhon quần chúng nói:
"Et, sans m' arrêter aux explications à toute fin des entrepreneurs de réformes, accsant de la détresse générale, ceux-ci la lâcheté et l'impéritie du pouvoir, ceux-là les conspirateurs et les émeutes, d'autres, d'autres l'ignorance et la corruption générale", etc.4*
Vì "à toute fin" là thà nh ngữ của quần chúng hạ lÆ°u, không tìm thấy trong từ Ä‘iển tiếng Äức có tÃnh quần chúng, nên dÄ© nhiên là Proudhon phê phán vứt bá» cái thà nh ngữ ấy, nó quy định từ "giải thÃch" má»™t cách chÃnh xác hÆ¡n. Thuáºt ngữ nà y vốn mượn trong luáºt há»c có tÃnh quần chúng của nÆ°á»›c Pháp trong đó "explications à toute fin" có nghÄ©a là "những lá»i giải thÃch không có thể bác bẻ được". Proudhon phê phán đả kÃch "những nhà cải cách" tức má»™t chÃnh đảng xã há»™i chủ nghÄ©a Pháp5, còn Proudhon quần chúng lại đả kÃch "những ngÆ°á»i chế tạo ra những biện pháp cải cách". Proudhon quần chúng phân biệt các loại "ngÆ°á»i chế tạo ra những biện pháp cải cách": số ngÆ°á»i nà y (ceux-ci) nói gì, số ngÆ°á»i kia (ceux-là ) nói gì, số khác (d'autres) nói gì. Proudhon phê phán lại bắt cùng má»™t số nhà cải cách "khi thì chỉ trÃch cái nà y, khi thì chỉ trÃch cái kia, khi thì chỉ trÃch cái khác", Ä‘iá»u đó vô luáºn thế nà o cÅ©ng chứng tá» sá»± thất thÆ°á»ng của há». Proudhon tháºt dá»±a và o thá»±c tiá»…n có tÃnh quần chúng ở Pháp mà bà n đến "les conspitateurs et les émeutes", nghÄ©a là trÆ°á»›c hết nói đến các kẻ âm mÆ°u rồi sau má»›i nói đến những hà nh Ä‘á»™ng của há» - những cuá»™c phiến loạn. Trái lại, Proudhon phê phán, kẻ Ä‘em các loại ngÆ°á»i cải cách nháºp lại thà nh má»™t cục, thì lại phân những kẻ phiến loạn thà nh từng loại, do đó ông ta nói "những kẻ âm mÆ°u và những kẻ phiến loạn". Proudhon quần chúng nói sá»± dốt nát và "sá»± hủ hoá phổ biến". Proudhon phê phán lại biến dốt nát thà nh ngu xuẩn, biến "hủ hoá" thà nh "sá»± truỵ lạc", cuối cùng, lấy tÆ° cách là nhà phê phán có tÃnh phê phán, biến sá»± ngu xuẩn thà nh phổ biến. NhÆ° thế là ở đây bản thân ông ta đã nêu má»™t tấm gÆ°Æ¡ng ngu xuẩn là dùng từ "générale" không phải theo số nhiá»u mà theo số Ãt. Ông ta viết: "l'ignorance et la corruption générale", mà lại muốn nói "sá»± ngu xuẩn phổ biến và sá»± truỵ lạc phổ biến". Theo ngữ pháp không phê phán của tiếng Pháp thì câu đó ở đây phải viết nhÆ° thế nà y: "l'ignorance et la corruption générales".
Proudhon bị đặc trÆ°ng nói và suy nghÄ© khác vá»›i Proudhon quần chúng nên dÄ© nhiên là cÅ©ng phải trải qua con Ä‘Æ°á»ng phát triển tinh thần hoà n toà n khác. Ông ta "đã há»i các báºc thầy của khoa há»c, đã Ä‘á»c xong hà ng trăm pho sách triết há»c và luáºt há»c, v.v., và cuối cùng tin chắc rằng chúng ta chÆ°a bao giá» hiểu được đúng đắn ý nghÄ©a của mấy chữ "công bằng, chÃnh nghÄ©a, tá»± do". Còn Proudhon tháºt lại cho rằng mình thoạt đầu tưởng đã hiểu được (je crus d'abord reconnaêtre) cái mà Proudhon phê phán chỉ đến "cuối cùng" má»›i lÄ©nh há»™i được. Việc biến đổi má»™t cách phê phán d'abord5* thà nh enfin6* là cần thiết vì quần chúng không dám nghÄ© rằng há» "thoạt đầu" đã hiểu được má»™t cái gì đó. Proudhon quần chúng trình bà y bằng má»™t thứ ngôn ngữ sáng sủa nhất rằng mình đã ngạc nhiên nhÆ° thế nà o trÆ°á»›c thà nh quả bất ngỠđó của công tác nghiên cứu của mình và không tin nhÆ° thế nà o và o thà nh quả đó. Vì váºy ông quyết định "thà nghiệm để kiểm tra lại", ông tá»± há»i: "Phải chăng toà n thể loà i ngÆ°á»i có thể bị lừa dối lâu dà i nhÆ° váºy vá» phÆ°Æ¡ng diện những nguyên tắc váºn dụng đạo đức? Loà i ngÆ°á»i bị lừa dối nhÆ° thế nà o và tại sao lại bị lừa dối?" v.v. Ông cho rằng sá»± quan sát của mình chÃnh xác hay không là do việc giải quyết những vấn đỠđó quyết định. Ông Ä‘i tá»›i kết luáºn rằng vá» mặt đạo đức cÅ©ng nhÆ° trong má»i lÄ©nh vá»±c tri thức khác, những sá»± sai lầm "cấu thà nh những báºc thang của khoa há»c". Trái lại, Proudhon phê phán tin ngay ở ấn tượng đầu tiên mà sá»± nghiên cứu của ông ta vá» các mặt kinh tế chÃnh trị há»c, luáºt há»c, vân vân, đã Ä‘em lại cho ông ta. Ấn tượng đó cÅ©ng dá»… hiểu thôi: quần chúng không dám hà nh Ä‘á»™ng thá»±c sá»±, há» nhất định tôn những thà nh quả sÆ¡ bá»™ của sá»± nghiên cứu của há» lên thà nh những chân lý không thể bác bẻ được. Há» "thoạt đầu đã có sẵn những định kiến trÆ°á»›c khi há» so Ä‘á» vá»›i mặt đối láºp của há»"; do đó vá» sau "phát hiện ra rằng khi há» tưởng mình đã đạt tá»›i Ä‘iểm cuối cùng thì chÃnh ra há» còn chÆ°a Ä‘i được tá»›i khởi Ä‘iểm".
Vì thế, Proudhon phê phán tiếp tục nghị luáºn má»™t cách không có căn cứ và không có mạch lạc:
"Tri thức của chúng ta vá» những quy tắc đạo đức không phải là đầy đủ ngay từ đầu, vì thế trong má»™t thá»i gian nhất định nó có thể đủ dùng cho tiến bá»™ xã há»™i; nhÆ°ng vá» sau ắt nó sẽ Ä‘Æ°a chúng ta Ä‘i lạc Ä‘Æ°á»ng"
Proudhon phê phán không giải thÃch tại sao tri thức không đầy đủ vá» những quy tắc đạo đức có thể đủ dùng cho sá»± tiến bá»™ xã há»™i, dù chỉ là trong má»™t ngà y thôi. Còn Proudhon tháºt thì lúc đầu lại tá»± đặt vấn Ä‘á» nhÆ° sau: phải chăng toà n thể loà i ngÆ°á»i nói chung có thể và tại sao toà n thể loà i ngÆ°á»i lại có thể lầm lạc lâu dà i nhÆ° váºy? Ông cho rằng vấn đỠấy được giải đáp nhÆ° sau: má»i sá»± sai lầm Ä‘á»u tạo thà nh những báºc thang của khoa há»c, tháºm chà những phán Ä‘oán không hoà n thiện nhất của chúng ta cÅ©ng chứa Ä‘á»±ng má»™t số chân lý hoà n toà n đủ dùng cho má»™t số suy lý quy nạp và cho má»™t lÄ©nh vá»±c nhất định nà o đó của Ä‘á»i sống thá»±c tiá»…n, nhÆ°ng vượt ra ngoà i số đó và lÄ©nh vá»±c đó thì những chân lý trên sẽ dẫn tá»›i sá»± phi lý vá» lý luáºn và sẽ dẫn tá»›i sá»± thất bại trong thá»±c tiá»…n. Sau khi giải thÃch nhÆ° váºy, Proudhon có thể nói rằng ngay cả những trà thức không hoà n bị vá» những quy tắc đạo đức cÅ©ng có thể đủ dùng cho sá»± tiến bá»™ xã há»™i trong má»™t thá»i gian nà o đó.
Proudhon phê phán nói:
"NhÆ°ng má»™t khi xuất hiện sá»± cần thiết phải có tri thức má»›i thì láºp tức nổ ra cuá»™c đấu tranh tà n khốc giữa thiên kiến cÅ© và tÆ° tưởng má»›i"
Song là m sao mà có thể đấu tranh vá»›i kẻ thù còn chÆ°a tồn tại? Cần biết rằng tuy Proudhon phê phán cÅ©ng bảo vá»›i chúng ta rằng sá»± cần thiết phải có tÆ° tưởng má»›i đã xuất hiện, nhÆ°ng ông ta còn chÆ°a nói rằng bản thân tÆ° tưởng má»›i đó đã ra Ä‘á»i rồi.
Còn Proudhon quần chúng thì nói:
"Má»™t khi xuất hiện sá»± cần thiết phải có tri thức cao hÆ¡n thì tri thức đó quyết không tá»± buá»™c mình phải chỠđợi". Váºy thì nó đã tồn tại. "Lúc đó, cuá»™c đấu tranh bắt đầu"
Proudhon phê phán quả quyết rằng "sứ mệnh của con ngÆ°á»i là tiến hà nh tá»± giáo dục mình từng bÆ°á»›c má»™t", là m nhÆ° thế là con ngÆ°á»i hoà n toà n không có má»™t sứ mệnh nà o khác, tức sứ mệnh là m ngÆ°á»i, là m nhÆ° thể là sá»± tá»± giáo dục "từng bÆ°á»›c má»™t" tất nhiên phải thúc đẩy chúng ta tiến lên. Tôi có thể Ä‘i hết bÆ°á»›c nà y đến bÆ°á»›c ná» mà vẫn quay trở vá» Ä‘iểm xuất phát của tôi. Song Ä‘iá»u mà Proudhon phi phê phán bà n đến không phải là "sứ mệnh" của con ngÆ°á»i, mà là điá»u kiện (condition) cần thiết cho con ngÆ°á»i tiến hà nh sá»± giáo dục không phải là từng bÆ°á»›c má»™t (pas à pas) mà là từng giai Ä‘oạn má»™t (par degrés). Proudhon phê phán tá»± nhủ rằng:
"Trong những nguyên tắc dùng là m cÆ¡ sở cho xã há»™i, có má»™t nguyên tắc mà xã há»™i không hiểu được, mà xã há»™i bóp méo Ä‘i vì dốt nát, và cÅ©ng là nguyên nhân của má»i tai hoạ. Tuy váºy, ngÆ°á»i ta vẫn tôn trá»ng nguyên tắc ấy, cầu mong nó, nếu không thì nó chẳng có ảnh hưởng gì cả. Vá» thá»±c chất, nguyên tắc ấy là chân thá»±c, nhÆ°ng theo quan niệm của chúng ta vá» nó thì nó là sai lầm, nguyên tắc đó... rút cục là gì?"
Trong câu thứ nhất, Proudhon phê phán nói rằng nguyên tắc bị xã há»™i bóp méo và không hiểu; do đó bản thân nguyên tắc ấy là đúng. Trong câu thứ hai, ông ta lại thừa nháºn má»™t lần nữa rằng vá» thá»±c chất thì nguyên tắc ấy là chân thá»±c, tuy váºy ông ta vẫn trách xã há»™i là đã tôn trá»ng và cầu mong "nguyên tắc ấy". Trái lại, Proudhon quần chúng trách xã há»™i không phải ở chá»— xã há»™i tôn trá»ng nguyên tắc ấy nhÆ° nó vốn có, mà là ở chá»— xã há»™i tôn trá»ng cái nguyên tắc do sá»± dốt nát của chúng ta bịa đặt ra ấy ("ce principe... tel que notre ignorance l'a fait, est honoré"). Proudhon phê phán cho rằng thá»±c chất của nguyên tắc được coi là không chân thá»±c là chân thá»±c. Còn Proudhon quần chúng thì cho rằng thá»±c chất của nguyên tắc giả tạo là kết quả của quan niệm sai lầm của chúng ta, còn đối tượng (objet) của nó lại là chân thá»±c, hệt nhÆ° thá»±c chất của thuáºt luyện Ä‘an và thuáºt chiêm tinh chẳng hạn là kết quả của sá»± tưởng tượng của chúng ta, còn đối tượng của chúng, - tức sá»± váºn Ä‘á»™ng của thiên thể và thuá»™c tÃnh hoá há»c của váºt thể - lại là chân thá»±c.
Proudhon phê phán tiếp tục bản độc thoại của mình:
"Äối tượng của sá»± nghiên cứu của chúng ta là luáºt, tức sá»± quy định nguyên tắc xã há»™i. Những nhà chÃnh trị, cÅ©ng tức là những nhà khoa há»c xã há»™i, bị những quan niệm rất không rõ rà ng chi phối; nhÆ°ng vì trong má»—i sai lầm Ä‘á»u có má»™t cái gì hiện thá»±c là m cÆ¡ sở, nên chúng ta cÅ©ng có thể tìm thấy, trong sách của há», chân lý mà há» sáng tạo ra cho ngÆ°á»i Ä‘á»i song bản thân há» lại không nháºn ra"
Proudhon phê phán láºp luáºn tháºt là kỳ quặc. Sau khi đã nháºn thấy sá»± dốt nát và sá»± không rõ rà ng trong quan niệm của các nhà chÃnh trị, ông ta lại trở giá»ng khẳng định võ Ä‘oán rằng trong má»—i sai lầm Ä‘á»u có má»™t cái gì hiện thá»±c là m cÆ¡ sở; vá» Ä‘iểm nà y, chẳng có gì là m cho chúng ta phải hoà i nghi cả, vì trong những sai lầm của bản thân con ngÆ°á»i, Ä‘á»u có má»™t cái gì hiện thá»±c là m cÆ¡ sở cho má»—i sai lầm. Tiếp đó, từ sá»± thá»±c là trong má»—i sai lầm Ä‘á»u có má»™t cái gì hiện thá»±c là m cÆ¡ sở, ông ta rút ra kết luáºn là có thể tìm thấy chân lý trong sách của các nhà chÃnh trị. Sau hết, ông ta tháºm chà bắt các nhà chÃnh trị sáng tạo ra chân lý đó cho thế gian. Giá thá» hỠđã sáng tạo chân lý cho thế gian thì chúng ta chẳng cần gì tìm kiếm chân lý trong sách của há» nữa.
Proudhon quần chúng nói:
"Các nhà chÃnh trị không hiểu nhau (ne s'entendent pas); vì váºy sai lầm của há» là chủ quan, nó nằm ngay trong bản thân há» (donc c'est en eux qu'est I'erreur)". Sá»± không hiểu lẫn nhau của há» chứng tá» tÃnh phiến diện của há». Há» nháºp cục "ý kiến cá nhân của mình vá»›i lý trà là nh mạnh", và "vì" - căn cứ và o suy luáºn trên kia - "má»—i sai lầm Ä‘á»u có má»™t cái gì thá»±c sá»± hiện thá»±c là m đối tượng, nên trong sách của các nhà chÃnh trị nhất định là tìm thấy chân lý mà há» Ä‘Æ°a và o đấy" (nghÄ©a là và o sách của há»), - "Ä‘Æ°a và o má»™t cách không tá»± giác chứ không phải sáng tạo ra cho thế gian (dans leurs livres doit se trouver la vérité, qu'à leur insu ils y auront mise)"
Proudhon phê phán tá»± há»i: "Công bằng là gì? thá»±c chất của nó, tÃnh chất của nó, ý nghÄ©a của nó nhÆ° thế nà o?", là m nhÆ° thể là công bằng còn có má»™t ý nghÄ©a gì riêng biệt khác vá»›i thá»±c chất và tÃnh chất của nó. Proudhon phi phê phán đặt câu há»i: "Nguyên tắc của nó, tÃnh chất của nó và công thức (formule) của nó ra sao?" Công thức biểu thị cái nguyên tắc được coi là nguyên tắc đã kinh qua sá»± chứng minh của khoa há»c. Trong tiếng Pháp của quần chúng, từ "formule" và từ "signification"7* là căn bản khác nhau. Trong tiếng Pháp của sá»± phê phán, hai từ đó có nghÄ©a hoà n toà n giống nhau.
Kết thúc những nghị luáºn hoà n toà n không có giá trị gì của mình, Proudhon phê phán lên gân và thét lá»›n:
"Chúng ta hãy thỠđến gần đối tượng của chúng ta một chút"
Trong khi đó, Proudhon phi phê phán đã tiến sát đến đối tượng của mình từ lâu và đang thá» Ä‘i tá»›i má»™t cái gì chÃnh xác hÆ¡n và tÃch cá»±c hÆ¡n vỠđối tượng của mình (d'arriver à quelque chose de plus précis et de plus positif).
Äối vá»›i Proudhon phê phán, "luáºt là sá»± quy định Ä‘iá»u công bằng", đối vá»›i Proudhon phi phê phán, luáºt là "sá»± tuyên bố" (décleration) Ä‘iá»u công bằng. Proudhon phi phê phán bác bỠý kiến cho rằng luáºt sáng tạo ra quyá»n. Còn cách nói: "quy định của luáºt" vừa có thể nói lên rằng luáºt là do cái gì khác quy định vừa có thể nói lên rằng bản thân luáºt quy định cái gì khác; trên kia, bản thân Proudhon phê phán đã bà n vá» sá»± quy định của nguyên tắc xã há»™i theo ý nghÄ©a thứ hai nà y. Song đối vá»›i Proudhon quần chúng, việc tách bạch ra nhÆ° váºy là không thÃch đáng.
