Tuyển tập truyện ngắn

Đá Cuội Đỏ
Tác giả: Đỗ Bích Thuý

Mẹ em xếp gạo, muối vào gùi, bảo: "mang lên cho thằng Dìn". Dìn là em trai tôi, năm nay mười sáu rồi nên cho nó đi thay một vụ ong trên Phạ Lấu. Ở Tả Choóng nhà nào cũng nuôi ong. Cứ đến vụ ong là cả bản vắng ngắt vắng ngơ, còn toàn đàn bà với trẻ con, đàn ông lên rừng canh ong hết.

Trời tối hẳn tôi mới tới chỗ Dìn. Ở rừng, mặt trời lặn là sương xuống, đè nặng trình trịch trên lán cây. Dìn dựng lều dưới gốc cây sồi già ngoài bìa rừng, ong xếp thành dãy ngoài chỗ trống.

Sương phủ xuống rất nhanh, chỉ một lúc đã không nhìn thấy tổ ong đâu. Sương tạt cả vào lều. Ngoài mái lều che tạm bằng lá cọ, xương rơi xuống thành ngọt.

Dìn vừa chất lửa to đốt cơm lam vừa kể: "Đêm qua có con gì vào ngủ cùng mà em không biết, sáng nay thấy còn một túm lông dính vào cổ". "Mày ngủ có quay mặt vào lửa không?". "Lúc đầu thì có, sau mỏi quá lại quay ra ngoài. Nhưng làm sao cơ? "Lúc ngủ phải quay mặt vào lửa thì mới không lo ma dại bắt đi". "Thật thế à?" - giọng Dìn đã bắt đầu run. "Chứ còn gì! ma dại muốn bắt ai cũng phải đo vào mồm người ấy mới xuống bụng lôi ruột ra được. Thế mà lúc ngủ ai cũng mơ được ăn được uống, thế là há mồm ra. Há mồm thì ma có cửa vào rồi. Nếu mày quay mặt vào lửa lỡ có há mồm ma dại cũng không dám đi qua lửa để vào". Dìn run thật sự "Thế thì hôm qua ma dại đến tìm em rồi. Chắc tại em không mở mồm nên nó chưa vào đấy thôi". Nhìn quanh quất ra ngoài bóng đêm mịt mùng. Dìn hầu như im lặng cho đến lúc đi ngủ. Biết tôi hay doạ mà không lần nào nó nghĩ ra.

Rừng đêm hoang vu. Đầu tháng, trăng chỉ nhú lên mờ mờ chốc lát rồi lặn mất. Lẫn trong tiếng gió là tiếng nước trườn êm ái trên đá cuội. Mỗi bản có một con suối riêng, suối nào mang nước về bản ấy. Người già bảo ngày xưa, lúc con người sống chung với nhau một nơi thì nguồn nước không phải chia năm sẻ bảy ra thế. Nhưng sau này anh em, con cháu đông quá phải chia ra, dắt díu nhau chuyển nhà, chuyển bản có khi xa nhau cả ngày đường. Xa lâu quá thì quen cũng thành lạ, cái gì cũng muốn giành lấy cho mình, kể cả nguồn nước. Thế là suối Phạ Lấu về Tả Choóng, suối Nậm Thào về Nậm Thào, suối Sán Thúng về Tả Chải... chỉ còn chung nhau mỗi cái đầu nguồn...

Đá đỏ làm cho nước như có màu đỏ. Lá rừng rụng xuống cũng ra màu đỏ.

Một đứa bé gái đầu tóc ước sũng, hai cánh mũi đỏ lự phập phồng, tay sách ống bương to tướng lò dò đi tới. "Này, lấy nước làm gì sớm thế?". "Cháu lấy cho mẹ". "Mẹ cháu là ai?". "Bác không biết đâu". "Biết đấy. Ai ở Tả Choóng bác cũng biết mà". "Mẹ cháu không ở Tả Choóng. Mẹ cháu ở trên đỉnh Tả Khâu". "Sao lại ở tận trên ấy?".

Năm ấy mới mười chín tuổi, tôi cũng được đứng sau một cái ô đỏ với cô gái đẹp nhất hội, hát hay nhất hội. Cô gái ấy đã thành vợ tôi nếu như sau đấy vài hôm, bàn tay hai đứa còn chưa nguội hơi ấm của nhau, tôi không gặp Lử trên đường dắt ngựa thồ mật ong xuống huyện. Lử rút dao khỏi bao, đặt lên cổ con ngựa của tôi, ngọng líu: "Mộ tra mùa o nứa mà cú khô lái đưa e gá ta là vợ đô. Đồ á rác" (Một trăm mùa ong nữa mày cũng không lấy được em gái tao làm vợ đâu. Đồ áo rách). Mười năm trước, lúc cả tôi và Lử còn chưa thuộc hết lối lên rừng, tôi đã xui Lử đút con ong vò vẽ vào mồm mà mút. Nhà Lử giàu nhất Tả choóng, bạc chôn đầy dưới mấy chục cái cột nhà. Cậy thế, Lử coi khinh đám bạn cùng lứa, có cái gì cũng chơi một mình. Chơi một mình nên mới không biết ong vò vẽ mà đốt thì người lớn cũng lăn ra ốm mấy ngày liền. Vừa đút con ong vào mồm. Lử đã trợn ngược mắt lên, lăn đùng ra, chỉ một lúc đã đầy một mồm lưỡi. Tôi chỉ khoái được một lúc rồi sợ. Sợ quá, bỏ trốn lên lều canh mương mấy ngày liền. Lử đã ngọng càng ngọng thêm. Từ ấy, cứ anh em tôi ngang qua là Lử xuỵt chó, thế là lại đánh nhau.

Vậy mà tôi còn muốn lấy em gái Lử làm vợ mình. Làm thế thì không được rồi. Nhìn mặt nhau còn nhổ nước bọt thì làm sao gọi anh em với thằng Lử được. Năm sau Mây lấy chồng.

Nhà chồng Mây ở Tả Khâu. Ngày Mây mặc váy áo đẹp leo dốc lên Tả Khâu, tôi cũng ngược dòng Phạ Lấu, đến nơi Mây vẫn ngồi cho nước mắt chảy ròng ròng theo dòng nước. Nước đã trôi đi rồi, cả nước mắt của Mây cũng thế. Nhưng hình bóng Mây vẫn còn, vết chân mây còn in trên vạt cỏ tím, sợi chỉ màu trên dây lưng Mây còn mắc ở bụi cây gai...

Đứa bé gái vén váy cúi xuống dòng nước múc đầy một ống bương, ngẩng lên nói thêm: "Trời lạnh quá, cháu rắc đầy hạt cỏ mà không thấy mọc. Phải có nước ở đầu nguồn Phạ Lấu này. Ở Tả Khâu cũng có nước, những Êèm Mí bảo nước Tả Khâu không như nước Phạ Lấu, Êèm Mí lại không phải người Tả Khâu..." Đứa bé lệch người mang ống bương nước quay đi. Tôi định bảo nó để lại bác mang giúp, mà không sao nói được.

Ngày xưa, nhà thằng Lử chẳng có người đi ong, nhưng mùa ong nào, ống mật cũng chất đầy góc nhà. Mật đòi nợ, mật ăn vạ, mật mua rẻ. Bố Lử cứ để tất cả đấy, đến khi cả phiên chợ không còn ai bán mật ong nữa mới cho ngựa thồ xuống. Đã giàu lại càng giàu, bao nhiêu người nghèo lại nghèo đi. Bao nhiêu năm trời nước dòng Phạ Lấu cạn khô. Muốn có nước ăn người lớn trẻ con phải đi cả ngày, ra tận sông mới gùi về được. Năm ấy bất chợt lũ về. Lũ như bầy hổ đói tranh ăn, dâng cuồn cuộn, qua một đêm đến sáng đã không thấy làng bản đâu, chỉ loáng thoáng nhấp nhô những mái nhà rũ rượi dưới mưa. Ông Lù bó Lử, ngồi nhìn trâu bò vừa bắt nợ về lóp ngóp bơi đi tứ phía không làm gì được, tức quá, mang con dao sáng loáng ra đầu hồi, đứng giữa trời mà chửi. Ông chửi trời, chửi đất, chửi rừng núi, suối sông. Ông càng chửi trời càng mưa lớn. Sau lũ người nghèo nhìn đồng thấp, đồng cao dày một lớp phù sa đỏ, dẫm lên mềm như đống trấu ủ mà mừng. Mùa đến thế nào cũng nuôi đủ cả nhà rồi. Hết mưa, người ta mừng thì ông Lù ốm. Ốm ba ngày, bảy ngày không dậy được, cả tháng không dậy được. Vợ con đi gọi thầy mo về. Thầy mo bảo phải chuyển chỗ ở, phải quay hướng nhà. Vậy là cả nhà gồng gánh bỏ Tả Choóng mà đi, không nói với ai một lời.

Tôi gùi mấy ống mật đầu mùa về bản. Trong gùi có cả viên đá cuội đỏ bầm như máu. Đi được một đoạn chợt thấy gùi trên vai nặng trĩu như có ai đi sau vít xuống. Viên đá cuội đã ngả sang màu nâu, chẳng khác gì cuội cuối dòng.

