Truyện ngắn Trần Kim Trắc

[ngautuan]

Ừ ĐI! Ừ!

Về mặt tuổi nghề, cái vòng bắt chó có thâm niên rất cao. Anh ta ra đời từ thuở thực dân Pháp còn sinh tiền, qua thời Mỹ ngụy và đến nay anh ta vẫn giữ vững lương tâm chức nghiệp là ngăn ngừa nạn chó dại để cứu người. Nhất nghệ tinh nhất thân vinh, trong khi mọi công cụ sản xuất và chiến đấu khác theo đà tiến bộ khoa học điện tử hóa, tự động hóa, người máy hóa... cái vòng bắt chó vẫn là cái vòng bằng sắt, buộc trên cán tre dài hai thước nguyên mẫu từ thuở sơ khai đến giờ. Có khác chăng là cái cán tre đã lên nước láng lẫy trong bàn tay thiện nghệ và cái vòng sắt sáng bóng lên vì không đếm xuể đã bao nhiêu lần siết vào cổ những chú cẩu ngoài vòng pháp luật.

Trong khu phố tôi có một cụ bà lãng tai. Nhà cụ đã một lần để chó chạy rong, bị cái vòng sắt xiết cổ mất một con. Bây giờ mỗi khi có khách đến gõ cửa hỏi: "Cụ ông có nhà không?". Cụ bà xem miệng đoán ý là: "Xích rồi".

Nói như trên không có nghĩa là cái vòng sắt ỷ lại tay nghề cao mà phú-la-căng các phương tiện của nền văn minh đem lại. Hồi mới đặt bộ máy cai trị ở nước ta, nhà chức trách Pháp ngon lắm, cỡ chủ tỉnh mới được đi chiếc xe "Hốc Kích", làm gì có nhiều xe hơi như bây giờ. Cái cũi bắt chó hồi ấy phải để trên chiếc xe kéo, cái vòng phải treo lộ thiên trên gọng xe, đi chưa đến thiên hạ đã biết. Bây giờ cái vòng được đi xe hơi, loại vận tải trung hiệu Peugeot sơn giống hệt màu xe du lịch, thùng xe thấp đỡ sức lao động khi phải nâng chú chó từ mặt đường bỏ vào cũi sắt.

Buổi sáng xảy ra câu chuyện dưới đây, đường phố đông vui, xe cộ qua lại tấp nập, anh kẹo kéo, anh sửa xe, thằng nhỏ thổi bong bóng, chị hàng xôi, cô bán cà phê, các cửa hàng dịch vụ, quầy tân trang bàn ghế... ai lo việc nấy. Sinh hoạt đang tấp nập bỗng cùng lúc dừng lại vì tiếng kêu ăng ẳng. Cái vòng sắt đã tròng vào đầu con chó vàng. Sát bờ tường ba bốn chú khác đang tìm cách thoát thân. Tháo lui thì bị chặn hậu, chạy tới bị chặn đầu, ra mặt đường thì chiếc xe đậu đó đã rải quân dài theo thế trận người nào cũng một cây gậy có vòng. Ba chú chó bị kéo lê theo đầu gậy, cưỡng lại bị nghẹt thở, muốn đi lên chân không làm sao chạm đất. Chúng rú theo bản năng. Bên kia đường, lũ chó ngoài vòng pháp luật sủa nhặng lên. Người trên xe mở nắp cũi sắt khi xe từ tư chuyển bánh. Cái cây vòng xách bỗng mấy chú chàng bỏ gọn vào cũi. Tưởng tấm kịch đến lúc hạ màn, bất ngờ từ trong một ngôi nhà mới xây, mặt tiền lót đá ốp lát, một chú becgiê to tướng xót tình đồng loại, nổi máu anh hùng sủa mấy tiếng "cum cum" tuôn cánh cửa sắt tung ra đuổi theo xe, nhe hàm răng nhọn hoắt. Ai cũng tưởng anh chàng áo xanh đang nhấc con chó thứ ba lên khó tránh khỏi đòn phản kích: Nào ngờ cái vòng tuột khỏi cổ con chó trong cũi, tiện tay xớt một cái, con becgiê thè lưỡi ra bị xách bổng lên ngon lành. Con chó to quá, một người đã lên xe phải nhảy xuống nắm đuôi đẩy phụ và cũi.

Chiếc Peugeot nâng dần tốc độ. Từ trong xóm lều bụi đời, ông già mặc quần đùi lưng trần đen đúa đuổi theo chiếc xe. Tuổi cao nên hai cái đầu gối không thẳng chạy lóm khóm - Xe vút đi mất - Ông đứng giữa đường gào theo: "Mẹ mày! Cái con mẹ mày...". Ông Thông chửi đổng vì tiếc thương con chó Quít của ông. Xe trên đường phải ùn lại. Một cô con gái buông chiếc xe chở rác chạy ra gọi: "Ba! Ba!" lôi ông vào lề đường.

Dưới bóng cây bã đậu, ba bốn anh chàng ngồi trên thành xe ba gác đậu chờ hàng kháo nhau:

- Tội nghiệp con becgiê. Anh hùng lâm nạn.

- Cứu người đeo họa vào thân.

- Nó mà ngoặm một cái là mất luôn một miếng thịt. Thằng đó nhanh thật, xớt một cái tuyệt chiêu. Xách bổng lên.

- Tiền chuộc con becgiê chắc phải gấp đôi.

- Khéo lo, ông Năm Ngọc thiếu gì tiền.

Ông Năm Ngọc mặc bộ soóc áo cá sấu, lái chiếc cúp, trên guidon treo cái túi da, hai cái cán vợt ten-nis thò ra ngoài, lao thẳng xe vào nhà, ông thét ầm ĩ:

- Đã dặn mỗi một việc trông coi con chó mà làm không nên thân, con Fedor có làm sao, bà biết tay tôi.

- Tôi vẫn buộc vào chân bàn, có lơ đễnh đâu.

-Không lơ đễnh! Chẳng lẽ họ xông vào nhà xích cổ nó mang đi.

- Cứ tưởng như mọi khi, quấn vài vòng vào chân bàn là đủ. Nào ngỡ lũ chó mắc ôn ngoài đường làm nó lồng lên giật tuột xích, ông ở nhà cũng chẳng giữ được nó.

- Đồ ngu ơi là ngu! Trói gà không chắc. Bà chết đi! Chết đi cái đồ của nợ.

Ông quay mặt ra đường gào lên:

- Trời ơi là trời, thấy vợ người ta chết mà ham, còn vợ mình rủa mãi mà sao nó không chết giùm nè trời.

Cái tư tưởng sâu kín của ông bấy lâu nay phải nén lòng chờ, đột nhiên bị cơn nóng giận đẩy ra đằng khẩu làm cho các tay ba gác dưới bóng cây bã đậu nói với nhau:

- Hà hà! Ông muốn đưa con bồ nhí về, nên mong cho bà ấy chết.

Khi ông Năm Ngọc đến ngã năm chuồng Chó, tình cảnh của con Fedor còn thảm hại hơn cảnh Tây bị Nhật Bổn đảo chánh bắt nhốt hồi năm bốn mươi. Chó tứ xứ bị nhồi nhét chung vào một chuồng choảng nhau kịch liệt, máu chảy, thịt rơi. Giờ hết xí quách rồi mới thấy là vô nghĩa vì đã quá ư ê chề, mệt mỏi. Chúng ư ử than thở với nhau, còn liếm láp nhau những mong an ủi kẻ cùng cảnh ngộ. Hóa ra muôn loài trong giới động vật cũng như loài người đâu đến nỗi hoàn toàn hung ác, chẳng qua có lúc nào đó chúng chẳng hiểu nhau mà thôi.

Con Fedor mệt mỏi, bốn cái chân nó run rẩy. Nó nằm khụy xuống đè lên một con chó bản xứ vú mõm trễ dài ra teo ngắt, tội nghiệp cho đàn con bé nhỏ ở nhà có lẽ giờ này đang gào sữa mẹ. Con Fedor ướt như chuột từ đầu đến chân, không hiểu nó tự làm ướt hay đồng loại làm cho nó ướt. Cái không gian quá ư chật hẹp, số bị giam giữ quá đông chen nhau như gài mắm. Chúng để khu lên đầu con Fedor không kiêng nể, không còn sức đâu xô đẩy. Con Fedor đành gác mõm lên lưng con Quít của ông Thông. Giá có cục xương gặm đỡ lòng, dám đâu mơ tưởng hai trăm gam thịt bò mỗi buổi.

Sau khi trình giấy đã tiêm chủng, nộp phạt năm nghìn đồng, ông Ngọc rước con Fedor ra. Cái vòng thít vào cổ đã nhổ của nó cả mảng lông. Mùi chua thối xông lên nồng nặc. Không đành lòng, ông Ngọc cởi cái áo lót trắng phau làm giẻ lau chùi cho cậu quý tử. Lên xích lô có một thằng nhỏ ngồi ôm, con Fedor vẫn nơm nớp lo người ta đem giết thịt. Mỗi khi có một chiếc xe hơi chạy qua, nó lồng lên vì ám ảnh cái xe đã bắt nó.

Con Fedor về đến nhà, các phố bên sang thăm như vừa rước con bệnh từ nhà thương về. Ông Thông cũng đến để hỏi thăm con Quít.

- Ông đừng lo, nộp phạt năm nghìn lĩnh nó ra thôi. Nhưng ông phải đi lĩnh sớm sớm, quá hạn người ta sẽ bán cho hàng thịt.

Ông Thông xoay lưng, không phải đi mà chạy lúp xúp. Ông chạy thẳng đến bà tiền góp.

- Thôi đi cụ! Đưa tiền cho cụ lấy gì cụ trả tôi. Có bao nhiêu không đủ cho cụ nhậu, không lẽ tôi siết cái quần đùi của cụ.

Quả thật, tài sản của cụ Thông độc có cái quần đùi cụ đang mặc. Vác mướn, bơm xe đạp cũng cái quần đùi ấy, bửa củi, kéo xe ba gác cũng cái quần đùi ấy, cái quần đùi trắng nhục nhục thành màu mỡ gà, lúc còn thức, khi ngả lưng ngoài vỉa hè cũng cái quần đùi ấy. Thiên nhiên xứ Sài Gòn ưu đãi cho dân bụi đời diễm phúc chỉ với chiếc quần đùi thừa sức chống đỡ với mưa nắng gió sương. Có lạnh đâu mà sợ chết rét, nếu nước máy bị cắt có bến Bạch Đằng ùm xuống tắm tha hồ lãng phí nước. Đối với nước da đen đúa như dân Biển Hồ của ông Thông, cái quần đùi quá bằng thừa nếu nó không có cái vai trò bảo vệ mỹ quan thành phố.

Con dâu ông, con Hội đẩy xe rác từ trong hẻm ra, cô làm nghề gom rác cho các gia đình ở các hẻm sâu, tháng tháng được mỗi nhà cho vài ba trăm, tiền lẻ cô cuộn lại đút vào thanh sắt tròn làm tay đẩy xe. Cụ Thông lấy cây xom rác thuôn vào ống đùn ra, tiền rơi lả tả xuống đất, nhưng chỉ có mười tấm giấy hai mươi đồng, còn xơi mới đủ năm nghìn đem chuộc con Quít.

Bốn ngày trôi qua, ông nhớ con Quít, ngồi đứng không yên, ông ra gốc cây bã đậu ngồi lên vỉa hè chờ đợi. Bên kia đường, một đôi vợ chồng trẻ đèo nhau trên chiếc xe Dream rẽ vào hiệu bày bán bàn ghế. Bọn trẻ nhanh mắt bất kể xe cộ lao qua giành mối. thông lệ ở khu ba gác này, ai lên tiếng hoặc sờ cài yên xe trước là mối của người ấy.

Ông Thông đến sau, nhưng mặc, ông cả quyết khách này là của ông. Người đến trước cãi lại, ầm ĩ cả lên, sắp xô xát đến nơi:

"Mẹ mày! Con mẹ mày! Tao ngồi chờ ba ngày nay, tụi bây giành hết. Không tiền chuộc con Quít bể đầu mày!".

Mấy anh em lớn tuổi trong đám bốc vác can gián:

- Thôi mầy! tội nghiệp ổng! Ổng thương con chó nên ổng nóng nẩy, có mối khác tụi tao sẽ nhường cho mày.

Họ lập tức khiêng một tủ áo ba buồng dán pho-mi-ca màu trắng, bên trên xếp thêm một tủ phấn. Thằng Nhành con trai không hợp tính ông nên cô con dâu phải theo xe đẩy phụ. Ông Thông đưa hai tay ra sau nắm thành xe ba gác còm lưng xuống kéo. Có lẽ nhân ngày vui duyên mới, vợ chồng anh khách hàng "boa" thêm cho một nghìn, vị chi được sáu nghìn.

- Quít ơi! Quít! Chiều nay thôi, cục cưng thoát khỏi vòng lao lý. Sáu nghìn! Hừ nộp phạt năm nghìn, dành một nghìn mướn xích lô chở con Quít từ ngã năm Chuồng Chó đến Phú Nhuận, sau đó sẽ đi bộ. Lượt đi ông lội bộ. Tấm thân trần, cái quần đùi trên đôi chân, bộ tóc muối tiêu chải ngược còn chút dấu vết hoa lá thời trai trẻ, ông lầm lũi đi. Qua Tao Đàn đến ngã tư Hai Bà Trưng - Xô Viết Nghệ Tĩnh, ông cứ hướng về Phú Nhuận. Cặp giò đã thấy mỏi, cổ khát đắng gợi nhớ mùi vị thân quen. Qua chợ Tân Định, đi một lúc đến dốc cầu, ông ngẩng lên, một tấm gỗ có đóng khung sơn màu xanh kẻ to hai chữ "ĐÂY RồI" thấp hơn tầm mắt, nóc một ngôi nhà gỗ e ấp bên mang cá cầu, mùi dồi nướng xông lên.

- Hừ! Đến lượt về sẽ đi bộ luôn. Ta vào làm một ly lấy lại sức.

Đôi chân đưa ông vào quán. Chủ quán không mau mắn tiếp đón cho lắm, nhưng thấy ông có nắm tiền trong tay, họ đặt trước ông nửa xị.

- Ông làm đĩa lòng chứ! Chó Mực ông à!