Vì giữa Proudhon bị đặc trÆ°ng má»™t cách phê phán và Proudhon tháºt đã có má»™t số bất đồng ý kiến nhÆ° váºy, cho nên nếu Ä‘iá»u mà Proudhon số 1 tìm cách chứng minh hoà n toà n khác vá»›i Ä‘iá»u mà Proudhon số 2 tìm cách chứng minh thì cÅ©ng chẳng có gì là lạ cả.
Proudhon phê phán
tìm cách dùng kinh nghiệm lịch sá» chứng minh" rằng "nếu nhÆ° quan niệm của chúng ta vá» Ä‘iá»u công bằng và điá»u hợp pháp là sai lầm thì hiển nhiên (tuy hiển nhiên nhÆ° thế mà ông ta vẫn cho rằng cần phải chứng minh) là má»i sá»± váºn dụng quan niệm đó và o luáºt Ä‘á»u nhất định không tốt và má»i thiết chế của chúng ta cÅ©ng Ä‘á»u nhất định thiếu sót"
Proudhon quần chúng không hỠmuốn chứng minh cái hiển nhiên. Trái lại, ông nói:
"Nếu giả định rằng quan niệm của chúng ta vá» Ä‘iá»u công bằng và điá»u hợp pháp không được quy định rõ rà ng, không hoà n toà n, tháºm chà sai lầm thì hiển nhiên là má»i sá»± váºn dụng quan niệm đó và o việc láºp pháp của chúng ta cÅ©ng sẽ không tốt", v.v.
Váºy thì Proudhon phi phê phán rút cục muốn chứng minh gì?
"Giả thá» - ông nói tiếp - những ý kiến của ngÆ°á»i ta vá» khái niệm công bằng và vá» việc váºn dụng khái niệm đó không phải bao giá» cÅ©ng y nhÆ° cÅ©, giả thá» những ý kiến đó có sá»± biến đổi khác nhau ở những thá»i đại khác nhau, tóm lại, giả thá» trong tÆ° tưởng có sá»± tiến bá»™ thì cái giả thuyết cho rằng sá»± công bằng đã bị bóp méo trong quan niệm của chúng ta, do đó cả trong hà nh Ä‘á»™ng của chúng ta, sẽ được chứng minh bằng sá»± thá»±c"
Mà vấn Ä‘á» cÅ©ng là ở chá»— chÃnh tÃnh không cố định đó, tÃnh biến đổi đó, sá»± tiến bá»™ đó "đã được lịch sá» chứng thá»±c má»™t cách tuyệt diệu". Proudhon phi phê phán cÅ©ng đã dẫn ra những chứng cá»› lịch sá» tuyệt diệu ấy. NgÆ°á»i giống hệt ông nhÆ°ng có tÃnh phê phán, trÆ°á»›c kia, đã dá»±a và o kinh nghiệm lịch sỠđể chứng minh má»™t nguyên lý khác hẳn, bây giá» lại miêu tả bản thân kinh nghiệm ấy má»™t cách khác hẳn.
Ở Proudhon tháºt, sá»± suy vong của đế quốc La Mã đã được những "hiá»n giả (les sages)" dá»± kiến trÆ°á»›c, còn ở Proudhon phê phán thì lại được những "nhà triết há»c" dá»± kiến trÆ°á»›c. ÄÆ°Æ¡ng nhiên, Proudhon phê phán cho rằng chỉ có các nhà triết há»c là những hiá»n giả. Theo Proudhon tháºt thì "luáºt pháp" La mã "được xác nháºn bởi thá»±c tiá»…n luáºt pháp hoặc hoạt Ä‘á»™ng tÆ° pháp trong hà ng chục thế ká»·" (ces droits consacrés par une justice dix fois séculaire); theo Proudhon phê phán thì ở La Mã tồn tại "luáºt pháp được xác nháºn bởi sá»± công bằng hà ng ngà n năm".
Căn cứ và o sá»± phán Ä‘oán của Proudhon số 1 thì ở La mã, ngÆ°á»i ta nghị luáºn nhÆ° thế nà y:
"La Mã... chiến thắng là nhá» ná»n chÃnh trị của mình và các vị thần của mình; bất cứ cải cách nà o vá» tÃn ngưỡng tôn giáo và vá» tinh thần dân chúng Ä‘á»u là việc ngu xuẩn và là hà nh Ä‘á»™ng xúc phạm" (ở Proudhon phê phán, từ "sacrilège" không có nghÄ©a là xúc phạm váºt thiêng liêng hoặc xúc phạm thần thánh nhÆ° trong tiếng Pháp của quần chúng, mà chỉ có nghÄ©a là hà nh Ä‘á»™ng xúc phạm bình thÆ°á»ng); nếu nhÆ° La Mã quyết tâm giải phóng các dân tá»™c thì do đó nó sẽ phản bá»™i luáºt pháp của mình". "NhÆ° váºy" - Proudhon số 1 nói thêm - "vá» phÃa mình, La Mã vừa có thá»±c tế vừa có luáºt pháp"
Theo Proudhon phi phê phán thì ở La Mã, ngÆ°á»i ta nghị luáºn má»™t cách triệt để hÆ¡n. Ở đây, ngÆ°á»i ta đã xác định sá»± kiện má»™t cách rõ rà ng:
"Nô lệ là nguồn của cải lá»›n nhất của La Mã; vì váºy, sá»± giải phóng các dân tá»™c có nghÄ©a là sá»± phá sản của ná»n tà i chÃnh La Mã"
Khi bà n đến pháp luáºt, Proudhon quần chúng còn nói nhÆ° sau: "Dã tâm của La Mã được hợp pháp hoá trong luáºt toà n dân (droit des gens)". PhÆ°Æ¡ng thức chứng minh pháp luáºt nô dịch nà y hoà n toà n phù hợp vá»›i quan Ä‘iểm pháp luáºt của ngÆ°á»i La Mã. Trong bá»™ luáºt La Mã có tÃnh quần chúng, đã ghi rõ: "jure gentium servitus invasit" (Fr.4.D.I.I)8* Theo Proudhon phê phán thì "sá»± sùng bái thần tượng, chế Ä‘á»™ nô lệ và tÃnh bạc nhược đã cấu thà nh cÆ¡ sở của má»i chế Ä‘á»™ ở La Mã" - không có chế Ä‘á»™ nà o ngoại lệ cả. Còn Proudhon tháºt lại nói rằng: "CÆ¡ sở của má»i chế Ä‘á»™ ở La Mã trong lÄ©nh vá»±c tôn giáo là sá»± sùng bái thần tượng, trong lÄ©nh vá»±c sinh hoạt nhà nÆ°á»›c là chế Ä‘á»™ nô lệ, trong lÄ©nh vá»±c sinh hoạt tÆ° nhân là chủ nghÄ©a hưởng lạc" (theo tiếng Pháp thông thÆ°á»ng, nghÄ©a của từ "épicuerisme" không giống vá»›i nghÄ©a của từ "mollesse" tức là tÃnh bạc nhược). Trong tình hình ấy của La Mã, Proudhon thần bà nói rằng "đã xuất hiện" "thánh chỉ của thượng đế", còn Proudhon tháºt theo thuyết duy lý thì nói rằng đã xuất hiện "vÄ© nhân tá»± xÆ°ng là thánh chỉ của thượng đế". Ở Proudhon tháºt, vÄ© nhân ấy gá»i thầy tu là "rắn Ä‘á»™c" (vipères) còn ở Proudhon phê phán, vÄ© nhân ấy nói ôn hoà hÆ¡n và gá»i thầy tu là "rắn". Ở Proudhon thứ nhất, vÄ© nhân ấy nói vá» "luáºt sÆ°" ["Advokaten"] theo [lối La Mã, ở Proudhon thứ hai, vÄ© nhân ấy nói vá» "nhà luáºt há»c" "Rechtsgelehrte"] theo lối Äức.
Proudhon phê phán gá»i tinh thần của cách mạng Pháp là tinh thần của mâu thuẫn, rồi thêm rằng:
"Äiá»u đó đủ khiến ngÆ°á»i ta tin rằng cái má»›i, cái đã thay thế cái cÅ©, chẳng có gì là có phÆ°Æ¡ng pháp và được suy nghÄ© chÃn chắn cả"
Ông ta không thể bá» qua không nhắc lại má»™t cách máy móc hai phạm trù quen thuá»™c của sá»± phê phán có tÃnh phê phán là "má»›i" và "cÅ©". Ông ta không thể bá» qua được cái yêu cầu vô nghÄ©a lý là "cái má»›i" phải có trên bản thân [an sich] má»™t cái gì có phÆ°Æ¡ng pháp và được suy nghÄ© chÃn chắn, chẳng khác gì yêu cầu ngÆ°á»i ta phải có trên bản thân [an sich] - cứ cho là - mấy vết nhÆ¡. Còn Proudhon tháºt thì nói:
"Äiá»u đó đủ để chứng minh rằng trong bản thân [in sich] nó cái tráºt tá»± sá»± váºt ấy, - cái tráºt tá»± sá»± váºt thay thế cho tráºt tá»± sá»± váºt cÅ©, - cái tráºt tá»± đã mất phÆ°Æ¡ng pháp và sá»± phản tÆ°"
Say sÆ°a hồi tưởng vá» cách mạng Pháp, Proudhon phê phán đã cách mạng hoá tiếng Pháp đến ná»—i Ä‘i dịch "un fait physique"9* thà nh "sá»± thá»±c của váºt lý há»c", dịch "un faitintellectuel"10* thà nh "sá»± thá»±c của trà tuệ". Do cách mạng hoá tiếng Pháp nhÆ° váºy, Proudhon phê phán đã là m cho váºt lý há»c nắm được tất thảy những sá»± kiện xảy ra trong giá»›i tá»± nhiên. NhÆ° váºy nếu má»™t mặt ông ta Ä‘á» cao khoa há»c tá»± nhiên lên táºn chÃn tầng mây thì mặt khác, do phủ nháºn trà tuệ trong khoa há»c tá»± nhiên, do phân biệt sá»± tháºt của trà tuệ vá»›i sá»± tháºt của váºt lý há»c, ông ta cÅ©ng dìm khoa há»c tá»± nhiên xuống chÃn tầng đất Ä‘en. Äồng thá»i, do trá»±c tiếp nâng sá»± tháºt của Ä‘á»i sống tinh thần lên thà nh sá»± tháºt của trà tuệ, ông ta cÅ©ng là m cho má»i sá»± tìm tòi thêm nữa vá» tâm lý há»c và logic há»c trở thà nh vô Ãch theo má»™t mức Ä‘á»™ nhÆ° váºy.
Vì Proudhon phê phán, tức Proudhon số 1, tháºm chà không chịu Ä‘oán xem Proudhon tháºt, tức Proudhon số 2, định dùng phÆ°Æ¡ng pháp diá»…n dịch lịch sá» của mình để chứng minh cái gì, nên đối vá»›i ông ta, dÄ© nhiên là không có bản thân ná»™i dung của sá»± diá»…n dịch đó, tức là không có việc chứng minh sá»± biến đổi của quan niệm vá» pháp luáºt và sá»± thá»±c hiện không ngừng sá»± công bằng cách phủ định pháp luáºt thá»±c tại trong lịch sá».
"Xã há»™i", - Proudhon tháºt viết, - "được cứu vãn bằng cách phủ định nguyên tắc của mình... và bằng cách phá hoại pháp luáºt thiêng liêng nhất"
NhÆ° váºy Proudhon tháºt chứng minh rằng việc phủ định pháp luáºt La Mã dẫn tá»›i việc mở rá»™ng khái niệm pháp luáºt trong quan niệm của đạo CÆ¡ Äốc vá» luáºt pháp, rằng việc phủ định pháp luáºt của bá»n Ä‘i chinh phục dẫn tá»›i việc xác láºp pháp luáºt của Ä‘oà n thể tá»± trị, còn việc cách mạng Pháp phủ định toà n bá»™ pháp chế phong kiến thì Ä‘Æ°a tá»›i việc kiến láºp má»™t tráºt tá»± pháp luáºt hiện đại rá»™ng rãi hÆ¡n.
Sá»± phê phán có tÃnh phê phán quyết không thể thừa nháºn rằng vinh dá»± phát hiện ra quy luáºt: nguyên tắc được thá»±c hiện thông qua sá»± tá»± phủ định, là thuá»™c vá» Proudhon. Trong khi đó, tÆ° tưởng mang hình thức tá»± giác nhÆ° váºy là má»™t Ä‘iá»u khải thị thá»±c sá»± đối vá»›i ngÆ°á»i Pháp.
BÃŒNH LUẬN CÓ TÃNH PHÊ PHÃN Sá» 1
CÅ©ng giống nhÆ° sá»± phê phán đầu tiên đối vá»›i bất cứ khoa há»c nà o tất nhiên phải chịu sá»± chi phối của những tiá»n Ä‘á» của bản thân khoa há»c mà sá»± phê phán đó phản đối, tác phẩm "Tà i sản là gì?" của Proudhon là sá»± phê phán theo quan Ä‘iểm kinh tế chÃnh trị đối vá»›i khoa kinh tế chÃnh trị. - Phần nói vá» pháp luáºt trong cuốn sách phê phán pháp luáºt theo quan Ä‘iểm pháp luáºt thì ở đây chúng ta không cần nghiên cứu kỹ, vì mục Ä‘Ãch của nó là phê phán khoa há»c kinh tế chÃnh trị. - Do đó, bằng cách phê phán khoa kinh tế chÃnh trị, kể cả khoa kinh tế chÃnh trị theo nhÆ° Proudhon hiểu, tác phẩm của Proudhon sẽ bị vượt qua má»™t cách khoa há»c. Công việc đó chỉ có thể là m được khi dá»±a và o tất cả những cái mà bản thân Proudhon đã là m, giống hệt nhÆ° sá»± phê phán mà Proudhon tiến hà nh, đã lấy sá»± phê phán của phái trá»ng nông đối vá»›i há»c thuyết trá»ng thÆ°Æ¡ng, đã lấy sá»± phê phán của Adam Smith đối vá»›i phái trá»ng nông, đã lấy sá»± phê phán của Ricardo đối vá»›i Adam Smith, cÅ©ng nhÆ° đã lấy tác phẩm của Fourier và Saint-Simon là m tiá»n Ä‘á».
Má»i nghị luáºn của khoa kinh tế chÃnh trị Ä‘á»u lấy chế Ä‘á»™ tÆ° hữu là m tiá»n Ä‘á». Tiá»n Ä‘á» cÆ¡ bản nà y được khoa kinh tế chÃnh trị coi là sá»± kiện bất di bất dịch và không được nghiên cứu thêm tà nà o nữa, tháºm chà nhÆ° Say đã thừa nháºn má»™t cách ngây thÆ¡, còn được coi là sá»± kiện mà khoa kinh tế chÃnh trị chỉ "ngẫu nhiên" má»›i Ä‘á» cáºp tá»›i. Vá» cÆ¡ sở của khoa kinh tế chÃnh trị, tức là chế Ä‘á»™ tÆ° hữu, Proudhon đã nghiên cứu má»™t cách có phê phán và hÆ¡n nữa lần đầu tiên nghiên cứu má»™t cách có tÃnh chất quyết định, nghiêm khắc và khoa há»c. Äây là má»™t tiến bá»™ khoa há»c lá»›n mà Proudhon đã thá»±c hiện, - má»™t tiến bá»™ đã cách mạng hoá khoa kinh tế chÃnh trị và lần đầu tiên là m cho nó có thể trở thà nh má»™t khoa há»c thá»±c sá»±. à nghÄ©a của tác phẩm "Tà i sản là gì?" của Proudhon đối vá»›i khoa kinh tế chÃnh trị hiện đại cÅ©ng giống nhÆ° ý nghÄ©a của tác phẩm "Äẳng cấp thứ ba là gì?" của Sieyès đối vá»›i khoa chÃnh trị hiện đại.
Nếu nhÆ° bản thân Proudhon còn chÆ°a coi những hình thức phát triển hÆ¡n của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu nhÆ° tiá»n công, thÆ°Æ¡ng nghiệp, giá trị, giá cả, tiá»n tệ, v.v., là những hình thức của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu nhÆ° trong "Deutsch-Französische Jahrbücher"6 chẳng hạn (xem "Äại cÆ°Æ¡ng phê phán khoa kinh tế chÃnh trị" của F. Engels) - nếu nhÆ° ông không là m nhÆ° thế mà lại dùng những tiá»n Ä‘á» kinh tế chÃnh trị ấy để bác bá» các nhà kinh tế há»c thì Ä‘iá»u đó cÅ©ng hoà n toà n phù hợp vá»›i quan Ä‘iểm đã nói trên kia của ông, má»™t quan Ä‘iểm xét vá» mặt lịch sá» là có thể tha thứ được.
