Cuộc chạy đua tổng thống - Boris Yeltsin

[phongvan]

Ngài thị trưởng vào trận hay là chiếc mũ không mất tiền

Cứ vào đầu mùa hè, như thường lệ, Matxcơva lại chìm lắng. Đường phố vắng teo. Giọng các phát thanh viên truyền hình vang lên buồn bã như thông lệ. Duma đi nghỉ hè.
Nhiều người đưa con trẻ ra chơi vùng ngoại ô, còn bản thân họ chủ yếu nghỉ ngơi ở biệt thự, cố tận hưởng những ngày đầy nắng mặt trời hiếm hoi này. Giới thượng lưu chính trị cũng bắt đầu một cuộc sống âm thầm lặng lẽ, quanh khu vườn nơi biệt thự, toan nhanh nhanh chóng chóng thoát khỏi cái ngột ngạt của thành phố.
Đây hoàn toàn mới chỉ là bầu không khí tâm lý. Mà bầu không khí tâm lý thông thường lại nói lên rất nhiều điều trong xã hội.
Mùa hè năm 1999 bát đầu không phải là ngoại lệ của quy luật này. Ta dễ dàng nhận thấy là dân chúng đã mệt mỏi với chính trị đến nhường nào. Cuộc khủng hoảng triền miên suốt từ tháng 9 tới tháng 5 hầu như vắt kiệt sức mọi tầng lớp xã hội. Chẳng còn hơi sức đâu mà chống Primakov, chẳng còn ủng hộ phong trào cộng sản, và thậm chí cũng chẳng buồn bàn tán về vấn đề Thủ tướng mới.
Dù sao ai cũng thấy bằng lòng với tân Thủ tướng. Nếu như bỏ qua những mâu thuẫn nội bộ trong Chính phủ mà dân chúng không quan tâm đến lắm thì Stepasin quả là đang “nổi như cồn” trước ống kính truyền hình. Anh ta đi nhiều, tiếp xúc với các thống đốc, tích cực, nhiệt tình thực thi nhiệm vụ của Chính phủ. Anh ta cũng gây được ấn tượng mạnh với những người đứng đầu các nước phương Tây. Nhưng điều cốt yếu nhất là bằng sự lạc quan mang hơi hướng ngây thơ của mình, anh ta tạo một ấn tượng mà khi nghĩ sâu hơn thì người ta thấy buồn - đó là ấn tượng tạm thời, lấp chỗ trống.
Đông đảo quần chúng nhanh chóng tiếp nhận sự năng nổ này và... trong những khoảnh khắc nào đó tạm lãng quên đi tình hình chính trị hiện thời.
Tuy nhiên, các lực lượng chủ yếu lại hầu như không có ý định đi nghỉ hè. Những thành viên tham gia tiến trình chính trị sẵn sàng cho cuộc chiến có tính quyết định. Chẳng bao lâu sau, cuộc chiến đó đã bắt đầu.
Sau khi bị phế truất mà dư luận quần chúng còn thực sự chưa thấu hiểu hết nguyên nhân, uy tín của Evgeni Primakov ngày càng lên cao - từ 20% ủng hộ trong tháng 5 đã lên tới 30% trong tháng 7. Các nhà phân tích đều nhất trí cho là với vị trí chắc chắn như thế cựu Thủ tướng sẽ đàng hoàng bước vào cuộc bầu cử Duma, đương nhiên sẽ với tư cách thủ lĩnh một phong trào mới. Rồi sau đó như một người chiến thắng, ông ta sẽ bước tiếp đến cuộc bầu cử Tổng thống.
Phong trào do Primakov kêu gọi đã rất nhanh chóng được tập hợp. Lãnh tụ chính thức và không chính thức của phong trào đó là Yuri Mikhailovich Luzkov. Phong trào đó được gọi là “Tổ quốc” và ngài Thị trưởng Matxcơva đã phải dồn hết trí lực của mình vào phong trào này. Luzkov đôn đáo khắp nơi trong nước, trực tiếp trò chuyện với lãnh đạo các khu vực. Các thống đốc từng quá lo lắng trước sự vắng bóng lâu nay của Thủ tướng, của chính quyền Trung ương và trước sự trống vắng nảy sinh sau khi Primakov bị cách chức, đã nhanh chóng tập hợp dưới ngọn cờ của Thị trưởng Matxcơva. Một tỉnh, hai tỉnh, ba tỉnh, chục tỉnh, hai chục tỉnh đều hồ hởi chào đón phong trào “Tổ quốc” mới. Chủ nghĩa trung dung là hệ tư tưởng chính của phong trào. Cái loa tuyên truyền chính trị tư tưởng chính là “kênh 3” hay là hãng “Truyền hình Trung ương mới” cũng do Luzkov tài trợ.
Hoá ra lại là các nhà trung dung. Vậy có điều gì xấu xa đâu nhỉ? Trong bối cảnh các lực lượng dân chủ ngày càng bị tan rã, liên tiếp chào thua những người cộng sản trong các cuộc bầu cử Quốc hội thì dĩ nhiên chẳng còn gì hơn là nên chào mừng đảng phái này, hệ tư tưởng này. Nhưng...
Tôi hiểu và luôn tiếp thu sự phê bình của đối thủ chính trị, đặc biệt vào giai đoạn chay đua tranh cử. Đó hầu như là một thực tiễn chính trị bắt buộc đối với một xã hội văn minh.
Nhưng khi không chỉ còn là chỉ trích, mà là sự tạo dựng hình ảnh kẻ thù chung của nhân dân một cách có ý thức thì thôi, xin lỗi nhé. Đó sẽ không còn là cuộc đấu tranh vận động bầu cử bình thường nữa, mà là sự tuyên truyền thời Xô-viết. Chính các biện pháp đấu tranh với đối thủ chính trị thời Xô-viết đã được các phương tiện thông tin đại chúng thân Matxcơva lựa chọn.
Chế độ Yeltsin đã bán Tổ quốc cho tư bản nước ngoài. Chính ông ta có tội để hàng tỉ đô la hàng năm bị tuồn ra nước ngoài. Chính ông ta tạo dựng ra hệ thống tham nhũng. Chính ông ta tiến hành cuộc “diệt chủng dân tộc Nga”, mắc tội lỗi làm giảm tỉ lệ sinh sản, gây ra thảm cảnh cho nền khoa học, giáo dục, y tế và văn hoá đất nước. Xung quanh Tổng thống là tập hợp gia đình mafia, đúng là một băng đảng tội phạm.
Đó là nội dung các chương trình chính trị hàng ngày của kênh 3 đài truyền hình. Cách cóp nhặt khờ khạo các ý tưởng được phát lên không trung, thấm dần vào nhận thức con người theo nhiều cách khác nhau: những bức tranh đả kích, những vụ tố cáo cụ thể gây “chấn động dư luận” - nơi này biển thủ cả nhà máy, nơi kia xâu xé cả một ngành dầu mỏ. Đề tài số một dĩ nhiên là mối quan hệ giữa Kremli và Boris Berezovski, một con “ác quỷ” chính trị của nước Nga thời hiện đại, núp sau bóng Boris Yeltsin. Đương nhiên người ta buộc tội rằng chính tôi đã gây ra khủng hoảng tài chính (gần như là cuộc khủng hoảng thế giới), và rằng cũng chút nữa thôi là tôi đã vùi dập Tổng công tố Skuratov “trung thực”.