Giá họ mời sớm hơn ắt ông từ chối. Nhưng một ly đã lên hương trong cổ ông rồi. Trời đất như sáng rỡ hơn. Cái đầu chó luộc lóc xương, cuộn dồi vàng ươm như biết nhảy múa chào mời. ông gật đầu.

- Làm thêm đĩa tiết canh cho mát ruột ông à!

Lại gật đầu. Ông không nhớ đã bao lần ông gật đầu. Rượu bắt đầu để lại hậu vị ngọt. Còn tâm trí đâu để nhớ, để thương con Quít.

Họ đưa ông ra đường, ông đã vững chân vượt qua cầu Kiệu xuống hết dốc, ông tựa lưng vào bờ tường, chuyển từ thế đứng sang thế ngồi, người đi đường qua lại bước tránh một chút, họ không muốn phá giấc ngủ của ông già.

Sáng sớm hôm sau, một ông xích lô cùng xóm đi chở mối trên Phú Nhuận về nhặt được ông. Ông nằm nghẻo đầu trên thành xe. Lật lưng quần tìm thấy còn hai tờ năm chục.

Hết rồi Quýt ơi! Đau đớn lắm!

Ông thương con Quít không giống ông Năm Ngọc thương con becgiê. Ông Ngọc thương con becgiê vì con becgiê đem đến cho ông sự vẻ vang, sự hợp thời trang khi ông ngồi trên ban-công. Fedor ngồi dưới chân ông, khi xe hơi trong nhà ra. Con Fedor hùng vĩ nhô đầu ra cửa kính và nhất là khi ra sân Tao Đàn luyện chó, ông quấn vải to bằng cái gối vào cánh tay. Ông nhử cho nó phóng tới há mồm ngoặm để ông phô diễn sự linh hoạt, nhanh nhẹn, tính mã thượng và cả tinh thần dũng cảm trận mạc.

Còn ông Thông thương con Quít vì cái duyên kỳ ngộ. Con Quít là con chó lạc loài không rõ từ đâu đến vào lúc ông đang "Pour la santé" với mấy chú bụi đời, ông cho chó ăn chè, mà chè của ông thì con Quít ăn, ăn ngon lành nên mến hơi người nó ở luôn với ông. Đói nó ra nhặt xương ở hiệu ăn, hiệu phở mà lớn. Đêm đêm bất cứ chỗ ngủ bất định của ông ở đâu, nó cũng tìm đến nằm bên.

*

* *

Con Hội, vợ thằnh Nhành gom rác xong vào xóm nhờ nhà quen tắm rửa sạch sẽ bằng xà bông Ca May.

Nó vận một bộ màu hột gà quần Sác-tô, áo cổ bẻ. Nó tìm ông già chồng dắt đến quán ăn cơm đĩa. Dù sao, phố xá nhìn ra có người thầm khen ông Thông bụi đời có con dâu được quá.

Con Hội gặp thằng Nhành tại nhà bà Sáu Lý sâu trong con hẻm trên. Thằng Nhành móc tiền trả nó không lấy. Nó bảo nó cần cánh tay người trượng phu cho nó nương tựa chứ nó không cần tiền, nếu thằng Nhành thương, nó sẽ theo thằng Nhành bỏ cái nghề bội bạc.

Chúng nó thành vợ thành chồng. Ông Thông chạy lo cho con Hội cái chân gom rác trong hẻm. Được đồng nào nó dẫn ông đi ăn cơm, có dư nó mua ông một xị.

Đi gần tới quán cơm bình dân, bỗng nhiên ông Thông bốc chạy. Ông đuổi theo một chiếc xe thồ. Bốn con chó trói tréo cánh khỉ bị treo hai bên ba ga. Bên trên còn cái lồng đan bằng kẽm nhốt ba con nữa. Ông vừa đuổi theo vừa ới gọi. Tên xe thồ đâm hoảng phóng nhanh, khoảng cách xa dần, cuối cùng đành bất lực, ông đứng giữa đường chửi với theo. Con Quít ở trong cái lồng, chính nó đã ăng ẳng đánh tiếng gọi ông. Thế là họ đã bán con Quít đi cho người ta đem giết thịt. Hết phương cứu rồi!

Con Hội nhanh trí, nó tách vào đứa bạn bán thuốc lá bên đường mượn chiếc xe đạp. Nó ném cho ông già một nghìn đi ăn cơm đĩa, còn nó phóng theo con Quít.

Vượt qua bùng binh Ngã Sáu, đến gần bến xe Pétrus Ký, con Hội níu được cái lồng sắt.

- Anh ơi dừng lại nói này nghe...

Anh chàng xe thồ định sừng sộ nhưng kịp nghĩ lại khi trông thấy cái quần Sác-lô màu trứng gà.

- Anh ghé quán uống nước đi! Em muốn hỏi một việc.

- Việc gì nói đi! Tôi phải đi giao hàng.

- Anh thông cảm, em muốn chuộc lại con chó này, đấy tội nghiệp nó đã nhận ra em, ông già em kêu khổ mấy ngày nay vì mất nó.

- Hai mươi lăm ngàn, lấy vốn thôi...

Bàn tay của anh ta suốt theo ghi đông vờ vô tình chạm vào tay con Hội. Con Hội nhúc nhích đầu móng tay quẹt nhẹ đáp lại:

- Em làm gì có đủ tiền. Trả bằng cái ấy được không?

Con Hội đá lông nheo, mỉm cười nên cái đồng tiền lún sâu xuống. Hai chiếc xe đạp cùng lên đường. Anh lái đưa chó đến quán Cờ Tây, giao hàng. Riêng bản án của con Quít được tạm hoãn. Anh lái thu một nắm tiền chia ra một phần nhét vào túi sau, hai phần vào hai bên túi hông. Hắn mời con Hội đi ăn cơm tiệm, uống bia Vạn Lực. Con Hội đưa hắn về con hẻm nhà bà Sáu Lý, chỗ quen biết dù sao cũng dễ.

Nó đưa hắn lên cái gác ọp ẹp của bà Sáu để thanh toán giao kèo lấy lại con Quít.

Bà Sáu Lý ngồi cạnh cửa. Khi cánh cửa kéo trên đầu cầu thang đóng lại, bà theo lời dặn của con Hội mở lồng thả con Quít. Cách một con hẻm nó khắc biết đường về.

Cánh cửa sàn gác lại mở. Bà Sáu Lý nghe tiếng con Hội bảo:

- Anh nằm nghỉ, chốc nữa sẽ xuống. ra cùng lúc người ta để ý.

Hắn nhô đầu ra gọi theo:

- Sau này muốn gặp em, tìm ở đâu.

- Sau này con Quít không còn bị bắt nữa đâu. "Bái bay".

*

* *

Vật về với chủ, đại phúc.

Ông Thông đang ngủ, nghe lành lạnh trên má bừng tỉnh. Con Quít vẫy đuôi ư ử liếm vào má ông. Ông ôm con vật vào lòng:

- Mẹ mày! Con mẹ mày! Làm sao mày xổng về được hả Quít. Và ông chợt hiểu ra.

- Con Hội? Con Hội phải không? Tội nghiệp! Tội nghiệp nó!... Mày làm khổ nó rồi Quít ơi!

Con Hội bị một trận đòn nên thân. ầm ĩ cả lên. Trẻ con chạy trước, người lớn theo sau, xe cộ tò mò cũng dừng lại. Sau bao nhiêu cái tát, thằng Nhành quơ cây chổi quét rác đập túi bụi. Không vừa, con Hội nắm chắc một đầu chổi, hai đứa giằng co nhau. Thằng Nhành một tay gữi chổi, một tay quơ cái ghế gỗ của bà cà phê. Người ta xúm lại tước cái ghế can gián. Ông Thông tức tối chạy quanh quanh quát mắng.

Chuyện đổ bể do bà Sáu Lý. Khi tên lái ra về, hắn trao cho bà Sáu năm nghìn trả tiền phòng. Bà không chịu.

- Chuyện đổi chó đổi mèo gì anh với nó bàn với nhau tôi hổng biết. Chốc nữa con nhỏ đến đòi tiền tôi cười trừ với nó được à? Hai mươi lăm ngàn nữa đưa đây tu suýt. Không tiền thì để xe đạp lại đây về không. Muốn quỵt phỏng?

Xót như hoạn, hắn đành thò ra thêm hai mươi lăm ngàn.

Bà đon đả đến tìm con Hội lúc nó đang ngồi quán cà phê với thằng Nhành.

- Đây chị bắt nó thò ra thêm hai mươi lăm nghìn chị đưa cho em mười lăm nghìn, sòng phẳng nhé! - Bà Sáu Lý vô tình không biết lời thề của hai đứa với nhau: Giã từ thế giới ngầm, bước sang cuộc đời làm ăn lương thiện.

Thằng Nhành nghe qua tức giận con đàn bà phản trắc, ngựa quen đường cũ, nuốt lời bội bạc nên khùng lên, thượng cẳng tay hạ cẳng chân.

Thấy cần phải ra tay xoay chuyển tình thế để bọn em út coi bà chẳng ra sao, bà Sáu Lý chống nạnh bước tới chắn trước mặt.

- Này! Tao bảo cho mà biết. Nó coi cái tấm thân của nó chẳng ra làm sao để nó chuộc con chó của nhà mày. Nó được cái gì? Tàn nhẫn với nó, tao bắt nó lại đem về nuôi coi nó có làm một ngày đôi ba chục ngàn bạc để cái thân nó không phải đi hốt từng hốt rác để nuôi cha con mày. Cái quân không biết điều.

Rồi bà quay sang phân bua với mọi người.

- Mẹ nó! Cái bọn người này phải chờ đến lúc rã xương ra chúng nó mới chịu hiểu nhau.

Thằng Nhành ấm ức, nó đạp xích lô bỏ đi. Sài Gòn về chiều, không khí ngoài đường mát mẻ, dễ chịu làm cho mọi người tạm quên mọi khổ ải, nhọc nhằn hòa nhập với dòng người, xe cộ đón đèn đường đang lên hoà nhịp với "rịch rinh rinh" tiếng nhạc từ các máy âm thanh đủ cỡ.

*

* *

Quá mười hai giờ đêm.

- Quít! Chị Hai mầy ngủ ở đâu?

Con Quít lúp xúp chạy trước. Thằng Nhành theo sau đi đến vỉa hè trước nhà ông Năm Ngọc. Con Hội thích ngủ ở chỗ này vì bên trên có cái ban-công nhô ra có thể che mưa, nhất là bên dưới có cái bậc thạch trát đá gra-ni-tô nhẵn bóng. Trong khi chờ chồng về, nó gác chân ôm cái bậc thạch man mát lành lạnh thích lắm. Thằng Nhành không lên tiếng, nằm xuống thẳng đơ bên cạnh, gối đầu lên bàn tay nhìn thẳng lên đêm tối. Làm như giữa nó và tấm lưng con Hội có một đường ranh giới vô hình. Con Quít nằm dưới chân đang lim dim bỗng nghe tiếng.

- Ái! Nhột! Hú hí! Rách áo bây giờ.

Con Hội buông cái bậc thạch, xoay hướng gác chân lên mình thằng Nhành.

- Hồi đánh người ta, coi cái mặt này tức cười lắm!

- La bài hải mà dám cười.

- La thì la! Cười cứ cười. Cười trong bụng ai mà biết! Ôi nhột!

- Mà cười cái mí gì?

- Cười cái mặt ghen ấy. Cái mặt đàn ông ghen coi ngộ lắm!

- Thích nhìn lắm à!

- Sao không? Có ghen mới biết lòng dạ thương nhau.

- Ai thèm thương.

- Thương mới ghen, không thương ghen mần chi

Con Hội bật cười lên, cười to bất kể thiên hạ trong phố hai bên đường phải thức giấc vì tiếng cười tâm đắc của nó. Nó giữ chặt hai bàn tay thằng Nhành.

- Khoan đã! Mà ừ đi! ừ đi nói cho mà nghe.

- Biết cái gì mà ừ!

- ừ đi! ừ mới nói! Không ừ không nói.

Thằng Nhành gỡ tay ra. Con Hội úp mặt vào ôm chặt cái bậc đá. Thằng Nhành lê theo phều phào. Nó nghe hơi thở phả vào gáy.

- Thở nóng quá! ừ đi rồi khỏi thở.

- Nói đi sẽ ừ.

- Thật không? Kề lỗ tai lại đây! Nghe nghe! Từ rầy không được đánh người ta giữa ban ngày ban mặt. Ôi nhột! Đợi đến tối bằng giờ này có đánh thì đánh! Chịu hôn? ừ đi! ừ đi!

- ừ!

[ngautuan]

TRĂNG ĐẸP MÌNH TRĂNG

Sống là để yêu và được yêu.
Tạo hóa ban phát ân huệ ấy cho mọi người đâu phân biệt đối xử hoặc hẹp hòi với bất kỳ ai.

Chân lý thật đơn giản, ai cũng biết. Thị Nở kia còn có được phút giây âu yếm nhất với anh Chí Phèo ngoài lò gạch để lại cho đời "nụ cười Thị Nở". Những người chủ trương diệt dục đi nữa đọc đến đoạn này cũng phải gật gù thừa nhận chân lý hiện thực của cụ Nam Cao.

Chúng tôi 12 người cùng phòng trong ký túc xá đại học. Mười một người đã có ý trung nhân hẹn nhau đến ngày ra trường có sự nghiệp sẽ thu xếp cuộc đời. Ai cũng lo lắng đến thương hại bạn Thuận, người duy nhất chưa được lọt mắt xanh của bạn trai. Học giỏi, đức hạnh, cần mẫn siêng năng vượt trội hơn nhiều người, duy nhan sắc không mấy rực rỡ. Ngày Chúa nhật, từng đôi đưa nhau đi dạo phố hoặc về thăm nhà. Đi chán lại về quấn quýt lấy nhau bày ăn uống chan húp sì sụp nhìn nhau để cười hoặc thượng lên giường lầu ngồi không khoảng cách, tựa lưng vào tường tâm sự... Riêng bạn tôi, thui thủi một mình làm bạn với trang sách, hay tâm sự với cặp que đan.

Sau tốt nghiệp, đến ngày chia tay, các con chim non sẽ từ mái trường tung cánh ra bốn phương, khi ôm chầm lấy nhau giã biệt, tôi vẫn thấy nhoi nhói trong tim lo nghĩ đến hạnh phúc mai sau của bạn. Tôi thầm trách tạo hóa hẹp hòi chi để không ban phát cho bạn tôi chút nhan sắc.