Cái khoa kinh tế chÃnh trị coi quan hệ tÆ° hữu là quan hệ hợp vá»›i tÃnh ngÆ°á»i và hợp lý, thì không ngừng rÆ¡i và o chá»— mâu thuẫn vá»›i tiá»n Ä‘á» cÆ¡ bản của mình, tức là chế Ä‘á»™ tÆ° hữu, đó là má»™t mâu thuẫn giống nhÆ° mâu thuẫn nhà thần há»c vấp phải khi thÆ°á»ng xuyên dùng phÆ°Æ¡ng thức của con ngÆ°á»i để giải thÃch quan niệm tôn giáo, do đó luôn luôn Ä‘i ngược lại tiá»n Ä‘á» cÆ¡ bản của mình, tức là tÃnh siêu nhân của tôn giáo. Và dụ trong khoa kinh tế chÃnh trị thì lúc đầu tiá»n công là phần sản phẩm tÆ°Æ¡ng xứng trả cho lao Ä‘á»™ng. Tiá»n công và lợi nhuáºn của tÆ° bản cùng ở trong má»™t mối quan hệ hữu hảo nhất vá»›i nhau, Æ°u đãi nhau nhất, dÆ°á»ng nhÆ° hợp tÃnh ngÆ°á»i nhất. Vá» sau má»›i phát hiện ra rằng quan hệ giữa chúng là thù địch nhất, rằng tiá»n công ở trong quan hệ ngược vá»›i lợi nhuáºn của tÆ° bản. Ban đầu, giá trị xem chừng nhÆ° được xác định rất hợp lý: nó do chi phà sản xuất của váºt phẩm và công dụng xã há»™i của váºt phẩm xác định. Vá» sau má»›i phát hiện ra rằng giá trị được xác định má»™t cách hoà n toà n ngẫu nhiên, nó chẳng có quan hệ gì vá»›i chi phà sản xuất cÅ©ng nhÆ° vá»›i công dụng xã há»™i cả. Số lượng tiá»n công lúc đầu được xác định nhÆ° là kết quả của sá»± thoả thuáºn tá»± do giữa công nhân tá»± do và nhà tÆ° bản tá»± do. Vá» sau má»›i phát hiện ra rằng công nhân buá»™c phải đồng ý tiá»n công mà nhà tÆ° bản quy định, còn nhà tÆ° bản buá»™c phải duy trì tiá»n công ở mức thấp nhất có thể được. Cưỡng bức đã thay thế cho tá»± do của hai bên ký giao kèo. Tình hình cÅ©ng nhÆ° váºy trong thÆ°Æ¡ng nghiệp và trong tất cả các quan hệ kinh tế khác. Có khi bản thân các nhà kinh tế há»c cÅ©ng cảm thấy những mâu thuẫn đó, và việc vạch ra những mâu thuẫn đó trở thà nh ná»™i dung chủ yếu của cuá»™c đấu tranh giữa há» vá»›i nhau. NhÆ°ng trong trÆ°á»ng hợp những mâu thuẫn ấy được các nhà kinh tế há»c nháºn thức được bằng cách nà y hay cách khác thì bản thân há» cÅ©ng công kÃch chế Ä‘á»™ tÆ° hữu biểu hiện dÆ°á»›i má»™t hình thức riêng biệt nà o đó và công kÃch những hình thức riêng biệt đó của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu là đã nguỵ tạo tiá»n công vốn và hợp lý (hợp lý theo quan niệm của há»), giá trị vốn là hợp lý, thÆ°Æ¡ng nghiệp vốn là hợp lý. Chẳng hạn, có khi Adam Smith công kÃch các nhà tÆ° bản, Destutt de Tracy công kÃch các chủ ngân hà ng, Simonde de Sismondi công kÃch chế Ä‘á»™ công xưởng, Ricardo công kÃch chế Ä‘á»™ sở hữu ruá»™ng đất, hầu hết các nhà kinh tế há»c cáºn đại Ä‘á»u công kÃch các nhà tÆ° bản phi công nghiệp, mà thông qua những nhà tÆ° bản nà y, tÆ° hữu chỉ thể hiện vá»›i tÆ° cách là ngÆ°á»i tiêu dùng.
Cho nên các nhà kinh tế há»c có khi bảo vệ má»™t cách ngoại lệ cái bá» ngoà i hợp tÃnh ngÆ°á»i của những quan hệ kinh tế - nhất là khi há» công kÃch má»™t sá»± lạm dụng riêng biệt nà o đó - nhÆ°ng thÆ°á»ng thÆ°á»ng há» nắm lấy những quan hệ ấy chÃnh là từ mặt khác nhau rõ rệt của chúng vá»›i tÃnh ngÆ°á»i, từ ý nghÄ©a kinh tế chặt chẽ của chúng. Không tá»± giác vá» mâu thuẫn đó và ngả nghiêng hết bên nà y đến bên kia, há» không thoát khá»i mâu thuẫn đó.
Proudhon vÄ©nh viá»…n chấm dứt tình trạng không tá»± giác đó. Ông đối xá» má»™t cách nghiêm chỉnh vá»›i cái bá» ngoà i hợp tÃnh ngÆ°á»i của những quan hệ kinh tế và đem đối láºp nó má»™t cách dứt khoát vá»›i hiện thá»±c phản nhân tÃnh của những quan hệ kinh tế. Ông buá»™c những quan hệ ấy phải, trong hiện thá»±c, phù hợp vá»›i quan niệm của chúng vá» bản thân mình, hay nói cho đúng hÆ¡n, ông buá»™c những quan hệ ấy phải từ bá» cái quan niệm đó vá» bản thân chúng và thừa nháºn rằng chúng thá»±c sá»± trái vá»›i tÃnh ngÆ°á»i. Vì váºy, Proudhon mô tả má»™t cách hết sức thấu triệt không phải má»™t hình thức cá biệt nà o đó của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu nhÆ° các nhà kinh tế há»c khác đã là m, mà mô tả toà n bá»™ chế Ä‘á»™ tÆ° hữu thà nh nhân tố ngụy tạo mối quan hệ kinh tế. Ông đã là m tất cả những Ä‘iá»u mà việc phê phán khoa kinh tế chÃnh trị có thể là m được mà vẫn đứng trên quan Ä‘iểm kinh tế chÃnh trị.
DÄ© nhiên là ông Edgar, ngÆ°á»i muốn nói lên đặc trÆ°ng của quan Ä‘iểm của tác phẩm "Tà i sản là gì?" không mảy may bà n đến khoa kinh tế chÃnh trị, cÅ©ng không mảy may bà n đến đặc Ä‘iểm vốn có của tác phẩm của Proudhon, cái đặc Ä‘iểm biểu hiện ra chÃnh là ở chá»— vấn Ä‘á» thá»±c chất của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu được đặt ra ở đấy nhÆ° má»™t vấn Ä‘á» cÆ¡ bản của khoa kinh tế chÃnh trị và luáºt há»c. Sá»± phê phán có tÃnh phê phán coi tất cả những Ä‘iá»u đó Ä‘á»u là hiển nhiên rồi. Bằng cách phủ định chế Ä‘á»™ tÆ° hữu - sá»± phê phán nói - Proudhon chẳng phát hiện được cái gì má»›i cả. Ông chỉ tiết lá»™ cái bà máºt mà sá»± phê phán có tÃnh phê phán lá» tịt Ä‘i mà thôi.
"NhÆ° váºy" - ông Edgar tiếp tục nói ngay sau khi dịch những đặc trÆ°ng - Proudhon đã phát hiện ra má»™t cái tuyệt đối trong lịch sá», má»™t cÆ¡ sở vÄ©nh viá»…n, má»™t vị thần dìu dắt loà i ngÆ°á»i. Vị thần đó là sá»± công bằng"
Tác phẩm của Proudhon viết năm 1840, bằng tiếng Pháp, không đứng trên quan Ä‘iểm của sá»± phát triển của nÆ°á»›c Äức năm 1844 . Äó chÃnh là quan Ä‘iểm của Proudhon mà nhiá»u tác giả Pháp đối láºp hẳn vá»›i ông cÅ©ng đồng tình, nó là má»™t phÆ°Æ¡ng tiện giúp cho sá»± phê phán có tÃnh phê phán có thể dùng má»™t nét bút mà nói lên đặc trÆ°ng của những quan Ä‘iểm trái hẳn nhau. Ngoà i ra, chỉ cần triệt để tuân theo quy luáºt mà bản thân Proudhon nêu lên tức quy luáºt vá» sá»± công bằng được thá»±c hiện thông qua sá»± phủ định bản thân nó, là đủ để thoát khá»i cái tuyệt đối ấy trong lịch sá». Nếu nhÆ° Proudhon không rút ra được kết luáºn triệt để ấy thì đó là do cái tình hình đáng buồn là ông ta sinh ra là ngÆ°á»i Pháp chứ không phải là ngÆ°á»i Äức.
Äối vá»›i ông Edgar thì Proudhon vá»›i cái tuyệt đối của ông trong lịch sá», vá»›i lòng tin của ông và o sá»± công bằng, đã trở thà nh đối tượng thần há»c, và hiện nay sá»± phê phán có tÃnh phê phán, vốn là sá»± phê phán thần há»c ex professo11*, có thể bà n vá» Proudhon để nhân đó mà có khả năng trổ tà i tấn công những "quan niệm tôn giáo".
"Äặc Ä‘iểm của má»—i quan niệm tôn giáo là ở chá»— nó nêu lên thà nh tÃn Ä‘iá»u, cái tình hình trong đó giữa hai mặt đối láºp thì cuối cùng bao giá» cÅ©ng có má»™t mặt trở thà nh mặt chiến thắng và chân lý duy nhất"
Chúng ta sẽ thấy rằng sá»± phê phán có tÃnh phê phán, có tÃnh tôn giáo, nêu lên thà nh tÃn Ä‘iá»u, cái tình hình trong đó giữa hai mặt đối láºp thì cuối cùng sẽ có má»™t mặt, tức "sá»± phê phán" coi là chân lý duy nhất, sẽ chiến thắng mặt đối láºp kia, - tức "quần chúng". Song Proudhon lại coi sá»± công bằng có tÃnh quần chúng là cái tuyệt đối, là vị thần của lịch sá», nên đã mắc má»™t Ä‘iá»u không công bằng hÆ¡n là sá»± phê phán công bằng, kẻ đã giữ lấy cho mình má»™t cách hết sức rõ rà ng vai trò của cái tuyệt đối ấy, của vị thần của lịch sỠấy.
BÃŒNH LUẬN CÓ TÃNH PHÊ PHÃN Sá» 2
"Sá»± thá»±c vá» sá»± khốn cùng, vá» sá»± nghèo khổ là m cho Proudhon rút ra má»™t số luáºn Ä‘iểm phiến diện: ông thấy sá»± thá»±c ấy là má»™t cái gì mâu thuẫn vá»›i bình đẳng và công bằng; ông thấy sá»± thá»±c ấy là vÅ© khà của mình. NhÆ° váºy, đối vá»›i ông, sá»± thá»±c ấy trở thà nh tuyệt đối và hợp lý, còn nhÆ° sá»± thá»±c vá» sá»± tồn tại của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu thì trở thà nh không hợp lý"
Sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức bảo chúng ta rằng Proudhon thấy sá»± thá»±c vá» sá»± nghèo khổ là má»™t cái gì mâu thuẫn vá»›i công bằng, do đó, ông cho rằng sá»± thá»±c ấy là không hợp lý, nhÆ°ng ở đây sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức chÆ°a kịp nghỉ đã vá»™i và ng tuyên bố rằng đối vá»›i Proudhon, sá»± thá»±c ấy trở thà nh tuyệt đối và hợp lý.
Khoa kinh tế chÃnh trị từ trÆ°á»›c đến nay xuất phát từ sá»± già u có mà dÆ°á»ng nhÆ° sá»± váºn Ä‘á»™ng của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu đã Ä‘em lại cho nhân dân, đã Ä‘i đến chá»— biện há»™ cho chế Ä‘á»™ tÆ° hữu. Proudhon xuất phát từ sá»± thá»±c trái ngược bị che giấu má»™t cách nguỵ biện trong khoa kinh tế chÃnh trị, xuất phát từ sá»± thá»±c vá» sá»± nghèo khổ do sá»± váºn Ä‘á»™ng của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu gây ra, đã Ä‘i tá»›i những kết luáºn phủ định chế Ä‘á»™ tÆ° hữu. Sá»± phê phán đầu tiên đối vá»›i chế Ä‘á»™ tÆ° hữu thì dÄ© nhiên là xuất phát từ sá»± thá»±c là bản chất của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu đầy rẫy mâu thuẫn biểu hiện ra dÆ°á»›i hình thức rõ rà ng nhất, nổi báºt nhất và trá»±c tiếp khiến ngÆ°á»i ta căm phẫn nhất, tức là xuất phát từ sá»± thá»±c vá» sá»± bần cùng, nghèo khổ.
"Trái lại, sá»± phê phán Ä‘em gá»™p hai sá»± thá»±c là sá»± nghèo nà n và tà i sản là m má»™t; nó phát hiện mối liên hệ ná»™i tại giữa chúng vá»›i nhau, biến chúng thà nh má»™t chỉnh thể và há»i bản thân cái chỉnh thể đó rằng tiá»n Ä‘á» tồn tại của nó là gì"
Sá»± phê phán cho tá»›i nay vẫn chÆ°a hiểu má»™t tà gì vá» các sá»± thá»±c vá» tà i sản và bần cùng, "trái lại" Ä‘em đối láºp sá»± việc mà nó chỉ có thể là m được trong tưởng tượng của bản thân nó vá»›i sá»± việc thá»±c tế của Proudhon. Nó Ä‘em gá»™p hai sá»± thá»±c là m má»™t, và biến hai cái thà nh má»™t sá»± thá»±c duy nhất rồi phát hiện ra là có sá»± liên hệ ná»™i tại giữa hai cái. Sá»± phê phán không thể phủ nháºn rằng ngay Proudhon cÅ©ng thừa nháºn có mối liên hệ ná»™i tại giữa hai sá»± thá»±c là sá»± nghèo nà n và tà i sản tÆ° hữu, và chÃnh do có mối liên hệ ná»™i tại đó mà ông yêu cầu xóa bá» tà i sản để tiêu diệt sá»± nghèo nà n. Proudhon tháºm chà còn là m nhiá»u hÆ¡n nữa. Ông chỉ rõ tÆ°á»ng táºn sá»± váºn Ä‘á»™ng của tÆ° bản đã gây ra sá»± khốn cùng nhÆ° thế nà o. Trái lại, sá»± phê phán có tÃnh phê phán không thèm quan tâm đến Ä‘iá»u nhá» nhặt đó. Nó đã phát hiện ra rằng sá»± nghèo nà n và tà i sản tÆ° hữu là hai cái đối láºp nhau, - đấy quả là má»™t sá»± phát hiện khá phổ biến. Nó biến sá»± nghèo nà n và sá»± già u có thà nh má»™t chỉnh thể và "há»i bản thân chỉnh thể ấy rằng tiá»n Ä‘á» tồn tại của nó là gì", má»™t câu há»i thừa vì bản thân sá»± phê phán vừa má»›i sáng tạo ra "bản thân chỉnh thể" ấy, và do đó, bản thân sá»± sáng tạo đó của sá»± phê phán cÅ©ng là tiá»n Ä‘á» của sá»± tồn tại của chỉnh thể ấy.
Há»i "bản thân chỉnh thể" vá» tiá»n Ä‘á» tồn tại của nó, nhÆ° váºy là sá»± phê phán có tÃnh phê phán đã dùng phÆ°Æ¡ng thức thá»±c sá»± thần há»c để tìm những tiá»n đỠấy ở bên ngoà i "chỉnh thể" ấy. TÆ° biện phê phán váºn Ä‘á»™ng bên ngoà i đối tượng mà nó dÆ°á»ng nhÆ° Ä‘ang nghiên cứu. Trong khi toà n bá»™ sá»± đối láºp ấy giữa già u và nghèo không phải là gì khác hÆ¡n là sá»± váºn Ä‘á»™ng của hai mặt của nó, trong khi tiá»n Ä‘á» tồn tại của chỉnh thể nằm trong bản tÃnh của hai mặt ấy thì bản thân sá»± phê phán có tÃnh phê phán lại lẩn tránh không nghiên cứu sá»± váºn Ä‘á»™ng hiện thá»±c hình thà nh chỉnh thể ấy, để tạo cÆ¡ há»™i cho mình nói rằng vá»›i tÆ° cách là sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức, mình cao hÆ¡n cả hai mặt đối láºp ấy, rằng chỉ có hoạt Ä‘á»™ng của mình đã sáng tạo ra "bản thân chỉnh thể", má»›i tiêu diệt được sá»± trừu tượng mà mình sáng tạo ra. Giai cấp vô sản và sá»± già u có là hai mặt đối láºp. Vá»›i tÃnh cách nhÆ° váºy, chúng hợp thà nh má»™t chỉnh thể thống nhất nà o đó. Cả hai Ä‘á»u là sản phẩm của thế giá»›i chế Ä‘á»™ tÆ° hữu. Toà n bá»™ vấn Ä‘á» là ở chá»— má»—i yếu tố trong hai yếu tố đó chiếm má»™t địa vị xác định nhÆ° thế nà o trong sá»± đối láºp. Chỉ tuyên bố rằng chúng là hai mặt của má»™t chỉnh thể thống nhất thì chÆ°a đủ.
Là chế Ä‘á»™ tÆ° hữu, là sá»± già u có, chế Ä‘á»™ tÆ° hữu không thể không duy trì sá»± tồn tại của bản thân nó, do đó cÅ©ng không thể không duy trì sá»± tồn tại của mặt đối láºp của nó là giai cấp vô sản. Äấy là mặt khẳng định của sá»± đối láºp, là chế Ä‘á»™ tÆ° hữu được thoả mãn trong bản thân mình.
Trái lại, vá»›i tÆ° cách là giai cấp vô sản, giai cấp vô sản buá»™c phải thủ tiêu bản thân mình, do đó tiêu diệt cả cái mặt đối láºp của nó - tức là chế Ä‘á»™ tÆ° hữu - Ä‘ang chi phối nó và là m cho nó thà nh giai cấp vô sản. Äấy là mặt phủ định của sá»± đối láºp, là sá»± không yên ổn bên trong bản thân sá»± đối láºp, là chế Ä‘á»™ tÆ° hữu bị tiêu diệt và đang tá»± tiêu diệt.
Giai cấp hữu sản và giai cấp vô sản Ä‘á»u là sá»± tá»± tha hoá của con ngÆ°á»i. NhÆ°ng giai cấp thứ nhất cảm thấy mình được thoả mãn và vững và ng trong sá»± tá»± tha hoá đó, thấy sá»± tha hoá là sá»± chứng minh cho sá»± hùng mạnh của bản thân mình và có được trong đó cái bá» ngoà i của sá»± tồn tại có tÃnh ngÆ°á»i của mình. Còn giai cấp thứ hai thì cảm thấy mình bị huá»· diệt trong sá»± tha hoá đó, thấy trong sá»± tha hoá đó, sá»± bất lá»±c và hiện thá»±c vá» sá»± sinh tồn không có tÃnh ngÆ°á»i của mình. Theo cách nói của Hegel thì giai cấp nà y là sá»± căm phẫn trong tình trạng bị Ä‘Ã y Ä‘oạ đối vá»›i tình trạng đó, má»™t sá»± căm phẫn tất nhiên phải nảy sinh ra trong giai cấp nà y từ mâu thuẫn giữa bản tÃnh ngÆ°á»i của nó vá»›i tình hình sinh hoạt của nó, cái tình hình sinh hoạt phủ định má»™t cách công nhiên, quyết liệt và toà n diện chÃnh bản tÃnh ấy.
NhÆ° váºy, trong phạm vi toà n bá»™ sá»± đối láºp, ngÆ°á»i tÆ° hữu là mặt bảo thủ, ngÆ°á»i vô sản là mặt phá hoại. Từ ngÆ°á»i thứ nhất nảy sinh ra hà nh Ä‘á»™ng nhằm duy trì sá»± đối láºp, từ ngÆ°á»i thứ hai, nảy sinh ra hà nh Ä‘á»™ng nhằm xoá bá» sá»± đối láºp.