Sau lưng tôi, tít xa kia, ngửa mặt lên vẫn thấy Tả Khâu còn sương mù phủ trắng vấn vít. Những con chim lớn, sải cánh dài, lao vun vút vượt qua đỉnh núi.

Lần đầu tiên gặp nhau ở hội xuân, Mây bảo: "nghe tiếng sáo của Sính ai cũng muốn thành con chim bay thật cao, thành mũi tên lao về phía mặt trời". Và tôi đã hứa chỉ thổi sáo cho mình Mây nghe, từ ngày này qua ngày khác. Ngày Mây theo chồng ngược dốc Tả Khâu, tôi đã ném cây sáo vào bếp lửa.

Tôi đi như chạy. Dưới kia, sau lớp giang ken dày, nước nguồn Phạ Lấu vẫn lặng lẽ chảy về Tả Choóng.

Dì Tôi
Tác giả: Nguyễn Hoàng Hoài Linh

Thêm một ngọn nến nữa được thắp lên trong ngày con tròn hai mươi tuổi. Vậy là đã ba năm, ba năm kể từ ngày con phải xa dì, ba năm con không còn được thổi nến cùng dì. Con vẫn nhớ như in ngày ấy - ngày mà dì bước vào ngôi nhà nhỏ bé của con và ba. Hồi ấy, con mới chỉ là một cô bé hơn mười tuổi ương bướng, nghịch ngợm vì quen được nuông chiều. Mẹ mất từ ngày con ba tuổi, nhà chỉ có hai ba con. Thế rồi cuối mùa hè năm lớp sáu, nhiều người nói với con: "Con sắp có mẹ". Thật là lạ nhưng rồi con cũng hiểu ra. Trong suy nghĩ non nớt của con, ba sẽ không còn là của riêng con nữa, đêm đêm không còn được nằm ôm lấy ba nghe ba kể chuyện; con sẽ phải gọi một người phụ nữ xa lạ nào đó là mẹ... Rồi con bỗng nghĩ tới câu chuyện Tấm Cám với đầy nỗi lo sợ xen lẫn tủi thân và uất ức. Con chỉ mong điều đó sẽ không bao giờ xảy ra.

Nhưng rồi ngày ấy cũng đến. Sự xuất hiện của dì càng làm tăng nỗi lo sợ trong con. Con đứng nấp sau cửa buồng len lén nhìn dì thắp nhang lạy mẹ. Rồi ba dẫn con ra chào dì khiến bước chân con cứ ríu vào nhau. Ba nói: "Đây là dì Diệu. Từ hôm nay dì sẽ sống với ba con mình". Dì ôm con vào lòng, xoa đầu con, hôn lên má, lên trán con. Con đâu ngờ đó lại là ngày tạo nên bước ngoặt mới trong cuộc đời con.

Kể từ ngày có dì về, ba đi biền biệt, mấy tháng mới về thăm nhà một lần rồi lại nhanh chóng thu xếp ra đi. Ngày khai giảng năm ấy, ba không đưa con đến trường như mọi năm. Con tủi thân chạy ra mộ mẹ khóc suốt buổi chiều hôm trước. Sáng sớm sau, dì gọi con dậy thật sớm, chuẩn bị quần áo, sách vở cho con. Vốn không thích dì, con hất tung tất cả rồi tự chạy một mạch đến trường. Con đâu biết rằng phía sau con là hai hàng nước mắt nghẹn ngào của dì. Và thật bất ngờ, khi con ngẩng mặt lên chào cô giáo, con mới biết người đó lại chính là dì. Mắt dì vẫn ướt, hướng về phía con như chia sẻ, tìm sự đồng cảm. Vốn tính ương bướng, con chẳng thèm quan tâm hay suy nghĩ tới nỗi khổ mà dì phải chịu đựng. Từ hôm đó lũ bạn nhìn con đầy vẻ ghen tỵ vì cô giáo là "mẹ" con mà lại. Con lấy đó làm lý do làm mình làm mẩy với dì. ở nhà, con chẳng hé răng nói một câu, đến lớp thì cố tình lộ vẻ mặt tức giận để dì phải khổ sở. Dì vẫn ngày ngày lo lắng, chăm sóc cho con từ bữa ăn, giấc ngủ đến bộ quần áo, đôi dép con đi. Dì sống trong nhà như một cái bóng. Thi thoảng, ba mới ghé qua nhà đưa quà cho con, ôm hôn con rồi hỏi thăm dì qua loa. Vài ngày sau, ba lại đi. Thời gian cứ thấm thoắt trôi qua.

Ba năm sau, trong một lần ba về thăm nhà, con tình cờ nghe được câu chuyện ba nói với dì:

- Anh rất hiểu tâm trạng của em. Đừng vì thế mà quá buồn. Chẳng phải là chúng ta đã có con Thư rồi sao. Em hãy yêu thương nó, chăm sóc nó bằng tất cả tình yêu của một người mẹ. Anh tin là có ngày con nó sẽ hiểu ra. Nó còn bé, em phải thông cảm cho nó.

Dì nói trong dòng nước mắt:

- Em rất yêu quý Thư và không trách gì con cả. Em chỉ cảm thấy có lỗi với anh, khi không thể cho anh thêm một đứa con, cho con Thư thêm một đứa em để bầu bạn.

Con đỏ bừng mặt, đất dưới chân con như lún sâu, cảnh vật quay cuồng. Rồi con khóc lúc nào không biết. Lần đầu tiên sau ba năm, con khóc không phải vì tủi thân, uất ức cho mình. Con khóc vì dì. Con thấy thương dì quá.

Những ngày sau đó, con biết là dì rất bất ngờ vì sự thay đổi của con. Và chắc là sẽ chẳng bao giờ dì biết được lý do. Con thấy hối hận quá. Dì biết không, khi thấy ba nói chuyện với dì, con vẫn nghĩ là dì sẽ nói xấu con, mách tội con với ba. Trong suy nghĩ của con vẫn không có dì, không có những giọt nước mắt thầm lặng của dì. Con đâu ngờ rằng dì lại phải chịu biết bao đau khổ như vậy. Con chợt nhớ lại những đêm khuya khi tỉnh giấc, thấy dì nằm bên cạnh, gối ướt đẫm mà tay thì ôm chặt lấy con. Con đã cố tình lấy chân đạp dì ra xa. Giờ đây khi biết được tất cả, con thấy mình đáng ghét biết chừng nào. Vậy mà dì vẫn thì thầm bên tai con:

- Cái con bé này! Ngày chạy nhảy đùa nhiều quá, đêm ngủ còn mơ!

Rồi những lần dì bảo ban con bài vở. Con cố tình tỏ thái độ với dì nhưng dì vẫn ân cần dạy dỗ. Đợt thi học sinh giỏi vừa rồi, nếu không có dì chắc con cũng khó đoạt giải. Vậy mà khi nghe tin ấy, con vẫn tự đắc vì nghĩ mình giỏi giang mà đâu nghĩ tới công dì rèn giũa từng câu từng chữ. Trong ngôi nhà này, dì chỉ có con để bầu bạn, vậy mà con đã quay lưng lại với nỗi đau của dì. Có hối hận cũng đã muộn, dì ơi! Con sẽ bù đắp những mất mát để lại tìm thấy nụ cười trên khuôn mặt dì.

Bữa cơm liên hoan mừng con đoạt giải thật vui, dì nhỉ. Hai dì con mình tíu tít làm những món ăn mà ba thích. Dì còn nói:

- Khi nào Thư đỗ đại học thì dì sẽ tự tay làm cho con nhiều món ăn ngon hơn nhiều. Bữa cơm này cũng một phần mừng ba con được nhận công tác gần nhà.

Đã lâu lắm rồi, con mới lại thấy dì vui như vậy. Con chợt thấy mình hạnh phúc biết bao khi được dì yêu thương chăm sóc.

Nhưng trớ trêu thay, hạnh phúc chẳng ở lâu bên dì. Hai năm sau, dì biết mình bị bệnh - căn bệnh y học phải bó tay. Dì gầy đi rất nhanh, tóc bạc nhiều hơn. Dì phải nghỉ dạy ở trường vì không còn đủ sức khoẻ. Con đã khóc rất nhiều. Tại sao những người tốt như dì lại phải gánh nặng nỗi khổ đau suốt cả cuộc đời như vậy? Tại sao ông trời không cho con có thêm cơ hội gần gũi, yêu thương dì nhiều hơn để chuộc lại những lỗi lầm của con?

Những ngày mắc bệnh, dì vẫn quan tâm chăm sóc con như để quên đi nỗi đau đớn mà dì phải gánh chịu. Những cơn đau ngày ngày dày vò, hành hạ dì. Giá như có phép màu, con sẽ ước, ước một điều thôi! Con mong dì mãi mãi bên con. Rồi cái ngày u ám ấy... Mắt dì đã mờ đi. Dì ôm con thì thào những lời trăng trối:

- Thư ơi! Thế là từ nay dì không còn được ở bên con nữa rồi. Cố lên con nhé. Hãy cứ nghĩ dì đang ở cạnh con nhé!