Đâu có ngờ, trong khi mười một đứa chúng tôi còn chạy đáo chạy đôn đi tìm việc, cô bé lọ lem lại chọn được hoàng tử sớm nhất. Hai người mang thiệp mời đến nhà tôi. Lúc nào cũng mỉm cười với hạnh phúc, đẹp trai, cao lớn, con đại bàng hùng vĩ lại say tiếng hót thủ thỉ của con chim nhỏ, sẵn sàng dang đôi cánh rộng che chở cho người mình chọn để yêu, để in tên sóng đôi bằng chữ vàng lên lá thiếp.

Nghe chào hỏi, ngoại tôi ngưng bút, nâng gọng kính ngắm nhìn đôi uyên ương : "Ông cũng được thiệp hồng nữa à ! Ông sẽ đến dự, mừng cho hai cháu".

Ông đứng lên chậm rãi bước ra vườn nhà, hồi lâu ông trở vào với bông hoa hồng thắm nhất tặng cô dâu chú rể tương lai.

Thuận ngỏ ý mời tôi làm phù dâu. Khi bạn được hạnh phúc, sao tôi chẳng sẵn lòng. Tôi sẽ chọn bộ xoa-rê màu, khăn voan màu, sẽ đeo đôi hoa tai ngày cưới trước kia của mẹ, tôi sẽ để một buổi đi làm đầu, sẽ nhờ bàn tay nghệ sĩ chuyên nghiệp của các nhà trang điểm đánh phấn thoa son để góp phần rực rỡ cho ngày vui của bạn.

Bộ xoa-rê phù dâu chưa được trắng tuyết như màu áo cô dâu cũng là dịp cho mình được tập sự cho ngày ấy của riêng tôi sau này.

Ông tôi lại đặt bút xuống, ra hiệu cho tôi vào trong.

- Nghe ông đi ! Con không nên nhận lời làm phù dâu. Lý do ông sẽ nói sau !

Tôi không dám cãi lời nhưng thật lòng mất hứng nhiều lắm. Ông tôi vỗ đầu cho tôi an tâm rồi bước ra bảo :

- Đến hôm làm lễ, ông sẽ tặng hai cháu tất cả những bông hoa đẹp nhất trong vườn nhà ông để trang trí. Các chị em của cháu ngoại ông sẽ đến trước lo khánh tiết và tiếp tân.

Riêng việc cháu Dung làm phù dâu hai cháu nên chọn chị em khác, vì cháu ngoại của ông yếu tim (lần đầu tiên tôi nghe ông nói dối) e đang vui, có làm sao, sẽ ảnh hưởng đến ngày trọng đại...

Tiễn bạn ra cổng, tôi trở vào nhà tất nhiên với vẻ mặt không vui.

- Cháu ngồi xuống, giận ông rồi phải không ? Ông chỉ muốn tránh cho cháu một việc làm ác.

- Làm phù dâu, sao lại là ác hở ông ?

- Vì cháu của ông xinh đẹp quá. Cái đẹp đặt không đúng chỗ sẽ phản tác dụng. Cô phù dâu đẹp hơn cô dâu, chú rể và mọi người sẽ nhìn ngắm ai đây.

- Eo ơi !

- Cháu có đi xem cải lương không ? Có những khi khán giả thích ngắm cô tỳ nữ hơn ngắm nàng Nguyệt Nga vai chính. Trên sàn diễn thì miền cưỡng châm chước được, nhưng ở ngoài đời nhất là vào ngày trăm năm chỉ có một lần mà vô ý theo ông phải bắt đạo diễn cúi đánh bằng roi cá đuối. Trong ngày cưới phải đặt cô dâu vào vị trí đặc biệt, không được lẫn lộn vào cái chung làm phân tán cái nhìn của quan khách...

- Ông cười gì vậy ?

Ông nhớ lại ngày xưa, thuở ông đi coi mắt bà con. Bà ngoại con chị em đông lắm, cô nào cũng đẹp cho nên con trai bên ông đi theo rất đông để được dịp nhìn ngắm. Nhưng nhà gái trừ hai ông bà cố cháu và vài bậc trưởng thượng tuyệt nhiên không cô gái nào được xuất hiện trong phòng khách, tất cả phải giấu mình dưới bếp. Chờ đến khi chủ khách đã an tọa, chỉ duy nhất có bà ngoại cháu xuất hiện, khay trà nước trên tay cúi đầu chào cho người ta coi mắt. Ôi sao lúc ấy bà cháu đẹp lạ lùng đến vậy. Cảnh vật như sáng rỡ ra với sự xuất hiện của thần tượng ông nhìn một lần nhớ mãi đến trăm năm...

- Thời của ông cũng hiện đại dữ dội...

- Chứ sao ?

Trăng đẹp vì chỉ có mỗi mình trăng.

- Ông cũng lãng mạn dữ dội...

- Chứ sao ? Cháu không nghe câu hát Việt Nam :

Cây trúc xinh tang tình là cây trúc mọc... bờ ao

Chị Hai xinh tang tình là chị Hai đứng một mình tôi thấy xinh càng xinh.

Quan điểm thẩm mỹ của dân tộc ngàn năm nay là vậy. "Đứng một mình mới xinh càng xinh".

Ngày hội làng là ngày hội chung của trăm hoa, đó là cái toàn thể (ensemble) của cả cộng đồng, ai muốn diện ngất trời đến đâu cũng được, nhưng ngày cưới ngày phải suy tôn cô dâu. Hàng trăm ánh mắt chỉ hướng về cô dâu để ngắm nhìn và ngưỡng mộ, nhớ mãi về lâu. Tranh cạnh vào vị trí để mọi người và cả chú rể nữa phải sao lãng là làm việc bất nhân.

Thế giới quan này của người Nhật cũng tương đồng với Việt Nam ta vì cũng nguồn gốc á Đông với nhau cả.

Có một nhà nông người Nhật trồng được loài hoa cúc đại đóa quý hiếm, nổi tiếng gần xa, rực rỡ tuyệt vời. Tiếng đồn đến tận hoàng cung, thấu tai Nhật Hoàng. Nhà vua có nhã ý đến tận nơi ngự lãm. Trước khi ngài ngự đến, người nông dân ra vườn cắt bỏ hết tất cả vườn hoa cúc hằng yêu mến của mình, chỉ để lại duy nhất mỗi một cành, một bông hoa tuyệt vời nhất hầu thỏa lòng ngưỡng mộ của đức vua.

Người nước ngoài có thể không thấu hiểu rõ ràng ý nghĩa của giai thoại này, nhưng đối với người Nhật chân lý ấy rất đơn giản. Khi luyện thói quen tập trung quan sát, con người có thể cải thiện cuộc sống thường nhật sâu sắc hơn và phong phú hơn. Loại bỏ cả vườn hoa, để lại duy nhất một bông hoa toàn bích để nhà vua không bị phân tâm để mắt vào các bông hoa kém sắc khác, tạo cơ hội để nhà vua mở mắt nhìn thấu đáo vẻ đẹp của loại hoa cúc đến tuyệt đỉnh thẩm mỹ từng chi tiết sắc màu.

Lóa mắt trước cái chung, thiếu tỷ mỷ khi ngắm nhìn làm sao chắt lọc tinh hoa cho được. Đó là sự mất mát muôn thuở của kẻ có quá nhiều mà hời hợt.

*

* *

Tôi đem câu chuyện hụt làm dâu phụ và những ý tưởng của ông ngoại kể lại cho má tôi nghe.

Quan hệ chung sống của ba má tôi rất đặc biệt. Má tôi là mẫu người thích sống tưng bừng. Trong gia đình hình như ba tôi bị má tước mất cái lộc nói. Trái lại ba tôi gỡ hòa bằng cách tước mất của má tôi cái lộc cười. Má tôi nói gì, vui buồn, trách móc, than thở, thậm chí nhiếc mắng nữa, ba tôi chỉ tủm tỉm cười. Thanh âm ngôn từ phát ra từ trong chất giọng của má tôi có ma lực nào mà ba tôi luôn tỏ ra thích thú như nghe ca vậy. Phải chăng đó là bí quyết gia đình tôi trường tồn đến lũ nhóc chúng tôi lớn lên, ăn học thành tài và nên gia đình lại con đàn cháu đống.

Má tôi nói :

- Ông ngoại con vậy đó. Rất cổ nhưng cũng rất hiện đại. Chất thâm thúy khi xử thế của ông, trẻ ngày nay chạy nước rút cũng chẳng dễ gì theo kịp.

- Phải đó má ! Con nghe mướt mồ hôi khi ông bảo con đi làm phù dâu là chơi ác với bạn.

- Chớ sao ! Sắc đẹp hoa hậu đi nữa lúc nào cũng mang theo con dao hai lưỡi.

Về cái chất thâm nho này, con rể, cha vợ, ba con giống ông ngoại con như đúc. Để má kể cho con nghe một câu chuyện hồi còn ngoài Bắc...

Lúc ấy là thời chiến phòng không máy bay Mỹ, tàu hỏa có toa quân sự, quy định đặc biệt quân nhân đi toa riêng, không ngồi lẫn lộn với hành khách dân thường. Hồi ấy có danh từ gọi doanh trại bộ đội là làng đực vì trong doanh trại chỉ có đàn ông, không có đàn bà. Bấy giờ lên tàu hỏa, toa quân sự có con trai, không có con gái thành thử hóa ra là toa đực nốt.

Tàu bắt đầu chuyển bánh, bỗng dưng có một hành khách muộn nhảy tàu lên được là vội vàng lủi vào trong toa. Hóa ra là một cô gái như trên trời rơi xuống. Cả trăm con mắt lính bừng tỉnh chú mục về một mục tiêu như Nhật Hoàng ngắm nhìn bông hoa cúc duy nhất trong vườn vậy. "Lên xe nhường chỗ bạn ngồi", lập tức có người đứng dậy ngay còn hối người ngồi phía cửa sổ nhích ra để ấn cô gái vào trong góc, lấy cái nón nhà binh úp lên mái tóc để che mắt xa trưởng kiểm soát đuổi cô gái sang toa dân sự, uổng còn hơn được vàng mà không biết giữ.

Cả toa tàu bừng sôi lên như câu lạc bộ. Ai cũng tỏ ra quan tâm, người ngồi xa chồm lên thành ghế để bắt chuyện và ngắm. Rồi hỏi thăm thầy u có còn mạnh khỏe ? Quê quán ở đâu ? Học hành công tác ra sao ? Lại xin địa chỉ ghi đến mỏi tay, đời lính, lúc nào cũng tao ngộ chiến, cũng tốc quyết, vội mà, khoảng cách giao tiếp đâu có thể nào thực hiện từng bước A, B, C, A phẩy, B phẩy như trong sách dạy về trình tự giao tiếp. Tiếng sét ai tình gặp từ trường là nổ ngay thôi. Gái khôn giữa chốn ba quân tha hồ hỏi đáp, ba quân lại trổ tài thơ ca, đây không chỉ là lính mà còn là nghệ sĩ nữa.

Trong khi mọi người săn đón vui vẻ hồ hởi, có gì cũng bộc bạch ra nói cười, thứ gì cũng moi ra từ trong túi ba lô mời mọc đặt đầy lên chiếc bàn con trước mặt cô gái, có cả bánh lương khô, kẹo bột... đến đỗi bác soát vé tàu già nói tiếng miền Trung biết tỏng cái trò úp nón lên đầu cô gái cũng không nỡ cắt đứt niềm vui của các chú em bộ đội, duy nhất chỉ có một anh chàng ngồi ghế bên kia đối diện trước mặt cô vẫn giữ nét mặt bình thản khác người. Anh chàng tỳ cằm lên cánh tay gác lên bệ cửa nhìn ra ngoài bầu trời, cảnh vật lướt qua theo con tàu di chuyển. Có một tràng cười cô lại để mắt đến cái vẻ để ngoài tai khác người ấy.

Tàu qua cầu Lèn, đền Bà Triệu, đền Sòng, qua nông trường Đồng Giao, qua thị xã Ninh Binh, không khí trong toa vẫn còn sống động, cô gái lấy quả từ trong giỏ xách ra mời nhưng không có dao bổ cam.

"Có anh nào có dao con, cho em mượn ?"

Chẳng ai có dao. Anh chàng lúc ấy mới động tay mò vào thắt lưng lấy ra một xâu, gỡ con dao xếp ra khỏi khoẻn, kéo lưỡi ra ngoài, nắm đằng mũi trao đằng cán đúng phép đưa dao. Trao nhưng không nhìn, mắt vẫn để tâm vào cảnh vật bên ngoài. Cô gái đón lấy, ngỡ ngàng một thoáng cúi xuống mỉm cười với quả cam.

Tàu đến ga Nam Định. Anh chàng với tay lên kệ, khoác hành lý lên vai. Lần đầu tên cô gái có lý do để hỏi :

- Anh xuống ga này à ?

- Vâng.

- Em cũng xuống. - Nói xong mới gom hành lý như một quyết định bất ngờ. Chào các anh ! Chào các anh ! Các anh đi mạnh giỏi ! Thắng lợi !

Anh chàng bước xuống sân ga, bước vài bước lại dừng. Khi cô gái bước đến gần, anh chàng đưa tay xách phụ hành lý, ga-lăng với phái yếu đúng phép văn minh, không chê vào đâu được, lại còn đặt bàn tay rỗi rảnh lên vai người đẹp dìu đi như thân quen từ bao giờ.

Trên tàu, quân phục màu cỏ úa chen nhau nhô ra đặc các khung cửa sỗ. Chờ lúc ấy anh chàng quay lại cười, nheo mắt lấy le với "đoàn quân thất trận...".

- Má nói ba đó phải không má !

- Còn ai trồng khoai đất này ? Hí ! ổng đó ! Hôm sau ổng ở lại căng Ga rô - doanh trại Quân khu 3, còn má phải lên tàu đi tiếp về tận Hải Phòng.

- Sao má biết ba để ý mà má dám xuống tàu giữa đường để đi theo ổng.

- Ba mày ghê lắm, mủ mỷ trở khu đ ĩ. ổng o mèo mà diễn kịch câm. Các con biết hôn ? Má vừa cầm cái cán dao, bị ông ghịt nhẹ lại bằng hai đầu ngón, bất ngờ không ai thấy mà má nghe rần như điện giật toàn thân... ổng ghê lắm...