Äà nh rằng trong sá»± váºn Ä‘á»™ng kinh tế của mình, chế Ä‘á»™ tÆ° hữu tá»± đẩy mình đến chá»— tiêu diệt bản thân mình, nhÆ°ng nó chỉ là m Ä‘iá»u đó nhá» sá»± phát triển không lệ thuá»™c và o nó, không tá»± giác, trái vá»›i ý chà của nó và do bản tÃnh của bản thân khách thể chi phối; chỉ là m Ä‘iá»u đó nhá» sá»± ra Ä‘á»i của giai cấp vô sản vá»›i tÆ° cách là giai cấp vô sản, nghÄ©a là sá»± khốn cùng đã nháºn thức được sá»± khốn cùng tinh thần và thể xác của mình,là tình trạng phi nhân tÃnh đã nháºn thức đựơc tình trạng phi nhân tÃnh của mình, do đó mà tá»± tiêu diệt mình. Giai cấp vô sản Ä‘ang thi hà nh bản án mà chế Ä‘á»™ tÆ° hữu, trong khi đẻ ra giai cấp vô sản, đã là m ra cho mình, cÅ©ng giống nhÆ° nó Ä‘ang thi hà nh bản án mà lao Ä‘á»™ng là m thuê, trong khi sản xuất ra sá»± già u có cho kẻ khác và sá»± khốn cùng cho bản thân, đã là m ra cho mình. Sau khi thắng lợi, giai cấp vô sản dù sao cÅ©ng không thể nà o trở thà nh mặt tuyệt đối của xã há»™i, vì rằng chỉ có sá»± tiêu diệt và tiêu diệt mặt đối láºp của mình thì nó má»›i già nh được thắng lợi. Vá»›i thắng lợi của giai cấp vô sản, bản thân giai cấp vô sản và mặt đối láºp chi phối nó là chế Ä‘á»™ tÆ° hữu, Ä‘á»u tiêu vong.
Nếu nhÆ° các tác giả xã há»™i chủ nghÄ©a quy vai trò có ý nghÄ©a lịch sá» toà n thế giá»›i đó cho giai cấp vô sản thì tuyệt nhiên không phải vì há» coi ngÆ°á»i vô sản là thần thánh nhÆ° sá»± phê phán có tÃnh phê phán đã là m cho chúng ta tin nhÆ° thế. Trái hẳn lại. Vì trong giai cấp vô sản đã hình thà nh thì việc gạt bá» má»i cái hợp tÃnh ngÆ°á»i, ngay cả đến việc gạt bá» cái bá» ngoà i hợp tÃnh ngÆ°á»i đã được thá»±c hiện trên thá»±c tế; vì trong Ä‘iá»u kiện sinh hoạt của giai cấp vô sản thì má»i Ä‘iá»u kiện sinh hoạt của xã há»™i hiện đại đã đạt tá»›i Ä‘iểm cao nhất của tình trạng phi nhân tÃnh; vì trong giai cấp vô sản thì con ngÆ°á»i mất Ä‘i chÃnh bản thân mình đồng thá»i con ngÆ°á»i không những có ý thức, trên mặt lý luáºn, vá» sá»± mất mát đó mà còn do sá»± bức bách của sá»± bần cùng không tránh khá»i, không che giấu nổi và tuyệt đối không gì chống lại được - của biểu hiện thá»±c tế đó của tÃnh tất yếu - mà trá»±c tiếp buá»™c phải căm phẫn đối vá»›i tình trạng phi nhân tÃnh ấy; vì tất cả những cái đó nên giai cấp vô sản có thể và phải tá»± mình giải phóng mình. Song nếu không tiêu diệt những Ä‘iá»u kiện sinh hoạt của bản thân thì giai cấp vô sản không thể tá»± giải phóng được. Nếu không tiêu diệt má»i Ä‘iá»u kiện sinh hoạt phi nhân tÃnh của xã há»™i hiện đại biểu hiện táºp trung ở tình cảnh của chÃnh nó thì nó không thể tiêu diệt được Ä‘iá»u kiện sinh hoạt của bản thân nó. Nó đã không uổng công trải qua trÆ°á»ng há»c nghiêm khắc nhÆ°ng có tác dụng rèn luyện của lao Ä‘á»™ng. Vấn Ä‘á» không phải ở chá»— hiện nay ngÆ°á»i vô sản nà o đó, tháºm chà toà n bá»™ giai cấp vô sản, coi cái gì là mục Ä‘Ãch của mình. Vấn Ä‘á» là ở chá»— giai cấp vô sản thá»±c ra là gì, và phù hợp vá»›i sá»± tồn tại ấy của bản thân nó, giai cấp vô sản buá»™c phải là m gì vá» mặt lịch sá». Mục Ä‘Ãch của nó và nhiệm vụ lịch sá» của nó được tình hình sinh hoạt của bản thân nó cÅ©ng nhÆ° toà n bá»™ tổ chức của xã há»™i tÆ° sản hiện đại, chỉ ra từ trÆ°á»›c má»™t cách rõ rệt nhất và không thể chối cãi được. Má»™t bá»™ pháºn lá»›n trong giai cấp vô sản Anh và Pháp đã có ý thức vá» nhiệm vụ lịch sá» của mình và không ngừng cố gắng là m cho ý thức đó đạt tá»›i mức hoà n toà n rõ rệt, Ä‘iá»u đó bất tất phải nói đến nhiá»u.
"Sá»± phê phán có tÃnh phê phán†cho rằng mình không cần phải thừa nháºn Ä‘iá»u ấy, vì nó đã tuyên bố rằng nó là nhân tố sáng tạo duy nhất của lịch sá». Những sá»± đối láºp trong lịch sá» Ä‘á»u do nó sinh ra, hà nh Ä‘á»™ng nhằm tiêu diệt những sá»± đối láºp cÅ©ng do nó sinh ra. Vì thế, qua miệng của Edgar, hiện thân của nó, nó Ä‘á»c lá»i tuyên bố nhÆ° sau:
"Có giáo dục và không có giáo dục, có tà i sản và không có tà i sản, những mặt đối láºp đó - nếu không phải là nhằm mục Ä‘Ãch xúc phạm chúng - Ä‘á»u phải được trao hoà n toà n và đầy đủ cho sá»± phê phán"
Có tà i sản và không có tà i sản được tôn sùng má»™t cách siêu hình vá»›i tÆ° cách là những mặt đối láºp có tÃnh phê phán tÆ° biện. Vì váºy chỉ có bà n tay của sá»± phê phán có tÃnh phê phán má»›i có thể đụng đến chúng mà không mắc tá»™i xúc phạm váºt thiêng liêng. Nhà tÆ° bản và công nhân không nên can dá»± và o những mối quan hệ giữa há» vá»›i nhau.
Không thừa nháºn ngay cả đến má»™t ý nghÄ© xa xôi là ngÆ°á»i ta có thể đả kÃch quan Ä‘iểm có tÃnh phê phán của ông vá» các mặt đối láºp, có thể tÆ°á»›c mất tÃnh chất thiêng liêng của váºt thiêng liêng ấy nên ông Edgar đã Ä‘em ý kiến phản đối mà chỉ ông ta má»›i có thể Ä‘Æ°a ra cho chÃnh mình, nhét và o mồm đối thủ của mình.
"Ngoà i những khái niệm đã có nhÆ° tá»± do, bình đẳng", v.v. - kẻ đối thủ tưởng tượng của sá»± phê phán có tÃnh phê phán há»i - "chẳng lẽ còn có thể váºn dụng những khái niệm nà o khác nữa Æ°? Tôi trả lá»i là " (hãy chú ý câu trả lá»i của ông Edgar) "má»™t khi những tÆ° tưởng mà tiếng Hy Lạp và tiếng Latin diá»…n đạt Ä‘á»u táºn cùng thì hai ngôn ngữ ấy láºp tức tiêu vong"
Bây giá» thì thấy rõ tại sao sá»± phê phán có tÃnh phê phán không dùng tiếng Äức để Ä‘Æ°a ra cho chúng ta má»™t tÆ° tưởng thống nhất nà o. Ngôn ngữ diá»…n đạt tÆ° tưởng của nó còn chÆ°a ra Ä‘á»i, mặc dầu ông Reichardt váºn dụng má»™t cách phê phán má»™t số chữ ngoại quốc, ông Faucher váºn dụng má»™t cách phê phán tiếng Anh và ông Edgar váºn dụng má»™t cách phê phán tiếng Pháp đã tiến hà nh nhiá»u công tác để chuẩn bị cho má»™t thứ ngôn ngữ phê phán má»›i.
DỊCH MỘT CÃCH ÄẶC TRƯNG Sá» 2
Proudhon phê phán nói:
"Những ngÆ°á»i canh tác ruá»™ng đất phân chia ruá»™ng đất giữa há» vá»›i nhau. Bình đẳng chỉ thần thánh hoá sá»± chiếm hữu: nhân đó, nó cÅ©ng thần thánh hoá tà i sản"
Ở Proudhon phê phán, sở hữu ruộng đất xuất hiện đúng và o lúc thực hiện việc phân chia ruộng đất. Ở ông ta, sự quá độ từ chiếm hữu sang tà i sản đã được thực hiện nhỠcâu "nhân đó".
Proudhon tháºt nói:
"Việc canh tác ruá»™ng đất là cÆ¡ sở cho sá»± chiếm hữu ruá»™ng đất... Chỉ bảo đảm cho ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng thu lấy thà nh quả lao Ä‘á»™ng của mình mà không đồng thá»i bảo đảm cho anh ta có công cụ sản xuất thì chÆ°a đủ. Äể bảo vệ ngÆ°á»i yếu hÆ¡n khá»i bị kẻ mạnh hÆ¡n xâm phạm... ngÆ°á»i ta cho rằng cần vạch ranh giá»›i cố định giữa những ngÆ°á»i chiếm hữu"
Do đó, "nhân đó", bình đẳng trước hết đã thần thánh hoá sự chiếm hữu.
"Cùng vá»›i sá»± tăng lên của nhân khẩu, lòng tham lam và dục vá»ng của đám di dân cứ má»—i năm má»™t mãnh liệt thêm. Xem ra thì phải tạo ra những chÆ°á»›ng ngại má»›i không thể vượt qua được để hạn chế tham vá»ng của há». Do đó, vì cần có bình đẳng mà ruá»™ng đất đã thà nh ra tà i sản... Không nghi ngá» gì cả, sá»± phân chia ruá»™ng đất chÆ°a bao giỠđồng Ä‘á»u vá» mặt địa lý... tuy váºy nguyên tắc vẫn cứ nhÆ° thế. Bình đẳng trÆ°á»›c kia thần thánh hoá sá»± chiếm hữu thì bây giá» lại thần thánh hoá tà i sản"
Ở Proudhon phê phán,
"những ngÆ°á»i sáng láºp ra tà i sản cổ đại, vì quá Æ° quan tâm đến việc thoả mãn nhu cầu của mình nên đã không nhìn thấy tình hình là quyá»n chuyển nhượng, bán, tặng, được và mất, là tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i quyá»n sở hữu, Ä‘iá»u đó đã xoá bá» sá»± bình đẳng mà từ đó hỠđã xuất phát"
Ở Proudhon tháºt thì ngÆ°á»i sáng láºp ra tà i sản không phải vì quan tâm đến việc thoả mãn nhu cầu của mình nên không nhìn thấy tiến trình phát triển đó của tà i sản. Có Ä‘iá»u là há» không dá»± kiến được Ä‘iá»u đó. NhÆ°ng dù cho há» có dá»± kiến được Ä‘i nữa thì trong trÆ°á»ng hợp ấy, nhu cầu trÆ°á»›c mắt cÅ©ng vẫn chiếm Æ°u thế. Sau nữa, Proudhon tháºt quá Æ° quần chúng hoá nên đã không đối láºp quyá»n chuyển nhượng, bán, v.v., vá»›i "quyá»n sở hữu", nghÄ©a là không đối láºp chủng vá»›i loại. Ông Ä‘em đối láºp "quyá»n thừa kế tà i sản" vá»›i "quyá»n chuyển nhượng, v.v., tà i sản", đấy má»›i là sá»± đối láºp chân chÃnh và má»™t bÆ°á»›c tiến bá»™ chân chÃnh.
BÃŒNH LUẬN CÓ TÃNH PHÊ PHÃN Sá» 3
"Proudhon căn cứ và o cái gì để chứng minh rằng tà i sản là không thể có được? Dù có khó tin đến mấy đi nữa thì cũng là hoà n toà n căn cứ trên cái nguyên tắc bình đẳng ấy!"
Muốn tin Ä‘iá»u đó, ông Edgar chỉ cần suy nghÄ© má»™t chút là đủ. Ông Edgar nên biết rằng ông Bruno Bauer đã coi "tá»± ý thức vô hạn" là cÆ¡ sở của má»i luáºn Ä‘iểm của mình, tháºm chà coi nguyên tắc đó là nguyên tắc sáng tạo của ngay cả phúc âm và phúc âm thì dÆ°á»ng nhÆ° do tÃnh vô ý thức vô hạn của nó mà trá»±c tiếp mâu thuẫn vá»›i tá»± ý thức vô hạn. CÅ©ng váºy, Proudhon coi bình đẳng nhÆ° là nguyên tắc sáng tạo của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu trá»±c tiếp mâu thuẫn vá»›i nó. Nếu ông Ét-ga so sánh má»™t chút bình đẳng của Pháp vá»›i "tá»± ý thức" của Äức thì sẽ phát hiện ra rằng nguyên tắc sau đã diá»…n đạt theo lối Äức, tức là bằng hình thức tÆ° duy trừu tượng, cái mà nguyên tắc thứ nhất diá»…n đạt theo lối Pháp, tức là bằng ngôn ngữ của chÃnh trị và bằng ngôn ngữ của trá»±c quan tÆ° duy. Tá»± ý thức là sá»± bình đẳng của con ngÆ°á»i vá»›i chÃnh mình trong lÄ©nh vá»±c tÆ° duy thuần tuý. Bình đẳng là ý thức của con ngÆ°á»i đối vá»›i chÃnh mình trong lÄ©nh vá»±c thá»±c tiá»…n, nghÄ©a là con ngÆ°á»i có ý thức rằng ngÆ°á»i khác là ngÆ°á»i bình đẳng vá»›i mình, con ngÆ°á»i đối xá» vá»›i ngÆ°á»i khác nhÆ° đối xá» vá»›i ngÆ°á»i bình đẳng vá»›i mình. Bình đẳng là danh từ của nÆ°á»›c Pháp dùng để nói lên sá»± thống nhất của bản chất con ngÆ°á»i, để nói lên ý thức loà i và hà nh vi loà i của con ngÆ°á»i, sá»± đồng nhất thá»±c tế giữa ngÆ°á»i vá»›i nhau, nghÄ©a là để nói lên quan hệ xã há»™i hoặc quan hệ ngÆ°á»i giữa ngÆ°á»i ta vá»›i nhau. Vì váºy, sá»± phê phán có tÃnh phá hoại ở Äức, - mà Feuerbach là đại biểu - trÆ°á»›c khi tiến hà nh nghiên cứu con ngÆ°á»i hiện thá»±c, đã ra sức dùng nguyên tắc tá»± ý thức để loại trừ tất cả cái gì xác định và đang tồn tại, còn sá»± phê phán có tÃnh phá hoại ở Pháp thì đã ra sức dùng nguyên tắc bình đẳng để đạt tá»›i cùng mục Ä‘Ãch ấy.
"Proudhon rất căm phẫn triết há»c, bản thân việc đó không thể là lá»—i tại ông. NhÆ°ng tại sao ông căm phẫn? Theo ông nghÄ©, triết há»c cho tá»›i nay vẫn chÆ°a đủ thá»±c tế, nó được nâng lên táºn trên chÃn tầng mây tÆ° biện thà nh thá» trÆ°á»›c mặt nó, con ngÆ°á»i tá» ra quá Æ° bé nhá». NhÆ°ng tôi nghÄ© rằng triết há»c là siêu thá»±c tế, nghÄ©a là cho tá»›i nay nó không phải là cái gì khác mà là biểu hiện trừu tượng của hiện trạng của sá»± váºt: nó bao giá» cÅ©ng bị chi phối bởi tiá»n Ä‘á» của hiện trạng của sá»± váºt và coi những tiá»n đỠấy là những cái tuyệt đối"
Xét vá» nguồn gốc thì Ä‘á» ra quan Ä‘iểm cho rằng triết há»c là biểu hiện trừu tượng của hiện trạng của sá»± váºt không phải do ông Edgar mà là Feuerbach, ngÆ°á»i đầu tiên đã trình bà y triết há»c là kinh nghiệm tÆ° biện và thần bà và đã chứng minh Ä‘iá»u đó. Song ông Edgar đã biết Ä‘em lại cho quan Ä‘iểm ấy má»™t hình thức biểu hiện Ä‘á»™c đáo và có tÃnh phê phán. NghÄ©a là trong khi Feuerbach rút ra kết luáºn rằng triết há»c phải từ trên thiên quốc tÆ° biện tụt xuống cái vá»±c sâu sá»± bần cùng của loà i ngÆ°á»i thì ông Edgar trái lại dạy chúng ta rằng triết há»c là siêu thá»±c tế. Thá»±c ra, nói cho đúng thì thế nà y: chÃnh vì trÆ°á»›c kia nó là chỉ là biểu hiện siêu nghiệm và trừu tượng của hiện trạng của sá»± váºt, chÃnh do tÃnh siêu nghiệm và tÃnh trừu tượng ấy của nó, do tÃnh Ä‘á»™c láºp có tÃnh chất tưởng tượng của nó vá»›i thế giá»›i, nên triết há»c phải tưởng tượng rằng nó bá» rÆ¡i rất xa dÆ°á»›i nó hiện trạng của sá»± váºt và con ngÆ°á»i hiện thá»±c. Mặt khác, vì triết há»c không Ä‘á»™c láºp thá»±c sá»± vá»›i thế giá»›i, nên nó không thể ra má»™t phán quyết thá»±c sá»± nà o đối vá»›i thế giá»›i, không thể áp dụng má»™t sức phân biệt thá»±c sá»± nà o đối vá»›i thế giá»›i, nghÄ©a là không thể thá»±c tế can thiệp và o tiến trình của sá»± váºt, mà nhiá»u lắm thì cÅ©ng chỉ buá»™c phải bằng lòng vá»›i thá»±c tiá»…n in abstracto12* mà thôi. Triết há»c chỉ là siêu thá»±c tế theo ý nghÄ©a là nó bay lượn cao trên thá»±c tiá»…n. Sá»± phê phán có tÃnh phê phán gá»™p chung toà n nhân loại thà nh má»™t đám quần chúng không có tinh thần sáng tạo, đã chứng minh hết sức rõ rà ng rằng tÆ° duy tÆ° biện coi con ngÆ°á»i hiện thá»±c là vô cùng bé nhá». Triết há»c tÆ° biện cÅ© hoà n toà n nhất trà vá»›i sá»± phê phán ở Ä‘iểm nà y. Chẳng hạn xin xem Ä‘oạn sau đây trong "Triết há»c pháp quyá»n" của Hegel:
"Theo quan Ä‘iểm nhu cầu thì đối tượng cụ thể của quần quan niệm chÃnh là cái mà chúng ta gá»i là con ngÆ°á»i; vì váºy ở đây, - và nói cho đúng ra cÅ©ng chỉ ở đây, - vấn Ä‘á» là con ngÆ°á»i xét theo ý nghÄ©a đó"7
Trong tất cả má»i trÆ°á»ng hợp khác, khi nói đến con ngÆ°á»i, các nhà triết há»c tÆ° biện không chỉ cái cụ thể, mà chỉ cái trừu tượng tức ý niệm, tinh thần, v.v.. Còn vá» những và dụ nổi báºt nói rõ triết há»c biểu hiện hiện trạng của sá»± váºt nhÆ° thế nà o thì ông Faucher đã cung cấp cho chúng ta khi ông mô tả hiện trạng thá»±c sá»± của Anh và ông Edgar đã cung cấp cho chúng ta khi ông mô tả hiện trạng thá»±c sá»± của tiếng Pháp.