Con ôm chặt lấy dì gào lên:

- Dì ơi! Không! Dì không thể chết! Dì phải sống.

Rồi dì nói với con lời cuối - điều ước của dì mong con thực hiện. Đó là tiếng "mẹ" thiêng liêng cao quý. Nước mắt con trào ra:

- Mẹ! Mẹ ơi!

Nhưng dì đã buông tay con. Con biết và con tin là dì đã nghe thấy tiếng gọi của con, dù chỉ một lần.

Đêm Tháng Chạp
Tác giả: Thái Bá Tân

Hai người già ngồi nói chuyện với nhau, khe khẽ và thong thả như những người già vẫn thường nói chuyện với nhau.

Đêm tháng chạp trời tối và lạnh. Gió thổi nhẹ từng đợt ngắn làm cánh cửa gỗ không cài then chốc chốc lại đập vào khung cạch cạch... Có tiếng chuột đuổi nhau chít chít đâu đó sau chiếc cối xay cũ, nhưng con mèo vàng từ lâu đã nằm khoanh tròn bên đống tro ấm ngay sát ngọn lửa, vẫn lười biếng không chịu dậy đuổi bắt, mà chỉ khẽ ngẩng đầu, đưa mắt nhìn một cách tiếc rẻ rồi lại uể oải nằm xuống như cũ. Trên bếp, nồi cám lợn sôi òng ọc, có lẽ đã dừ chín, nhưng thỉnh thoảng người này hoặc người kia lại lơ đãng cho vào bếp một khúc củi gộc.

Những sợi khói mảnh bốc lên, ngoằn ngoèo, chậm chạp. Chốc chốc một vài tàn lửa rơi lên áo họ, để lại những chấm trắng nhẹ và xốp.

Bà là một phụ nữ nông thôn bình thường, trạc 70 tuổi, chiếc khăn đen cũ buộc trùm lên đầu, che một phần lớn khuôn mặt thanh tú và thư thản. Một tay bà luôn cầm chiếc que cời dí dí xuống đất. Còn tay kia đặt lên đầu gối, hầu như bất động. Trông bà có vẻ lơ đễnh như đang suy nghĩ một chuyện gì xa xôi đâu đó, nhưng thực ra bà đang rất chú ý lắng nghe người ngồi đối diện.

Người ngồi đối diện là ông, ông mới từ Pháp về. Ông là Việt kiều về thăm quê lần đầu sau hơn 10 năm xa cách. Hôm nay ông lên chuyến tàu nhanh 2 giờ chiều rồi một mình đi bộ từ ga về nhà, tức là suốt gần 15 cây số. Tất nhiên cảnh vật, làng xóm, đường xá bây giờ khác xưa, hoàn toàn không thể nhận ra, ấy thế mà tự ông vẫn tìm được đường về làng - có lẽ do nhờ một sự cảm nhận đặc biệt nào đấy mà chỉ những người già như ông mới có. ở làng, ông chẳng còn ai thân thích ngoài một người cháu gọi ông là cậu. Chuyện trò, thăm hỏi một lúc với gia đình ông cháu và những người láng giềng nghe tin kéo đến, vừa ăn tối xong, ông đã sang đây thăm bà.Hai người ngồi đối diện nhau bên bếp lửa sắp lụi. Họ nói chuyện nhỏ nhẹ và thong thả. Câu chuyện thường bị ngắt quãng bởi những lúc im lặng kéo dài. Thoạt nhìn, có thể tưởng họ là hàng xóm láng giềng hàng ngày vẫn gặp nhau, vừa ngồi sưởi vừa trao đổi vu vơ đôi câu cho đỡ buồn ngủ. Chính họ, cả ông lẫn bà, cũng phải thầm ngạc nhiên vì sự bình tĩnh của mình, ít ra là bề ngoài. Cả hai đều chờ đợi cuộc gặp này từ rất lâu, đến nỗi thậm chí đã mất hy vọng và đã gần như thôi không chờ đợi nữa.

Một cơn gió thổi mạnh vào cánh cửa. Ngồi trong nhà có thể nghe rõ tiếng lá khô lạo xạo trên sân gạch.

- Con đâu? - ông chợt hỏi, ngước đôi mắt cận nặng hấp háy sau cặp kính dày nhìn bà, giọng không thay đổi. Chỉ những ngón ty run run lần nới lỏng chiếc cà vạt sẫm màu trên cổ là nói lên ông đang xúc động và hồi hộp.

Bà ngồi im không đáp, đờ đẫn nhìn một cục than đỏ rực, nứt nẻ thành những ô vuông nhỏ trong bếp. Ông vẫn kiên nhẫn chờ đợi.

Một lúc sau sợ bà không nghe rõ, ông khẽ nhắc lại một lần nữa:

- Con của chúng mình đâu, bà? Đứa con ngày xưa ấy?

Cái ngày xưa ấy, tức là cách đây hơn 50 năm, bà là một cô gái xinh đẹp nổi tiếng khắp vùng. Còn ông là chàng trai con nhà bên, cũng nổi tiếng không kém - vì khoẻ mạnh và vì táo tợn. Hai người cùng nhau lớn lên và yêu nhau, một tình yêu tự nhiên, giản dị trong khuôn khổ nông thôn phong kiến và lạc hậu thời đó. Gia đình nhà ông và nhà bà đều nghèo, xưa nay vẫn chơi thân với nhau, nên nói chung không phản đối cuộc tình duyên này. Những tưởng mọi chuyện đâu sẽ vào đấy, ai ngờ bất chợt tai hoạ đổ xuống đầu đôi bạn trẻ. Số là trong làng có lão chánh tổng thấy bà xinh đẹp, liền nảy ra ý định lấy bà làm vợ ba. Ngày ấy chánh tổng quyền to lắm, muốn làm gì với ai, người ấy phải chịu. Không hiểu từ đâu hắn moi ra một món nợ hai trăm đồng bạc, bắt bố bà trả ngay, nếu không phải gả con gái cho hắn để trừ nợ. Một thủ đoạn không lấy gì làm mới và tinh vi, nhưng bao giờ cũng mang lại kết quả mong muốn. Và thế là đám cưới được dự định giữa hai người không thành. Không còn cách nào khác, bà đành phải lau nước mắt nghe bố về làm lẽ, hay đúng hơn, làm người hầu trong nhà ông chánh. Còn gnười yêu của bà, không nói cũng biết, đã đau khổ và tức giận như thế nào.

Ông rủ bà cùng bỏ trốn thật xa, nhưng bà không dám vì sợ liên luỵ đến gia đình. Ông đã cầm dao định đến nhà lão chánh tổng và đâm chết hắn, rồi, rồi sau muốn ra sao thì ra. May thay, bà biết và kịp ngăn lại. Cuối cùng, sau khi đã thoả thuận với lão chánh tổng, ông quyết định bỏ nhà lên tỉnh kiếm tiền mang về chuộc lại người yêu. Hôm ông đi, cũng vào một đêm mùa đông gió và rét thế này, bà đã theo ông tới tận ga xe lửa, và ở đó, vừa khóc bà vừa nói với ông rằng bà đã có thai, rằng bà sẽ chờ ông về, chờ mãi... Ông ôm chặt bà vào lòng. Hai người cứ thế đứng lặng hồi lâu, rồi bất chợt ông buông bà ra và nhảy lên một đoàn tàu lúc ấy bất ngờ đang chạy qua, với niềm tin hầu như chắc chắn rằng chỉ ít tháng sau ông sẽ quay về với đủ số tiền cần thiết.

ác thay, số phận đã không chiều ông. Cuối cùng thì ông cũng trở lại được quê hương, có điều không phải sau ít tháng như ông muốn, mà sau 50 năm. Đứa con ông hỏi bà lúc nãy là đứa con bà cho ông biết đêm ấy... Thấy bà ngồi im không nói gì, ông đổi đề tài, với hy vọng chốc nữa bắt chuyện, bà sẽ cho ông biết điều ông quan tâm nhất.- Nói chung, bà sống thế nào?

- Cảm ơn ông, không đến nỗi - Bà đáp, vẫn không ngước lên. Rồi ngừng một chốc, bà nói tiếp - Cũng như mọi người trong làng thôi.

Vì mới về và hầu như chưa trò chuyện nhiều với ai nên ông không biết về đời riêng của bà, nếu không kể điều duy nhất ông viết được - qua người cháu - là xưa nay bà vẫn sống một mình, lúc đầu với con trai, rồi con lớn đi bộ đội, lấy vợ, sinh con đẻ cái đâu đó tận Mộc Châu, bây giờ thỉnh thoảng mấy năm một lần vợ chồng mới về Nghệ An thăm bà. Đó có phải là con ông không? Hay con của lão chánh tổng, nếu hắn kịp để lại cho bà một đứa con? Điều ấy đã làm ông băn khoăn suốt buổi chiều hôm nay. Còn về ông, cũng qua người cháu, đến hàng xóm và cuối cùng đến bà, bà biết được rằng ông có vợ và hai con. Vợ ông người Pháp, cả gia đình đều ở bên ấy, ở ngay thủ đô Paris. Bà còn nghe người ta đồn là bây giờ ông rất giàu, có xe hơi và nhà lầu riêng, nay mai sẽ có cả một chuyến ô tô chở quà của ông về chia đều khắp làng. Nghe tất cả những điều ấy, bà chỉ im không nói gì. Mà rồi trước việc ông trở về đột ngột như vậy, bà cũng chẳng biết tình cảm của bà ra sao nữa. Vui hay buồn? Hay dửng dưng?