Tôi cố hiểu: chẳng lẽ tất cả những kẻ nào có ý đồ gieo rắc mọi chuyện đó đều nghĩ rằng chính cái công việc vụng về, ngu xuẩn ấy lại có thể mang lại cho họ thắng lợi bầu cử và nhân dân tin sao được?
Suốt bao ngày tôi cố phân tích xem cái gì đã xảy ra trong quan hệ giữa tôi và Yuri Mikhailovicll Luzkov? Bởi lẽ chúng tôi đã có thời từng là bạn bè. Tôi từng rất tôn trọng (và hiện nay vẫn tiếp tục kính trọng) hoạt động xây dựng thành phố của ông ta, kính nể tinh thần làm việc không mệt mỏi và tính cương nghị của ông ta. Ngài thị trưởng luôn luôn ủng hộ đường lối chính trị cải cách, tự do kinh doanh, bởi chính đường lối này đã tạo cho ông ta điều kiện biến Matxcơva thành một thành phố đẹp và hiện đại, với những đường phố sạch sẽ, sáng loáng, với kết cấu hạ tầng hiện đại. Một thành phố ai cũng cảm thấy sống thực sự thoải mái dễ chịu.
Nhưng sau buổi lễ kỷ niệm 850 năm Matxcơva tưng bừng với quy mô chưa từng thấy, rõ ràng đầu óc ngài thị trưởng hoàn toàn quay cuồng. Ông ta ngày càng thọc mũi vào các công việc chính trị chung của nước Nga, trong khi lại không muốn hiểu câu ngạn ngữ “vơ bèo vạt tép”.
Mà “bèo và tép” thì lại chẳng nhỏ bé chút nào. Matxcơva thực sự thu được cho ngân sách địa phương một số lượng tiền lớn từ các ngân hàng vào công ty mà họ buộc phải trả cho chính Matxcơva chứ không phải cho Nhà nước. Và chính số tiền đó đủ để tổ chức ngày lễ rực rỡ tưng bừng, để tạo nên những công trình kiến trúc lạ thường, để phục vụ cho tham vọng chính trị. Đồng thời Thị trưởng Matxcơva giận dữ phủ nhận tất cả: cả hiện tượng thu thuế “ thiên biến vạn hoá” xấu xa, cả sự lộng quyền của các quan chức, cả sự bất lực của bộ máy cảnh sát thủ đô. Không chỉ phủ nhận, mà ông ta còn đưa ra toà kiện các phóng viên sau mỗi bài báo phê bình của họ. Lẽ dĩ nhiên Luzkov chỉ yêu thích số phóng viên đấu tranh chống lại tôi. Toà án đã khôn khéo xét xử cho Luzkov thắng kiện, có lẽ là do “ưu thế nổi trội”. Bởi lẽ các quan chức toà án ở Matxcơva cũng hưởng lương từ Chính phủ Matxcơva và vì thế phải phụ thuộc vào ngài Thị trưởng.
Những chuyện này trước kia hầu như tôi không nhận ra... đơn giản là xuất phát từ tình yêu thành phố của chúng ta, vì rằng cuộc cải cách kinh tế ở Matxcơva đối với tôi quan trọng hơn những sai lầm lẻ tẻ của chính quyền và thói gàn dở chính trị của vị Thị trưởng nhẫn nại.
Thế nhưng vào thời điểm khủng hoảng mùa thu năm 1998, sau gần như một năm không tiếp xúc (lần cuối cùng chúng tôi đứng cạnh nhau là trong lễ kỷ niệm 850 Matxcơva năm 1997), tôi buộc phải chú ý đến những thay đổi trong nhân cách của Luzkov, hay là chú ý đến những tính cách của ông ta mà trước đó đơn giản là tôi không nhận ra. Tôi không thể gọi đó là là một sự tráo trở trắng trợn được. Hơn nữa là trong những tình huống gay cấn liên quan đến cá nhân ông ta. Yuri Mikhailovich đã học được cách có được một phong cách lạ thường: bên ngoài là tính nguyên tắc và cởi mở, nhưng bên trong là thái độ cứng rắn và tính toán hết sức lạnh lùng.
Vậy là sự việc xảy ra vào thời kỳ khủng hoảng mùa thu năm 1998, khi Yuri Mikhailovich công khai hứa hẹn trên truyền hình là không làm phiền Chernomưrdin khi Duma xem xét ông ta, nhưng rồi ông ta đâu có giữ lời.
Ông ta ranh mãnh làm ra vẻ “không biết gì” về vụ Skuratov và làm mọi cách có thể được để phong toả việc cách chức viên Tổng công tố.
Cuối cùng, ông ta phải công khai tuyên chiến với Tổng thống.
Một chiến dịch thanh tra tài chính của tôi và gia đình tôi vào mùa hè bùng lên, có hàng loạt các bài báo được trả công được đăng trên báo chí trong nước cũng như quốc tế, thậm chí còn được đăng trên cả tờ báo từng nhiều năm được gọi là “nguồn thông tin” dành cho KGB. Thế rồi Luzkov liền lập tức đưa ra lời phát biểu chính thức trong đó yêu cầu (đúng là như vậy?) phải chứng minh được là tôi ngoại phạm. Ông ta tuyên bố sẽ không tin vào bất cứ điều gì nếu không đưa ra được những chứng cứ. Tôi còn nhớ là chuyện này đã làm tôi kinh ngạc đến chừng nào. Vậy thế nào là chứng cứ ngoại phạm? Thật là xấc xược hết chỗ nói?
Tôi đã quen với việc bị xúc phạm từ phía báo chí, từ các phương tiện thông tin rối như canh hẹ của Duma. Nhưng chưa bao giờ tôi thấy có nhà chính trị tầm cỡ Liên bang nào lại xúc phạm nhân quyền của tôi một cách thô bạo và trắng trợn đến thế.
Với tôi mọi chuyện trở nên rõ ràng: Luzkov không thể không biết chuyện người ta đặt điều cho tôi, viết những chuyện bịa đặt về tôi mà không có gì để chứng minh và khẳng định được. Song dường như sự quá khích của một chính trị gia đã buộc ông ta không tính tới điều này.
Lẽ ra tất cả mọi chuyện này có thể trở thành trò nực cười. Nhưng phải là ở bối cảnh khác kia. Về tính cách, Yuri Mikhailovich hoàn toàn không phải một chính trị gia. Mọi bài phát biểu “dị thường” của ông ta - lúc thì về chuyện bảo vệ các nhà kinh doanh Nga, lúc là vấn đề Sevastopol, khi động chạm đến chuyện xem xét kết quả quá trình tư nhân hoá - chỉ làm cho những con người nghiêm túc thêm nghi ngờ, hoang mang. Dân Matxcơva dĩ nhiên đánh giá cao Luzkov, bỏ qua cho ông ta mọi yếu kém chính trị nhưng lại do những nguyên nhân hết sức xa vời vời chính trị. Cũng như tất cả mọi người dân bình thường ở nơi khác, dân Matxcơva mến ông ta đơn giản chỉ vì họ được quan tâm.
Và ngài Thị trưởng hoàn toàn có thể tiếp tục làm công việc yêu thích của mình, bận rộn với thành phố của mình, và tôi cũng vui vẻ ủng hộ ông ta. Có thể cũng sẽ phê phán, nhưng dù sao cũng vẫn sẽ ủng hộ. Nhưng với Luzkov thì Matxcơva vẫn còn là quá ít. Ông ta còn muốn nhiều hơn nữa kia.