"NhÆ° váºy Proudhon cÅ©ng rất thá»±c tế: sau khi phát hiện ra rằng khái niệm bình đẳng là căn cứ để chứng minh tà i sản, ông liá»n xuất phát từ khái niệm ấy để phản đối tà i sản"
Ở đây, Proudhon là m giống nhÆ° các nhà phê phán nÆ°á»›c Äức, là những ngÆ°á»i xuất phát từ quan niệm ngÆ°á»i, - há» phát hiện rằng quan niệm nà y dùng là m căn cứ để chứng minh sá»± tồn tại của thần, - chÃnh là để bác bá» sá»± tồn tại của thần.
"Nếu kết quả của nguyên tắc bình đẳng mạnh hơn bản thân sự bình đẳng thì là m thế nà o mà Proudhon lại muốn giúp đỡ nguyên tắc ấy đạt được sức mạnh bất ngỠnhư thế?"
Theo ý kiến của ông Bruno Bauer, tá»± ý thức là cÆ¡ sở của má»i quan niệm tôn giáo. Theo ý kiến ông ta, nó cÅ©ng cấu thà nh nguyên tắc sáng tạo của Phúc âm. Váºy thì tại sao trong thá»±c tế, ở đây, kết quả của nguyên tắc tá»± ý thức lại mạnh hÆ¡n bản thân tá»± ý thức? Trả lá»i theo tinh thần Äức thuần tuý thì đó là vì tá»± ý thức tuy là nguyên tắc sáng tạo của những quan niệm tôn giáo, nhÆ°ng nó chỉ là nhÆ° thế khi nó lấy tÆ° cách là tá»± ý thức đã thoát khá»i bản thân, tá»± mâu thuẫn vá»›i mình, tách khá»i mình và tha hoá. Vì váºy, tá»± ý thức đã đạt tá»›i bản thân, đã hiểu được bản thân, đã nháºn thức được bản chất của mình thì chi phối được những sản váºt của sá»± tá»± tha hoá của mình, Proudhon cÅ©ng hoà n toà n ở trong tình trạng nhÆ° váºy, - Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên có chá»— khác là ông nói tiếng Pháp, chúng ta nói tiếng Äức, do đó ông diá»…n đạt theo lối Pháp cái mà chúng ta diá»…n đạt theo lối Äức.
Proudhon tá»± đặt ra vấn Ä‘á»: vá»›i tÆ° cách là nguyên tắc sáng tạo của lý tÃnh, bình đẳng là cÆ¡ sở cấu thà nh tà i sản; và vá»›i tÆ° cách là căn cứ lý tÃnh cuối cùng, bình đẳng là cÆ¡ sở của má»i luáºn cứ chứng minh cho tà i sản, váºy thì tại sao nó vẫn không tồn tại mà trái lại, sá»± phủ định của nó, tức tà i sản tÆ° hữu, lại tồn tại? Cho nên Proudhon tiến hà nh nghiên cứu bản thân sá»± kiện tà i sản. Ông chứng minh rằng "trên thá»±c tế, tà i sản coi nhÆ° chế Ä‘á»™ và nguyên tắc, là không thể có được" (tr.34) nghÄ©a là bản thân nó tá»± mâu thuẫn vá»›i nó và đang tá»± tiêu diệt ở tất cả các mặt; rằng nói theo lối Äức, nó là sá»± tồn tại hiện có của bình đẳng tá»± tách khá»i bản thân, tá»± mâu thuẫn vá»›i bản thân và tá»± tha hoá. CÅ©ng nhÆ° sá»± nháºn thức đối vá»›i sá»± tha hoá đó, hiện trạng của sá»± váºt ở nÆ°á»›c Pháp có đầy đủ lý do chỉ rõ cho Proudhon thấy tÃnh tất nhiên của sá»± xoá bá» thá»±c sá»± sá»± tha hoá.
Trong khi phủ định tà i sản tÆ° hữu, Proudhon đồng thá»i cÅ©ng cảm thấy cần biện há»™ vá» mặt lịch sá» cho sá»± tồn tại của tà i sản tÆ° hữu. Giống nhÆ° má»i cuá»™c thà nghiệm ban đầu thuá»™c loại nà y, luáºn Ä‘iểm của ông cÅ©ng mang tÃnh chất thá»±c dụng, nghÄ©a là ông giả định rằng các thế hệ trÆ°á»›c kia Ä‘á»u ra sức thể hiện má»™t cách hoà n toà n tá»± giác và có suy nghÄ© chÃn chắn tÆ° tưởng bình đẳng mà ông coi là sá»± thể hiện chân thá»±c của bản chất loà i ngÆ°á»i thà nh các chế Ä‘á»™ của há».
"Chúng ta đã nhắc Ä‘i nhắc lại rằng... Proudhon sáng tác vì lợi Ãch của ngÆ°á»i vô sản"
Äúng thế, không phải lợi Ãch của sá»± phê phán tá»± mãn tá»± túc, không phải lợi Ãch trừu tượng và giả tạo mà là lợi Ãch hiện thá»±c, có tÃnh chất lịch sá», của quần chúng, má»™t thứ lợi Ãch Ä‘i xa hÆ¡n sá»± phê phán giản Ä‘Æ¡n, má»™t thứ lợi Ãch Ä‘Æ°a tá»›i khủng hoảng, đã thúc đẩy Proudhon sáng tác. Proudhon không những viết vì lợi Ãch của ngÆ°á»i vô sản: bản thân ông cÅ©ng là ngÆ°á»i vô sản, là ouvrier13*. Tác phẩm của ông là bản tuyên ngôn khoa há»c của giai cấp vô sản Pháp và do đó có ý nghÄ©a lịch sá» hoà n toà n khác hẳn vá»›i những tác phẩm vụng vá» của bất cứ nhà phê phán có tÃnh phê phán nà o.
"Proudhon viết vì lợi Ãch của những ngÆ°á»i tay trắng. Äối vá»›i ông có và không có là những phạm trù tuyệt đối. Äối vá»›i ông, có là cái quan trá»ng nhất, vì đồng thá»i đối vá»›i con mắt của ông, không có cÅ©ng là đối tượng suy nghÄ© quan trá»ng nhất. Proudhon nghÄ© rằng má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u nên có, nhÆ°ng chỉ nên có nhiá»u bằng ngÆ°á»i khác. Tôi cần nói rằng trong tất cả những cái mà tôi có, cái mà tôi cảm thấy thÃch thú là cái chỉ tôi má»›i có, là cái tôi có nhiá»u hÆ¡n ngÆ°á»i khác. Trong Ä‘iá»u kiện bình đẳng thì đối vá»›i tôi, sá»± thá»±c vá» sá»± có cÅ©ng nhÆ° bản thân sá»± bình đẳng cÅ©ng Ä‘á»u không quan hệ gì cả"
Nếu tin theo ông Edgar thì đối vá»›i Proudhon, có và không có là hai phạm trù tuyệt đối. Bất cứ ở đâu, sá»± phê phán có tÃnh phê phán cÅ©ng chỉ nhìn thấy mấy phạm trù. Chẳng hạn, đối vá»›i ông Edgar, có và không có, tiá»n lÆ°Æ¡ng, tiá»n thưởng, túng thiếu và nhu cầu, lao Ä‘á»™ng để thoả mãn nhu cầu, tất cả những cái đó chẳng phải là những cái gì khác mà là những phạm trù.
Nếu xã há»™i chỉ cần được giải thoát khá»i hai phạm trù có và không có thì vì xã há»™i mà "khắc phục" và "tÆ°á»›c bá»" hai phạm trù đó sẽ là má»™t công việc nhẹ nhà ng đến thế nà o đối vá»›i bất cứ nhà biện chứng nà o tháºm chà kém hÆ¡n cả ông Edgar. Ông Edgar coi sá»± "khắc phục" đó là việc nhá» má»n không đáng kể, tháºm chà không coi việc giải thÃch trái vá»›i Proudhon vá» hai phạm trù có và không có thá»±c ra là cái gì, là việc đáng là m nữa. NhÆ°ng vì không có không những chỉ là má»™t phạm trù mà còn là hiện thá»±c bi thảm nhất; vì ở thá»i đại chúng ta, ngÆ°á»i không có gì cÅ©ng là số không; vì anh ta vừa bị tÆ°á»›c Ä‘oạt tÆ° liệu tất yếu cho sá»± sinh tồn nói chung, vừa bị tÆ°á»›c Ä‘oạt trên má»™t mức Ä‘á»™ lá»›n hÆ¡n những tÆ° liệu sinh tồn của con ngÆ°á»i; vì trạng thái không có là trạng thái con ngÆ°á»i hoà n toà n tách rá»i tÃnh váºt thể của anh ta, cho nên Proudhon hoà n toà n đúng khi ông coi không có là đối tượng suy nghÄ© quan trá»ng nhất, và điá»u đó cà ng đúng hÆ¡n vì trÆ°á»›c Proudhon và tất cả các tác giả xã há»™i chủ nghÄ©a nói chung, ngÆ°á»i ta Ãt suy nghÄ© đến đối tượng ấy. Không có là thuyết duy linh tuyệt vá»ng nhất, là tÃnh không hiện thá»±c hoà n toà n nhất của con ngÆ°á»i, là tÃnh hiện thá»±c hoà n toà n nhất của tình trạng phi nhân tÃnh của con ngÆ°á»i, là sá»± có cá»±c kỳ thá»±c tế, nghÄ©a là có đói rét, bệnh táºt, tá»™i ác, tủi nhục, đần Ä‘á»™n và má»i tình trạng phi nhân tÃnh và trái tá»± nhiên. Và má»—i sá»± váºt, do con ngÆ°á»i có ý thức đầy đủ vá» tÃnh quan trá»ng của nó mà lần đầu tiên trở thà nh đối tượng suy nghÄ© thì đối vá»›i nhà nghiên cứu, sẽ là đối tượng đáng suy nghÄ© nhất.
Nguyện vá»ng của Proudhon muốn tiêu diệt sá»± không có và hình thức cÅ© của sá»± có là hoà n toà n đồng nhất vá»›i nguyện vá»ng của ông muốn tiêu diệt quan hệ tha hoá thá»±c tế của con ngÆ°á»i đối vá»›i bản chất váºt thể của mình, muốn tiêu diệt biểu hiện kinh tế chÃnh trị của sá»± tá»± tha hoá của con ngÆ°á»i. NhÆ°ng vì sá»± phê phán của ông đối vá»›i khoa kinh tế chÃnh trị còn bị chi phối bởi tiá»n Ä‘á» của khoa kinh tế chÃnh trị cho nên ở Proudhon, sá»± già nh lại thế giá»›i váºt thể vẫn biểu hiện bằng hình thức chiếm hữu kinh tế chÃnh trị.
Sá»± phê phán có tÃnh phê phán buá»™c Proudhon phải đối láºp không có vá»›i có; trái lại Proudhon lại đối láºp hình thức cÅ© của nó là chế Ä‘á»™ tÆ° hữu vá»›i chiếm hữu. Ông tuyên bố rằng chiếm hữu là "chức năng xã há»™i". Trong chức năng nà y, "lợi Ãch" không nhằm "gạt bá»" ngÆ°á»i khác, mà nhằm sá» dụng và phát huy lá»±c lượng của mình, lá»±c lượng bản chất của mình.
Proudhon chÆ°a thể diá»…n đạt tÆ° tưởng ấy của mình má»™t cách thÃch đáng. "Chiếm hữu bình đẳng" là quan niệm kinh tế chÃnh trị, do đó vẫn còn là biểu hiện tha hoá của má»™t sá»± thá»±c là : váºt thể, vá»›i tÆ° cách là sá»± tồn tại vì con ngÆ°á»i, vá»›i tÆ° cách là sá»± tồn tại váºt thể của con ngÆ°á»i thì đồng thá»i cÅ©ng là sá»± tồn tại hiện có của con ngÆ°á»i vì ngÆ°á»i khác, là quan hệ ngÆ°á»i của anh ta đối vá»›i ngÆ°á»i khác, là quan hệ xã há»™i của ngÆ°á»i đối vá»›i ngÆ°á»i. Trong khuôn khổ của sá»± tha hoá kinh tế chÃnh trị, Proudhon khắc phục sá»± tha hoá kinh tế chÃnh trị.
DỊCH MỘT CÃCH ÄẶC TRƯNG Sá» 3
Proudhon phê phán đã tìm được cho mình má»™t ngÆ°á»i sở hữu có tÃnh phê phán.
"Anh ta tá»± mình thừa nháºn rằng, cái mà ngÆ°á»i là m việc cho anh ta mất Ä‘i là cái mà anh ta chiếm lấy cho mình"
Proudhon quần chúng nói vá»›i ngÆ°á»i sở hữu có tÃnh quần chúng:
"Anh đã là m việc! Chẳng lẽ xÆ°a nay anh không há» cưỡng bức những ngÆ°á»i khác là m việc cho anh hay sao? Vì là m việc cho anh, hỠđã mất Ä‘i cái mà anh đã khéo chiếm là m của mình vì anh không là m việc cho há», tình hình đó đã xảy ra bằng cách nà o nhỉ?"
Proudhon phê phán buá»™c Say phải hiểu "váºt chiếm hữu tá»± nhiên" là "của cải tá»± nhiên" mặc dù để tránh má»i sá»± hiểu nhầm. Say đã tuyên bố hết sức rõ rà ng trong "Tóm tắt" kèm theo cuốn "Khái luáºn vá» kinh tế chÃnh trị" của ông rằng ông hiểu của cải không phải là tà i sản, cÅ©ng không phải là váºt chiếm hữu mà là "tổng số giá trị". DÄ© nhiên là Proudhon phê phán đã cải tạo Say nhÆ° ông Edgar đã cải tạo chÃnh bản thân Proudhon phê phán. Theo Proudhon phê phán, Say Ä‘i từ sá»± thá»±c là ruá»™ng đất dá»… chiếm hữu hÆ¡n không khà và nÆ°á»›c, để "rút ra ngay láºp tức quyá»n biến đồng ruá»™ng thà nh tà i sản". Song Say căn bản không Ä‘i từ sá»± thá»±c là ruá»™ng đất dá»… chiếm hữu hÆ¡n, để rút ra quyá»n sở hữu ruá»™ng đất, trái lại ông nói không chút máºp má» rằng: Những quyá»n của những ngÆ°á»i sở hữu ruá»™ng đất bắt nguồn từ sá»± tÆ°á»›c Ä‘oạt". ("Khái luáºn vá» kinh tế chÃnh trị", bản in lần thứ ba, quyển I, tr. 136, chú thÃch8) Cho nên, theo Say, để xác láºp quyá»n sở hữu ruá»™ng đất thì cần có "sá»± giúp sức của láºp pháp" và của "luáºt thá»±c tại". Proudhon tháºt không buá»™c Say phải Ä‘i từ sá»± thá»±c là ruá»™ng đất dá»… chiếm hữu hÆ¡n, để rút ra "ngay láºp tức" quyá»n sở hữu ruá»™ng đất. Ông chỉ chê trách Say là đã Ä‘em tÃnh khả năng thay thế cho quyá»n và nháºp cục vấn Ä‘á» tÃnh khả năng vá»›i vấn Ä‘á» quyá»n:
"Say coi tÃnh khả năng là quyá»n. NgÆ°á»i ta không há»i tại sao ruá»™ng đất dá»… chiếm hữu hÆ¡n biển và không khÃ; ngÆ°á»i ta muốn biết: con ngÆ°á»i dá»±a và o quyá»n nà o để chiếm lấy của cải ấy là m của mình"
Proudhon phê phán nói tiếp:
"Vá» việc nà y, chỉ còn phải bổ sung thêm má»™t Ä‘iểm: Ä‘i đôi vá»›i việc chiếm hữu má»™t mảnh ruá»™ng đất, ngÆ°á»i ta còn chiếm những yếu tố khác - không khÃ, nÆ°á»›c, lá»a: terra, aqua, aëere et igne interdicti sumus"14*
Proudhon tháºt căn bản không "chỉ" bổ sung thêm Ä‘iểm ấy, trái lại ông nói rằng nhân tiện (en passant) "lÆ°u ý" bạn Ä‘á»c vá» sá»± chiếm hữu không khà và nÆ°á»›c. Ở Proudhon phê phán, công thức của lệnh trục xuất của La Mã bị nhét má»™t cách không tà i nà o hiểu được và o láºp luáºn của ông ta. Ông ta quên không nói rõ "chúng ta" trong lệnh cấm nà y là ai. Còn Proudhon tháºt thì nói vá»›i những ngÆ°á»i không sở hữu rằng:
"Hỡi những ngÆ°á»i vô sản!... Tà i sản loại chúng ta ra khá»i xã há»™i: terra etc. interdicti sumus"
Proudhon phê phán tranh luáºn vá»›i Charles Comte nhÆ° sau:
"Charles Comte cho rằng ngÆ°á»i ta muốn sống thì phải có không khÃ, thức ăn và quần áo. Trong số đó, có những loại nhÆ° không khà và nÆ°á»›c, nghe nói là vô cùng vô táºn nên bao giá» cÅ©ng vẫn là tà i sản công hữu, còn những thứ khác vì số lượng có hạn nên trở thà nh tà i sản tÆ° hữu: NhÆ° váºy là Charles Comte; Ä‘i từ khái niệm hữu hạn và vô hạn đến chứng minh. Có thể là nếu ông coi khái niệm không cần thiết và cần thiết là phạm trù chủ yếu thì ông có thể Ä‘i đến những kết luáºn khác"
Ngây thÆ¡ thay sá»± biện bác đó của Proudhon phê phán! Ông ta Ä‘á» nghị Charles Comte vứt bá» những phạm trù mà Charles Comte dùng là m Ä‘iểm xuất phát trong những chứng minh của mình để Ä‘á»™t nhiên nhảy sang những phạm trù khác, không phải nhằm Ä‘i tá»›i kết luáºn của mình mà nhằm "có thể" Ä‘i tá»›i kết luáºn của Proudhon phê phán.