Có lẽ dửng dưng thì đúng hơn. Tình cảm của bà như bếp lò bà đang ngồi bên hôm nay, cũng từng một thời bùng cháy, thật rạo rực, thật mãnh liệt, nhưng bây giờ chỉ còn lại một đám tro âm ỉ nóng để không lúc nào còn cháy đỏ trở lại.

- Tại sao bà không lấy chồng? - Ông hỏi - Không lẽ suốt chừng ấy năm bà vẫn...?

- Không - Bà thản nhiên đáp - Tôi không lấy chồng, nhưng không phải vì chờ ông.

Giọng bà vẫn đều đều không thay đổi, tuy vậy, nếu thật chú ý lắng nghe và lúc ấy nếu trong nhà có đèn sáng, ông có thể nhận thấy qua giọng nói và nét mặt bà một điều gì đó. Nhưng vì già, mắt lại kém và trong nhà mờ tối nên ông đã không nhận thấy điều ấy.

Ông bỏ nhà ra đi đúng được 9 tháng thì cách mạng nổ ra. Lão chánh tổng bỗng mắc bệnh rồi chết. Bà ôm con về nhà bố mẹ và bắt đầu hết ngày này đến ngày khác mong chờ ông trở lại. Bây giờ thời thế đã thay đổi, không cần hai trăm đồng kia họ cũng có thể lấy nhau. Chỉ cần ông trở lại. Bà chờ và tin là ông sẽ trở lại, nhưng một tháng, hai tháng rồi năm tháng trôi qua mà vẫn không thấy ông đâu. Bà nhờ hết người này, người nọ tìm giúp, nhưng mọi cố gắng của bà đều vô ích. Một lần không nén được, bà đã bồng con ra ga, định lên tỉnh hay thậm chí đi cả Hà Nội để tìm chồng, nhưng người nhà biết, chạy theo bắt bà quay lại. Bà đã chờ như thế rất lâu, vừa thương, vừa oán trách ông, hoàn toàn không biết rằng ông, sau khi đã hết cái thời hạn mấy tháng tự ông đặt ra kia mà vẫn không dành dụm được đồng nào, cuối cùng thất vọng, ông trốn lên một tàu buôn sang Pháp, định thử số phận một lần nữa bên đó.

- Còn ông, ông sống thế nào? - Bà hỏi, tức là ý bà muốn hỏi suốt năm mươi năm qua ông đã sống thế nào.

- Cũng bình thường như người khác. Nghĩa là khó khăn, rất khó khăn... Bà tha lỗi cho tôi là suốt từ bấy đến nay tôi đã không kiếm đủ tiền để về chuộc bà...

Quả đúng cuộc đời của ông không dễ thật. ở Pháp, mẫu quốc, kiếm tiền cũng khó như ở An Nam thuộc địa. Ông đã từng thất nghiệp hàng năm, từng suýt chết đói, từng làm đủ nghề và thử tìm vận may khắp nơi. Kể ra thỉnh thoảng số phận nghiêm khắc cũng khẽ mỉm cười với ông, nhưng ác thay, không bao giờ đến mức cho phép ông kiếm đủ tiền mua vé tàu biển trở lại quê hương. ở tuổi gần 50, hoàn toàn mất hết hy vọng, ông lấy vợ, lấy một phụ nữ Pháp cũng nghèo và gặp nhiều bất hạnh như ông...- Sao ông không cho bác gái và các cháu về thăm quê luôn thể?

- Tôi về lần này cùng một đoàn Việt kiều yêu nước. Hội chi phí. Vả lại... vả lại... ông ngập ngừng, khẽ mỉm cười như người có lỗi - Về một lúc mấy người, tự lo, tôi không đủ tiền...

Bà định hỏi "Sao nghe nói ông giàu lắm?" nhưng nghĩ thế nào lại thôi. Hai người im lặng. Một lúc sau, thấy bà có vẻ bắt chuyện hơn, ông quay lại câu hỏi làm ông băn khoăn từ đầu. Ông nói:

- Tôi nghe nói bà có một người con trai.

- Vâng

- Con của tôi?

- Không.

Ông húng hắng, những ngón tay run rẩy đưa lên nới chiếc cà vạt trên cổ.

- Tôi không hiểu... Nhưng... nhưng nó có phải là đứa con bà nói với tôi cái đêm hôm ấy không?

- Đúng thế - Bà đáp, vẫn không thay đổi giọng, không thay đổi cả nét mặt lẫn thế ngồi. Rồi bà nói tiếp, đoán là ông ngạc nhiên không hiểu: - Vâng, đúng là nhờ ông mới có nó, nhưng thế chưa đủ để thành con ông. Để làm bố, phải cần nhiều hơn, nhiều hơn nhiều...

Bà im lặng, nhìn đăm đăm vào đóng than hồng trong bếp. Sau cái vỏ bình tĩnh bề ngoài, từ lâu trong lòng, bà đang khóc, bà khóc cho cả chừng ấy năm đau khổ. Bà trách ông - trách lắm chứ! - Vì ông đã bắt bà phải chờ đợi lâu như thế, bắt bà phải vất vả như thế. Cũng vì ông mà bà phải cô đơn suốt đời. Tất cả những điều ấy quá sức một người chịu đựng, cả khi người ấy là phụ nữ. Và cũng quá sức chịu đựng của bà cả cái điều sau 50 năm bà mòn mỏi chờ ông, cuối cùng ông về, một vợ và hai con, ông hỏi: "Không lẽ suốt chừng ấy năm bà vẫn chờ tôi à?". Và tính tự ái ương bướng của người phụ nữ bị bỏ rơi đã bắt bà nói trái lòng mình.

Thực ra bà vẫn biết ông không có lỗi. Ông cũng chẳng hạnh phúc hơn bà, quả vậy, nhưng dù sao, dù sao...

... Bà chờ ông suốt cả 9 năm kháng chiến. Ngày nào bà cũng chờ, và ngày nào bà cũng tin là hôm nay có thể ông sẽ về. Nhưng ông đã không về. Rồi hoà bình, rồi hoà bình được một năm ông cũng không về nốt. Đến lúc này thì bà nghĩ có lẽ ông đã chết, và bà thôi không chờ đợi nữa, tuy trong lòng bà vẫn nghĩ có thể một ngày nào đó bất chợt ông sẽ xuất hiện. Ông là người táo bạo, bướng bỉnh mà. Với ông, điều gì cũng có thể xảy ra. Từ bấy đến nay bà ở vậy nuôi con, vì quá đau buồn, quá mệt mỏi để bước thêm bước nữa. Năm tháng tiếp nhau trôi qua, rồi dần dần trong làng hầu như chẳng còn ai nhớ tới câu chuyện tình yêu trắc trở giữa ông và bà...

Ông hỏi:

- Khi tới Pháp, tức là cách đây... - Ông dừng lại để nhẩm tính - Năm mươi mốt năm một tháng tôi có gửi cho bà một bức thư, bà nhận được không?

- Không - Bà dáp.

- Và năm 54, sau chiến thắng Điện Biên, một thư nữa? - Giọng ông nhỏ nhẹ và tự nhiên như một người nào đấy vừa ngáp vừa hỏi bạn: "Tháng trước mình gửi thư cho cậu, cậu không nhận được à?".

Bà lại lắc đầu, rồi lần đầu tiên bà nhìn thẳng vào mắt ông, hỏi:

- Và sau đó thì thôi? Chỉ hai thư? Trong suốt năm mươi năm?

- Vâng - Ông đáp, vờ cúi xuống thổi lửa để tránh cặp mắt của bà - Vì tôi hoàn toàn bất lực trước hoàn cảnh của mình. Vì tôi sợ làm ảnh hưởng đến hạnh phúc của bà, tất nhiên nếu bà có hạnh phúc... Bà... bà hãy tha thứ cho tôi - Giọng ông run run - Tôi không còn là một thằng đàn ông nữa, tôi đã không kiếm đủ tiền để về chuộc bà... Vâng, suốt đời chừng ấy năm...

Hai giọt nước mắt lớn, màu đục từ từ lăn trên má ông cho đến lúc gặp mắt kính, toả ra hai bên. Ông cứ mặc nước mắt tự do trào ra mà không cảm thấy xấu hổ. Bà bỗng cảm thấy thương hại ông, thương hai cả chính bà nữa. Đôi mắt cay cay, bà lái câu chuyện sang hướng khác:

- Thế tuổi già của ông, ông định thế nào?

Ông không đáp ngay, thong thả lấy chiếc khăn mùi xoa lụa từ trong túi ra, và cũng thong thả như thế, ông chấm chấm khăn lên hai mắt, lên mặt, rồi nói.