Mùa hè năm 1999, Primakov và Luzkov bắt tay với nhau. Thông thường, Primakov vẫn kín đáo, thận trọng. Luzkov tuy khẽ khàng nhưng vẫn cố tính toán các phương án: ai trong họ có thể trở thành Tổng thống khi việc sắp xếp ổn định, ai sẽ trở thành Tổng thống hoặc thủ lĩnh một đảng phái lớn nhất... Xin nói là Luzkov hoàn toàn chẳng có ý định sẽ nhường đường cho vị cựu Thủ tướng. Trái lại, tính toán của ngài Thị trưởng là: với uy tín lớn của mình, Primakov được coi là “nặng ký” sẽ mở đường cho đảng “Thống nhất” tiến vào Duma, còn Luzkov sẽ tập hợp quanh mình tuyệt đại đa số đại biểu và sẽ trở thành Thủ tướng, rồi sau đó nghiễm nhiên sẽ trở thành Tổng thống năm 2000.
Trong bầu cử Quốc hội, liên danh này có thể sẽ nhận được cán cân nghiêng hẳn về phía mình (hơn nữa Primakov biết cách thoả thuận không đến nỗi khờ khạo với những người cộng sản), cho nên cuộc bầu cử Tổng thống tiếp theo sẽ chẳng còn ý nghĩa gì nữa.
Nếu như những dự đoán của tôi là đúng thì trong cuộc bầu cử Duma liên danh Đỏ - Hồng (tức là Cộng sản và “Tổ quốc”) sẽ chiếm đa số tuyệt đối số phiếu và ngay lập tức không những chiếm ưu thế chính trị rộng lớn mà còn hoàn toàn có khả năng hợp pháp với hai phần ba số phiếu để thay đổi Hiến pháp! Có khi còn bãi bỏ cả thế chế Tổng thống trong nước cũng nên.
Có nghĩa là với họ cuộc bầu cử Tổng thống đơn giản là không còn cần thiết nữa...
Trong bất kỳ trường hợp nào họ cũng có cái đà, có được con bài (trong tay họ sẽ là số phận của Chính phủ và bất cứ bộ luật nào, Luật hình sự, dân sự, thuế), vậy thì đấu tranh với họ trong tương lai sẽ hoàn toàn trở thành vô nghĩa.
Nói cách khác là mọi chuyện cần phải được giải quyết không phải vào mùa hè năm 2000, mà phải là mùa hè năm 1999. Trêu thực tế chỉ còn lại thời gian khoảng hai, ba tháng nữa thôi.
Suốt tháng 7, tôi đã vài lần nói chuyện với Sergei Stepasin về tình hình này. Tôi hỏi: theo anh ta thì vì lý do gì thống đốc các tỉnh lại liên kết với Luzkov vốn trước kia không được họ ưa chuộng giống như chuyện tỉnh lẻ muôn thuở chẳng yêu quý gì thủ đô?
- Mọi điều đã quá rõ ràng, Sergei Vadimovich ạ. Cần phải thiết lập một trung tâm chính quyền vững chắc, tập hợp quanh mình giới thượng lưu chính trị trong nước. Hãy kiên quyết và chủ động nắm lấy họ.
Trong chừng mực nào đó tôi hiểu là cuộc nói chuyện của chúng tôi chẳng thu được kết quả. Stepasin khăng khăng nhấn mạnh rằng anh ta là thành viên của đội ngũ Tổng thống, tin tưởng và trung thành, rồi hứng khởi kể về các kế hoạch của mình. Nhưng khi câu chuyện vừa chuyển sang vấn đề chính trị chủ chốt thì anh ta lập tức hạ giọng.
- Tới mùa thu mọi việc sẽ ổn, thưa Boris Nicolaevich, tôi xin hứa với Ngài.
Vậy thì cái gì sẽ ổn đây?
Tôi hiểu rõ là một thời điểm mới của cuộc đáu tranh chính trị gay gắt nhất tất yếu đang tới gần. Trận giao tranh cuối cùng vào sự lựa chọn chính trị của đất nước. Stepasin có khả năng tạm thời thoả hiệp với ai đó, nhưng lại không có khả năng trở thành một thủ lĩnh chính trị, một chiến sĩ, kẻ thù tư tưởng của Luzkov và Primakov trong cuộc bầu củ Duma. Trong khi đó cần phải xây dựng một đảng chính trị mới. Và tôi đã chuẩn bị sẵn sàng cho chuyện này.
Thế nhưng còn điều gì mà tôi hoàn toàn chưa chuẩn bị - thì đó là chuẩn bị đối phó với cú đánh hậu từ phía những con người đồng tư tưởng.
Cú đấm đã nhanh chóng được thực hiện. Từ kênh truyền hình NTV thuộc loại thông minh trí thức. Trong chương trình “Itogi” bình luận viên Evgeni Kisilev đưa ra “Sơ đồ gia đình Tổng thống”. Trên màn hình, bức ảnh này làm tôi nhớ đến những tấm ảnh dán trên tường “Cảnh sát truy nã” mà ta thường thấy khắp nơi. Những tấm ảnh này hồi còn ở Sverdlov tôi vẫn thường thấy: trong nhà máy, ở các bến xe, bên cạnh rạp chiếu bóng. Trong đó là chân dung của những kẻ say rượu, trộm cắp giết người, hiếp dâm.
Giờ đây “Cảnh sát” núp dưới bộ mặt của Đài truyền hình NTV “truy nã” cái gọi là Gia đình của tôi gồm con gái tôi, Volosin và Yumasev...
Người ta buộc tội tất cả, kể cả tôi, thôi thì mọi thứ có thể: nào là tài khoản trong các Ngân hàng Thuỵ Sĩ, nào là biệt thự và lâu đài ở Italia và Pháp, nào là hối lộ, tham nhũng...
Chương trình truyền hình của NTV làm tôi hơi choáng váng. Làn sóng mị dân chán ngắt được truyền trên kênh 3, trên báo chí của Toà thị chính, xét về nhiều khía cạnh, cũng chẳng hại gì làm, tuy nhiên cũng gây khó chịu: từ đây tung ra giọng điệu tuyên truyền thô bạo, vội vã và hấp tấp. Tất nhiên ở đây có những thợ lành nghề trong công việc này. Sự giả dối khôn khéo núp đằng sau “những chi tiết hiện thực”. Đây là một sự khiêu khích và xúc phạm trắng trợn.
Tuy nhiên khi đó, vào mùa hè năm 1999, tôi lại không quan tâm nhiều đến diễn biến của toàn bộ chuyện bịa đặt này, mà là đến những chuyện hoàn toàn khác. Nói chung làm sao mà Malashenko và Gusinski là những người vốn trong quen biết tương đối gần gũi với Tania, hiểu tính cách cô, lại có thể tuôn ra trên truyền hình hàng tràng những lời lẽ bẩn thỉu đến thế. Hẳn họ là những người biết hơn ai hết rằng đó là chuyện bịa đặt.
Giữa hè, Valentin Yumasev, người có biệt tài tìm lối thoát ra khỏi xung đột, đã tới gặp Gusinski và Malashenko. Trước câu hỏi thẳng thắn: “Có chuyện gì xảy ra vậy?”, câu trả lời nhận được cũng chẳng kém phần: “Hãy cho Volosin nghỉ đi”. Người ta yêu cầu loại bỏ Volosin bởi anh ta có ý định bảo vệ cho hệ thống, trong đó kẻ nắm giữ hãng truyền thông “Media-most” Gusinski đã vay tín dụng của Nhà nước nhưng lại không trả, nhùng nhằng suốt năm này qua năm khác. Còn Volosin đòi hỏi số tín dụng vay từ Ngân hàng Kinh tế đối ngoại phải được Gusinski hoàn trả. Vì lẽ đó mà anh ta phải chịu một cú đấm trả miếng.