Proudhon tháºt không Ä‘á» nghị vá»›i Charles Comte nhÆ° váºy. Ông không tìm cách dá»±a vừa chữ "có thể" nà o đó để thanh toán vá»›i Charles Comte: ông Ä‘áºp lại Charles Comte bằng những phạm trù của chÃnh Charles Comte.
Charles Comte - Proudhon nói - xuất phất từ sá»± cần thiết của không khÃ, thức ăn và trong Ä‘iá»u kiện khà háºu nhất định của quần áo, không phải là để sống mà là để không chấm dứt cuá»™c sống. Äể duy trì sá»± sinh tồn của mình, ngÆ°á»i ta do đó (theo Charles Comte) cần thÆ°á»ng xuyên chiếm hữu các loại váºt phẩm. Số lượng những váºt phẩm nà y không ngang nhau.
"Ãnh sáng của thiên thể, không khà và nÆ°á»›c có má»™t số lượng lá»›n đến ná»—i ngÆ°á»i ta không thể tăng hoặc giảm chúng má»™t cách rõ rệt, nên má»—i ngÆ°á»i cần bao nhiêu để thoả mãn nhu cầu của mình thì có thể lấy bấy nhiêu mà tuyệt nhiên không gây thiệt hại gì cho những ngÆ°á»i khác trong việc sá» dụng những váºt phẩm ấy"9
Proudhon lấy những quy định của chÃnh Charles Comte là m Ä‘iểm xuất phát. TrÆ°á»›c hết, ông chứng minh cho Charles Comte thấy rằng ruá»™ng đất cÅ©ng chÃnh là cái cần thiết báºc nhất, cho nên phải để cho má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u có thể sá» dụng nó nhÆ°ng phải trong những giá»›i hạn mà Comte đã vạch ra: "tuyệt nhiên không gây thiệt hại cho những ngÆ°á»i khác trong việc sá» dụng nó". Äã nhÆ° váºy thì sao ruá»™ng đất lại trở thà nh tà i sản tÆ° hữu? Charles Comte trả lá»i: vì số lượng ruá»™ng đất không phải vô hạn. Song ông ta dÆ°á»ng nhÆ° phải rút ra kết luáºn ngược lại: vì số lượng ruá»™ng đất có hạn nên nó không thể bị chiếm hữu. Chiếm hữu không khà và nÆ°á»›c không gây thiệt hại cho ai cả vì những thứ đó bao giá» cÅ©ng thừa thãi, vì số lượng chúng là vô hạn. Trái lại, việc chiếm hữu ruá»™ng đất má»™t cách tuỳ ý gây thiệt hại cho ngÆ°á»i khác trong việc sá» dụng ruá»™ng đất chÃnh vì số lượng ruá»™ng đất có hạn. Cho nên việc sá» dụng ruá»™ng đất cần được Ä‘iá»u chỉnh theo lợi Ãch của má»i ngÆ°á»i. PhÆ°Æ¡ng thức chứng minh của Charles Comte chÃnh đã chứng minh cái trái ngược vá»›i luáºn Ä‘iểm của ông
"Charles Comte - Proudhon (tức Proudhon phê phán) kết luáºn - xuất phát từ quan Ä‘iểm cho rằng dân tá»™c có thể là ngÆ°á»i sở hữu ruá»™ng đất; song nếu bản thân tà i sản kéo theo nó quyá»n sá» dụng và lạm dụng - jus utendi et abutendi re sua15* - thì cÅ©ng không thể thừa nháºn là dân tá»™c có quyá»n sá» dụng và lạm dụng ruá»™ng đất"
Proudhon tháºt không nói rằng quyá»n sở hữu "kéo theo nó" jus utendi et abutendi. Ông quá Æ° quần chúng hoá, nên không nói đến thứ quyá»n sở hữu sinh ra quyá»n sở hữu. Jus utendi et abutendi re sua chÃnh là bản thân quyá»n sở hữu. Vì thế, Proudhon phủ nháºn thẳng thừng quyá»n sở hữu của nhân dân đối vá»›i lãnh thổ của mình. Äối vá»›i những ai cho rằng đấy là nói phóng đại, ông bác lại rằng trong má»i thá»i đại, từ quyá»n sở hữu dân tá»™c tưởng tượng ấy, ngÆ°á»i ta đã rút ra những cái nhÆ° quyá»n bá chủ, thuế khoá, Ä‘á»™c quyá»n vua chúa, tạp dịch, v.v.
Proudhon tháºt phát triển ý kiến sau đây để phản đối Charles Comte: Comte muốn chứng minh tà i sản ra Ä‘á»i nhÆ° thế nà o, nhÆ°ng ông bắt đầu từ chá»— Ä‘Æ°a ngay dân tá»™c vá»›i tÆ° cách là ngÆ°á»i sở hữu, ra là m tiá»n Ä‘á», nghÄ©a là ông rÆ¡i và o cái petitio principii16*. Ông bắt nhà nÆ°á»›c bán ruá»™ng đất, ông bắt chủ xà nghiệp mua ruá»™ng đất ấy, nghÄ©a là ông đã lấy sẵn từ trÆ°á»›c bản thân những quan hệ tà i sản mà ông muốn chúng mình là m tiá»n Ä‘á».
Proudhon phê phán đã láºt đổ hệ tháºp phân của nÆ°á»›c Pháp. Ông ta giữ lại đồng franc, nhÆ°ng lại thay đồng centime bằng đồng "kẽm".
"Khi tôi nhượng - Proudhon (Proudhon phê phán) nói thêm - má»™t miếng đất thì không những tôi mất Ä‘i thu hoạch năm nay mà còn tÆ°á»›c Ä‘oạt phúc lợi vÄ©nh viá»…n của con cháu tôi. Ruá»™ng đất có giá trị không phải chỉ hiện nay, nó còn có giá trị tiá»m tà ng và tÆ°Æ¡ng lai"
Proudhon tháºt không nói rằng ruá»™ng đất có giá trị không những ngà y nay mà cả ngà y mai; ông so sánh giá trị trá»n vẹn hiện có vá»›i giá trị tiá»m tà ng sau nà y, tức là giá trị tuỳ thuá»™c và o tà i lợi dụng mảnh đất của mình. Ông nói:
"Các anh Ä‘em phá huá»· hoặc Ä‘em bán mảnh đất của anh thì cÅ©ng váºy thôi. Các anh không những sẽ mất má»™t, hai hoặc nhiá»u vụ thu hoạch mà còn sẽ mất Ä‘i tất cả những sản phẩm mà các anh - các anh và con cháu các anh - có thể thu được từ mảnh đất ấy"
Äối vá»›i Proudhon, Ä‘iá»u quan trá»ng không phải là so sánh má»™t vụ thu hoạch vá»›i phúc lợi vÄ©nh viá»…n (số tiá»n thu được nhá» má»™t mảnh đất cÅ©ng có thể trở thà nh "phúc lợi vÄ©nh viá»…n" nhÆ° tÆ° bản) mà là so sánh giá trị hiện có vá»›i giá trị có thể thu được nhá» tiếp tục canh tác ruá»™ng đất ấy.
"Giá trị má»›i - Charles Comte nói - mà tôi Ä‘em lại cho váºt phẩm bằng lao Ä‘á»™ng của tôi là tà i sản của tôi. Proudhon" (Proudhon phê phán) "định láºt đổ luáºn Ä‘iểm ấy nhÆ° sau: Trong trÆ°á»ng hợp đó, má»™t khi ngừng lao Ä‘á»™ng, ngÆ°á»i ta cÅ©ng không còn là ngÆ°á»i sở hữu nữa. Quyá»n sở hữu vá» sản phẩm dù sao cÅ©ng không thể kéo theo nó quyá»n sở hữu vá» những váºt liệu tạo thà nh cÆ¡ sở của sản phẩm"
Proudhon tháºt nói:
"Hãy cứ cho rằng ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng có thể chiếm hữu sản phẩm lao Ä‘á»™ng của mình; nhÆ°ng tôi không hiểu tại sao quyá»n sở hữu vá» sản phẩm phải kéo theo nó quyá»n sở hữu vá» váºt chất. Phải chăng ngÆ°á»i đánh cá đánh được nhiá»u hÆ¡n so vá»›i những ngÆ°á»i đánh cá khác trên cùng má»™t bá» sông sẽ nhỠđó mà trở thà nh ngÆ°á»i sở hữu khu vá»±c mà anh ta đánh cá? Phải chăng ngÆ°á»i Ä‘i săn đã vì tà i săn bắn mà đạt được quyá»n sở hữu vá» thú rừng của từng vùng? Tình hình cÅ©ng thế đối vá»›i nhà nông. Muốn biến chiếm hữu thà nh tà i sản thì ngoà i lao Ä‘á»™ng đã tiêu phÃ, còn cần phải có má»™t Ä‘iá»u kiện khác; nếu không, má»™t khi ngÆ°á»i ta không còn là ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng nữa thì ngÆ°á»i ta cÅ©ng láºp tức không còn là ngÆ°á»i sở hữu nữa"
Cessante causa, cessat effectus17*. Nếu ngÆ°á»i sở hữu chỉ vá»›i tÆ° cách ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng má»›i là ngÆ°á»i sở hữu thì má»™t khi anh ta không còn là ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng nữa, anh ta cÅ©ng láºp tức không còn là ngÆ°á»i sở hữu nữa.
"Vì váºy, theo pháp luáºt, tà i sản là do thá»i hạn hiệu lá»±c tạo ra; lao Ä‘á»™ng chỉ là dấu hiệu rõ rệt, hà nh vi váºt chất mà sá»± chiếm hữu dá»±a và o để biểu hiện ra.
"Chế Ä‘á»™ chiếm hữu váºt phẩm thông qua lao Ä‘á»™ng - Proudhon nói tiếp - là trái ngược vá»›i pháp luáºt. Nếu những ngÆ°á»i bênh vá»±c chế Ä‘á»™ ấy khẳng định rằng há» dùng chế Ä‘á»™ ấy để giải thÃch pháp luáºt thì há» tá»± mâu thuẫn vá»›i chÃnh há»"
Sau nữa, theo cách nhìn đó, nếu nói, chẳng hạn, việc khai khẩn ruá»™ng đất "sáng tạo ra quyá»n sở hữu đầy đủ vá» ruá»™ng đất ấy" thì láºp luáºn nà y cÅ©ng chẳng phải là cái gì khác mà là petitio principii. Kỳ thá»±c, việc ấy chỉ sáng tạo ra năng lá»±c sản xuất má»›i của váºt chất mà thôi. Còn nhÆ° nói do đó mà cÅ©ng sáng tạo ra quyá»n sở hữu vá» bản thân váºt chất thì đó là điá»u cần phải chứng minh. NgÆ°á»i ta không sáng tạo ra bản thân váºt chất. Ngay cả đến năng lá»±c sản xuất ấy hay năng lá»±c sản xuất nà o đó ra váºt chất cÅ©ng chỉ được con ngÆ°á»i sáng tạo ra vá»›i Ä‘iá»u kiện có sá»± tồn tại từ trÆ°á»›c của bản thân váºt chất.
Proudhon phê phán biến Gracchus Babeuf thà nh chiến sĩ đấu tranh cho tự do, còn ở Proudhon quần chúng thì Babeuf xuất hiện với tư cách là chiến sĩ đấu tranh cho bình đẳng (partisan de l'égalité).
Proudhon phê phán tá»± đảm nhiệm lấy việc quy định nhuáºn bút phải trả cho Homer vá» táºp thÆ¡ "Iliad", nói rằng:
"Nhuáºn bút mà tôi trả cho Homer, phải ngang vá»›i cái mà ông ta cho tôi. NhÆ°ng là m thế nà o mà xác định giá trị của cái mà Homer cho chúng ta?"
Proudhon phê phán quả tháºt quá Æ° coi thÆ°á»ng những Ä‘iá»u nhá» nhặt trong khoa kinh tế chÃnh trị nên không biết rằng giá trị của váºt phẩm và cái mà váºt phẩm ấy Ä‘em lại cho ngÆ°á»i khác là hai sá»± váºt hoà n toà n khác nhau. Proudhon tháºt nói:
"Nhuáºn bút của nhà thÆ¡ phải ngang vá»›i sản phẩm của anh ta, nhÆ°ng giá trị của sản phẩm đó nhÆ° thế nà o?"
Proudhon tháºt nháºn định rằng "Iliad" có giá cả (hoặc giá trị trao đổi, prix) lá»›n vô hạn; còn Proudhon phê phán thì quả quyết rằng nó có giá trị lá»›n vô hạn. Proudhon tháºt so sánh giá trị của "Iliad", tức giá trị theo ý nghÄ©a kinh tế chÃnh trị của nó (valeur intrinsèque), vá»›i giá trị trao đổi của nó (valeur échangeable); còn Proudhon phê phán lại so sánh "giá trị ná»™i tại" của "Iliad" tức giá trị của nó coi là anh hùng ca, vá»›i "giá trị để trao đổi" của nó.
Proudhon tháºt nói:
"Không có má»™t thÆ°á»›c Ä‘o chung cho khen thưởng váºt chất và tà i năng. Vá» mặt nà y, tình cảnh của má»i ngÆ°á»i sản xuất Ä‘á»u nhÆ° nhau. Do đó không thể có bất cứ sá»± so sánh nà o giữa há» vá»›i nhau và bất cứ sá»± phân biệt nà o vá» tà i sản" ("Entre une récompense matérielle et le talent, it n'existe pas de commune mesure; sous ce rapport la condition de tous les producteurs est égale; conséquemment toute comparaison entre eux et toute distinction e fortunes est impossible")
Còn Proudhon phê phán lại nói:
"Tình cảnh tÆ°Æ¡ng đối của những ngÆ°á»i sản xuất là giống nhau. Tà i năng không thể Ä‘o bằng váºt chất... Bất cứ sá»± so sánh nà o giữa những ngÆ°á»i sản xuất vá»›i nhau và bất cứ sá»± phân chia bên ngoà i nà o vá» những ngÆ°á»i sản xuất Ä‘á»u không thể được"
Ở Proudhon phê phán,
"Nhà công tác khoa há»c phải cảm thấy rằng trong xã há»™i, mình là bình đẳng vá»›i tất cả má»i ngÆ°á»i khác, vì tà i năng của anh ta và sá»± minh mẫn của anh ta Ä‘á»u chỉ là sản phẩm của sá»± minh mẫn của xã há»™i"
Không có chá»— nà o Proudhon tháºt nói đến cảm giác của ngÆ°á»i có tà i năng. Ông nói rằng ngÆ°á»i có tà i năng phải hạ xuống trì Ä‘á»™ của xã há»™i. Ông tuyệt nhiên không quả quyết rằng ngÆ°á»i có tà i năng chỉ là sản phẩm của xã há»™i. Trái lại, ông nói:
"NgÆ°á»i có tà i thúc đẩy bản thân mình được rèn luyện thà nh má»™t công cụ hữu Ãch... Trong bản thân anh ta ẩn giấu ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng tá»± do và tÆ° bản xã há»™i đã được tÃch luỹ"
Proudhon phê phán nói tiếp:
"Ngoà i ra, anh ta phải cảm Æ¡n xã há»™i là đã giải thoát anh ta khá»i má»i công việc khác và là m cho anh ta có thể dốc sức và o khoa há»c"
Không có chá»— nà o Proudhon tháºt cần đến sá»± cảm tạ của ngÆ°á»i có tà i. Ông nói:
"Nhà nghệ thuáºt, nhà khoa há»c, nhà thÆ¡ đã nháºn được thù lao công bằng là chÃnh ngay việc xã há»™i cho phép há» chuyên tâm và o khoa há»c và nghệ thuáºt"
Cuối cùng, Proudhon phê phán sáng tạo ra má»™t phép mầu thá»±c sá»±: ông ta buá»™c xã há»™i duy trì má»™t vị "nguyên soái" trong 150 ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, do đó mà duy trì cả má»™t quân Ä‘á»™i. Ở Proudhon tháºt, chÃnh vị "nguyên soái" đó cÅ©ng chẳng to hÆ¡n anh "thợ rèn" (meréchal).
BÃŒNH LUẬN CÓ TÃNH PHÊ PHÃN Sá» 4
"Nếu ông ta (Proudhon) muốn giữ khái niệm tiá»n lÆ°Æ¡ng, nếu ông ta muốn coi xã há»™i là má»™t tổ chức cho chúng ta việc là m và trả thù lao cho chúng ta vá» việc là m đó thì ông ta cà ng không có lý do để coi thá»i gian là thÆ°á»›c Ä‘o thù lao, vì trÆ°á»›c đây không lâu, ông ta đã theo Hugo Grotius Ä‘Æ°a ra tÆ° tưởng cho rằng: vá» mặt tầm quan trá»ng của sá»± váºt thì thá»i gian không quan hệ gì"
Ở đây chúng ta thấy má»™t Ä‘iểm duy nhất là sá»± phê phán có tÃnh phê phán tìm cách giải quyết nhiệm vụ của mình và chứng minh vá»›i Proudhon rằng ông xuất phát từ quan Ä‘iểm kinh tế chÃnh trị để phản đối má»™t cách không đúng khoa kinh tế chÃnh trị. NhÆ°ng cÅ©ng chÃnh ở đây, sá»± phê phán đã thá»±c sá»± là m nhục mình má»™t cách có tÃnh chất phê phán.