- Cũng đành sao chịu vậy chứ biết làm gì hơn? Bà xem lúc trai trẻ, còn khoẻ, còn cần cho bà, cho làng xóm thì tôi lại lang thang nơi quê người. Bây giờ thế này, không lẽ tôi còn dám dẫn bộ xương già về quê, để rồi mai mốt chiếm thêm một thước đất làm mộ, uống thêm một ít nước, ăn thêm một ít cơm gạo, cái mà thiếu tôi ở đây vốn cũng chẳng lấy gì làm thừa...

Im lặng.

- Ông thấy quê hương bây giờ thế nào? - Bà hỏi.- ồ khác lắm, mới lắm. Tôi mừng lắm. - Ông đáp ngay - Chẳng còn tí gì giống trước, trừ cây đa đầu bến. Cây đa chứ không phải dòng sông. Dòng sông bây giờ bị nắn thẳng, rộng ra và xấu đi... ấy thế mà không hỏi ai, tôi cũng tự tìm được về làng đấy. Và nếu ngôi nhà cũ của bố mẹ tôi còn, có lẽ tôi cũng tìm ra được...Giọng ông có vẻ vui hơn, không phải không pha đôi chút tự hào.

Lại im lặng.

Cứ thế, họ nói chuyện với nhau, nhỏ nhẹ và rời rạc.

Tuy nhiên, đó chưa phải những gì ông muốn nói, cũng không phải những gì bà quan tâm muốn biết. Cả hai đều hiểu rằng giữa họ đang có chuyện khác lớn hơn, quan trọng hơn. Nhưng không hiểu sao - lúc người này, lúc người kia, có lúc cả hai, họ như sợ không muốn nói tới điều đó, dù biết trước thế nào cũng phải nói.

Ngoài trời, hình như mưa lất phất rơi, gió vẫn thổi từng đợt ngắn, ẩm và buốt như trước. Nồi cám lợn đã được nhắc xuống đất sát con mèo đang nằm khoanh tròn, hai mắt lim dim.ở nhà ngoài, chiếc đồng hồ treo tường cũ kỹ bà được chia từ hồi cải cách ruộng đất, thong thả gõ mười hai tiếng.- Mười một giờ - Bà nói, sau một lúc dài hai người im lặng - Đồng hồ nhà tôi bao giờ cũng gõ thừa một tiếng.

Ông đứng dậy, húng hắng ho như người có lỗi. Bà vẫn ngồi yên, cũng không ngước nhìn lên.

- Bà không bao giờ nói gì với con về tôi à? - Cuối cùng ông hỏi.

- Không.

- Bây giờ nó có nhận tôi là bố không? - Ông lại hỏi, càng rụt rè hơn trước - à mà lúc nãy bà đã nói...Im lặng.

Trước mắt bà lại hiện lên cảnh bà ôm con định lên tỉnh tìm chồng, cảnh những năm tháng cô đơn lam lũ, những đêm dài khóc thầm, úp mặt xuống gối.

- Tôi không biết, nhưng có lẽ là không... - Bà nói.

Ông đứng yên, người co lại, đầu hơi cúi xuống như một cậu học trò không thuộc bài đứng chờ cô giáo cho điểm yếu.

Tôi muốn nhờ bà một điều... Tôi xin bà... - Ông lắp bắp nói - Tôi không thể... Bà cho phép tôi được gặp con, dù chỉ một lần, dù phải giấu tôi là ai... Tôi không thể về đến đây mà không gặp nó... Được không... bà? - Tay ông run run, hơi chìa ra phía trước và khẽ chạm vào mái tóc buộc khăn của bà.

Cảm thấy khách đứng mà mình thì cứ ngồi mãi, không tiện, bà đứng dậy.

- Cái đó tuỳ ông - Bà nói - Nếu ông muốn, tôi sẽ cho ông địa chỉ. Có thể con sẽ tha thứ cho ông cũng nên.

Thay cho lời cảm ơn, ông đặt một bàn tay gầy khô lên vai bà. Bà vẫn đứng yên, nhưng thực ra bà cảm thấy như lảo đảo, sắp ngã khi bàn tay khô gầy ấy của ông chạm vào người bà.

- Nhưng cuối cùng, sau tất cả những gì đã xảy ra, bà có tha thứ cho tôi không? - Ông khẽ hỏi, khẽ đến mức các từ dính vào nhau không thành tiếng.

Bà không trả lời. Mà bà cũng chẳng biết trả lời thế nào. Trong bà lúc này nhiều tình cảm lẫn lộn cùng dâng lên. Buồn và vui. Tình thương và oán giận. Độ lượng và cố chấp... Nhưng bao trùm lên tất cả là mệt mỏi, một sự mệt mỏi vừa dịu ngọt và cay đắng. Và dưới sức mạnh của sự mệt mỏi ấy, không biết từ bao giờ, bàn tay hai người đã nằm gọn trong nhau.

Ông từ từ bước ra phía cửa.

Bên ngoài, mưa và gió vẫn chưa dứt.

Bà đứng yên. Bà đang tưởng tượng thấy ngày mai ông lại sẽ một mình chống gậy ra ga mua vé đi Mộc Châu. Một mình. Một người già. Mưa gió...

Này ông - Bà khẽ gọi rồi bước vội về nơi ông nghe tiếng bà đang đứng lại, chờ đợi. - Trời lạnh thế mà ông... Ông vẫn táo bạo như xưa. Ông đem theo cái này... - Rồi bà cởi chiếc khăn đen bạc màu quàng cho ông năm mươi năm về trước, cũng vào một đêm tháng chạp mưa và gió như đêm nay

Đôi mắt
Tác giả: Trần Hữu Lục

Buổi sáng, Sài Gòn cuối năm mặt trời như còn ngái ngủ. Cùng với cánh cò trắng từ đâu bay về sáng nay, tôi bần thần chờ đợi một điều gì đó. Nó mong manh như sương sớm trên hàng cây ven đường theo về với cơn gió lạnh. Như mặt trời vẫn thập thò, như đường về mệt mỏi, như hàng cây đìu hiu. Vừa gần gũi tưởng có thể ôm giữ được mà cũng vừa cách xa vời vợi. Chắc là nỗi ám ảnh mà đôi mắt ấy đã để lại? Từ đôi mắt biết nói cười. Từ đôi mắt có đuôi êm ả đã hẹn nói với tôi những lời nói của bình minh trên sông xanh, của đêm nguyệt hồ và của chiều thủy tạ? Đôi mắt thở dài, đằm thắm những lúc ngước nhìn. Nhưng có một ngăn cách âm thầm làm cho tôi bối rối, tưởng như từ đáy sâu của màu mắt đó là cổ mộ, đền đài, lăng tẩm ngàn xưa.

Sáng nay, đôi mắt ấy gợi nhớ chút êm ả bình lặng của ngày tháng cũ, những lần nằm dưới tàn cây rậm rì, nhìn nắng trưa sáng lòa trên đám đất khô, gợi nhớ những khuya khoắt trên bến đá ngồi nghe tiếng sáo dìu dặt trên dòng sông, vuốt ve những tàu lá dừa sóng soài dưới trăng, gợi nhớ những ngày hội hè đình đám, chiếc áo the thâm, guốc mộc, chiếc chiếu hoa cạp điều. Đôi mắt đầm đìa chuyện cũ, đầy ắp hương xưa lẩn quẩn theo tôi đi hết con đường hồi nào không hay. Tôi đứng lại thở một lát, vuốt mấy sợi tóc dính trên trán, loay hoay với những ý nghĩ thầm kín trong lòng. Bên kia đường, dưới một góc cây giáng hương, người đàn ông chít khăn xanh đang bày hàng. Vài người đi đường dừng lại nhìn. Người đàn ông vừa bày ra các thứ vặt vãnh, rồi cất giọng ca một câu vọng cổ. Giọng đã khàn, mệt mỏi, thu hút tôi không thể không băng qua lộ, đến với lão. Nhìn dáng điệu của lão cùng các món hàng bày bán trên tấm vải dầu trải rộng, tôi thấy tiêu điều quá. Tất cả như là một chứng tích tiều tụy của một thời gian. Tôi bất chợt nhớ mang máng câu thơ cũ "những người muôn năm cũ, hồn ở đâu bây giờ?". Qua lớp bụi mỏng vàng nhạt trên các đĩa sứ, lư đồng, lọ gạt tàn thuốc, bức hoành phi chạm cẩn, qua màu đen cũ càng của những đồng tiền và trong cái dáng mệt mỏi của lão, có một chút gì của ngày tháng cũ còn vướng vất, lê lết trên đó. Nó thảm hại tưởng chừng như từ những di vật đó vẫn còn ấp ủ một lớp bụi thời gian bạc mốc. Lão với tay vơ chiếc khăn cũ nhàu nát, phủi lau chùi những đường viền bạc, những lớp bụi bám đầy. Mấy ngón tay len lỏi trong từng ngách, từng góc nhỏ, vội vã một lát rồi chậm dần. Lão dừng lại, ngần ngại trên những hình tượng của bức hoành phi chạm cẩn, chỗ một miếng cẩn bị lốc ra. Rõ ràng là ngón tay lão hơi run khi dừng lại ở đó. Tôi nhích người về phía trước, hơi khom người xuống đưa tay rờ rẫm những đường nét góc cạnh, cũng nét ngang, sổ thẳng được lồng trong tàng cây, đàn chim, phiến đá, bầy nai, bụi trúc, chậu lan, dòng suối... Những hình tượng có tính cách thủy mạc sáng rỡ trên nước cẩn bóng. Tôi cũng thẫn thờ một lát trên chỗ trũng mà miếng cẩn bị lóc đi. Từ ngày ba tôi "rinh" cái nhà rường từ quê vào Thủ Thiêm, ba tôi mang theo bức hoành phi cũ và treo nó ở một vị trí trang trọng nhất. Có lần ba tôi rất buồn về sự thiếu sót đáng tiếc của một miếng cẩn trên đồ cổ. Bác Thiều đã từng chép miệng tiếc rẻ mỗi lúc ngắm bức hoành phi của ba tôi. Ngày tháng mờ khuất phút chốc lênh đênh theo dòng ý nghĩ. Để lấp chỗ trũng đó, ba tôi đem dán bằng một miếng giấy kẽm sáng bóng. Ba tôi đứng ngắm một lát rồi lắc đầu chán nản lấy vứt đi. Có một lần, ba tôi gởi người quen ở miền biển mua được một miếng xà cừ rồi tất tả chạy tìm ông thợ cẩn cho kỳ được. Hì hục cả buổi, ông thợ dũa mài, cắt xén cho vừa kích thước. Ông thợ kêu khổ nói là đã bỏ nghề gần hai mươi năm, nể ba tôi nên cố làm cho được. Lúc gắn miếng xà cừ vào, ba tôi rất mừng rỡ, vội sai người nhà làm thịt con gà trống thiến rồi xoắn xít lấy mỡ gà vàng rộm đem đánh bóng nước cẩn. Các hình tượng như được hồi sinh, xán lạn, bóng người cứ tưởng mấy con long lân qui phụng đang nhảy múa, bay lượn dưới ánh mặt trời. Nhưng chỉ được một tuần sau thì miếng xà cừ rơi xuống nền gạch, ba tôi nhặt lên, mân mê tiếc rẻ. Trong bữa cơm chiều, ba tôi nói với mọi người là lúc này chẳng còn lòng dạ nào để chơi đồ cổ nữa. Đằng sau chỗ trũng đó biết đâu là nỗi ngậm ngùi.