- Thế nhưng Boris Nicolaevich có liên quan gì ở đây? Cả Tania nữa chứ? Cô có liên quan gì đến vụ việc này? Các vị hiểu quá rõ là chẳng có tài khoản nào, lâu đài nào hết. Các vị cố tình dựng chuyện. - Lúc đó Yumasev phản ứng lại.
- Cứ loại bỏ Volosin đi, rồi thì áp lực sẽ chấm dứt.
Valentin Yumashev cố gắng giải thích rằng sự vu cáo và “bóp méo” sự thật một cách thô bạo sẽ chẳng bao giờ mang lại ích gì. Chỉ có bọn găng-xtơ mới hành động như vậy thôi và cũng chỉ ở trong các tiểu thuyết găng-xtơ mà thôi. Song những kẻ đối thoại với anh ta hoàn toàn như điếc trước lý lẽ này, và họ cũng điếc trước cả mọi lập luận khác nữa.
Valentin sau khi khó khăn lắm mới tìm đủ từ ngữ đã truyền đạt lại cho tôi nội dung cuộc nói chuyện với Gusinski và cấp phó của hắn. Một nỗi khó hiểu và đau đớn trỗi dậy trong tôi còn nhiều hơn so với lúc tôi xem chương trình truyền hình ấy. Đến khi nào cuộc chiến bịa đạt, vu khống thông tin này mới chấm dứt đây?
Chúng còn có thể cả gan đến thế nào nữa đây?
Trong khi đó tôi lại thấy chẳng có gì phải ngạc nhiên cả. Người ta lúc nào chẳng xúc phạm tôi, vào những thời điểm khác nhau, với những nguyên cớ khác nhau. Dưới thời Gorbachov - vì bất đồng chính kiến, trong các năm 1991-1993 - do áp dụng các biện pháp không bình thường, do “liệu pháp sốc”, sau năm 1996 - vì bệnh tật của tôi. Người ta quăng quật tôi bằng tất cả những gì có trong tay. Đó là những gì mà tôi luôn luôn buộc phải sống chung. Ngay cả giờ đây cũng đang phải dằn lòng chịu đựng.
Sự thật bao giờ cũng chỉ có một. Sự thật còn lại, dối trá sớm hay muộn cũng sẽ biến mất. Sau bầu cử người ta sẽ làm gì nữa đây khi biết rõ rằng tôi và gia đình chẳng có gì cả: không biệt thự, không lâu đài, chẳng có mỏ kim cương cũng như khu khai thác vàng, chẳng có những tài khoản hàng triệu đô la ở nước ngoài nào hết? Người ta sẽ lại vẫn bịa đặt, bóp méo chứ?
Giờ đây chẳng nên bận tâm về chuyện đó. Điều cốt yếu là thắng lợi trong cuộc bầu cử Quốc hội. Thắng lợi trong việc ăn miếng trả miếng lấy sức ép đáp lại sức ép chính trị, lấy chiến dịch thông tin không kém phần cứng rắn của mình trả lời cho cuộc chiến tranh thông tin của họ. Giờ đây là lúc cần phải tỉnh táo. Cho đến tháng 12, trước khi diễn ra bầu cử chỉ còn lại quá ít thời gian...
Có điều đến giờ mới là thời điểm thận rõ nhất những nguyên nhân đối đầu chính trị mà không có phái cộng sản tham gia khi đó.
Nói chung, đối với dân chúng Nga, chuyện này là bất bình thường, không quen. Thậm chí còn có nhiều người cảm thấy bối rối. Nếu như diễn ra cuộc đấu đá giữa hai đảng hay hai nhóm có xu hướng cải cách, tiến tới kinh tế thị trường thì có nghĩa là kết cục những người cộng sản sẽ thắng. Khi đó có nhiều người đã từng nghĩ vậy.
Thế nhưng chính ở đây lại xảy ra nghịch lý của tình hình chính trị: nếu không thắng được quá khứ độc tài thì cần phải chống lại đảng “Tổ quốc” của Luzkov.
Vấn đề là vào thời điểm đó có hai khái niệm nước Nga mới đang lấn át nhau, có hai lực lượng nhìn nhận con đường này theo cách khác nhau.
Mô hình chủ nghĩa tư bản của Luzkov không chấp nhận tự do ngôn luận, tự do tư tưởng, tự do cạnh tranh chính trị. Đây là mô hình của một chủ nghĩa tư bản đẳng cấp, quan lại và quan liêu cứng nhắc “vì người của mình”.
Một mô hình khác mà giới doanh nghiệp Nga và đội ngũ của Tổng thống đang hướng tới - đó là mô hình thị trường dân chủ không có sự cưỡng ép của quan chức và Nhà nước.
Đất nước ta đang đứng trước sự lựa chọn như vậy đó, nhưng có thể vẫn chưa nhận thức được ra điều này.
Thật vậy, sơ đồ dối kháng chính trị đang thay đổi, nhưng dù sao cũng vẫn còn lại những quy luật chung. Trong số những quy luật của mùa hè năm 1999 ấy tôi muốn nêu ra hai quy luật. Thứ nhất - việc xúc phạm Tổng thống là một loại virus thông tin thực sự mạnh nhất huỷ hoại xã hội. Không một xã hội nào ngày nay có thể tránh được loại virus đó, hiện được gọi là “các phương tiện thông tin đại chúng điện tử” chỉ luôn gây ra nỗi sợ hãi nào đó hoặc săn đuổi “kẻ thù” thông tin. Sức mạnh của các phương tiện thông tin đại chúng thời nay là như thế đó, có thể mạnh hơn cả bộ máy Nhà nước. Bất cứ một viên công tố “độc lập” cuồng tín, nhận hối lộ hoặc khát khao trả thù chính trị nào, bất cứ một cá nhân nào, một tập đoàn tài chính nào đều cỏ thể có được loại virus “quả bóng đen” này, miễn là họ có tiền. Trong khi những “quả bóng đen” này lại có ảnh hưởng rất lớn đối với nền chính trị. Như chúng ta thấy, ở phương Tây loại virus này ít hơn ở nước ta. Tránh được khỏi loại virus này, phân biệt “đơn đặt hàng” chính trị với dư luận xã hội thông thường là một công việc rất khó. Giới phóng viên khẳng định rằng không thể tránh được.
Đúng vậy, người bước vào làm chính trị có nghĩa vụ phải biết rằng luật chơi là như vậy và anh ta cần phải chuẩn bị tinh thần để đón chờ làn sóng các chuyện bịa đặt. Song dù sao tôi cũng rất muốn là cuộc chơi sẽ trung thực.

[phongvan]

Chuyện hoàn toàn riêng tư

Tôi đặt tên cho chương này, rồi trầm tư suy nghĩ. Điều riêng tư trong đời tôi là gì nhỉ? Liệu Tổng thống có những chuyện riêng tư không? Liệu có một góc tâm hồn nào dành cho bản thân trong cuộc sống của ông ta không? Câu hỏi thật phức tạp.
Tôi muốn kể về một chi tiết nhưng thật khó gọi đó hoàn toàn là chuyện riêng tư. Cồ lẽ người ngoài sẽ có cảm giác đây chỉ là một phần công việc của tôi. Song đối với tôi lại là chuyện riêng tư sâu sắc. Tôi cảm nhận rõ điều đó biết nhường nào.