Cùng vá»›i Hugo Grotius, Proudhon đã phát triển tÆ° tưởng cho rằng thá»i hạn hiệu lá»±c không thể coi là căn cứ để biến chiếm hữu thà nh tà i sản, biến má»™t "nguyên tắc pháp luáºt" nà y thà nh má»™t "nguyên tắc pháp luáºt" khác, cÅ©ng giống nhÆ° thá»i gian không thể biến cái chân lý: tổng của ba góc trong của má»™t tam giác bằng hai góc vuông, thà nh má»™t chân lý khác: tổng của ba góc trong của má»™t tam giác bằng ba góc vuông.
"Các anh không bao giá» có thể - Proudhon thét lên - để cho thá»i gian, - là cái bản thân chẳng sáng tạo gì hết, chẳng cải biến gì hết, chẳng đổi má»›i gì hết - biến con ngÆ°á»i sá» dụng má»™t váºt phẩm nà o đó thà nh ngÆ°á»i sở hữu váºt phẩm ấy"
Ông Edgar liá»n suy luáºn rằng vì Proudhon nói thá»i gian không thể biến má»™t nguyên tắc pháp luáºt nà y thà nh má»™t nguyên tắc pháp luáºt khác, hÆ¡n nữa nó căn bản không thể tá»± nó cải biến hoặc đổi má»›i bất cứ cái gì, nên ông ta đã tá» ra thuá»· chung bất nhất khi coi thá»i gian lao Ä‘á»™ng là thÆ°á»›c Ä‘o giá trị của sản phẩm lao Ä‘á»™ng vá» mặt kinh tế chÃnh trị há»c. Ông Edgar sở dÄ© có thể nghÄ© ra được ý kiến phê phán có tÃnh phê phán đó là vì ông ta đã dịch từ "valeur"18* thà nh "Geltung"19* do đó có thể dùng từ đó theo cùng má»™t nghÄ©a, khi mà chá»— nà y thì nói vỠý nghÄ©a của nguyên tắc pháp luáºt, chá»— kia lại nói vá» giá trị thÆ°Æ¡ng nghiệp của sản phẩm lao Ä‘á»™ng. Ông ta sở dÄ© là m được Ä‘iá»u đó là vì ông coi sá»± kéo dà i trống rá»—ng của thá»i gian vá»›i thá»i gian lao Ä‘á»™ng có ná»™i dung đầy đủ là nhÆ° nhau. Giả thá» Proudhon nói rằng thá»i gian không thể biến nhặng thà nh voi thì sá»± phê phán có tÃnh phê phán cÅ©ng có thể suy luáºn rằng nhÆ° váºy Proudhon chẳng có lý do gì để coi thá»i gian lao Ä‘á»™ng là thÆ°á»›c Ä‘o tiá»n lÆ°Æ¡ng.
Thá»i gian lao Ä‘á»™ng cần hao phà để sản xuất ra má»™t váºt phẩm nà o đó thuá»™c vá» chi phà sản xuất ra váºt phẩm ấy, chi phà sản xuất ra má»™t váºt phẩm nà o đó cÅ©ng có nghÄ©a là nó giá bao nhiêu, tức nó có thể bán được bao nhiêu nếu không tÃnh đến ảnh hưởng của cạnh tranh - đó là điá»u mà ngay cả sá»± phê phán có tÃnh phê phán cÅ©ng không thể không hiểu. Ngoà i thá»i gian lao Ä‘á»™ng và tÆ° liệu lao Ä‘á»™ng, các nhà kinh tế há»c còn tÃnh cả địa tô của ngÆ°á»i sở hữu ruá»™ng đất và lợi tức cùng lợi nhuáºn của nhà tÆ° bản và o chi phà sản xuất. Ở Proudhon, địa tô, lợi tức và lợi nhuáºn Ä‘á»u mất Ä‘i vì ở ông, tà i sản tÆ° hữu đã mất Ä‘i. Do đó chỉ còn lại thá»i gian lao Ä‘á»™ng và chi phà ứng trÆ°á»›c. Coi thá»i gian lao Ä‘á»™ng, tức sá»± tồn tại hiện có trá»±c tiếp của hoạt Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i vá»›i tÃnh cách hoạt Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i, là thÆ°á»›c Ä‘o để Ä‘o tiá»n lÆ°Æ¡ng và quy định giá trị sản phẩm, Proudhon là m cho con ngÆ°á»i trở thà nh nhân tố quyết định; còn nhÆ° trong khoa kinh tế chÃnh trị cÅ©, nhân tố quyết định là lá»±c lượng váºt chất của tÆ° bản và của sở hữu ruá»™ng đất, nghÄ©a là Proudhon đã khôi phục quyá»n của con ngÆ°á»i, có Ä‘iá»u là vẫn còn khôi phục dÆ°á»›i hình thức kinh tế chÃnh trị, do đó dÆ°á»›i hình thức mâu thuẫn. Cách ông xuất phát từ quan Ä‘iểm kinh tế chÃnh trị là đúng đến mức nà o, Ä‘iá»u đó có thể thấy ở chá»— ngÆ°á»i sáng láºp ra khoa kinh tế má»›i, là Adam Smith, đã phát triển, ngay trong mấy trang đầu của tác phẩm của mình nhan Ä‘á» "Nghiên cứu vá» bản chất và nguyên nhân của sá»± già u có của các dân tá»™c"10, má»™t tÆ° tưởng cho rằng trÆ°á»›c khi chế Ä‘á»™ tÆ° hữu được xác láºp, nghÄ©a là trong Ä‘iá»u kiện không có tà i sản tÆ° hữu, thá»i gian lao Ä‘á»™ng đã là thÆ°á»›c Ä‘o của tiá»n lÆ°Æ¡ng và của giá trị sản phẩm lao Ä‘á»™ng còn chÆ°a tách biệt vá»›i tiá»n lÆ°Æ¡ng.
Tuy nhiên, hãy cứ cho rằng sá»± phê phán có tÃnh phê phán tạm thá»i giả định rằng Proudhon không xuất phát từ tiá»n Ä‘á» lÆ°Æ¡ng. Chẳng lẽ nó cho rằng có lúc nà o đó, thá»i gian cần thiết để sản xuất ra má»™t váºt phẩm nà o đó sẽ không thà nh nhân tố bản chất của "tÃnh quan trá»ng" của váºt phẩm ấy hay sao? Chẳng lẽ nó cho rằng thá»i gian Ä‘ang mất giá trị của mình Ä‘i hay sao?
Trong lÄ©nh vá»±c sản xuất váºt chất trá»±c tiếp thì vá» bản chất, việc giải quyết vấn Ä‘á» có nên sản xuất má»™t váºt phẩm nà o đó hay không, tức việc giải quyết vấn Ä‘á» giá trị của váºt phẩm, là tuỳ thuá»™c và o thá»i gian lao Ä‘á»™ng cần thiết để sản xuất ra váºt phẩm ấy. Vì xã há»™i có thá»i gian hay không để phát triển thá»±c sá»± con ngÆ°á»i là tuỳ thuá»™c và o thá»i gian ấy.
Ngay cả lÄ©nh vá»±c sản xuất tinh thần thì cÅ©ng thế, vì nếu muốn hà nh Ä‘á»™ng hợp lý, há chẳng phải là khi xác định quy mô, tÃnh chất và kế hoạch của tác phẩm tinh thần đó, không cần chú ý đến thá»i gian cần thiết để sản xuất ra nó hay sao? Nếu không, Ãt ra tôi cÅ©ng sa và o nguy cÆ¡ là sá»± váºt tồn tại trong tÆ° tưởng của tôi không bao giá» trở thà nh sá»± váºt hiện thá»±c, do đó nó chỉ có thể có giá trị của sá»± váºt tưởng tượng, nghÄ©a là chỉ có giá trị tưởng tượng mà thôi.
Sá»± phê phán đối vá»›i khoa kinh tế chÃnh trị tiến hà nh theo quan Ä‘iểm kinh tế chÃnh trị thừa nháºn tất cả má»i quy định bản chất của hoạt Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i, nhÆ°ng chỉ trong hình thức tha hoá và tách ra ngoà i. Chẳng hạn, ở đây nó biến ý nghÄ©a của thá»i gian đối vá»›i lao Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i thà nh ý nghÄ©a của thá»i gian đối vá»›i tiá»n lÆ°Æ¡ng, đối vá»›i lao Ä‘á»™ng là m thuê. Ông Edgar nói tiếp:
"Muốn buá»™c ngÆ°á»i có tà i năng tiếp nháºn thÆ°á»›c Ä‘o nói trên, Proudhon đã lạm dụng khái niệm giao dịch tá»± do và quả quyết rằng xã há»™i và những thà nh viên cá biệt của nó vốn có quyá»n vứt bá» tác phẩm của ngÆ°á»i có tà i năng"
Ở những ngÆ°á»i theo Fourier và Saint-Simon, ngÆ°á»i có tà i năng tiếp tục đứng hai chân trên miếng đất của khoa kinh tế chÃnh trị đã Ä‘Æ°a ra yêu cầu quá cao vá» nhuáºn bút và lấy cái ảo tưởng của mình cho rằng mình là của báu vô giá, là m thÆ°á»›c Ä‘o để xác định giá trị trao đổi của tác phẩm của mình. Äối vá»›i những âm mÆ°u đó của ngÆ°á»i có tà i, Proudhon đã trả lá»i giống nhÆ° khoa kinh tế chÃnh trị đã trả lá»i bất cứ tham vá»ng nà o hòng nâng giá cả vượt xa cái gá»i là giá cả tá»± nhiên, tức chi phà sản xuất ra váºt phẩm: bằng cách chỉ ra giao dịch tá»± do. Äồng thá»i, ông không há» lạm dụng quan hệ ấy theo nghÄ©a kinh tế chÃnh trị há»c, trái lại ông coi cái mà các nhà kinh tế há»c coi chỉ là hữu danh vô thá»±c và hão huyá»n tức tá»± do của hai bên ký giao kèo, là má»™t cái gì hiện thá»±c.
DỊCH MỘT CÃCH ÄẶC TRƯNG Sá» 4
Proudhon phê phán đã cải tạo những ngÆ°á»i vô sản Pháp cÅ©ng nhÆ° giai cấp tÆ° sản Pháp do đó cuối cùng đã cải tạo xã há»™i Pháp.
Ông ta không nháºn rằng những ngÆ°á»i vô sản Pháp là có "lá»±c lượng", còn Proudhon tháºt thì trách há» thiếu đạo đức (vertu). Ông ta biến sá»± thà nh thạo của há» trong công tác thà nh sá»± thà nh thạo chÆ°a chắc chắn - "các anh có thể là nhanh nhẹn trong công tác" - còn Proudhon tháºt thì thừa nháºn vô Ä‘iá»u kiện sá»± nhanh nhẹn của há» trong công tác ("prompts au travail vous êtes" etc.). Ông ta biến ngÆ°á»i tÆ° sản Pháp thà nh anh thị dân ngu xuẩn, trong khi đó Proudhon tháºt đối chiếu nhà tÆ° sản ti tiện (bourgeois ignobles) vá»›i nhà tÆ° sản "cao quý" bị bôi nhá» (nobles flétris). Ông ta biến ngÆ°á»i tÆ° sản từ chá»— là kẻ thị dân "giữ đạo trung dung" (bourgeois juste-milieu) thà nh ra những ngÆ°á»i "thị dân lÆ°Æ¡ng thiện của chúng ta", Ä‘iá»u mà giai cấp tÆ° sản Pháp có thể cảm Æ¡n ông ta. Ở đâu mà Proudhon tháºt nói đến "ác ý" của ngÆ°á»i tÆ° sản Pháp ("la malveillance de nos bourgeois") ngà y má»™t phát triển thì ở đấy Proudhon phê phán lại nói má»™t cách hoà n toà n nhất quán đến "sá»± vô tâm của những thị dân của chúng ta" ngà y má»™t tăng lên. Nhà tÆ° sản của Proudhon tháºt không phải là không lo lắng, há» tá»± nói "Äừng sợ! Äừng sợ!". Chỉ có kẻ nà o muốn dá»±a và o lá»i hò hét để xua Ä‘uổi ná»—i sợ và ná»—i lo má»›i nói nhÆ° thế.
Thông qua việc dịch tác phẩm của Proudhon tháºt để sáng tạo ra má»™t Proudhon phê phán, sá»± phê phán có tÃnh phê phán đã chỉ cho quần chúng thấy bản dịch được hoà n thà nh má»™t cách phê phán là nhÆ° thế nà o. Nó chỉ cho chúng ta thấy rằng thế nà o "dịch đúng nhÆ° phải có". Vì thế nó có đủ quyá»n công kÃch những bản dịch tồi của quần chúng:
"Công chúng Äức muốn mua xuất bản phẩm vá»›i giá rẻ mạt, vì váºy nhà xuất bản muốn có bản dịch giá rẻ, ngÆ°á»i dịch không muốn chết đói trong công việc của mình, tháºm chà anh ta không thể tiến hà nh công việc của mình vá»›i thái Ä‘á»™ suy nghÄ© chÃn chắn" (vá»›i tất cả sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức), "vì ngÆ°á»i xuất bản phải xuất bản tác phẩm dịch nhanh hÆ¡n để vượt kẻ cạnh tranh vá»›i mình. HÆ¡n nữa, ngay cả ngÆ°á»i dịch cÅ©ng sợ sá»± cạnh tranh: anh ta lo rằng có ngÆ°á»i dịch khác nháºn hoà n thà nh công việc nhanh hÆ¡n và vá»›i giá rẻ hÆ¡n. Thế là anh ta vá»™i và ng Ä‘á»c bản thảo của mình cho má»™t ngÆ°á»i chép thuê nghèo nà o đó, mà đá»c hết sức nhanh cốt sao cho ngÆ°á»i ấy lÄ©nh lÆ°Æ¡ng theo giá» không vá»› bở. Nếu nhÆ° hôm sau, anh ta có thể Ä‘Æ°a bản thảo cho ngÆ°á»i công nhân sắp chữ luôn luôn thúc giục anh ta, thì may mắn lắm rồi. Huống hồ các tác phẩm dịch trà n ngáºp trên thị trÆ°á»ng sách của chúng ta chỉ là má»™t biểu hiện của sá»± sút kém hiện nay trên văn Ä‘Ã n nÆ°á»›c Äức" v.v. ("Allgemeine Literatur - Zeitung", số VIII, tr. 54).
BÃŒNH LUẬN CÓ TÃNH PHÊ PHÃN Sá» 5
"Trong sá»± chứng minh vá» tÃnh chất không thể có được của tà i sản - sá»± chứng minh mà Proudhon rút ra từ chá»— loà i ngÆ°á»i đặc biệt thiệt hại vì chế Ä‘á»™ lợi tức và lợi nhuáºn và vì sá»± không cân đối giữa sản xuất và tiêu dùng - thiếu mất mặt trái bổ sung cho nó, tức là sá»± chứng minh rằng tà i sản tÆ° hữu là có thể có trong lịch sá»"
Bản năng may mắn khiến cho sá»± phê phán có tÃnh phê phán quyết định không nghiên cứu sâu những luáºn Ä‘oán của Proudhon vá» chế dá»™ lợi tức và lợi nhuáºn, v.v., nghÄ©a là má»™t số luáºn Ä‘oán quan trá»ng nhất của Proudhon. Vấn Ä‘á» là ở chá»—: không có những tri thức hết sức thá»±c tế vá» vấn Ä‘á» váºn Ä‘á»™ng của chế Ä‘á»™ tÆ° hữu mà lại muốn phê phán Proudhon vá» Ä‘iểm nà y thì hoà n toà n không thể được, dù chỉ là muốn là m ra vẻ phê phán thôi. Sá»± phê phán có tÃnh phê phán tìm cách bù lại sá»± bất lá»±c của mình bằng má»™t nháºn xét cho rằng Proudhon không Ä‘Æ°a ra má»™t sá»± chứng minh vá» tÃnh khả năng lịch sá» của tà i sản tÆ° hữu. Song tại sao sá»± phê phán, là kẻ chẳng Ä‘Æ°a ra được cái gì ngoà i những lá»i nói suông, lại cứ đòi ngÆ°á»i khác cung cấp cho mình hết thảy?
"Proudhon chứng minh tÃnh chất không thể có của tà i sản bằng căn cứ lý luáºn sau: công nhân không thể dùng tiá»n thu được bằng lao Ä‘á»™ng của mình để mua trở lại sản phẩm của mình. Khi chứng minh luáºn Ä‘iểm ấy. Proudhon đã viện đến thá»±c chất của tÆ° bản, nhÆ°ng không Ä‘Æ°a ra những luáºn cứ thấu triệt, tÆ°á»ng táºn. Công nhân không thể mua trở lại sản phẩm của mình vì sản phẩm bao giá» cÅ©ng là sản phẩm xã há»™i, còn bản thân công nhân chẳng phải là gì khác hÆ¡n là má»™t cá nhân được trả công"
Äể thấu triệt cặn kẽ hÆ¡n, - ông Edgar Ä‘i ngược lại suy luáºn của Proudhon, - có lẽ nên nói rằng công nhân không thể mua lại sản phẩm của mình vì anh ta luôn luôn buá»™c phải mua lại nó. Trong định nghÄ©a của mua đã chứa Ä‘á»±ng tÆ° tưởng cho rằng công nhân coi sản phẩm của mình là đối tượng đã tách rá»i bản thân anh ta, đã tha hoá rồi. Tiện đây cÅ©ng nói rằng luáºn cứ thấu triệt cặn kẽ của ông Edgar không giải thÃch thấu triệt cặn kẽ tại sao, vá» phần mình, nhà tÆ° bản -mà bản thân cÅ©ng không phải là gì khác hÆ¡n là má»™t cá nhân, và còn là ngÆ°á»i kiếm được lợi nhuáºn và lợi tức - không những có thể mua lại sản phẩm lao Ä‘á»™ng, mà còn mua được nhiá»u hÆ¡n thế nữa. Muốn giải thÃch Ä‘iá»u đó, ông Edgar sẽ phải giải thÃch quan hệ qua lại của lao Ä‘á»™ng vá»›i tÆ° bản, nghÄ©a là phải viện đến thá»±c chất của tÆ° bản.