Cha tôi ngả người lên thành ghế, ngửa cổ cười khì cho kỷ niệm sống dậy.

[ngautuan]

XOAY VẦN

Bên cổng Quân khu là nhà thường trực - liền vách với nơi kiểm soát ra vào này, xây tiếp thêm dăm gian nhà trệt, có giường đôi, có màn, ấm pha trà phích nước. Biển treo đề là nhà tiếp tân nhưng đúng nghĩa hơn phải gọi là nhà hạnh phúc. Quân nhân nào có người nhà đến thăm được sum họp ở đây một ngày đêm.

Lần ấy, anh em quân nhân ra vào cổng, nhìn qua chấn song cửa sổ gian cuối, có một anh lính nằm, tay gác trán, chân chống tường thỉnh thoảng huýt sáo hoặc nghêu ngao đôi câu. Cửa không khóa nên không phải là trại tạm giam nhưng trưởng phòng thường thực dặn mở cửa ra ngoài phải xin phép. Cơm nước có người bưng đến phục vụ ngày ba bữa. Nghe đâu anh chàng phạm kỷ luật nhiều lần về quan hệ nam nữ bất chính nên chuyển lên Quân khu xử lý.

Tư lệnh trưởng bảo: "Trường hợp này chờ Chính ủy về giải quyết!".

Hai ngày sau, có lẽ hồn thơ thức dậy trong cô đơn, mọi người nhìn qua ô cửa sổ thấy trên tường hai câu viết bằng than:

Cũng liều nhắm mắt đưa chân.

Thử xem Chính ủy xoay vần đến đâu ?

Cụ Nguyễn Du sống dậy cũng phải nghiêng nón bái phục, bọn hậu sinh ngày nay, bình cũ rượu mới đến thế là tài.

Người dám bạo gan thách đố có vẻ bất cần đời ấy là Trần Anh Trung, quê gốc Phú Thọ.

Cuộc đời rong ruổi, tôi có ngờ đâu sáu năm sau, con người ấy lại là ân nhân của tôi

*

* *

Khi người con trai cô đơn, đêm đêm trăn trở trong chăn, trên chiếc giường chín mươi phân rộng từ tỉnh thức đến lúc mơ sâu, thậm chí vừa tự vuốt ve lấy thân thể mình, vừa thể hiện lên từng phần hay trọn vẹn bao nhiêu hình ảnh của người khác phái đã từng gặp ngoài đời quen hoặc chưa quen, gây nên sự hoan lạc bằng hình ảnh với bao nhiêu người cùng một lúc. Đó là sự trăng hoa trong tâm tưởng mỗi riêng mình biết. Đó cũng là bệnh của kẻ đa tình còn gọi là phong tình như gió thoảng mây bay.

Trạng thái tâm sinh ấy kéo dài theo thời gian tuỳ theo thể trạng và tính cách của mỗi người, không ai giống ai. Cho đến một ngày nào đó, tự dưng anh ta phát hiện ra tại sao những ngày gần đây trong mơ chỉ lập lại hình ảnh của mỗi một người. Đa tình là bệnh của thời gian, trị liệu cũng bằng phương thức của thời gian. Lúc ấy trái tim mới mách bảo: Hay là mình đã yêu? Người bạn đời trăm năm là đây! Không chối vào đâu được nữa.

Trinh tiết là nghĩa ngữ dành riêng cho phái nữ. Ai giữ gìn được chữ ấy nguyên vẹn đến trọn đời được phong là nữ thánh.

Còn cánh nam giới, sách thánh hiền đọc kỹ chưa thấy có chữ nào ràng buộc họ na ná như thế? Cho nên đã hai mươi tám cái lá vàng rơi, từ cảnh mộng ra ngoài đời, trừ một ít cá biệt nghìn người có một, ai có thể nói mình chưa từng biết trăng hoa.

Khác thường đến lạ thường, tự khi tôi quen biết nàng, trăng hoa như đã dứt. những người con gái khác như hòa tan trong dòng người xuôi ngược, không còn để ý nữa.

Một hôm, tôi vác một bộ sinh hàn bằng ống đồng từ xưởng sản xuất cồn đến nhà máy cơ khí để hàn lại những chỗ rò rỉ hơi, mình mẩy dính dầu mỡ, áo lại đứt khuy, trông thấy nàng đạp xe từ xa ngược chiều lại, tự dưng bước chân dẫn dắt tôi rẽ vào lối khác để che giấu vẻ tồi tàn của mình. Bước được mấy bước, tôi lại tự hỏi tại sao mình phải trốn? Vậy là tôi trở lại lối cũ cho đến lúc nàng đạp xe qua, tôi tự nhủ thầm: Hay là mình đã yêu?

Từ ấy, tôi theo đuổi nàng kiên trì và lì lợm. Quanh người phụ nữ đẹp, lúc nào cũng vô hình có nhiều mạn radar theo dõi, nhất cử nhất động có một biểu hiện gì là dư luận lập tức lan truyền ra ngay khắp phố phường từ đầu đến cuối thị xã tỉnh lẻ. Khốn nỗi góc nhìn để loan tin là mây mưa trăng gió, bất cần biến đến chuyện của trái tim.

Nói theo kiểu trong lý lịch: Tay này không vừa đâu, khối cô rồi... Theo kiểu đặt lên bàn cân: Lạ chửa, khối anh đeo đuổi, có cỡ cả... lại đi vơ gã cha căn chú kiết tận cái xứ mô tê nào. Theo kiểu dự báo: Ba bảy hăm mốt ngày, không có kiên trì đâu.

Nếu tôi nói với họ rằng tôi chưa hề nói với cô ấy rằng "anh yêu em !", có ma nào tin lời tôi được, trong khi thật sự là chúng tôi chưa hề nói với nhau như thế.

Khi ông Johnson ra lệnh ném bom miền Bắc Việt Nam, chẳng rõ ông có tính đến không? Bom đạn của ông bên cạnh sức công phá của nó còn có tác dụng "phục vụ" cho tình yêu đôi lứa nảy nở.

Thị xã tỉnh lẻ phải sơ tán toàn bộ. Hợp tác xã may mặc của nàng phải đóng thùng máy khâu chở về làng quê, xưởng rượu cồn nơi tôi làm công cũng đóng cửa. Nàng định theo về với gia đình trên rừng núi Tuyên Quang nhưng khổ nỗi chưa biết đường đi nưóc bước, lại thân gái dặm trường, tàu xe khó khăn trong tình trạng chiến tranh. Tôi mừng rơn vì nhờ có ông Jonhson mà mình chủ được vai cận vệ "anh hùng hộ tống mỹ nhân". Tôi đạp xe đèo nàng lên Hà Nội để đáp tàu hỏa lên Phú Thọ, sau đó mới chuyển sang ô tô về Đoan Hùng đi Tuyên Quang.

Tàu hỏa chỉ chạy ban đêm vì phòng không. Suốt cuộc hành trình, tàu phải dừng bất thường ba lần giữa đồng để hành khách tỏa đi trú ẩn vì có báo động. Vốn bản tính mạnh mẽ, nàng kéo tôi ngồi lại trong góc tối toa đen, không chịu xuống. Bom rơi đạn lạc ở đâu cũng vậy, chạy cho lấm chân.

Tình trong lửa đạn, thơ mộng biết mấy ? Ấy thế mà thằng tôi vẫn không dám hó hé. Tại sao? Có lẽ cái gì ta quý trọng, ta luôn cẩn thận, sẽ dễ vỡ.

Tàu về đến ga Phú Thọ, hành khách lên Tuyên Quang phải chuyển sang xe ca về Đoan Hùng chờ đến 5 giờ sáng mới xuất phát. Loa phóng thnah hối thúc mọi nguời xuống ga phải ngồi xa đường tàu hai cây số, càng xa càng tốt vì nhà ga là mục tiêu oanh tạc.

Tay xách nách mang, chúng tôi lần theo đưòng tre đi hết thôn xóm. Đồi núi trung du chập chùng, trên nền trời trăng in bóng những lá cọ hình rẽ quạt. Vượt qua một cầu gỗ, nhìn xuống nước suối róc rách trong veo. Chúng tôi lần theo bờ suối, đặt hành lý lên bãi cỏ, ngồi xuống chờ thời gian trôi. Nàng lần xuống suối, trút bỏ xiêm y tắm mình trong dòng nước mát xóa mệt nhọc sau cuộc hành trình xa.

Tôi ngồi hút thuốc, lâng lâng với cảm giác được nàng tin cậy. Ánh trăng vàng trên trời cao vẫn lung linh soi mình dưới nước.

Thiên nhiên cũng biết giữ chân người nên nàng tắm rất lâu.

Nàng gọi tôi lấy hộ chiếc khăn bông. Tôi kéo dây miệng túi. Chiếc khăn rộng, tôi nắm hai chéo lần xuống bờ suối, nàng ngâm chân dưới nước đứng lên, che hai tay trước ngực quay lưng về phía tôi. Thằng khờ như tỉnh như mơ, choàng tấm khăn lên bờ vai trần để cho ma khiến, tôi ôm chầm nàng trong vòng tay. Sự khởi đầu cho đến ngày nay tôi đã bảy mươi tuổi ấy, đột nhiên bị tiếng cu - lách đẩy đạn lên nòng nghe như sét đánh kèm theo đồng loạt tiếng thét: "Đứng im! Giơ tay lên!". Bốn cái bóng chạy lõm bõm trên nước suối lao tới. Tôi lúng túng che chắn cho nàng mặc áo.

- Chứng minh thư?

- Dạ, có đủ đây (hai chiếc).

- Đi!

Đi! Nghĩa là bị áp giải, hai khẩu súng trường mở đường đi trước, hai khẩu chỉa lăm lăm sau lưng.

Aỏnh trăng soi, thấy nàng liếc xéo tôi mỉm cười. Còn tôi cứ tự trách mình đã để khổ cho nàng.

Đi rất lâu, đến một chân đồi bị cắt đôi lấy lối phẳng cho đường tàu đặt ray. Giữa bức vách đất, khoét một cái hang sâu rộng bằng gian nhà. Nghe nói trước kia lực lượng làm đường nước láng giềng đến giúp ta sửa chữa đường sắt đã đào sâu vào trong đồi để chữa thiết bị hoặc tìm di sản gì đó, nay đã di chuyển đi nơi khác bỏ trống hang. Đội dân quân phòng không chọn nơi ấy làm trụ sở, đứng ngoài trông vào như một cái động. Một chiếc đèn bão che phía ngoài hắt ánh sáng vào vách đất màu đá đỏ. Trên mặt bàn có một quyển sổ bìa vở học sinh. Cái điếu thuốc lào ngóc đầu trên hai chân tre, vài que đóm đã tắt so le ra mép bàn. Vẻ uy nghi là bốn khẩu trung liên đầu bạc và mươi khẩu súng trường dựng trên giá.

Đương sự giải tới bị giữ ngoài bóng tối chờ một người xách súng vào báo cáo. Hồi lâu có lệnh truyền cho vào.

- Chứng minh thư ?

- Dạ, đã giao cho các ông đây!

- Giấy đi đường?

- Dạ, có đây!

- Vé tàu?

- Dạ, nộp ngoài cửa ga rồi.

- Anh đi phép sao không giữ vé về thanh toán?

Câu hỏi chứng tỏ ông đội trường dân quân là người thông minh khó qua mặt. Ông có đáng cao, mặt chữ điền, có vẻ ưa nhìn nhưng ít bộc lộ tình cảm:

- Cô này là gì của anh?

- Dạ, là bạn thôi, ở cùng địa phương.

- Còn cô! Anh này là gì của cô?

- Dạ, là người yêu, nhưng chưa cưới ạ!

- Hai người về đâu?

- Dạ, em sơ tán về với gia đình ở Tuyên, còn anh này đưa đi!

- Hừ! Thân gái dặm trường. Thơ mộng đấy chứ? Này cầm lấy!

Ông gộp hai tờ chứng minh thư đưa cho cô ấy:

- Đi đi! Ra bến xe cho sớm, gà rừng sắp gáy rồi.

Tai nghe rõ mà chẳng dám tin rằng mình được thả, cả bốn anh chàng vừa áp giải còn đứng đó cũng ngơ ngác khó hiểu. Tôi xách túi bước đi như cái máy sợ "ơn trên" đổi ý.

Hai chúng tôi ngồi trên rễ gốc gạo chờ giờ xe ra bến.

- Anh không cẩn thận quan sát trước sau trên đường đi làm khổ em!

- Cứ coi như là một việc tình cờ đáng nhớ lâu đi! Rồi anh sẽ thấy hay hay, đời phẳng lặng quá có chi mà đáng nhớ. Chuyện này có súng ống nhưng đáng gì với miệng lưỡi của người ta xầm xì về anh và em ở thị xã tỉnh lẻ, thế mà em vẫn cám ơn họ đã tạo cho anh và em được dịp chứng minh rằng mình vượt qua để được yêu như ý mình. Có gì đâu mà khổ! Nàng nói theo lý lẽ thợ may đời người như mảnh vải liền khổ, để y nguyên như mới là vô dụng, có cắt ra mảnh bầu, mảnh chéo, mảnh lượn... ráp lại gia công mới thành áo. Cứ xem như vừa rồi được thêm một mảnh khâu miệng túi, lâu lâu đưa tay nhấc nắp lên xuống nhắc lại thành kỷ niệm hay hay.

- Nhưng anh cứ tự hỏi, tại sao ông ấy chịu thả mình dễ dàng đến vậy!

- Làm sao mình biết được, nhưng có thể tạm xét đoán ông này từng trải đường đời, lõi hơn mấy anh chàng nhỏ tuổi kia...

Yên chỗ cho nàng trên bờ sông Lô xong, làm khách của gia đình một tuần, tôi lại xuôi về đến Phú Thọ có người bạn cũ làm nghề phó nhòm (chụp ảnh dạo) ở đây, tôi theo địa chỉ tìm đến. Trong gian nhà lợp lá cọ, trẻ em và phụ nữ đã tản cư, những cánh lưng trần nam giới trải chiếu dưới đất quây quần bên mâm rượu. Gia chủ, anh Tư Giản ngửa đôi mục kỉnh cận, à lên đưa tay ra bắt.

- Ngồi xuống đây luôn! Để tôi giới thiệu.

Tôi bắt tay từng người, đến người cuối cùng, anh ta không tiếp mà vả vào bàn tay tôi, lại còn nháy mắt "xi nhan" làm tôi đỏ mặt khi nhận ra ông trưởng đội dân quân phòng không hôm ấy.