Tôi đặt bức hoành phi lại vị trí cũ. Có một ràng buộc mơ hồ nhưng trong thâm tâm, giữa bức hoành phi và tôi, nó gần gũi thân mật như chính nó là của ba tôi. Nhưng điều này không lấy chi làm chắc chắn cả. Tôi vẫn còn ái ngại như đang thấy nó lạc lõng, làm cho tôi phải nghĩ tới những hàng mù u buồn phiền, những mái ngói cong thấp, nặng nề mệt mỏi... Tôi chới với đứng lặng người. Tôi không muốn bỏ đi lúc này. Mấy đường nét thanh tân rất nghệ thuật, đã cuốn hút tôi lạ lùng.

Lão bán hàng thấy cần phải giải thích với tôi nên lão đưa ngón tay chỉ trên những hình tượng: "Mấy nét này thì đời nay có ai bắt chước cũng khó mà theo kịp. Bốn tảng đá gác chồng lên nhau là chữ khẩu đó, bụi trúc là bộ hòa. Chỉ tiếc một điều là miếng cẩn ở chỗ này bị bóc đi". Lão chép miệng mấy cái, ra chiều tiếc rẻ về sự hao hụt đó. "Để tôi lau một nửa, cậu đoán xem bức hoành phi này được làm từ đời nào?".

Tôi lắc đầu cười. Cùng lúc, tôi nghĩ tới ba tôi cùng những xoắn xít chăm sóc tỉ mỉ tới mấy miếng mỡ gà vàng rộm. Tôi hỏi mua, mặc cả một hồi. Lúc cầm bức hoành phi trên tay, tôi cười chào người bán hàng rồi bước đi. Chỉ có tôi biết được vào lúc đó lòng mình hiu hắt như thế nào.

Điều mà tôi chưa hề nghĩ hay chưa thể ngờ tới được là ba tôi không niềm nở mấy khi tôi đem bức hoành phi về nhà. Làm sao tôi quên được vẻ mặt bất chợt hốt hoảng đau đớn, xa vắng của ba tôi, đôi mắt có những đường chỉ đỏ như bị phủ một màng nước thật mỏng, nụ cười ảm đạm. Ba tôi lúng túng thật sự, cử chỉ có vẻ rời rạc, mệt mỏi lúc ông cố lấy bức hoành phi đưa lên nhìn ngắm. Vài đường nhăn trên trán như chùng lại, có lẽ một thời vang bóng nào đó lần hồi sống lại trong ký ức của ba tôi. Biết đâu không là những miếng mỡ gà vàng rộm, mấy con long, lân, qui, phụng nhảy múa rực rỡ, vài cút rượu chiều hôm trên ghế trường kỷ... Qua vẻ thẫn thờ đó, tôi thấy gần gũi với ba tôi hơn ngày thường. Tôi ngập ngừng, giọng hơi rung nhẹ: "Ba thấy có giống với bức hoành cũ của nhà mình dạo trước không?". "Giống lắm, mà con kiếm đâu ra thế?". Ba tôi nói lúc đưa tay rờ lên chỗ thiếu hụt của miếng cẩn.

Một miếng cẩn vô bổ, một yêu thích cũ càng, một thời đã qua như đưa tôi trở về với ngày tháng cũ. Tôi náo nức với những chiều trên đồi, những sáng lên lăng... ba tôi đặt bức hoành phi trên bàn "Con treo lên coi thử. Ba bận chút việc phải đi ngay".

Ba tôi bước vội ra cửa. Tôi nhìn theo buồn bã. Có thật là ba không muốn đối diện với một thời vang bóng? Hay ba thấy những liên hệ thâm trầm đó nay đã trở nên vô bổ khó chịu? Tôi bối rối với bức hoành phi nằm trước mặt. Có thật ba chẳng còn ham thích lau chùi, tìm một miếng xà cừ khác và ba không còn nhớ những miếng mỡ gà vàng rộm? Căn nhà rường, vườn cây và những đồ cổ chạm trỗ lẩn quất đâu đó. Chen lẫn giữa những căn nhà hộp, những ngôi nhà cao tầng... ở bên kia Thủ Thiêm, nơi mà sông rạch, hàng dừa nước và bến đá cũng hao hao giống nơi quê xa. Nhưng ba tôi lại không quên được khi cả sự nghiệp phải bỏ lại cùng với những ràng buộc khăng khít đã trở thành nếp quen. Có lẽ một phần vì thế mà ba tôi đã thẫn thờ khi tình cờ nhìn thấy lại bức hoành phi.

Tôi treo bức hoành phi lên tường, một chút ngậm ngùi nhớ tiếc. Tôi đứng im sững, cố tìm trong đường nét thủy mạc qua nước cẩn sáng bóng, những hình ảnh khăng khít một đời. Chia lìa nào lại không làm mềm lòng, nhớ về nào mà lại không hao hụt!

Tôi bất chợt nhớ một đôi mắt. Đôi mắt ấy sao mà diệu vợi, biền biệt đến thế? Đôi mắt rờm rợp những chuyện cũ. Đôi mắt đưa tôi vô hoàng cung, đến với dãy tường thành rong rêu loang lổ và con chim cu gáy trên đọt cây mù u. Giữa trưa trời Sài Gòn lành lạnh, tôi mơ hồ nghe vọng lại từ đâu đó tiếng chim trong thành quách cũ, tiếng hót ngọt mềm buồn buồn. Tiếng hót vang vọng trong nhà, bềnh bồng vất vưỡng trên các hình tượng thủy mạc của bức hoành phi vừa mới được treo lên. Tôi chợt rùng mình.

Đêm Thảo Nguyên
Tác giả: Lý Lan

Thảo nguyên không có cây.

Tại sao không có cây? Chàng trai trẻ có đôi mắt trong veo xanh biếc, cao hơn tôi ít nhất ba tấc, khẽ nghiêng người và hơi cúi mái đầu vàng hoe xuống gần mặt tôi hỏi với giọng từ tốn đầy khích lệ, như thầy giáo đang gợi ý và cổ vũ đứa học trò động não.

Tại sao không có cây? Thảo nguyên mênh mông bạt ngàn chỉ có cỏ và cỏ, không một bóng cây nào. Tuyệt nhiên không. Thổ dân sống trong những túp lều cỏ, những cái lều được vẽ như thật trong bức tranh thảo nguyên chạy dài suốt bức tường viện bảo tàng lịch sử tự nhiên. Trong viện này người ta trưng bày xương của một số loài bò sát khổng lồ, chim nhồi bông đủ loại, và tượng sáp thổ dân, những người sống giữa thảo nguyên có lẽ cả ngàn năm trước khi người da trắng tới.

"Tổ tiên chúng tôi đến đây hai trăm năm trước, họ chỉ thấy thảo nguyên mênh mông, không một bóng cây...".