Những Ä‘oạn trÃch từ sá»± phê phán nói lên rõ rệt hÆ¡n hết sá»± phê phán có tÃnh phê phán đã lợi dụng nhÆ° thế nà o cái mà nó vừa há»c được của má»™t tác giả nà o đó để sau khi cải biến thà nh cách nói có tÃnh phê phán, liá»n coi ngay cái ấy là phát minh thiên tà i của bản thân mình chống lại chÃnh tác giả đó. Cần biết rằng sá»± phê phán có tÃnh phê phán chÃnh đã lấy của Proudhon luáºn cứ mà dÆ°á»ng nhÆ° Proudhon chÆ°a dùng và ông Edgar hiện Ä‘ang sá» dụng. Proudhon nói:
"Divide et impera...20* Anh tách rá»i những ngÆ°á»i công nhân vá»›i nhau thì rất có thể là tiá»n lÆ°Æ¡ng ngà y trả cho má»—i ngÆ°á»i cá biệt sẽ vượt giá trị của sản phẩm của cá nhân; nhÆ°ng vấn Ä‘á» không phải là ở đấy... Trả thù lao cho tất cả lá»±c lượng cá nhân, nhÆ° thế anh vẫn là chÆ°a trả thù lao cho lá»±c lượng táºp thể"
Proudhon trÆ°á»›c hết chú ý rằng tổng số tiá»n lÆ°Æ¡ng của những công nhân cá biệt ngay trong trÆ°á»ng hợp lao Ä‘á»™ng của má»—i cá nhân được trả thù lao đầy đủ cÅ©ng chÆ°a đủ để trả cho lá»±c lượng táºp thể váºt hoá và o sản phẩm của há»; rằng do đó công nhân lÄ©nh thù lao không phải vá»›i tÆ° cách má»™t bá»™ pháºn của sức lao Ä‘á»™ng táºp thể [gemeinschaftlichen Arbeitskraft]. Ông Edgar xuyên tạc tÆ° tưởng ấy, khẳng định rằng công nhân chẳng phải là gì khác hÆ¡n là ngÆ°á»i cá biệt được trả thù lao. NhÆ° váºy, sá»± phê phán có tÃnh phê phán đã lợi dụng tÆ° tưởng chung của Proudhon để chống lại sá»± phát triển cụ thể hÆ¡n nữa của cÅ©ng má»™t tÆ° tưởng ấy ở chÃnh Proudhon ấy. Nó nắm tÆ° tưởng ấy theo phÆ°Æ¡ng thức phê phán và bá»™c lá»™ cái bà máºt của chủ nghÄ©a xã há»™i có tÃnh phê phán trong mấy câu nhÆ° sau:
"Công nhân hiện nay chỉ suy nghÄ© vá» bản thân, nghÄ©a là anh ta cho rằng mình chỉ được trả thù lao vá»›i tÆ° cách cá nhân. Không phải ai khác mà chÃnh là bản thân công nhân không tÃnh đến lá»±c lượng vÄ© đại và không gì so sánh được sinh ra từ trong sá»± hợp tác của anh ta vá»›i những lá»±c lượng khác"
Theo ý kiến của sá»± phê phán có tÃnh phê phán thì má»i tai hoạ Ä‘á»u chỉ ở trong "tÆ° duy" của công nhân. Äúng váºy, công nhân Anh và Pháp đã tổ chức ra các Ä‘oà n thể trong đó vấn đỠđược Ä‘em ra trao đổi giữa công nhân vá»›i nhau không chỉ là nhu cầu trá»±c tiếp của há» vá» mặt là công nhân mà còn là nhu cầu trá»±c tiếp của há» vá» mặt là con ngÆ°á»i. Tổ chức ra những Ä‘oà n thể ấy, công nhân đã chứng tá» rằng hỠđã hiểu hết sức sâu sắc và rá»™ng rãi cái lá»±c lượng "vÄ© đại" và "không gì so sánh được" sinh ra từ trong sá»± hợp tác của há». NhÆ°ng những công nhân cá»™ng sản chủ nghÄ©a có tÃnh quần chúng ấy, và dụ những ngÆ°á»i là m công ở các công xưởng Manchester và Lyon, không há» nghÄ© rằng dùng "tÆ° duy thuần tuý", nghÄ©a là chỉ dá»±a và o những nghị luáºn của há», là có thể thoát khá»i bá»n chủ của há» và khá»i địa vị nhục nhã thá»±c tế của bản thân há». Há» rất Ä‘au khổ cảm thấy sá»± khác nhau giữa tồn tại và tÆ° duy, giữa ý thức và đá»i sống. Há» biết rằng tà i sản, tÆ° bản, tiá»n bạc, lao Ä‘á»™ng là m thuê và những cái nhÆ° thế Ä‘á»u hoà n toà n không phải là ảo ảnh trong tưởng tượng, mà là sản phẩm hết sức thá»±c tế, hết sức cụ thể của sá»± tá»± tha hoá của công nhân, rằng vì váºy há» cÅ©ng phải dùng phÆ°Æ¡ng thức thá»±c tế và cụ thể để tiêu diệt chúng để cho con ngÆ°á»i có thể trở thà nh con ngÆ°á»i không những trong tÆ° duy, trong ý thức mà cả trong sá»± tồn tại có tÃnh quần chúng, trong Ä‘á»i sống nữa. Còn sá»± phê phán có tÃnh phê phán thì trái lại, dạy công nhân rằng miá»…n là há» xoá bá» trong tÆ° tưởng cái ý nghÄ© lao Ä‘á»™ng là m thuê, miá»…n là trong tÆ° tưởng há» không còn coi mình là công nhân là m thuê nữa, và dá»±a và o sá»± tưởng tượng ngông cuồng ấy không còn để cho ngÆ°á»i ta trả thù lao cho mình coi là ngÆ°á»i cá biệt nữa, là há» thá»±c sá»± không còn là công nhân là m thuê nữa. Sau đó, vá»›i tÆ° cách là nhà duy tâm tuyệt đối vá»›i tÃnh cách sinh váºt ether; dÄ© nhiên là há» có thể sống bằng ether của tÆ° duy thuần tuý. Sá»± phê phán có tÃnh phê phán dạy công nhân rằng khi nà o há» xoá bỠđược, trong tÆ° tưởng, cái phạm trù tÆ° bản thì há» cÅ©ng trừ bỠđược tÆ° bản hiện thá»±c, khi nà o há» cải biến được trong ý thức của mình, cái "tôi trừu tượng" của mình, gạt bá» má»™t cách khinh bỉ má»i hà nh Ä‘á»™ng thá»±c sá»± cải biến sá»± sinh tồn hiện thá»±c của mình, cải biến Ä‘iá»u kiện hiện thá»±c của sá»± sinh tồn của mình, tức là cải biến cái "tôi" hiện thá»±c của mình coi nhÆ° những hà nh Ä‘á»™ng không có tÃnh phê phán thì há» sẽ thá»±c sá»± biến đổi và chuyển hoá thà nh con ngÆ°á»i hiện thá»±c. Cái "tinh thần" coi hiện thá»±c thá»±c tại chỉ là phạm trù Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên sẽ quy má»i hoạt Ä‘á»™ng và thá»±c tiá»…n của con ngÆ°á»i thà nh quá trình tÆ° duy biện chứng của sá»± phê phán có tÃnh phê phán. Sá»± khác nhau giữa chủ nghÄ©a xã há»™i của nó vá»›i chủ nghÄ©a xã há»™i và chủ nghÄ©a cá»™ng sản của quần chúng cÅ©ng chÃnh là ở đấy.
Sau láºp luáºn hùng vÄ© của mình, ông Edgar dÄ© nhiên phải "từ chối" không cho sá»± phê phán của Proudhon là có "ý thức".
"NhÆ°ng Proudhon cÅ©ng muốn thà nh ngÆ°á»i thá»±c tế". "Ông nghÄ© rằng ông đã nháºn thức được". "Tuy thế" - sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức đắc ý kêu lên - "hiện nay, chúng ta cÅ©ng không thể cho ông ta có sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức". "Chúng ta trÃch dẫn mấy chá»— trong tác phẩm của ông ta để chỉ rõ rằng ông ta rất Ãt suy nghÄ© biết bao đến thái Ä‘á»™ của mình đối vá»›i xã há»™i"
Sau nà y, chúng ta còn phải trÃch dẫn mấy Ä‘oạn trong tác phẩm của sá»± phê phán có tÃnh phê phán (xem "Ngân hà ng của ngÆ°á»i nghèo" và "Nông trang kiểu mẫu") để chỉ rõ rằng ngay cả vá» những quan hệ kinh tế cÆ¡ bản nhất, nó cÅ©ng chÆ°a nháºn thức được, còn nói gì đến suy nghÄ© vá» những quan hệ đó, vì váºy vá»›i sá»± khôn khéo có tÃnh phê phán vốn có, nó cÅ©ng cảm thấy nó có trách nhiệm phân tÃch Proudhon má»™t cách phê phán.
Sau khi sá»± phê phán có tÃnh phê phán, vá»›i tÆ° cách là sá»± yên tÄ©nh của nháºn thức, "đã khuất phục" được tất cả má»i "mặt đối láºp" có tÃnh quần chúng, sau khi nắm lấy toà n bá»™ hiện thá»±c dÆ°á»›i hình thức phạm trù và hoà n toà n má»i hoạt Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i và o trong phép biện chứng tÆ° biện, - sau tất cả những việc là m đó, nó lại sáng tạo lại thế giá»›i từ phép biện chứng tÆ° biện nhÆ° chúng ta sẽ thấy sau nà y. Chẳng nói cÅ©ng rõ, muốn cho khá»i bị "xúc phạm" thì chỉ có thể thông báo cái phép mầu sáng tạo thế giá»›i má»™t cách tÆ° biện - phê phán cho quần chúng ngoại đạo, dÆ°á»›i hình thức những bà máºt. Do đó sá»± phê phán có tÃnh phê phán thể hiện ở Vishnu-Szeliga đã xuất hiện vá»›i tÆ° cách là anh lái buôn những bà máºt11.
Chú thÃch
1* như đồ súc sinh
2* hoạt động thuần tuý
3* nghÄ©a Ä‘en là con váºt Ä‘en, nghÄ©a bóng là con ngoáo á»™p, ngÆ°á»i hoặc váºt mà mình ghét nhất.
4* "Và tôi không bà n đến những lá»i giải thÃch không thể bác bẻ được của những ngÆ°á»i chế tạo ra những biện pháp cải lÆ°Æ¡ng, trong đó má»™t số ngÆ°á»i nà y buá»™c tá»™i sá»± hèn nhát và bất lá»±c của chÃnh quyá»n, má»™t số ngÆ°á»i kia buá»™c tá»™i bá»n âm mÆ°u và những cuá»™c phiến loạn, má»™t số khác buá»™c tá»™i sá»± dốt nát và sá»± hủ hoá phổ biến, là đã gây ra sá»± nghèo khổ phổ biến", v.v.
5* thoạt đầu
6* cuối cùng
7* ý nghĩa
8* "Chế Ä‘á»™ nô lệ được củng cố trong luáºt toà n dân" (quyển I, mục I, Ä‘oạn 4).
9* "sá»± thá»±c của giá»›i váºt chất".
10* "má»™t sá»± thá»±c của Ä‘á»i sống tinh thần, trà tuệ".
11* nhà nghá»
12* dưới hình thức trừu tượng
13* công nhân
14* chúng ta bị cấm lấy ruá»™ng đất, nÆ°á»›c, không khà và lá»a (diá»…n giải má»™t công thức của lệnh trục xuất của La Mã thá»i cổ).
15* quyá»n sá» dụng và lạm dụng tà i sản của mình
16* má»™t loạt sai lầm vá» logic biểu hiện ở chá»— khi chứng minh má»™t luáºn Ä‘iểm nà o đó, ngÆ°á»i ta lại dùng những căn cứ lý luáºn chỉ có hiệu lá»±c trong Ä‘iá»u kiện mà luáºn Ä‘iểm Ä‘ang chá» chứng minh ấy là chÃnh xác.
17* Nguyên nhân mất đi thì kết quả cũng mất theo.
18* "giá trị"
19* "tầm quan trá»ng, ý nghÄ©a"
20* Chia để trị
1 Trong mục nà y, Engels phân tÃch và trÃch dẫn bà i bình luáºn của E. Bauer đăng trên "Allgemeine Literatur-Zeitung" số 5 (tháng TÆ° 1844) vá» cuốn: Flora Tristan. "L' Union ouvrière". Paris, 1843 ("Há»™i liên hiệp công nhân " của Flora Tristan xuất bản ở Paris năm 1843).
2 G.W.F. Hegel. "Phänomenologie des Ceistes" ("Hiện tượng há»c tinh thần" của G.W.F. Hegel). Xuất bản lần thứ nhất và o năm 1807. Bản mà Marx sá» dụng khi viết "Gia đình thần thánh" là "Toà n táºp Hegel" táºp hai, in lần thứ hai, (Hegel. Werke, 2-te Aufl., Bd. II, Berlin, 1841).
3 TrÃch trong bà i thÆ¡ "Cô thiếu nữ đến từ nÆ¡i khác" của Schiller.
4 Chỉ tác phẩm P.J. Proudhon. "Qu'est-ce que la propritété? ou Recherches sur le principe du droit et du gouvernement" ("Tà i sản là gì? hoặc Nghiên cứu vá» nguyên lý của pháp luáºt và quyá»n lá»±c" của P.J. Proudhon) xuất bản lần thứ nhất ở Paris năm 1840. Bản Marx trÃch dẫn là bản in năm 1841 ở Paris.
Cuốn "Tà i sản là gì" ? được viết theo quan Ä‘iểm mâu thuẫn của giai cấp tiểu tÆ° sản, vì nó công kÃch gay gắt chế Ä‘á»™ tÆ° hữu nên sau khi xuất bản đã vang dá»™i má»™t thá»i. Trong bà i "Bà n vá» Proudhon". Marx đã đánh giá toà n diện và có phê phán đối vá»›i cuốn sách đó. Bà i nà y phát biểu năm 1865 dÆ°á»›i hình thức thÆ° gá»i cho Schweitzer, chủ bút tá» "Social-Demokrat" ("NgÆ°á»i dân chủ-xã há»™i").
Bà i "Proudhon" của E. Bauer mà Marx phê phán trong mục nà y của "Gia đình thần thánh" đã được đăng trên "Allgemeine Literatur-Zeitung" số 5 (tháng Tư 1844).
5 Marx chỉ má»™t nhóm chÃnh trị táºp hợp xung quanh tá» "La Réforme" ("Báo cải lÆ°Æ¡ng") ở Paris, tham gia và o nhóm nà y có những ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a cá»™ng sản hoà dân chủ tiểu tÆ° sản và những ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a xã há»™i tiểu tÆ° sản.
6 "Deutsch-Französische Jahrbücher" ("Niên giám Pháp-Äức") là tạp chà tiếng Äức xuất bản ở Paris, do K. Marx và A. Ruge chủ biên. Chỉ ra được có má»™t số kép và o tháng Hai 1844. Trong số nà y có đăng các tác phẩm của Marx "Vấn Ä‘á» Do Thái" và "Góp phần phê phán triết há»c pháp quyá»n của Hegel. Lá»i tá»±a", các tác phẩm của F. Engels "Äá» cÆ°Æ¡ng phê phán khoa kinh tế chÃnh trị" và "Tình cảnh nÆ°á»›c Anh", "Quá khứ và hiện tại" của Thomas Carlyle (Xem C.Mác và Ph. Ä‚ng-ghen, Toà n táºp, tiếng Việt, Nhà xuất bản chÃnh trị quốc gia, Hà Ná»™i, 1995, t.1, tr. 525-568, 569-590, 747-786, 787-825). Những tác phẩm đó báo hiệu Marx và Engels đã chuyển hẳn sang chủ nghÄ©a duy váºt và chủ nghÄ©a cá»™ng sản. Tạp chà nà y đình bản chủ yếu là do sá»± bất đồng ý kiến vá» nguyên tắc giữa Marx và Ruge, má»™t phần tá» cấp tiến của giai cấp tÆ° sản.
7 G.W.F. Hegel Werke. Bd. VIII,s.256, Berlin, 1833 "Grundlinien def Philosophie des Rechts" §190 (Toà n táºp Hegel, xuất bản ở Berlin năm 1833, táºp VIII, tr.256, mục 190 "Những nguyên lý của triết há»c pháp quyá»n"). Tác phẩm nà y xuất bản lần thứ nhất và o năm 1821 ở Berlin.
8 J.B. Say. "Traité d' économie politique". Xuất bản lần đầu tiên ở Paris, năm 1803, Marx trÃch dẫn ở bản in lần thứ ba (1817).
9 Äoạn nà y viết ở trong tác phẩm của C. Comte, "Traité de la propriété" T.I, P. 52, Paris, 1834, Proudhon đã Ä‘Æ°a và o trang 93 tác phẩm của mình "Sở hữu là gì ?" (bản in năm 1841).
10 A.Smith. "An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations". Xuất bản lần thứ nhất ở London năm 1776.
11 Äây là nói tá»›i bà i bình luáºn của Szeliga đăng trên "Allgemeine Literatur-Zeitung" số 7 (tháng Sáu 1844) đối vá»›i cuốn tiểu thuyết "Những bà máºt của thà nh Paris" của nhà văn Pháp Eugène Sue. Cuốn tiểu thuyết nà y được viết theo tinh thần ảo tưởng xã há»™i thÆ°Æ¡ng cảm tiểu thị dân, xuất bản ở Paris năm 1842 - 1843 đã nổi tiếng không những ở Pháp mà ở cả nÆ°á»›c ngoà i.
Tà i sản của conanbmt
29-09-2009, 07:36 PM
Nháºp Môn Tu Luyện
Tham gia: Mar 2008
Bà i gởi: 13
Thá»i gian online: 1 tháng 3 tuần 6 ngà y
Thanks: 6,880
Thanked 1 Time in 1 Post
chà đưa cả những tác phẩm nà y cÆ¡ ah, nhÆ°ng chắc chả mấy ngÆ°á»i Ä‘á»c hiểu được
Tà i sản của ThÃnh VÅ©
Chữ ký của ThÃnh VÅ©