- Hai người đã quen nhau à!

- Quen và biết nữa, chỉ chưa kịp kết nạp vào "hội" thôi!

- Vậy thì làm một ly! Cho vào hội luôn.

Tôi kể lại chuyện trên dòng suối. Anh Tư Giản bảo: "May cho cậu đó! Gặp được quới nhân". Và cũng qua anh Tư Giản, tôi được biết tác giả từng viết hai câu thơ bình cũ rượu mới viết bằng than trên vách nhà tiếp tân Quân khu, Trần Thành Trung chính là anh. Tôi tò mò hỏi:

- Hôm đó, anh nghĩ sao mà thả tôi đi dễ dàng vậy?

- Tôi thả là thả cô ấy, chứ thả làm cái thá gì cái thằng anh! Lắp ba lắp bắp, giấu đầu lòi đuôi. Sao không tự nhiên như cô ấy: "Dạ! Yêu nhau nhưng chưa cưới...".

- Vậy mấy anh em áp giải về họ không thắc mắc sao?

- Thắc mắc giống gì? Chúng nó đứa nào chẳng đã dắt gái lên đồi. Dễ ta nhưng khó người cứ khó vậy mà! Đời tôi phục lăn có hai người. Thứ nhất là Chính ủy Trần, thứ hai là vợ tôi. Hai người đều vị tha, biết tha thứ để làm cho tôi hối cải.

Vui miệng, anh kể lại chuyện ngày trước ở Quân khu:

- Nghe lệnh triệu lên văn phòng Chính ủy, tôi sắp đặt sẵn trong đầu tâm lý đối phó. Bước vào trước mặt ổng, tôi dập gót thật mạnh, lên gân để đặt bàn tay xoè lên đuôi mắt chào!

- Trung đấy à! Ngồi đi! Uống trà nhé!

Nói xong, tiện tay Chính ủy bê ấm rót nước cho tôi uống. Chỉ mới vậy mà bao nhiêu tâm lý đối phó tan biến tất trong tôi. Cảm giác như kéo quân hùng hổ vào khung thành bỏ trống. Đối diện là một ông già hiền từ gọi là anh là chú hay bác đều được cả. Ông ấy cười xởi lởi hỏi:

- Cậu làm sao giỏi vậy? Trong vòng một quý làm thổn thức đến năm quả tim. Chỉ có từng này thôi hay còn nữa, nói thật đi!

- Chính ủy hỏi em không dám giấu, thực tế còn nhiều hơn nữa. Có đến gấp đôi ba lần.

- Thế cơ à! Có khi nào bị chị em phản ứngkhông?

- Dạ không ạ! Trước kia còn tiến hành bước một, bước hai, sau này dễ lắm ạ! Tự chị em chủ động tìm đến.

- Như tôi sao không thấy cô nào tìm đến?

- Dạ! Vì Chính ủy là người tốt, đứng đắn quá, mô phạm quá nên quỷ ma ít dám bén mảng. Còn em là thằng nổi tiếng trai lơ, công bố kỷ luật tiếng tăm càng lừng lẫy.

- Thôi thế này nghe! Tôi không dại để đi làm cái việc tuyên truyền không công cho cậu. Tôi không quyết định kỷ luật đâu. Tôi giúp cho cậu thay đổi môi trường. Dưới đơn vị họ đưa cậu về đây là họ muốn tống khứ cho đỡ phiền phức. Cậu có trở về sống chẳng thoải mái đâu. Tôi ký điều động cậu về Sư đoàn! Còn sau này có tiến bộ hay không, tự thân mình xoay vần lấy. Chính ủy làm sao xoay vần giùm được.

"Tự xoay lấy!" ba tiếng ấy của Chính ủy Trần mãi đến bây giờ, khi chiều tà, lúc trăng lên đa đoan tâm sự hay lặng lẽ trong cô đơn, gặp cảnh là ba tiếng ấy ong ong trong đầu tôi. Nói nhờ vậy là tôi đã sửa chữa được bệnh mây mưa trăng gió, có ma nào tin đàn ông cho được? Nhưng dầu sao tôi cũng không còn quá ẩu, bạ đâu trút đó như trước. Bệnh của thời gian phải nhờ thuốc chữa bệnh của thời gian.

- Nghĩa là còn được phép lai rai! - Tư Giản chen vào: Nào, nâng ly ta lai rai!

- Tôi đeo ba lô về đơn vị mới. Thời gian sau đó, tiểu đoàn của tôi được chuyển sang làm kinh tế xây dựng khu Công nghiệp Việt Trì. Trái đất vốn tròn run rủi, tôi lại tình cờ được gặp người con gái đã làm cho trái tim đầu đời của tôi tan nát thời còn là trai làng ở quê. Cô đang phụ trách căntin của khu công nghiệp. Chồng cũng đang làm công nhân của nhà máy hóa chất. Nhắc lại dĩ vãng, cô ta bảo: "Chị em cùng thôn, tắm truồng chung ở bến sông Hồng, cái Lụa bảo nó yêu anh, anh lại theo đuổi tôi làm tôi rất khó xử, tôi phải quyết định cuộc đời riêng của tôi, anh lại oán trách bỏ đi ra quân, từ bấy nay không về nữa. Anh tệ lắm đó! Lụa nó vẫn đợi anh". Trái tim thất tình của tôi thuở ấy đã tự buông thả vào bể dục tình, buông thả cuộc đời vào những phút vui ngắn ngủi, rốt cuộc đến cuối đường hầm mới tìm thấy ánh sáng của tình yêu đích thực. Chẳng ở đâu xa, chính tại quê mình, là Lụa của tôi bây giờ đó!

Gẫm lại, anh tò mò muốn hiểu tại sao tôi lại thả hai người đi là phải. Theo thời gian, nhất là đã trải qua bao nhiêu va vấp trụy lạc, đến lúc nào đó tâm sinh của con người phải đổi thay.

Tôi đã thua đau vì hai câu thơ bình cũ rượu mới để thách đố với cả Chính ủy vì đã xài thứ rượu mới chưa tinh chế, nên đã bị Chính ủy đảo ngược tình thế bảo tự xoay vần?

Hoàn cảnh của hai anh chị hôm ấy có khác gì tôi? Xét cho cùng về chuyện gió trăng ta là động đạo với nhau cả nếu tôi gây khó khăn cho các bạn, khác nào tôi để mình thua một lần nữa!

Bây giờ tôi đã có vợ rồi. Tôi quý Lụa vì cô ấy sống hướng nội, không quá đòi hỏi lý trí, cũng chẳng bao giờ tỏ ra có lý luận. Đến khi đầu gối tay ấp với nhau rồi cô ấy không hề tò mò muốn biết dĩ vãng của tôi, cô cần tôi và tôi cần cô, chúng tôi không cần tới dĩ vãng. Tình yêu mà đem tiêu chuẩn ra so kè, thử hỏi tìm đâu được trong ấy sự tin cậy?

Tôi thích cái khoảng cách nhất định và sự kín đáo của cô ấy. Khoảng cách ấy như phong thư riêng của người vợ hoặc người chồng mà người kia không hề tò mò muốn xem và tự ý xé ra vậy. Cho hay trái tim đơn giản và bình dị của cô thôn nữ lại gần với văn minh hiện đại là vậy đó!

Tôi đi xuôi ngược qua không biết bao nhiêu nẻo đường đời, quen biết và làm tình nữa với biết bao nhiêu là người, nhưng đều gặp những đối tượng luôn đặt ra trên đầu lưỡi phải thế này, phải thế khác... dễ mất lòng nhau quá... nên sau đó lại quên đi như gió thoảng mây bay... Đâu có ngờ đi ba đông bảy xứ rồi trở lại cái xóm nhỏ quê mình lại gặp: đây rồi Lụa! Nàng yêu tôi mà không cần tìm cách biến đổi tôi. Nàng dấn thân để yêu tôi. Tình yêu của Lụa cần sự đồng điệu, không tìm cách chinh phục. Cần sự tin cậy, không cần sự ghen tuông. Cần sự tự giác, không cần tò mò theo dõi, không cần làm vú em, là có khoảng cách để tôn trọng tự do tạo điều kiện cho cuộc đời của từng người nẩy nở tiến bộ để mỗi khi gặp lại là như đám cưới mới.

*

* *

Tôi gặp chị Lụa ngoài trận địa phòng không. Mảnh mai, tươi trẻ, đẹp như một liền chị quan họ nhưng lại chít áo bằng thắt lưng da, vai đeo súng trường, đội khăn mỏ quạ.

Đánh tay đôi với phi công Mỹ không khó, nhưng đánh làm sao để bảo vệ những đoàn tàu dài mấy mươi toa, bảo vệ sinh mạng hành khách, hàng hoá, lại đánh với thằng chuyên cắn trộm ban đêm: phi cơ siêu thanh F.111 là cả một thách thức. Đầu óc quân sự răn đe hù dọa bộc lộ rõ trong văn hóa đặt tên nên các nhà chiến lược quơ tất thần thánh và ma quỷ dùng làm đại từ danh xưng cho các loại phi cơ tân kỳ. Thằng F.111 là máy bay con ma, nó hiện hình lúc trẻ ngủ chưa đẫy giấc từ ngoài biển bay là là sát mặt sông Hồng nhanh hơn tiếng động để tránh bị rađa phát hiện, bay sâu vào tận Yên Bái, Lao Cai, bất ngờ quay ngược lại oanh tạc suốt chiều dài đường tàu về tận Hải Phòng.

Tôi đã từng thấy, người ta đặt súng lên xe jeep, lên xe tăng, lên tàu thủy để làm phòng tuyến di động đánh máy bay tầm thấp, nhưng chưa hề thấy ai đánh như kiểu Trần Anh Trung. Anh chàng có sở trường "chém chạy" (1) khi kiếm gái vận dụng vào chiến thuật di động săn mục tiêu. Anh đề nghị nhà ga xuất cho mượn mươi chiếc xe goòng tuỳ theo kiểu trung liên, đại liên đội dân quân có, lắp thêm cho mỗi xe goòng một giá đỡ súng sao vừa tầm đứng bắn.

Xạ thủ và người tiếp đạn đứng trên xe, người ở dưới đẩy xe lao nhanh bước trên sóng đường sắt láng bóng rất êm chân nhưng nếu bước trượt xuống nền đá xah có đau, ráng chịu! Cô Lụa bắn trung liên không có xạ thủ phụ nên thấy Tư Giản được cầm máy ảnh giao cho Trung và tôi đẩy xe. Trận địa bố trí cự ly trăm mét một xe, hình chữ I vì tất cả đều lăn bánh trên cùng một đường ray. Khi bắn cũng hình chữ I thẳng băng lên cao theo chiều đường sắt. Vị trí giả định có tàu về là sân ga nên chia xe ra làm hai thê đội. Một thê đội hướng về phía Tây, một thê đội hướng từ đuôi đoàn tàu về phía Đông. Khi có súng lệnh là đồng loạt nổ và đẩy xe di chuyển. F.111 sẽ khó phân biệt đâu là mục tiêu. Thành Trung bảo nó thua mình vì 5 giây vô dụng mà thằng phi công nào cũng phải chịu từ khi chỉnh chiếc máy bay cho thẳng mục tiêu đến khi xác định vào vòng ngắm và động tác lẩy cò, tối thiểu là 5 giây. Nhanh hơn 5 giây ấy là ta thắng vì ta đồng loạt bắn ngay khi nghe pháo lệnh lại có đến 10 hỏa điểm rải ra trên một cây số cùng bắn thẳng, thoát được nơi này sẽ dính đạn nơi kia. Trong 5 giây ấy nếu phi công bị giật mình vì tia lửa bên dưới bắn lên tất nhiên sẽ lệch mục tiêu, bắn khó trúng đích.

Ông lính từng 4 lần bị kỷ luật, một lần được tha vì cái chuyện tình ái, giải ngũ về địa phương làm đội trưởng dân quân xã bố trí trận địa choảng nhau với tư lệnh không quân Huê Kỳ điều khiển bằng khí tài hiện đại như vậy đó. Tất nhiên trên đỉnh bên đây đồi cọ, bên kia đồi chè, còn hai phòng tuyến súng trường bắn chéo thành một lưới đạn dày đặc mà chỉ cần một viên mồ côi nào đó thôi cũng tiêu hủy mấy chục triệu đôla của nhà giàu. Cho bọn con trai lấy nhôm, cưa làm lược tặng cho bạn gái tắm truồng ngoài bến sông Hồng.

Về cái khoản đúng giờ, không thể chê người Mỹ vào đâu được. Tàu hỏa vào ga chưa được 2 phút là hai chiếc F.111 bay là là sát mặc sông nhô khỏi bờ đê lên trời như sao xẹt, vòng lại bổ xuống.

- Lụa! Bắn đi cưng!

Lửa rạch lên bầu trời như pháo hoa ngày hội. Một ánh lửa to bừng phát giữa không trung. Chiếc F.111 đi đầu không lướt qua như tên mà quay theo vũ điệu khúc củi đang cháy.

Khắp nơi trên mặt đất reo hò. Người yếu bóng vía nhất cũng vọt lên khỏi miệng hầm để xem cho đã mắt.

Cái xe chúng tôi đẩy đang trên dốc lao xuống nên không dừng được. Trung và tôi vội đánh đu bám theo.

Lụa buông khẩu súng quay lại bấu vào tóc, ôm cái đầu của chồng lắc lấy lắc để reo to:

- Em bắn trúng! Em bắn trúng

Còn một cái flash anh Tư Giản bấm đúng "nụ hôn": "Khà! Khà! Mấy bô ở trên trời quá đã, bô này còn đã hơn!...".

Nụ hôn của Lụa gây phản xạ có điều kiện vào ngón tay bấm máy của ông phó nháy cho ánh sáng flash phựt sáng lên. Còn đối với ông chồng đội trưởng dân quân, nó khơi dậy sự vô chừng tự nhiên của thói quen cũng là phản xạ có điều kiện dù đang lúc bom rơi đạn nổ.

Khi hết dốc xe dừng, áp nhau lôi xe goòng ra khỏi đường ray, mọi gnười kéo nhau về ga. Lụa lại giục:

- Chạy nhanh về nhà ga trước gọi điện thoại báo tụi mình bắn rơi nhanh lên đi! Kẻo người ta xí phần mất. Sao chưa đi đi!