Ngày 17 tháng 7 năm 1998, trước khi xảy ra khủng hoảng một tháng, tôi bay đi S. Peterburg tham gia vào buổi lễ mai táng hài cốt của gia tộc Sa hoàng.
Nói chung số phận các cuộc mai táng những thành viên gia đình Sa hoàng này đầy kịch tính và tương đối bi thương.
Khoảng một năm trước lễ kỷ niệm 80 năm cuộc xử bắn nổi tiếng ghê rợn (xin nhắc lại là Sa hoàng Nicolai Đệ Nhị, Hoàng hậu Alexandra Fedorovna, tất cả con cái và họ hàng thân thiết của họ đã bị bắn chết trong đường hầm của cái gọi là Nhà Ipachev tại Ecaterinburg), theo sáng kiến của Boris Nemtsov đã thành lập ra một Uỷ ban Quốc gia chính thức thẩm định những hài cốt tìm thấy ở một vùng ngoại ô thành phố Ural, trong một chiếc giếng của khu mỏ bỏ hoang.
Xác định nguyên mẫu của các hài cốt chỉ trong thời gian vài năm tất nhiên là một việc làm khó. Các nhà khoa học hình sự của ta đã áp dụng tất cả mọi công nghệ kỹ thuật mới nhất, kể cả phân tích các phân tử ADN. Hàng chục thí nghiệm được tiến hành. Nhiều mẫu xét nghiệm được gửi tới phòng thí nghiệm đặc biệt ở London để phân tích quang phổ.
Ngày 30 tháng Giêng, Uỷ ban này đã đưa ra lời kết luận cuối cùng: những hài cốt này đúng là hài cốt của gia đình Sa hoàng. Xung quanh vụ mai táng này bùng nổ ra nhiều cuộc tranh cãi lớn và rất khó hiểu đối với tôi.
Trước hết, tham gia vào vụ này có rất nhiều các vị lãnh đạo khu vực: Tỉnh trưởng tỉnh Ural Eduard Rossel và Thị trưởng Matxcơva Yuri Luzkov. Cả hai đều khăng khăng rằng việc mai táng gia đình Nga hoàng phải được tiến hành ở địa phương của họ, hoặc tại Ekaterenburg, nơi diễn ra tấn thảm kịch, hoặc tại Matxcơva, trong Nhà thờ Chúa cứu thế, biểu tượng của sự phục sinh nước Nga mới. Với tôi, mọi chuyện rất rõ ràng: hầm mộ gia tộc Romanov nằm tại Peterburg, trong pháo đài Petropavlov, nhà thờ giảng đàn Thánh Piotr và Pavel. Ở đây không thể có hai quan điểm: mồ mả ông cha cần phải mang tính chất thiêng liêng đối với bất cứ gia đình nào.
Quan điểm của các đẳng cấp trong Nhà thờ chính thống giáo Nga như đổ thêm dầu vào lửa. Họ tiếp tục khăng khăng nghi ngờ đó là những hài cốt thật của Hoàng gia. Họ không chấp nhận phương pháp phân tích ADN.
Nhưng chắc hẳn vấn đề không phải là quá thiên về Nhà thờ. Đây là chuyện của toàn dân. Nước Nga cần phải có nghĩa vụ trước Nga hoàng Nicolai Đệ Nhị, Alexandra Fedorovna, những người con bất hạnh của họ. Ký ức và lương tâm của chúng ta đòi hỏi điều đó. Đây còn là vấn đề mang uy tín quốc tế của nước Nga. Và với quan điểm hoàn toàn con người thì rồi đến lúc nào đó tất cả chúng ta cuối cùng cũng cần phải yên nghỉ bên cạnh tổ tiên mình. Điều này còn có thể tiếp tục mãi mãi...
Ngày 7 tháng 5, Luzkov can thiệp vào công việc, đột ngột thay đổi thái độ và ủng hộ Giáo chủ Alexi. Đức Giáo chủ đề nghị mai táng hài cốt trong khu mộ tạm thời cho đến trước khi có quyết định tối thượng. Ông lại còn yêu cầu khi cầu nguyện không được nêu tên những người đã chết.
Ngày 12 tháng 5, tôi gặp Giáo chủ Alexi, cố hiểu xem lập trường của ông là thế nào. Giáo chủ vẫn khăng khăng giữ quan điểm của mình.
Sau này tôi mới biết là còn tồn tại cả những hài cốt khác do quân Bạch vệ mang đi khỏi đất nước ngay sau nội chiến. Lúc đó có thể họ cũng chôn cất như những hài cốt của gia đình Nga hoàng. Còn Nhà thờ cho đến giờ vẫn không thể quyết định cho mình vấn đề phức tạp này vì lẽ trong quan hệ của Nhà thờ chính thống giáo Nga và nước ngoài có quá nhiều vấn đề gai góc.
Không tìm hiểu cặn kẽ mọi chi tiết, Giáo chủ từ chối tham gia vào lễ mai táng, cứ khăng khăng là việc phân tích ADN còn quá mới mẻ, những nghiên cứu khoa học còn chưa được tán thành trên thế giới thì còn lâu mới được mọi nơi công nhận là quy luật
Trong khi đó việc chuẩn bị tới lễ mai táng vẫn được diễn ra khẩn trương.
Làm gì bây giờ? Một vấn đề không bình thường đối với một người đứng đầu Nhà nước. Song dù sao vẫn có điều gì đó mách bảo tôi: tôi không cần phải đi sâu vào những chuyện “bếp núc” của Nhà thờ. Báo chí hàng ngày nhắc đi nhắc lại: việc mai táng vẫn còn đang là vấn đề nghi vấn, tình hình còn đang gây rất nhiều tranh cãi, mọi chuyện đều phụ thuộc vào việc Tổng thống sẽ quyết định thế nào, ông ta có đi S. Peterburg hay không.
Đi hay không đi đây?
Đối với vấn đề mai táng hài cốt Sa hoàng, hoàng hậu, con cái và gia tộc của họ tôi có thái độ không chỉ của một Tổng thống. Còn có một yếu tố rất riêng tư ở đây.
Hơn hai mươi năm trước đây khi tôi còn là Bí thư thứ nhất Tỉnh uỷ Sverdlovsk, tôi nhận được một quyết định của Bộ Chính trị về việc phá bỏ Nhà Ipachev. Quyết định này được đưa ra là do chính quyền lo sợ sẽ có số lượng lớn những người dân lưu vong, bất đồng chính kiến, phóng viên nước ngoài sẽ đổ xô đến Sverdlovsk nhân kỷ niệm tám mươi năm ngày Nicolai Đệ Nhị lên ngôi Sa hoàng. Còn chính quyền Xô-viết đã quyết định can thiệp bằng biện pháp cố hữu vốn dĩ của mình.
Giờ đây theo yêu cầu của tôi, các nhân viên lưu trữ đã tìm ra tài liệu này. Nếu các bạn đọc văn bản này thì thậm chí sẽ không thể nào tin được rằng toàn bộ đất nước này mới chỉ cách đây không lâu lại bị chìm đắm trong phong cách và tinh thần này.
BAN CHẤP HÀNH TRUNG ƯƠNG ĐẢNG CỘNG SẢN LIÊN XÔ
(MẬT)
Về việc phá bỏ biệt thự Ipachev ở thành phố Sverdlovsk
Các lực lượng chống Xô-viết ở phương Tây liên tục tiến hành những chiến dịch tuyên truyền khác nhau xung quanh Hoàng tộc Romanov, đồng thời không ít lần nhắc tới ngôi biệt thự cũ của nhà lái buôn Ipachev ở thành phố Sverdlovsk.