Chúng tôi tức là chàng trai trẻ này và những người Mỹ trắng khác sống trên mảnh đất trù phú bên bờ tây sông Mississipi. Khi tôi dè dặt đẩy cánh cổng khổng lồ của viện bảo tàng, cẩn thận thò đầu vô trước nhìn xem có chỗ nào là quầy bán vé tham quan hay bàn hướng dẫn, đại loại như vậy, thì chàng trai này xuất hiện, rất lịch sự nhã nhặn xin được giúp tôi. Anh ta tự giới thiệu:

"Tôi là Steve"

Tôi nói tôi là Tuyết, anh ta không thể phát âm được chữ Tuyết, nên tôi tự dịch tên mình sang tiếng Anh: Snow, và nói thêm là thật ra ở xứ tôi không hề có tuyết. Anh ta lập lại:

"Chào Snow. Thế cô đến từ đâu?"

"Việt Nam"

"A"

Vẫn lịch sự vui vẻ, nét mặt Steve không tỏ ra là có biết một nước Việt Nam ở đâu đó trên thế giới này. Tôi áng chừng anh ta hai mươi tuổi hay cỡ đó, một sinh viên như những sinh viên mà tôi ra vô gặp gỡ hoài ở ký túc xá, phần lớn họ đều lịch sự và sẵn sàng giúp đỡ như thế. Steve đưa tôi đi qua tất cả các phòng trưng bày, giải thích rằng vùng đất này vào thời xưa thật là xưa vốn là đại dương, giờ còn đây những sò ốc cá tôm hoá thạch nằm trong tủ kiếng như bảo vật. Rồi có một thời kỳ lâu lắm, băng hà ngự trị. Vùng đất này cũng từng là rừng rậm. Rồi thảo nguyên. Thảo nguyên mênh mông trống trải không một bóng cây.

"Cô có thấy thảo nguyên bao giờ chưa?"

"Có"

"ở đâu?""Củ Chi. Quê tôi đó mà".

Thực ra Củ Chi vốn không có thảo nguyên. Ngày tôi còn nhỏ được mẹ cõng chạy tản cư, tôi ngoái nhìn ngôi nhà mình ở giữa vườn cây. Những năm sống ở đô thành tôi vẫn nhớ rất rõ cây ổi tôi thường trèo chơi, nó còn cao hơn cả mái nhà. Hoà bình, tôi trở về quê, đứng trên gò nhìn quanh quất lạ lùng: mênh mông đồng trống không một bóng cây, gió thổi thông thống, tầm mắt hun hút tận chân trời, và mặt đất chỉ mọc rặt một loại cỏ cao trổ bông màu nâu đỏ thành chùm như đuôi chồn, người ta gọi là cỏ Mỹ.

"Cô biết tại sao thảo nguyên không có cây?"

Tôi nghĩ là tôi biết tại sao Củ Chi ngày tôi về mặt đất không một bóng cây. Nhưng tôi nhìn chàng trai đứng trước mặt, tự nhủ là anh ta còn quá trẻ. Anh ta biết gì về bom B52 hay chất độc màu da cam?

"Tại sao?"

Tôi đóng vai một đứa học trò ngơ ngác, hỏi lại cái câu hỏi bị hỏi. Steve vui vẻ nói rằng thực ra không ai biết cả. Không ai thực sự biết là tại sao thảo nguyên không có cây. Các giáo sư của Steve giả đoán rằng thổ dân đốt lửa, gió thổi lửa cháy lan, cây cao chết cháy, cỏ mọc lại sau mùa đông. Có thể thổ dân đã chặt đốn cây, có thể một biến cố tự nhiên nào đó... Không ai biết chính xác cái gì đã diễn ra nơi đây trong suốt thời gian dài người da đỏ sống ở đất này.

Nhưng hai trăm năm người da trắng chinh phục thảo nguyên, có lịch sử rất chi tiết: Người đầu tiên đến đây tên gì, bằng phương tiện nào, từ đâu đến, cư ngụ ở đâu, chết ngày nào, mộ phần còn ghi trên bảng hướng dẫn du lịch của địa phương. Rồi ai xây ngôi nhà thờ đầu tiên, ai mở con đường xuyên qua thị trấn, trường đại học khánh thành ngày giờ nào, nhà máy sản xuất nông cụ thuộc hàng lớn nhất thế giới bắt đầu từ lò rèn của người thợ gốc nông dân ra sao, rồi xa lộ cao tốc, siêu thị K-Mart, Wal-Mart, rồi đồ ăn liền McDonald... Bằng giọng tự tin và thái độ tự hào, Steve nói lưu loát về hai trăm năm mở cõi dựng xây của những người tiên phong, trong đó có ông sơ bà sơ của anh.

Bỗng nhiên anh dừng lại hỏi tôi:

"Cô có sao không?"

"Không sao. Tôi chỉ nhớ nhà".

"Tôi hiểu. Campus toàn những ngôi nhà đá khổng lồ, chắc là cô phải nhớ thảo nguyên. Chúng tôi có một khu bảo tồn thiên nhiên, giữ lại một vùng thảo nguyên như hai trăm năm trước. Khi nào rảnh tôi có thể đưa cô đến đó cho cô đỡ nhớ nhà".

"Cám ơn Steve".

Chàng trai tử tế như vậy, tôi còn biết nói gì hơn lời cám ơn?

Chủ nhật, Steve gọi điện thoại. Anh nói là nếu tiện cho tôi thì buổi trưa anh sẽ đến đón tôi đi chơi thảo nguyên. Tôi hơi bối rối. Khi ở viện bảo tàng Steve nói sẽ đưa tôi đi thảo nguyên, tôi nghĩ anh nói lịch sự vậy thôi. Những người Mỹ tôi quen biết ở đây đều là mới quen biết, những sinh viên trẻ và sẵn sàng giúp đỡ. Judie chở tôi đi chợ Tàu ở một thị trấn khác, cách một giờ đồng hồ lái xe, khi tôi không tìm được những gia vị cần thiết ở siêu thị trong vùng. Clara cho tôi mượn máy sấy tóc khi thấy tôi xoã tóc dài vừa gội xong còn ướt, thời tiết ở đây thay đổi nhanh, trời có thể lạnh đột ngột, sẽ làm tôi bệnh đấy. Và bây giờ là Steve, thấy tôi nhớ nhà muốn đưa tôi đi chơi thảo nguyên. Thì đi.

Vạt thảo nguyên bảo tồn tuy không mênh mông cũng gợi dậy nỗi hoang sơ. Cỏ ở đây trổ bông trắng và xám. Không có gió. Steve quàng cánh tay to lớn qua vai tôi hỏi tôi có lạnh không, một cảm giác mâu thuẫn làm tôi rùng mình: vừa cảm thấy được che chở vừa sờ sợ. Steve ân cần nói:

"Nếu cô cảm thấy lạnh thì nên trở vào ngồi trong xe".

Nhưng tôi không cưỡng được ý muốn đi dạo theo những lối mòn dẫn vào khu rừng đang nhuốm màu vàng hoe bên cạnh thảo nguyên xám, nó giống một công viên được chăm chút hơn là một khu rừng. Steve nói nó là công viên, phía bên kia có chỗ cắm trại. Anh dẫn tôi đi loanh quanh, giải thích về các loài cây cỏ, hái mấy cái nấm đưa tôi cầm. Ven lối mòn có một loài cỏ lá li ti đang trổ bông, những cái bông trắng tím li ti, đẹp lạ lùng, tôi ngồi xuống ngắm chúng đến ngẩn ngơ, Steve cũng ngồi bên cạnh, ngắm toi. Những chỗ đường dốc hay gập ghềnh, Steve đưa tay cho tôi nắm, có khi anh đỡ tôi, nhấc bỗng tôi qua một cái hố nhỏ và cạn.

Chiều xuống nhanh, trời lạnh đột ngột, lạnh đến nỗi rằng tôi đánh bò cạp. Steve bảo tôi chạy cho ấm người lên, cả hai chạy về xe. Tôi ngồi co ro, Steve chồm qua người tôi kéo dây đai an toàn thắt lại cho tôi. Tôi chưa quen chuyện ở xứ này cứ lên xe ngồi là phải thắt đai an toàn. Lúc đón tôi ở ký túc xá, Steve phải nhắc tôi thắt đai kẻo bị phạt. Bây giờ tự tay anh thắt đai cho tôi, lúc anh chồm qua người tôi kéo dây đai, tôi nghe được cả tiếng trái tim anh đập mạnh, tim tôi cũng vậy, hai người vừa mới chạy bộ qua một quãng đường dài mà.

Xe Steve chạy rất nhanh, con đường dài thẳng băng vắt qua những cánh đồng bắp đã thu hoạch, trống trơ, đó đây chỉ còn rải rác những cuộn thân bắp khô được máy đánh thành từng khối to hình trụ. Thỉnh thoảng một ngôi nhà nằm chơ vơ giữa đồng, nổi bật những cái "bồ" bắp bằng kim loại màu bạc cũng hình trụ tròn, to và cao gấp đôi gấp ba mái nhà. Những cái máy nông nghiệp ở đây giống như cả một nhà máy di động, chạy ì ì trên đồng. Tôi không biết nó là máy cày máy kéo hay máy gặt hái, chỉ thấy nó chạy ì ì ở xa xa thôi. Những ngôi nhà xa xa cũng luôn đóng cửa, mỗi khi nhìn chúng, tôi lại tự hỏi người ta sống như thế nào bên trong những cánh cửa kia?