- Ậy mà!

- Lại ậy mà! Nhanh lên đi!

- Có nhanh lên thế nào, nó cũng đã nằm dưới đất rồi. Không biết chừng ở nơi nó rơi người ta đã có trong tay tù binh, có cả súng ống đạn dược. Còn mình chưa chi đã báo cáo, nhỡ họ hỏi nó rơi ở đâu mình chưa chắc đã trả lời đúng, làm sao họ tin?

- Chả lẽ để vuột mất cái thi đua? Làm sao bây giờ hở anh?

- Ta phải lên đồi cao thôi! Để đủ tầm nhìn xác định phương hướng nó rơi, ít ra cũng được sai số một phần trăm thôi mới đủ lý lẽ...

Nói xong kéo tay dắt vợ lên đồi chè, bỏ hai thằng chúng tôi ngồi canh khẩu súng.

Chưa quá 15 phút thấy cô cậu đi xuống, tay cô xạ thủ vẫn còn sờ lên sóng áo như sợ còn để sót chiếc khuy nào chưa cài cúc.

- Ông ý! Bố trẻ con rồi mà vẫn chứng nào tật ý, đến xuống lỗ chưa chắc đã chừa!

- Biết vậy mà có người vẫn không bỏ được, cứ đeo phải không?

- Chứ còn gì nữa.

Thấy chúng tôi vẫn còn đứng chờ, Lụa vội nói như thanh minh:

- Lấy ông này làm chồng lắm lúc xấu hổ chết được các bác ạ. Tại phải nợ nên không bỏ được thôi!...

- Chớ không phải vì những thằng trai lơ làm vui cuộc đời hơn sao? Lấy phải mấy ông đạo mạo, có mà thiệt suốt đời đấy em ạ!

Đội trưởng nhận ba nắm đấm sau lưng, rút cổ cười:

- Bị lừa mà có lợi, nên để cho người ta lừa bằng thích, em ạ!

Anh vỗ dưới lưng bà Lụa một cái:

- Thôi thôi! Nhận phần thưởng của tôi rồi. Bây giờ, bà đi trước về bắt một con gà đem đến chỗ thầy Tư Giản, còn anh em tôi đi mua nước trong. Phải uống mừng thành tích hạ máy bay của bà chứ!

*

* *

Tôi đem câu chuyện trên mười năm đợi chờ của chị Lụa kể cho người bạn đời của tôi nghe, lúc ấy nước sông Lô dâng cao ngập đến chân đồi chè nơi chúng tôi đang ngồi. Nàng ngưng tay đan một lúc, bảo:

- Anh nhầm rồi, đàn ông các anh làm sao hiểu tâm trạng tình yêu và hi vọng của người con gái như chị Lụa. Tình yêu đơn phương lúc nào cũng sâu nặng hơn tình yêu song phương vì tình yêu gần gũi với những gì nhuốm màu đau khổ hơn bởi nó khắc khoải đợi chờ, nó đối mặt với vô tình, hờ hững, thậm chí đối mặt với cả bội bạc trai lơ, biết tỏng hết tất cả vẫn tha thứ để mà yêu.

Câu thơ tình có chi là hay, câu thơ tình buồn mới làm xao xuyến đến sâu thẳm con tim chứ!

Nàng mỉm môi. Như anh vậy! Không cô đơn xa nhà, không mặc áo đứt khuy, không lang thang từ tấm bé chưa chắc em...

- Chưa chắc cái gì?

- Tự biết ấy!...

(1) Tiếng lóng ám chỉ những anh chàng mò gái

[ngautuan]

TIẾNG ĐÀN KÌM

"Về đâu ? Về đâu ? Khi gió mùa thơm ngát. Ôi lũ chim giang hồ, đôi cánh đang còn chập chùng..."
Câu hát xưa từng nghe anh em trong đơn vị hát sao giống với tình cảm của anh ngày nay.

Anh tên là Trang Bá, trước Hiệp định Genevơ là Trung đội trưởng tiểu đoàn 307. Sau khi Quân đội đi tập kết, anh được phân công ở lại vùng bị chiếm, giấu vũ khí ở một nơi, lặn vào trong dân, chờ thời cơ sẽ có lệnh mới.

Thời cơ chưa biết bao giờ, nhưng trước mắt phải lẩn tránh đừng để giặc bắt.

Về quê cũ chăng ? Sẽ lộ mặt ngay, sẽ làm khổ gia đình. Về cái vùng bộ đội đóng quân trước đây chăng ? Bây giờ chính quyền mới đến kiểm soát rồi, sẽ làm khổ lây đồng bào.

Anh đành chuyển vùng đến thật xa nơi không ai biết tung tích mình. Cải dạng đổi hình cho râu mọc, cho tóc dài, cho da dẻ chai sạm, phong trần.

Ban ngày anh lang thang giữa đồng lúa, đêm vào các thôn xóm hỏi thăm, xin cơm rồi biến mình trong tối tăm. Từ Cà Mau lên Kế Sách, ôm chuối cây bơi sang cù lao Chanh, nấn ná lưu lại mấy ngày dưỡng sức rồi bơi qua sông Cửu Long sang đất Vĩnh Trà - về đây bàn chân như biết dắt người đi.

Thuở còn đóng quân trên con kinh Thầy Phó này, Trang Ba và ông thợ nhộm đã từng là tâm giao qua cây đờn kìm, vọng cổ sáu câu giây Rạch Giá.

Ông thợ nhuộm là mẫu người hiếm có và nổi tiếng cả huyện Tam Bình. Ông có tất thảy 9 bà vợ sống chung mà trong ấm ngoài êm, tự nguyện tự làm kiếm tiền về nộp cho chồng, lo miếng ăn miếng uống, may vá cho ông, vui vẻ, nhỏ nhẹ với nhau và với ông. Đêm đêm, cơm nước xong, ông nhấn nhá tiếng đàn cho từng bà thay nhau hát. Hát cho ông nghe, hát cho nhau nghe. Công việc, theo như ông nói tiếng Tây pha "à tour de rôle" có nghĩa là luân phiên nhau. Mỗi bà thay nhau một ngày ở ghe lớn với ông, vừa nhuộm tại chỗ, vừa lo cơm nước cho tám bà kia. Tới giờ chèo xuồng về ăn, cơm gà cá gỏi, canh chua cá kho tộ hẳn hoi, làm cực khổ là cần phải được ăn ngon để giữ gìn nhan sắc cho chồng. Bà nào cũng tới phiên tối ngủ với ông, bình đẳng ai cũng có phần. Ông bảo cái nghề thợ nhuộm ở nông thôn mà cắm xuống tại chỗ là không có ăn, phải đi lưu động. Theo đồng vốn, đồng lời phát triển tới đâu, ông sắm thêm xuồng tới đó. Một chiếc xuồng hai cây chèo, một bếp lò, một nồi nhuộm, vài ký thuốc, một đôi đũa bếp, nước thì sẵn dưới sông, cứ thế chèo đi theo kênh rạch đâu cũng đến : Trà Ngoa, Hựu Thạnh, Hòa Bình, Tân An, ở đâu cũng thò tay tới lượm tiền được cả, dần dà ông có đến tám xuồng nhuộm. Người ta chê ông "đa thê" : "Sông dài cá lội thong dong - Cửu Long mấy nhánh thời ông mấy bà !".

Ông bĩu môi xem thường. Các người có biết gì cứ ru rú ở nhà một vợ một chồng ôm nhau, một bước không dám rời cái lũy tre, cả đời nghèo rớt mồng tơi, áo rách bườn áo vá. Tôi muốn sống đàng hoàng tôi mở rộng làm ăn, sắm thêm một xuồng nhuộm, đi mướn người, giao cho họ đi nhuộm lưu động có mà cho không vốn liếng để họ bỏ túi hết. Tôi cưới các bà ấy, ân ái ràng buộc đời sống, của chồng công vợ, các bà ấy đi làm về nộp không thiếu một xu. Phải chi có chín chiếc xuồng, tôi lấy mười bà là tôi tham sắc, đàng này chín chiếc xuồng là chín bà, vừa hên theo yêu cầu phát triển...

Ngày ngày ông sống bận rộn êm ấm trong chín vòng tay phi tần giữa các con nước lớn ròng. Lúc các bà yên giấc, tám cái xuống con chụm mũi vào chiếc ghe, mới là giờ phút của riêng ông với cây đàn.

Trang Bá lần theo đòn dài lặng lẽ đến bên ông :

- Cứ tiếp tục nghe, đừng để lỗi nhịp.

Chưa nhận ra ai, nhưng biết là dân sành điệu, ông đàn tiếp gật gù theo nhịp đêm hết bản Văn Thiên Tường.

Ông trao đàn cho người mới đến mời mọc, đến lúc cái bóng ôm đàn treo lên mui xếp bằng ngồi đối diện, ông mới nhận ra Trang Bá, ông nói thốt lên nhưng Trang Bá đặt hai ngón tay lên môi mình ra hiệu "bí mật".

- Tôi vừa dưới Bạc Liêu mò về đây. Tất cả vẫn còn trong bóng tối. Nghe tiếng đàn của anh cầm lòng không đậu nên lẻn vào đây. Có rượu cho một chung lấy hướng đi. Đàn cái đã, gõ gõ hạ hồi phân giải.

*

* *

Mẹ của Trang Bá tu tại gia, sớm chiều kinh kệ gõ chuông.

Cha của Trang Bá là một công tử phong lưu sống ở miệt vườn nhưng thích nghiệp cầm ca : Trên vách nhà luôn có treo một cây đàn kìm và một cây đàn cò, ngày ngày trỗi lên mấy nhịp. Có đi đâu ông đều mang đàn theo, phong lưu với bầu bạn, về nhà thì chồng đàn vợ ca, đàn xong lại treo lên, bài vị tổ tiên ở giữa, đàn treo hai bên vương hầu.

Sau khi sanh đứa út là Trang Bá, ông lên núi Cấm xin quẻ xăm - xăm dạy nếu sinh con nữa gia tộc sẽ không tránh được tai họa. Từ đó hai ông bà ở chung nhưng sống ly thân. Bà vâng lời ông nhưng để vẹn lời nguyền, giữ mình trong sạch, bà mượn kinh kệ mõ chuông tu tại gia cho trọn đạo với nhà chồng.

Cậu bé Trang Bá nghe chuông từ hồi bú sữa đến tuổi thanh niên.

Chẳng may cha mất sớm. Trang Bá mê tiếng đàn của cha nhưng hồn nhạc là câu kinh tiếng mõ của mẹ.

Những đêm mưa vườn rả rích, không gian u huyền, mẹ ngâm nga kinh Phật theo nhịp mõ, trẻ thơ nghe như tiếng hát ru, chìm dần vào giấc mộng. "Nam mô a di đà. Nam mô đại thế chúng bồ tát ma ha tát". Lời kinh trẻ thơ làm sao hiểu nghĩa, nhưng âm thanh ngân nga theo nhịp mõ, được đôi tai thơ trẻ uống đến no say. Đêm nào cũng vậy, mẹ khai kinh, Trang Bá thả hồn theo giấc ngủ, khi hết canh, sắp chấm hết kinh Phật, tiếng mõ chuyển chậm dần cóc...cóc...cóc... nhịp thưa theo điệu Nam Ai. Trang Bá thức giấc lắng nghe.

Khi nâng chiếu chỉ ra đề cờ

Từ chàng đi... thiếp bặt tin đợi chờ...

Lớn lên, trở thành một ông thầy đờn có tiếng tăm, Trang Bá suy ngẫm hiểu rằng : Kinh dài mẹ tụng dâng cho Phật, hết kinh mẹ hát nói để tưởng nhớ đến cha. Bài Nam Ai là bài hát nhập môn khi bà còn trẻ. Chân ướt chân ráo bước về nhà chồng, chàng ôm đàn tỉ tê dạy cho nàng ca hát.

Mẹ thường đọc kinh đến hồi chuyển nhịp, mượn tiếng mõ thay cho nhịp phách chuyển sang điệu Nam Ai. Giọng của mẹ bi thiết chừng như hồn cha đang quyện đâu đây, bỗng có tiếng đàn kìm phụ họa, mẹ vẫn ngồi nguyên tư thế Phật, bà đều đều gõ mõ, nhưng dòng châu lã chã rơi đến khi dứt nhịp. Mẹ đứng lên chắp tay xá bốn phương xong, đưa tay lên vuốt tóc, bà òa lên khóc. Rồi ra sau gầm bàn thờ cha kéo đứa con trai vào lòng. Cây đàn kìm của cha cao hơn thằng bé.

Từ ấy bà cho rằng con mình có thiện tâm phật ngã, bà để tâm dạy con học kinh. Nhưng kinh kệ thì câu nọ xọ câu kia, không bao giờ thằng bé đọc được ra đầu ra đũa. Còn những bản tài tử như : Đắc Kỷ Thọ Hình, Chiêu Quân Cống hồ, Khóc Bằng Phi... bà chỉ hát đôi lần là Trang Bá thuộc đến nhập tâm. Bà mua về một dàn máy hát quay dây cót cho vui cửa vui nhà. Đôi tay non trẻ như có một bộ chắt lọc tiếng đàn trong đĩa hát để ôm đàn họa theo. Dần dần các điệu ai, điệu Bắc, dạ cổ hoài lang mười sáu nhịp rung lên trên mười ngón tay con trẻ. Nhạc và nhịp. Nhịp lỡ thì nhạc suy, sau này khi trở thành ông thầy đờn, Trang Bá thường được cử làm người cầm chịch trong các cuộc hòa âm, bắt những tay đàn lỗi nhịp. Mười cái chén chung trên mười đầu ngón tay, hai bàn tay xuôi rồi ngược chạm mười cái trộn chén vào nhau, lắc cắc đều đều, như tiếng mõ câu kinh của mẹ, tay đàn nào lỗi nhịp khó bề chối cãi.

Lúc còn nhỏ, Trang Bá được mẹ yêu mến, đặt nhiều hy vọng vào đứa con thông minh bao nhiêu, lớn lên tuổi con càng trưởng thành, mẹ càng thất vọng bấy nhiêu. Những tưởng Trang Bá sẽ như hai anh, một người thì liên tiếp lập vườn để phòng mai hậu, một người thì sắm ghe chài xuôi ngược lục tỉnh Sài Gòn buôn bán tiền vô như nước. Còn đứa con út, tối ngày tóc chải dợn sóng láng mượt, ôm đàn đi hết xóm dưới làng trên.