Ngôi biệt thự Ipachev vẫn tiếp tục tồn tại ở trung tâm thành phố. Trong đó là trung tâm đào tạo của phòng văn hoá tỉnh. Ngôi nhà không hề có giá trị về kiến trúc cũng như các giá trị khác, chỉ có số lượng không đáng kể nhân dân và khách du lịch chú ý đến ngôi nhà này.
Thời gian gần đây các chuyên gia nước ngoài bắt đầu tới thăm Sverdlovsk. Trong tương lai số lượng người nước ngoài tới đây sẽ có thể tăng lên đáng kể và ngôi biệt thự Ipachev sẽ là mục tiêu đáng chú ý của họ.
Vì vậy việc giao cho Tỉnh uỷ Sverdlovsk giải quyết vấn đề phá bỏ ngôi nhà trong quy hoạch tái thiết thành phố hợp lý.
Chủ tịch Uỷ ban An ninh Quốc gia trực thuộc Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô
Yuri ANDROPOV
Ngày 26 tháng 7 năm 1975
Còn tiếp đó mọi việc diễn ra như kế hoạch:
Theo công văn số 2004-A ngày 26 tháng 7 năm 1975 của KGB trực thuộc Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô, Bộ chính trị Uỷ ban Trung ương Đảng cộng sản Liên Xô ra quyết định ngày 4 tháng 8 năm 1975 “Về việc phá bỏ ngôi biệt thự Ipachev tại Thành phố Sverdlovsk trong quy hoạch tái thiết thành phố”.
Giờ đây khi đọc những dòng chữ khô khốc này, ta không còn tin vào mắt mình nữa. Cực kỳ vô liêm sỉ, thậm chí không có bất kỳ lời giải thích nào hết. Những công thức thô bạo: “Trong quy hoạch tái thiết thành phố”. “Không có giá trị kiến trúc và các giá trị khác”...
Nhưng đây lại là cảm xúc và vấn đề của tôi trong thời nay. Chứ còn lúc đó, vào giữa những năm 70 ấy, tôi tiếp nhận quyết định này tương đối bình thản. Đơn giản trên cương vị một người chủ thành phố. Tỏi không muốn nổ ra những cuộc cãi vã không cần thiết. Hơn nữa can thiệp vào chuyện này thì tôi không thể - quyết định của cơ quan tối cao Nhà nước, một quyết định chính thức, được soạn thảo và ký đúng theo quy định. Không thi hành Nghị quyết của Bộ Chính trị sao? Tôi, với tư cách là Bí thư thứ nhất Tỉnh uỷ, thậm chí chỉ tưởng tượng ra điều này thôi cũng không dám. Thế nếu như cứ chống lại thì sao - chắc chắn tôi sẽ bị thất nghiệp. Chứ chẳng cần phải nói đến những gì còn lại. Thế rồi để tân Bí thư thứ nhất Tỉnh uỷ sẽ tới chỗ cần giải phóng mặt bằng và sẽ thực hiện mệnh lệnh.
Nhưng từ đó đến giờ, hoá ra “cái dằm” này vẫn ở lại. Bất cứ sự hồi tưởng nào về cuộc xử bắn đều khơi lại vết thương lòng. Tôi cảm nhận cuộc mai táng Hoàng tộc không chỉ với tư cách thực hiện nghĩa vụ công dân, chính trị, mà còn là một nghĩa vụ riêng của ký ức.
Ngay trước lúc đi, tôi gọi điện cho Viện sĩ Dmitri Sergeevich Likhachov. Đây là một nhân vật tầm cỡ trong ngành văn hoá của ta, vị thế của ông đối với tôi rất quan trọng. Lời nói của ông thật giản dị: “Boris Nicolaevich, Ngài cần phải có mặt ở S. Peterburg”.
Mười một giờ mười lăm phút ngày 17 tháng 7 máy bay hạ cánh xuống sân bay Pulkovo. Thống đốc Yakovlev ngồi vào trong xe với tôi. Chúng tôi cùng đi.
Trời tương đối oi ả, nhưng mọi người chen vai hích cánh đứng dưới cái nắng mặt trời suốt dọc hai bên đường Kronvers, bao quanh pháo đài và cả khu vực cổng phía đông từ Quảng trường Troitski, đứng chật chỗ cả trên cầu Troitski bắc qua sông Neva. Giao thông qua khu vực này bị cấm.
Tôi xuất hiện trong Nhà thờ đúng vào lúc tiếng chuông pháo đài Petropavlov điểm giữa trưa.
Quyết định đột ngột đến Peterburg của tôi là điều hoàn toàn bất ngờ đối với toàn bộ chính giới ở Matxcơva, làm họ vô cùng sửng sốt. Hơn nữa, tại đây trong lễ cầu hồn, tôi bắt gặp nhiều khuôn mặt quen thuộc: Yavlinski, Nemtsov, Lebed...
Trong nhà thờ Thánh Piotr và Pavel, tôi gặp một thành viên Hoàng gia Anh là Hoàng tử Michael Kentski - cháu của Đại nam tước Vladimir Alexandrovich, chú của Sa hoàng Nicolai Đệ Nhị...
Vâng, mọi sự đúng như vậy đấy! Còn có bao nhiêu con người tại đây có khuôn mặt thuộc dòng tộc Romanov? Nơi đây (lần đầu tiên sau bao nhiêu năm) đã tập hợp được các thành viên dòng dõi hoàng gia. Cả thảy là năm mươi hai người.
Lebed, khi đó vừa mới thắng cử chức Tỉnh trưởng, đã đứng ngay vào giữa những người thuộc dòng họ Romanov. Tôi chợt nghĩ: thậm chí tại đây, trong Nhà thờ này, trong thời điểm thế này, người ta vẫn tiếp tục làm chính trị.
Bài diễn văn đã ở trước mặt tôi. Tôi chỉ dẫn ra đây một đoạn ngắn tôi đã phát biểu trong ngày 17 tháng 7:
- Suốt nhiều năm dài chúng ta đã im lặng trước tội ác dã man này, song cần phải nói lên sự thật: cuộc đàn áp ở Ekaterenburg là một trong trong những trang đáng xấu hổ nhất trong lịch sử đất nước chúng ta. Trả về cho đất mẹ hài cốt của những con người vô tội bị giết hại, chúng ta muốn chuộc lại tội lỗi của cha ông chúng ta. Những ai đã thực hiện hành động tội ác này và những ai bao biện cho hành động đó suốt mấy chục năm qua chính là những kẻ có tội. Tôi xin cúi đầu trước tất cả các nạn nhân của vụ giết người vô lương tâm đó. Bất cứ ý đồ muốn thay đổi cuộc sống bằng con đường bạo lực nào đều sẽ không tránh khỏi bị thất bại.
Trong Nhà thờ lúc đó rực rỡ ánh sáng mạt trời.
Nhấp nhoáng những bộ áo choàng trắng của các mục sư. Người ta không nêu tên tuổi những con người xấu số. Nhưng tên họ đều được tất cả mọi người ở đây biết đến. Những cái tên này đọng lại trong tâm hồn của chúng ta.
Tôi đứng cạnh Likhachov suốt thời gian buổi lễ, châm nến từ cây nến của ông. Cạnh tôi là Naina.