Tôi nói với Steve là ở quê tôi, tất cả những ngôi nhà ban ngày đều mở cửa, trừ khi nhà vắng chủ, nên khách qua đường có thể nhìn thấy phần lớn sinh hoạt của nông dân, và có thể ghé vào mà không ngại sự đường đột. Steve nhân câu chuyện hỏi thêm đôi điều về tập quán con người và phong cảnh Việt Nam. Câu chuyện qua lại nói chung cởi mở vui vẻ. Tôi do đó không để ý đường đi. Thật ra tôi chưa thể nhận ra hệ thống đường xá phức tạp ở đây, vả lại cảnh trí đơn điệu, lúc nào cũng là con đường vắt qua đồng trống. Nhưng xe chạy một hồi lâu tôi nhận ra là chiếc xe không chạy về khu đại học, nó chạy cả giờ đồng hồ rồi mà vẫn còn lao trên con đường băng qua đồng trống. Tôi hỏi Steve:

"Anh đang đi đâu?"

Steve quay qua nhìn tôi mỉm cười:

"Cô muốn biết người ta sống như thế nào trong những ngôi nhà kia, phải không nào?"

Anh cho xe chạy chậm lại như tìm một vị trí thích hợp để dừng lại.

"Nhìn kìa"

Theo hướng nhìn của Steve, tôi thấy một ngôi nhà nằm giữa đồng trống, như những ngôi nhà khác tôi đã thấy, nổi bật trong bóng chiều mấy "bồ" bắp khổng lồ màu trắng. Nhưng trong mắt Steve có một tình cảm thân thiết riêng tư.

"Đó là nhà của ba má tôi".

"Anh định đưa tôi về nhà ba má anh sao?"

"Nếu cô không phản đối".

Tôi bối rối. Tôi không biết ở đây một chàng trai đưa một phụ nữ về nhà ba má mình vào lúc chiều hôm có khiến cho người ta nghĩ đó là người yêu của anh ta không? Dù sao thì tôi tự thấy mình quá già để đóng vai đó.

"Tôi nghĩ cũng nên nói cho cô biết, ba tôi là một cựu chiến binh Việt Nam".

Nghĩa là ba của Steve từng tham dự cuộc chiến ở Việt Nam. Điều này tôi hơi bất ngờ, mặc dù tôi cũng đã từng gặp một số cựu binh Mỹ từng chiến đấu ở Việt Nam, có đọc một số sách họ viết hoặc viết về họ. Tôi không hiểu vì sao Steve nghĩ là anh nên nói cho tôi biết điều đó.

"Ba của anh có bị... di chứng rối loạn sau chiến tranh không? Một số cựu binh tôi từng gặp hay nói về cái đó".

"Tôi nghĩ là không. Ba tôi bình thường như một nông dân Mỹ bình thường. Ông làm nghĩa vụ đối với đất nước, rồi trở về canh tác trên cánh đồng của ông, nuôi các con trưởng thành, là một người chồng tốt và một người cha tốt".

Steve còn đưa tay vỗ nhẹ lên tay tôi như để trấn an: "Ông ấy rất tốt".

Lúc này Steve đã cho chiếc xe ngừng hẳn, như chờ quyết định của tôi. Nào tôi có ngại gặp một người từng là lính Mỹ ở Việt Nam, nhưng nếu đẩy cho tôi quyết định vào nhà ông ta đột ngột như vầy, không lường được phản ứng của ông ta khi gặp một người từ Việt Nam đến, thì tôi thật tình bối rối. Steve lại nắm bàn tay tôi vỗ về:

"Xin lỗi. Tôi đưa cô về ký túc xá nhé?"

Tôi gật đầu, Steve cho xe chạy. Chàng trai này biết cách đánh tan một sự căng thẳng bằng những câu chuyện thú vị, một câu đùa vui, một nhận xét hóm hỉnh. Thật tình, anh ta vô tư làm sao. Tôi chờ anh dứt câu chuyện về những con nai băng qua đường tìm bạn tình gây ách tắc giao thông.

"Ba anh có nói là ông ở chiến trường nào ở Việt Nam không?’"Không. Ba tôi không bao giờ nói về chiến tranh trong ngôi nhà mình. Năm tôi mười tám tuổi, ông nói với tôi về Việt Nam lần đầu tiên, thực ra là về tình dục chứ không phải chiến tranh. Ba năm trước, ông đưa tôi, trên con đường này, đến trường đại học, và bảo rằng bây giờ ba sẽ nói chuyện với con như với một người đàn ông. Ba tôi kể lại khi mười tám tuổi, ông nội đã lái xe đưa ông đi nhập ngũ. Ông đi Việt Nam khi hãy còn là một cậu bé và trở về là một người đàn ông. Ông nói người ta không nhất thiết phải trải qua chiến tranh mới thành đàn ông, và hy vọng tôi có những kinh nghiệm khác. Tôi muốn biết kinh nghiệm của ông. Ông nói về những cô gái điếm và những đứa trẻ bụi đời. Tôi xin lỗi. Mỗi đất nước có những thứ khác hơn, nhưng rất tiếc ba tôi chỉ biết về Việt Nam như thế".Từ khi sang đây toi để ý không thấy mặt trời mọc hay mặt trời lặn, bầu trời mùa thu lúc nào cũng đầy mây, ban đêm cũng không có trăng sao gì hết. Chỉ có những đốm đèn pha di động trên đường, và bên đường là những cột mốc phản quang. Chắc là xe đang chạy băng qua những cánh đồng bắp ngày xưa là thảo nguyên của thổ dân. Steve lại kể tiếp câu chuyện về ba anh.

"Có một lần ba tôi đưa tôi khẩu súng, bảo tôi bắn chết con ngựa già mắc bệnh ung thư của tôi. Bác sĩ thú y bảo là nó không thể sống qua một tháng nữa và đó sẽ là một tháng đau đớn hành hạ. Tôi bắn chết con ngựa mà tôi đã cưỡi từ hồi còn là cậu bé lên mười. Xong tôi hỏi ba tôi ông đã từng giết ai chưa? Ông nói ngay là chưa, rồi ông nói, không kể hồi ở Việt Nam, thực sự ba chưa lần nào đối mặt kẻ thù, hầu hết các cuộc tấn công xảy ra ban đêm, ba chỉ xả súng vào bóng tôi, không biết đạn của mình có giết ai không".

Ban đêm ở quê tôi đầy bóng tối vì không có đèn điện, thấp thoáng những đốm sáng leo lét của ngọn đèn dầu hay ngọn nhang thắp trên bàn thờ thiên. Những đêm trăng ba tôi trải chiếu trước sân nhà hóng mát. Đêm có mùi thơm của lá sả tươi đốt để hun khói xua muỗi. Mẹ tôi kể chuyện con thằn lằn uống dầu đèn của vị sư nôn nóng muốn thành chánh quả. Tôi hỏi mẹ tại sao Phật lại khiển trách vị sư đã giúp hoá nghiệp con thằn lằn, chẳng phải Phật dạy đời là bể khổ, chết là luân hồi sang kiếp khác sao? Mẹ nói sự sống không do mình tạo ra, mình đâu thể tự cho mình quyền huỷ diệt. Vật trong trời đất có sự sống là có mạng số, mạng xoay vần cùng vũ trụ, chứ đâu ở trong tay một người nào mà tự cho mình quyền định đoạt số phận người khác.

Bàn tay của Steve lại chạm vào tay tôi.

"Snow, cô biết không? Từ khi ba tôi kể chuyện Việt Nam, tôi thỉnh thoảng nghĩ là có thể ở Việt Nam tôi có một người anh hay chị khác mẹ. Sao lại không? Có thể không chỉ là một. Thời của ba tôi, ông ấy không dùng bao cao su".

Tôi rời mắt khỏi bóng đêm trên thảo nguyên quay lại nhìn Steve. Anh ta cười hồn nhiên, nói tiếp, cũng rất hồn nhiên.

"Khi cô nói cô đến từ Việt Nam, ý nghĩ của tôi lúc đó là: cuối cùng tôi cũng gặp được người chị của mình, hay người bà con của anh chị mình".

Tôi bật cười.

"Steve, anh sẽ là một nhà ngoại giao xuất sắc".

Steve cũng cười.

"Không đâu. Tôi sẽ trở về nông trại, làm một nông dân".

Đêm thảo nguyên thăm thẳm. Câu chuyện của Steve lại chuyển sang một loài chim ưng thường bay trên thảo nguyên. Anh bảo hôm nào phải đưa tôi đi lên gò gấu (Bear Mound) xem chim ưng bay liệng. Anh hẹn sau mùa đông. Nhưng giữa mùa đông, lúc tuyết đang rơi, thì tôi đã về quê tôi rồi.