Bà càng mắng nhiếc răn đe, giao lưu của trẻ càng rộng. Trước còn trong làng trong xã, sau xa dần đến tổng đến huyện, đêm không về, rồi hai đêm, ba đêm đến tít mù khơi, lục tỉnh Nam Kỳ, Nam Vang, Phú Quốc, bước chân lưu lạc theo nghiệp cầm ca. Mẹ trách mắng : "Không lẽ cơm cha áo mẹ suốt đời, đờn ca không ra cơm ra gạo, giờ mẹ còn sống, một mai mẹ chết, lấy gì để được ấm thân".

Thương mẹ nhưng trót đã nặng tình với tiếng nhạc đường tơ làm sao dứt bỏ được. Trang Bá âm thầm bỏ đi phiêu bạt sống kiếp giang hồ.

Chữ giang hồ mấy ai biết, sống đúng cái đạo giang hồ, kẻ tầm thường làm sao với tới được.

Ông thợ nhuộm ở Tam Bình Vĩnh Long đâu chỉ mê Trang Bá vì được chỉ cho vài ngón đờn. Ông còn mê khi xem bộ đội đá banh. Trang Bá đứng đờ-mi cản phá những pha tấn công hiểm hóc, đội đầu một cái, hoặc đá bổng một phát, bóng tung lên cao hơn ngọn dừa. Trang Bá quen tay vuốt mái tóc dợn sóng, phong thái rất ư là nghệ sĩ.

- Chuyện này quốc tế không có ! - Ông thợ nhuộm nói - Ai đời đi ra trận đánh giặc, đánh cuộc với nhau không phải giết bao nhiêu giặc, bắt bao nhiêu tù binh, thu bao nhiêu súng. Cái đó xoàng, ai cũng làm được. Đằng này các ông cán bộ trung đội mà Trang Bá là đầu têu ngầm thách với nhau : đánh trận trở về gấu quần không được lấm bùn.

Đang trong đội hình hành quân, thường là trong đội hình xuồng ba lá hàng trăm chiếc xuôi ngược trên các dòng kinh, nếu trong gian nhà nào đó trên bờ vọng ra tiếng đàn kìm, Trang Bá cầm lòng không đậu. Giao cho Trung đội phó cầm quân hộ, rồi rẽ xuồng vào sông trở lại vài giờ nghệ sĩ. Cấp trên thông cảm nhắc nhở nhẹ thôi, nhưng việc xét đề bạt anh lên cấp đại đội vì đó có hơi chậm trễ.

Ấy chưa kể hồi đó, có chỉ thị cấm vọng cổ, cho rằng vọng cổ là lời than thở của người dân mất nước, khóc than ủy mị, làm mềm lòng dũng sĩ chiến đấu. Thèm đàn, nhớ vọng cổ quá, lính ta rủ nhau đi hát lén. Mượn một cầy đàn ghi-ta trong xóm, giấu trong khoang xuồng lấy lá chuối phủ lên, lính ta giả bộ đi bắt cá, chống xuồng ra giữa giòng nước nổi, chuyền tay nhau đánh sáu câu i ới hát cho đỡ ghiền. Gió mát trăng thanh, ánh đèn dầu leo lét giữa trời nước mênh mông, ăn vụng mà đã thật: "Tăng Tăng Tăng Tăng Bằng Phi ơi ! Hồn nàng đang ở tận nơi đâu, ta chua xót nỗi niềm ly hận... Đêm từng đêm thẫn thờ bên gối chiếc. Lệ rưng rưng tưởng nhớ bạn tấm đồng ơ...".

Ngờ đâu gần đây thôi, trước đó đã có một người ghìm xuồng vào trong đám lau sậy làm cái chuyện "giải phẫu cái bụng" thường ngày. Ông khẽ khàng áp sát đến gần, không hiểu sao ông không ra tay tức khắc mà đợi nghe hết sáu câu : "Đập cổ kinh ra tìm lấy bóng, xếp tàn y lại để giành hơi...!...!...".

Nghe xong ông mới xuất kỳ bất ý, vẹt lau sậy quơ sào chống xuồng áp sát.

- Thưa chính trị viên, anh em ghiền quá, cải hoạt tí ti thôi.

- Mời tất cả ngày mai lên văn phòng đại đội.

Sau buổi ấy, qua một bài bích báo có tranh minh họa, trong đại đội truyền miệng nhau hát (theo điệu văng vẳng tiếng chuông chùa) :

"Máu chảy ruột mềm... Tôi mới chạy có nửa vòng sân mà mồ hôi ra lai láng... Ơ...Ơ...".

Bà mẹ chiến sĩ nhà ở gần đó đi rọc lá chuối tình cờ trông thấy sự lạ. Đến chiều, lính đến nhà, mẹ mới hỏi :

- Các con mần gì mà cả trăm đứa đứng vòng quanh coi ba thằng vừa chạy vừa đờn ca hát xướng ?

Đâu có tiện nói thật với má.

- Có gì đâu má ! Chúng con thực tập động tác trinh sát đặc công.

- Thôi các con đừng giấu má - Bà kéo khăn chấm nước mắt - Má biết hết trơn rồi, các con định thôi không đánh giặc, để lập ra gánh hát đó mà...

*

* *

- Bây giờ tính sao đây ông Bá ? - Ông thợ nhuộm hỏi.

- Khó gì đâu ! Tổ quốc cần thì đi đánh giặc. Bây giờ trên bảo tạm nằm im, thì mình trở về với cây đàn, nhưng trước nhất ngẫm lại tôi nghĩ thương bà già tôi ! Mười mấy năm rồi tôi lưu linh lưu địa bặt vô âm tín, tôi bất hiếu với má tôi lắm ! Có lẽ má tôi đã già yếu lắm rồi, không còn sống được mấy nữa đâu ! Tôi phải về để tạ tội với má tôi, nếu không suốt đời sẽ ân hận.

- Nhà anh ở đâu ?

- Miệt Gò Công.

- Chà, chà, nghe nói ở vùng đó kiềm kẹp dữ lắm, anh đi khơi khơi kiểu này không yên đâu. Tôi không cho anh đi ngay đâu, phải lưu lại đây tính kỹ đã. Chiếc ghe nhuộm của tôi như cái ốc đảo, cắm sào gần đồn, nhưng quân lính họ nhẵn mặt tôi, không ghi ngờ gì đâu. Mấy con vợ tôi coi vậy mà được lắm, cậy miệng nó cũng không hé. Hường đâu ? Con Hường còn thức dưới đó không bây ?

- Dạ !

- Lên đây, lên đây con ! Anh so dây lại đi, con tôi nó hát cho anh nghe...

Bao Ư... trải bao thả lặn áo tà

Cành mai đổ lá đưa nàng...Ư...Ư...Ư...

Cô bé mười hai tuổi có chất giọng đồng quê sông nước kim pha thổ nhả chữ như thả như trôi, hát không sai một nhịp.

Lời ca dứt, nhưng người cầm đàn chưa muốn dứt nên đàn tiếp Lưu thủy, Hành vân...

- Con nhỏ này tôi sinh nó ra không phải để làm thợ nhuộm. Số nó từ tiền kiếp vốn mắc nợ với nghiệp cầm ca. Có sống với tôi giỏi lắm rồi sẽ lấy chồng đẻ con, rồi già, rồi ngoẻo. Tiếng đàn của tôi như tiếng bửa củi, có chăng chỉ để giải sầu, làm sao đủ sức làm cho cuộc đời con cái lên hương được. Tôi nói thật nhé, tôi giao nó cho anh đó, coi như con tôi tầm được sư học được đạo.

Trang Bá sửng sốt :

- Hoàn cảnh trốn chui trốn lủi, tôi lo cho thân tôi chưa xong...

- Vì vậy cần phải có thêm nó nữa mới xong. Anh hãy nghe tôi, đờn ca hay đánh giặc tôi không bằng anh, nhưng chen vai thích cánh với đời, tôi có một số bản lĩnh ; vùng tự do tôi rành, vùng bên kia tôi cũng biết, anh cứ để tôi lo. Anh hãy lưu lại đây chừng một tháng, đêm lên đây chơi với tôi, ngày rút vô mui ghe nằm, muốn trà có trà, muốn cà phê có cà phê, chờ cho râu ria dài ra, tóc tai dài úp sụp xuống, rồi sẽ ra công khai. Anh dạy cho con Hường khá tay nghề lên. Hai chú cháu sẽ đi làm ăn với nhau, mượn đường hát rong để tìm về báo hiếu với bà già... Má anh như má tôi, mình coi nhau như ruột thịt...

Một tháng sau, Trang Bá đã trở thành một ông già cùng khổ, râu dài ra, tóc rậm xuống, bộ bà ba dốt dốt túi nhét đầy thuốc rê, người quen cũng khó nhận ra. Ôm cây đàn kìm đi sau, con Hường mang một túi bàng đựng vài món lặt vặt, cầm sái song lan và cái máy phát âm đi trước. Cô Chín là bà vợ thứ chín của ông thợ nhuộm, chèo chiếc xuồng nhuộm đưa hai người ra sông cái, thả về cặp thị xã Vĩnh Long. Con Hường rành phố xá ở đây, dắt ông ra bến xe, hạ cái giỏ bàng xuống, ngồi gần ghi-sê bán vé. Bác đàn cháu ca, nó mới nói lối vài câu, thiên hạ đã xúm đông xúm đỏ. Nó xuống xề để vô vọng cổ, thiên hạ đã xuýt xoa, ca hết sáu câu, lính ngụy cũng cho tiền.

Từ đó, ngày đi đêm nghỉ, gặp chợ hát ở chợ, gặp bến ca ở bến. Qua Bắc Mỹ Thuận, thị trấn An Hữu, cầu Ông Tồn, Cai Lậy, Trung Lương rồi thị xã Mỹ Tho, qua Chợ Cũ, Chợ Gạo, Gò Công quê nhà không còn xa lắm...

*

* *

Tiếng mõ cầu kinh của mẹ già từ trong ngôi nhà xưa vọng ra. Hai bác cháu Trang Bá ngồi trong bóng tối bên gốc xoài không dám vào.

Chừng mẹ chuyển nhịp, Trang Bá bắt đầu ấn phím đàn họa cho điệu Nam Ai... Mẹ chậm rãi đứng dậy xá bốn phương rồi cất tiếng : "-Vợ thằng Hai đâu ? Thằng Bá nó về đó, con ra kêu nó vô, ở chi ngoài vườn sương gió đau ốm thì khổ".

Bà chị đi ra vườn, hai chị em nhận ra nhau mừng mừng tủi tủi.

- Má sai chị ra đây là má chưa tha thứ cho thằng con bất hiếu, em không dám vào.

Bà chị trở vào nhà, hồi lâu bưng một ngọn đèn chong leo lét soi đường cho mẹ. Trang Bá ôm chầm lấy mẹ, còn con Hường sụt sịt khóc.

- Vào nhà đi con, Đức Phật đầy vị tha. May mắn là trăm tuổi già mẹ được trông thấy con, lòng nào nỡ giận.

Cả gia đình đoàn tụ. Mẹ thắp nén hương đưa cho Trang Bá lạy cha.

Lạy xong anh ôm đàn, bảo con Hường ngồi bên chiếu lạy. Tiếng đàn ngân nga, con Hường ca theo :

- Khi nâng chiếu chỉ ra để cờ

Từ chàng đi, thiếp bặt tin đợi chờ...

*

* *

Mãi mười năm sau ngày đất nước hoàn toàn giải phóng, anh em lính cũ chúng tôi được dịp về lại kinh Thầy Phó xã Hựu Thạnh.

Rất may ông thợ nhuộm vẫn còn sống, tuổi gần tám mươi. Câu chuyện về người bạn cũ chúng tôi, anh Trang Bá, như trên đây là nhờ ông ấy kể lại. Chúng tôi có lên tỉnh tìm thăm cô Hường con ông, giờ đây đã là đàn chị của một đoàn cải lương tỉnh.

Sau ngày về thăm mẹ, hai chú cháu Trang Bá tiếp tục lưu lạc hát rong hai năm trời. Bắt liên lạc được với tổ chức, Trang Bá đưa con Hường về với ông thợ nhuộm, rồi tham gia phong trào đồng khởi.

Anh em tiểu đoàn 307 chúng tôi vẫn có ý rõi theo anh tìm dấu vết của người bạn cũ, những mong anh Trang Bá, nếu còn mạnh giỏi, đọc được bài viết này, hãy ôm đàn tìm đến báo Sân khấu, liên lạc với anh em. Bè bạn còn cũng bộn, ở rải rác các ngành làm các nghề nghiệp, có đủ thứ sĩ : bác sĩ, họa sĩ, nhạc sĩ, kịch sĩ. Có đủ thứ nhà: nhà kinh doanh... Có đủ thứ sư : kỹ sư, giáo sư, kiến trúc sư, võ sư... Nhiều đứa biết bập bõm vọng cổ sáu câu, chỉ có thiếu tiếng đàn kìm gọi bạn... Tiếng đàn kìm Trang Bá réo rắt năm nào vẫn quyện chặt vào lòng đồng đội với bao kỷ niệm vui buồn, sự nhớ thương một người chiến sĩ, nghệ sĩ...

[ngautuan]

BỐ DƯỢNG

Hơn bốn năm, bác thầm yêu má tôi, tôi biết. Tôi cũng quý bác, vì bác ấy yêu trẻ. Không phải chỉ với tôi mà tất cả các bạn trang lứa ba bốn năm tuổi như tôi. Bác không giàu vì bác mặc áo đứt khuy, có lần tôi thấy má tôi đính khuy lên cái áo dính dầu của bác đang mặc, bác nói khẽ nhưng tôi nghe: "Đính cúc chớ đừng khâu tim nhé!" và tôi cũng biết má tôi đã chích nhẹ đầu kim vào giữa ngực bác trước khi kề môi cắn chỉ.

Nghe nói trước kia bác là văn sĩ, nhưng vì lẽ gì đó bác gác bút đi làm công nhân và năm tháng dài, tuổi càng trưởng thành tôi càng hiểu hồi ấy khi nhờ bạn bè và những nơi quen biết lo cho tôi thi vào trường Âm nhạc, bác muốn tôi tiếp bước vào con đường nghệ thuật mà vì hoàn cảnh bác đã phải dang dở, mong ước được tìm cái hình bóng dĩ vãng của bác trong những bước chập chững vào đời của tôi qua tiếng đàn vì cung đàn xưa đã lỗi nhịp.