Nghi lễ đau buồn này diễn ra ngắn ngủi. Nơi đây là cuộc mai táng mang tính chất gia đình, chứ không phải mang tính quốc gia.
Hậu duệ của dòng tộc Romanov ném những hòn đất xuống khu mộ. Tiếng đất rơi khô khốc, những tia nắng mặt trời, đám đông mọi người - tất cả tạo nên một ấn tượng nặng nề, sâu sắc và mạnh mẽ, làm tan nát tâm hồn. Tôi nán lại một chút ở lối vào có mái che. Những đám mây trắng lơ lừng trên bầu trời, bầu không khí đặc biệt rất đặc thù của Peterburg, và tôi có cảm giác là sự nhất trí và hoà giải thực sự một lúc nào đó sẽ đến với chúng ta.
Đáng tiếc, chúng ta thực sự bị mất đi sự cảm nhận tính trọn vẹn và liên tục của lịch sử đất nước ta. Và ta mong muốn cảm nhận đó nhanh chóng được hồi phục lại trong ta.
Toàn thể nước Nga theo dõi qua truyền hình nghi lễ mai táng trọng thể này.
Đối với tôi lễ mai táng tại Peterburg không chỉ là sự kiện chung mà còn là cả chuyện riêng nữa. Sự kiện đó đã được truyền đi khắp đất nước.
Điều gì tôi muốn kể lại, nhớ ra và chỉ để dành riêng cho bản thân? Có lẽ đây không phải chuyện đơn giản. Tôi đã quen với cuộc đấu tranh chính trị đến mức đã học cách giấu đi cái riêng tư, mang tính gia đình mà lại không được bảo vệ của mình. Một cái gì đó tiềm ẩn sâu thẳm bên trong. Giờ đây đã đến lúc cởi mở tất cả... Có cảm tưởng là hoàn toàn không dễ khi kể về những thứ giản đơn nhất, tình người nhất.
Mỗi một người đều có ngôi nhà của mình. Đó là khoảng không gian riêng tư nhất, nơi ta chỉ dành riêng cho bản thân mình và người thân của mình. Đã lâu lắm rồi dường như tôi không có ngôi nhà đó. Chúng tôi hầu như đều sống trong những ngôi biệt thự của Nhà nước (bây giờ là ở Gorki-9), với những đồ nội thất và khung cảnh đều của công hết. Bắt đầu từ năm 1985 cảnh vệ lúc nào cũng sát nách bên tôi. Từ năm 1991 - kè kè bên cạnh là hai sĩ quan giữ chiếc va ly hạt nhân. Dù đi săn, đi câu cá, trong bệnh viện, hay lúc dạo chơi, nói tóm lại là ở tất cả mọi nơi, mọi lúc, họ luôn luôn ở chiếc thuyền bên cạnh, hoặc chiếc lều bên cạnh, chiếc xe bên cạnh hay căn phòng bên cạnh.
Nhà thì lúc nào cũng đầy người: cảnh vệ, bác sĩ, nhân viên phục vụ và vân vân - không thể trốn, chạy đi đâu được. Thậm chí cánh cửa vào phòng vệ sinh cũng không bao giờ được đóng.
Khoá cửa để tắm chăng? Đôi khi cũng muốn lắm chứ...
Tình trạng căng thẳng luôn thường trực, không thể được xả hơi. Thế nhưng rồi tôi cũng dần dần quen với chuyện này.
Phải, đó là thói quen. Nhưng đâu chỉ có thế.
Dần dà ngôi nhà trở nên đầy hơn: con rể, rồi cháu ngoại. Giờ đây thậm chí có cả chắt ngoại nữa. Và gia đình lớn của chúng tôi có những truyền thống thiêng liêng bất thành văn.
Chẳng hạn như vào các ngày sinh nhật. Mỗi người trong ngày sinh của mình đều rõ là việc thức giấc hôm đó sẽ rất sớm và trang trọng. Tôi đánh thức tất cả vào sáu giờ sáng, không loại trừ một ai. Chúng tôi cùng tập họp lại, tới phòng và chúc mừng người hôm đó sinh nhật, còn trên mặt bàn đã có hoa tươi và quà tặng. Hồi đầu các chàng rể càu nhàu, phản đối ầm ầm: làm gì mà phải thức dậy vào lúc sớm đến thế. Rồi sau họ cũng quen đi.
Ở biệt thự nào Tania cũng đều chịu khó trồng cỏ. Rõ ràng nó muốn trang trí cho ngôi nhà của Nhà nước mà chúng tôi ở. Nói chung Tania là mộtìng cực kỳ có chí hướng. Giống như tôi vậy.
Nếu đã quyết việc gì thì phải đạt bằng được. Để có thể đi tới “trang trại”, của chúng tôi, Tania mua ngay xe ô tô - một chiếc Niva có thùng xe dùng trong công việc đồng áng khi cần thiết.
Với chiếc Niva này đã xảy ra một giai thoại vui. Tania thi lấy bằng lái xe, và nó rơi vào một vị giảm khảo hết sức khó tính. Có lần trong buổi học anh ta thử sờ tay vào mông cô bé, và bị phản đối, anh ta chuyển sang sách khác và bắt đầu huyên thuyên nói xấu tôi. Tania lắng nghe, nghe mãi rồi cuối cùng không kìm được nữa:
- Thôi chấm dứt trò nói lảm nhảm ấy đi. Mọi chuyện không phải như thế.
- Ở đâu ra mà cô biết được? - Giáo viên hướng dẫn vội hỏi.
- Bởi vì đó là ba tôi - Tania trả lời.
Chiếc xe phanh kít lại. Mặt giáo viên hướng dẫn tái mét đi và hỏi:
- Cô đùa đấy chứ?
- Tôi chẳng đùa gì hết.
Thế là bắt đầu một chặng lái xe lặng lẽ và có vàn hoá hơn. Thế là bằng uy tín của mình tôi đã bảo vệ được con gái trước hiện tượng “quấy rối tình dục” như ở Mỹ hiện tại người ta đang đề cập tới.
Tania lại bị chính cái việc trồng cỏ ấy làm bận tâm. Cỏ cần phải trồng theo đúng hướng dẫn. Nó bắt tất cả những đàn ông trẻ trong nhà phải cuốc, xới... Một lần, khi nó vắng nhà, tôi quyết định ngồi uống trà trên thảm cỏ xanh mới trồng. Chúng tôi kê bàn, ghế và mang ấm samôva ra. Rồi bỗng nhiên tất cả bàn ghế sụt sâu xuống đất đến nửa mét. Hoá ra đất quên chưa đầm! Vừa đúng lúc Tania về. Nó cười rũ ra khi thấy tôi nằm lăn trên cỏ, chổng hết cả chân lên trời.
Có lần tôi gặng hỏi:
- Con trồng cỏ để làm gì? Chúng ta dù sao cũng sẽ đi khỏi nơi này.
Tania đáp:
- Thì sao hả ba? Hãy cứ để chúng lớn lên.
... Hãy cứ để chúng mọc.
Cũng giống như thảm cỏ của Tania, còn với tôi lại có một niềm đam mê bất tận khác - đó là ô tô. Có thời hồi thanh niên tôi đã lái xe tải. Còn sau đó đã không làm nghề bẻ vô lăng. Xe cộ đối với tôi là chỗ làm việc. Trong xe có lắp đặt kênh thông tin đặc biệt, thường xuyên vang lên tiếng chuông điện thoại. Đôi khi là điện gọi từ Tổng thống các nước, từ Thủ tướng, Thư ký Hội đồng an ninh, các Bộ trưởng. Cũng có khi tôi gọi cho ai đó. Vì thế mà với tôi chiếc xe là phòng làm việc có bánh.