Vì vậy, từ tấm bé, thương má tôi, tự trong con tim non nớt, tôi coi bác như bác mà là ba, bác coi tôi như con nhưng mà là cháu.

Gia đình tôi đi đâu, thay đổi chỗ ở, sơ tán, chuyển vùng, không máy ngày lại thấy bác lẽo đẽo theo ở gần, làm đủ thứ nghề để mua bữa sống hàng ngày, để gom góp lại làm một đời thương yêu.

Tôi được giấy gọi nhập vào Trường Âm nhạc Hà Nội vừa 3 tháng nữa là đủ 8 tuổi. Học được nửa niên khóa thì học sinh phải đội mũ rơm, mặc quần áo màu thẫm vì Johnson cho máy bay bỏ bom bắn phá miền Bắc, gia đình tôi phải sơ tán về Tuyên Quang để gần ông bà, cách xa Chùa Thầy - nơi Trường Âm nhạc sơ tán hơn 250 cây số, sau đó lại sơ tán lần nữa về Yên Dũng, Hà Bắc cũng bằng ấy đường xa.

Tàu hỏa Hà Nội - Phú Thọ bị bắn phá, cầu Đoan Hùng nối liền Tuyên Quang bị đánh sập phải qua phà. Nhà tôi lúng túng vì tôi không thể mạo hiểm đi vào mục tiêu đeo đuổi thường xuyên của những con chim sắt gầm rít nhưng vô cảm.

Giữa lúc ấy bác tới: "Tôi đưa cháu đi bằng xe đạp!". Má tôi nói: "Mấy trăm cây số cơ à?" - "Ngày xưa các sĩ phu về Kinh ứng thí đi bộ cả tháng, có được đi xe đạp đâu?".

Ngày lên đường, chiếc xe đạp Phượng Hoàng được thay má phanh mới rất kỹ. Treo bên phải baga một chiếc hòm quần áo sách vở, bên trái một hộp đàn accordéon. Trên mặt baga một cuộn chăn bông ba ký, tôi ngồi lên ôm tấm lưng cao khều của bác với đôi chân dép lốp lên đường.

Qua phà Bình Ca đường rừng đèo dốc chập cùng, dốc nào ngắn, bác gò lưng vượt dốc, dốc nào cao cố gắng đến lưng đèo phải xuống đẩy xe. Tôi đi sau đẩy, nói là phụ bác nhưng thật ra chỉ là sờ cái baga vì tôi đội mũ len bịt tai, mặc quần kép, đụp áo ông cả người tròn như cái hạt mít, chân lại ngắn có lúc phải chạy lúp xúp.

Quá Sơn Dương, vượt qua 50 cây số, bác cháu ngồi nghỉ mở cơm nắm muối vừng ra ăn. Tôi chỉ uống nước không muốn ăn, bác sờ trán tôi đượm vẻ lo âu. Chẳng hiểu sao? Nỗi buồn man mác ở đâu xen vào đầu óc trẻ thơ của tôi không rõ vì mông lung cảm giác xa nhà hay vì thương bác vì má con tôi nên quá đỗi nhọc nhằn.

Lại vượt đèo - Ngọn đèo ngoằn ngoèo xa tít tắp. Lắm lúc tôi mỏi chân, bác lại đặt tôi lên yên cho bác đẩy: "Ráng lên cháu - Cháu có nhớ câu thơ Tố Hữu không? Gió qua đồi, Đèo Khế gió sang! Là đỉnh đèo này đây!... Lên đây xem, cháu sẽ nhận biết cảm giác mát mẻ từ ngọn gió trong thơ ấy!...".

Diễm phúc cho tôi lần đầu tiên được hưởng ngọn gió chỉ nơi này mới có. Gió uốn lượn giữa hai bên vách núi quanh co lên đến đỉnh giao tiếp với bầu trời rộng mở trên cao nhất, lan tỏa ra man mác lành lạnh; sau quãng đường mệt nhọc được thiên nhiên ban phát cho, giờ đây tôi mới hiểu nhờ đâu nhà thơ ngẫu hứng được câu thơ này.

Máy bay Mỹ lại gầm rú, từng phi đội 9 chiếc tầng cao, tầng thấp tôi đếm được rõ ba mươi sáu lượt. Không gian nhơ vỡ toang ra vì tiếng rít, nhưng rừng núi thật im lìm. Hai bác cháu đứng nhìn về hướng khu Gang thép Thái Nguyên, ngọn cây rừng trải thảm dưới mắt đến nơi xa tít tắp, bao la đất nước rộng đến nhường bao, đứng trên đỉnh cao mới nhận biết Tổ quốc lớn lao biết mấy? Nghe những loạt tiếng "ùm" văng vẳng dội về rồi thấy những bựng khói màu nâu mờ mờ nhỏ bằng bàn tay... Tôi nghe bác nói: "Cháu thấy không nó có chở hết bom bên Mỹ sang cũng chẳng đủ để hủy diệt hết cỏ đất nước mình".

- Thôi ta đi đi cháu! Ta phải vượt qua chỗ bốc khói ấy trước giờ cao điểm trưa!

Bác chặt một cành to để nguyên lá, dùng dây đem theo buộc sau baga để phụ với phanh xe hãm tốc khi đổ dốc đèo Khế dài trên 10 cây số. Bụi mù tung lên phía sau óng ánh màu nắng, gió mát huýt sao bên tai, tôi quên hết nỗi buồn giữ chặt lưng áo bác.

Về đến Đại Từ vào quán lá uống vội bát nước chè xanh, bác nhón mấy cọng chè khô ngậm để giữ nước bọt, bác liếc đồng hồ, đỡ tôi lên xe: "Cháu ngồi chắc nhé! 15 cây số nữa là phải tăng tốc độ để vượt qua thị xã Thái Nguyên và khu gang thép trước giờ cao điểm lần 2".

Thị xã sơ tán thưa thớt, đường qua Khu gang thép 10 cây số cũng vắng người, bác gò lưng đạp không giảm tốc, tôi biết bác lo cho tôi hơn lo cho mình. Xe băng qua, chạy dọc theo con đê bờ máng, lâu lắm tôi gục vào vai bác nghe trong tỉnh thức: "Con! Con! Ráng nghe! Đừng ngủ! Còn phải qua cầu Bắc Giang nữa". Nhưng tôi vẫn thiếp đi. Khi tỉnh giấc mặt trời đã xế, mới hay bác đưa tay ra sau giữ cho tôi khỏi ngã, lái xe bằng mỗi một tay suốt mấy tiếng đồng hồ.

Cầu Bắc Giang bị bom đánh hỏng, công nhân đang sửa chữa. Máy bay muốn cắt đứt đường tàu Hà Nội - Lạng Sơn nên đánh liên tục. Bác phải dựng xe bên đường dìu tôi qua cầu vì có những mảnh ván lót tạm khó đi, sợ máy bay tới đang ở giữa cầu vừa xe vừa người làm sao cứu. Qua được rồi, bác kéo tôi đi nhanh xuống đến hết dốc rẽ vào ngã ba chỉ tôi cứ thẳng hướng mà đi một mình càng xa vùng trọng điểm bắn phá càng tốt. Sau đó bác ngược lại bên kia lấy xe qua cầu.

Theo những con đường làng đất đỏ êm đềm, đi mãi đến bến đò Yên Dũng. Sông Cầu nước chảy lơ thơ xanh mát, ngọn đồi nhỏ trên bờ sông có vườn thông xanh mướt, cát dưới chân lại óng ánh như mảnh thủy tinh. Bác bảo đó là mỏ mica lộ thiên, đất nước ta giàu đẹp lắm.

Làng quê đã lên ngọn đèn dầu, hai bác cháu mới đến vùng dân cư nơi nhà trường sơ tán.

Ra đi từ 5 giờ sáng, bác đạp xe suốt 13 tiếng đồng hồ qua trên hai trăm năm mươi cây số.

*

* *

Ba năm sơ tán như thế không phải một lần bác guồng xe qua ba tỉnh Việt Bắc để đưa rước tôi đến trường, mà tháng nào bác cũng đến thăm tôi tiếp tế khoai lang sấy, bánh mỳ khô... có vậy thôi và vài mươi đồng tiền tiêu vặt. Lũ trò nhỏ chúng tôi chụp cái mũ rơm trông như những tai nấm mới mọc tíu tít quanh bác chia sẻ niềm vui với bác sau bao nhiêu dặm đường. Bác cười bảo: "Các con gặm khoai lang sấy, bánh mì khô, ăn cơm độn ngô mà học Chopin, Tchaikopski, Betthoven, Sébastien Bach... đó nghe!".

Tận dụng thời gian ngắn ngủi, bác chăm sóc nơi ăn ở - có hôm bác lặn xuống giếng sâu mò lên cả chục chiếc xô múc nước đứt dây, có cả hộp guigoz và bút máy nữa - Trẻ chúng tôi đánh rơi nhưng làm sao mà lấy lên được.

Đến kỳ nghỉ hè, tôi lại được về Tuyên Quang. Lễ chia tay đến trưa, các bạn ở quanh Hà Nội về kịp, nhưng bác cháu tôi lại phải về xa. Đạp nửa ngày đến bìa rừng trời đã tối, xe không đèn muốn vượt đến vùng dân cư không còn kịp nữa đành ngủ rừng. Hai bác cháu ẩn vào một bụm rậm gom lá làm chiếu, bác đắp chăn cho tôi cẩn thận, lấy khăn tay buộc chân mình vào vành xe đạp mới nằm xuống. Nghe gà rừng gáy, tôi trở dậy thấy bác đang ngồi cuốn thuốc, trên mặt đất còn bao nhiêu tàn thuốc, thì ra bác không ngủ để canh phòng thú rừng.

Bốn năm trường sơ tán, để chu toàn việc học tập của tôi, đi lại trên khoảng cách xa dịu vợi, chiếc xe đạp bao nhiêu lần thay vỏ ruột, sức khoẻ bác bao nhiêu hao mòn khi tải trọng ngày càng nặng thêm theo tuổi lớn của tôi?

Hiệp định Paris được ký kết, trường trở về thủ đô, học hết bảy năm, tôi thi tốt nghiệp, đã có đoàn nhận chi viện cho chiến trường từ B ra ngồi sẵn trong phòng thi để tuyển chọn rồi. Vì tôi là con một lại là gái nên các bác không dám quyết định bèn điều commăngca cùng đi với tôi về xin ý kiến má tôi.

Sau một ngày tiếp khách, má nâng hai bàn tay tôi trong lòng bàn tay âu yếm bảo: "Bây giờ má không quyết định thay con, má cho con tiền, con theo các bác trở về Hà Nội vui với các bạn ở trường thoải mái, trong một tuần, tự quyết định ra sao? Con đánh điện về cho má xuống!".

Tôi biết lời má có ý kiến của bác ấy. Tôi thầm cảm ơn má - Má là người dân chủ với con cái.

Tôi đi B, nhiều người hỏi tôi rằng em đã nghĩ kỹ chưa? Theo nghĩa dám chấp nhận thực tế chiến trường chưa hay là bồng bột nhất thời rồi hối tiếc cũng có, theo nghĩa dại, khôn cũng có. Tôi đi B tất nhiên là để đáp lời sông núi, sau đó còn muốn đến quê hương miền Nam của bác ấy.

Má tôi và bác, hai con chim già dõi theo cánh bay của con chim non đang theo bầy đàn đến nơi nghìn dặm xa xôi tận phương trời Nam mong ngày xum họp thắt tha thắt thẻo 3 năm trường cho đến ngày giải phóng.

Tôi theo chân đoàn quân vào tiếp quản thành phố được hơn một tháng. Một sớm đang ngồi hàn huyên với các chị sở tại mới quen trước nhà, tôi chợt thấy dáng quen quen ông già guồng xe đạp hồi nào, bỏ mũ ra lại có mái đầu bạc, tự nhiên lần đầu tiên tôi thốt lên tiếng gọi tận đáy lòng:

- Ba ơi !

Những ngày ấy nước mắt thay niềm vui, khóc để mà sung sướng.

Tôi lên baga xe đạp như thuở nào đến gặp má.

Má cùng vào Nam với ba - ngầm hiểu nhau với bạn bè như nghĩa vợ chồng thôi.

Sau 10 năm tích cóp có đủ kinh phí cho cuộc hành trình về chốn xưa - lại nghe tin ông tôi mất, ba má tôi thu xếp về lại Tuyên Quang - xe đưa đến tận cửa. Mọi người vây quanh chào đón.

Bà tôi đã trên 80. Cử chỉ đầu tiên của bà là để tay lên bờ vai đặt ba ngồi xuống ghế. Bà đến bàn thờ ông, lấy mảnh khăn tang - tự tay bà bịt chiếc khăn trắng lên trán ba - sau đó lại bịt khăn cho má.

Má và Ba đều rưng rưng. Hai mái đầu thắp hương trước bàn thờ ông - cảm nhận như hai mảnh khăn tang tự tay bà đặt lên mái đầu là hôn ước trước toàn gia tộc giữa đồi núi Tuyên Quang.

Ơi Tuyên Quang! Phải chăng Tuyên là tuyên bố, Quang là quang minh - Có hôm nằm giữa vùng chiến khu D tôi chợt nghĩ như thế.

Má tôi, ba tôi hai người thương nhau, lận đận suốt theo thời gian dài bằng tuổi của tôi chỉ để mơ ước được kết thành duyên phận, để trọn được hai chữ bạn đời - Một người lặng lẽ như rừng núi Tuyên Quang với tất cả sự sinh sôi bên trong của nó, ngày qua ngày gửi gắm tâm sự bên đầu mũi kim đan sắp xếp những sợi chỉ rối nhiều màu sắc dệt nên chiếc áo ấm tôi mặc và kiếm đồng tiền cho tôi ăn học. Một người gian truân, phong trần như chiếc guồng dưới yên xe đạp với tất cả sự quay cuồng, căng thẳng của nó, để đêm từng đêm cười khóc sự đời gửi gắm vào nét bút viết nên muôn màu muôn vẻ cuộc sống thành trang sách tôi đang đọc bằng trăm nghìn con chữ lắng đọng.

Thời gian là quy luật của tạo hóa, kiên trì là đức tính của con người: Tôi cảm ơn cả hai!