Nhưng khi kết thúc tuyến đường quen thuộc từ Kremli về tới biệt thự và chiếc xe con của Tổng thống chầm chậm tiến tới gần nhà thì lũ cháu tôi chạy ra như vồ lấy xe. Trước kia là Mashca, Borka, còn nay là Gleb và bé Vanca.
- Ông ơi, đưa chúng cháu đi chơi!
Thế là chúng tôi lại ngồi trên xe cùng nhau và đi một vòng tròn trên con đường nhỏ quanh nhà. Chiếc xe chống đạn màu đen thận trọng đi qua những luống hoa tử thanh hương và tầm xuân. Những giây phút đó tôi thấy vô cùng thư thái.
... Khi đã chuyển về làm việc ở Matxcơva và bị thất sủng, tôi quyết định mua cho mình một chiếc xe đầu tiên - chiếc Matxcơvich màu trắng bạc. Hồi đó tôi còn làm việc ở Bộ Xây dựng. Tôi quyết định từ nay sẽ tự lái xe đi làm. Và đây là buổi lái đầu tiên.
Bên phải tôi là cậu cảnh vệ, đằng sau là gia đình. Phố Gorki chật ních những người. Tôi liên tục xoay người để xem tình hình đằng sau xe tôi. Qua gương chiếu hậu tôi không nhìn rõ chuyện gì xảy ra sau xe. Tania bảo tôi: “Ba ơi, ba hãy nhìn phía trước đi? Con lạy ba đấy” Tôi đang đi với tốc độ tương đối hăng. Cậu cảnh vệ mặt tái mét không rời tay khỏi phanh tay để còn có thể giật ra được nếu không còn đường thoát hiểm nào khác. Lạy Chúa, chúng tôi đến nơi mà không xảy ra sự cố nào!
Từ đó Naina kiên quyết không cho tôi ngồi sau tay lái nữa.
- Boria, anh có đầy lái xe đấy thôi - con rể này, con gái này, cháu ngoại này. Mọi người đều vui vẻ đưa anh đi bất cứ đâu anh muốn.
Thế mà mới đây thôi tôi đã tự lái chiếc xe con của Tổng thống trên những con đường nhỏ trong khu biệt thự đấy. Giờ thì tôi đã về hưu, tôi có thể làm tất cả. Song niềm đam mê lái xe dù sao cũng được bù lại - đó là lái ô tô điện. Hơn thế nữa tôi cứ lái bạt mạng. Tôi đặc biệt thích lao từ dốc xuống rồi đâm thẳng vào cây. Vào thời điểm cuối cùng tôi bẻ quặt lái. Tôi thư giãn bằng cách như vậy. Cách đây không lâu tôi phải “găm” lại trò chơi này, có nghĩa là cậu cảnh vệ tháp tùng tôi trong chuyến đi đầy mạo hiểm này đã không giữ được người khi tôi quặt mạnh xe và đã bị văng ra ngoài. Tôi buộc phải xin lỗi anh ta...
Tôi quyết định truyền lại tình yêu tay lái mà không thực hiện được này của mình cho cô cháu gái. Khi Katia tròn mười tám tuổi tôi đã tặng cô bé một chiếc ô tô. Đó là trường hợp quà tặng của tôi có cảm giác không được “trúng” lắm. Cả hai cô con gái Lena và Tania đều càu nhàu với tôi:
- Ba, ba làm vậy làm gì, đây là món quà quá đắt. Hơn nữa Katia làm gì có bằng lái, không thể đi xe được.
Nhưng tôi cứ giữ ý kiến mình. Dù sao cháu gái cũng đến tuổi trưởng thành rồi. Tôi tặng cháu chiếc xe màu đỏ rất đẹp - chiếc Scoda.
Hai năm trời chiếc xe đứng bên lề đường, Katia không hề một lần ngồi sau tay lái. Nhưng giờ thì Sura, chồng của Katia đã bắt đầu lái rồi, đã có bằng lái. Vậy là cho dù phải qua hai năm thì món quà tặng của tôi vẫn trở nên có ích.
Tôi cho là các con gái coi tôi là người cha nghiêm khắc trong thời thơ ấu của chúng. Nếu bọn chúng mang sổ liên lạc tới thì lúc nào tôi cũng hỏi độc một câu: “Toàn điểm năm chứ?”. Nếu không phải toàn năm, tôi sẽ không cầm sổ.
Lena và Tania rất khác nhau. Lena lúc nào cũng là trụ cột của một nhóm lớn học sinh. Trong các ngày nghỉ chúng thường tổ chức các cuộc đi chơi dã ngoại trong các khu rừng vùng Ural của chúng tôi. Naina luôn lo lắng, nhưng chỉ vô ích bởi lẽ bạn bè của Lena rất tuyệt. Đến tán bây giờ Lena vẫn thường gặp gỡ và thư từ với bạn bè thời đó. Trong chuyện này cô bé giống tôi và Naina. (Chúng tôi cũng không bao giờ để mất các mối quan hệ từ thời xưa). Lena cũng vào học trường Đại học Bách khoa Ural giống như cha mẹ, cũng vào khoa xây dựng. Đó là vì chúng tôi có cùng chung tâm hồn, hoàn toàn giống nhau. Lena học giỏi, thích đọc sách, tham gia học thêm ở trường nhạc. Cô bé có bản tính theo kiểu cổ điển, nhất quán. Đó cũng là tính cách của tôi.
Còn Tania là một người giàu trí tưởng tượng. Hồi đầu rất thích trở thành thuyền trưởng lái tàu biển đường dài: tham gia câu lạc bộ thuyền buồm, nghiên cứu kỹ lưỡng các biển tín hiệu giao thông. Tania ham thích bóng rổ, chơi nghiêm túc trong đội tuyển “Locomotiv” vùng Ural. Sau đó có thể nói là cô bé tự bỏ nhà ra đi, lên Matxcơva học. Gia đình tôi chẳng có ai họ hàng thân thuộc nào ở Matxcơva ngoài một cô bạn học cùng lớp chúng tôi. Cô bé phải sống một mình trong ký túc xá. Naina kịch liệt phản đối chuyến đi này của Tania. Nhưng tôi bảo: “Một khi con đã quyết thì cứ để cho nó đi...”.
Tôi có cảm tưởng chúng tôi hoàn toàn là một gia đình gia trưởng kiểu Ural. Trong nhà có một đẳng cấp cao nhất được quy định - đó là ông. Có một người mà ý kiến được tôn trọng.
Và nếu có một thứ bậc như vậy thì tất cả mọi người đều trở nên dễ dàng và thuận lợi giải quyết các vấn đề của mình, thường là những chuyện nảy sinh giữa cha mẹ và con cái. Có vấn đề gì ư - cứ đi gặp ông là xong hết. Song ai ai cũng hiểu là nên tự mình giải quyết thì hơn, chỉ nên hỏi ý ông khi nào cần thiết lắm mà thôi.
Chẳng hạn Tania và Borka có chuyện cãi cọ. Borka thẳng thừng bảo mẹ: thế con đến hỏi ông thì ông sẽ giải quyết chứ? Tania nghĩ ngợi đôi chút rồi đáp: ừ thì con cứ đi hỏi ông đi. Lúc nào cu cậu cũng kịp đến trước với tôi, cùng thoả thuận quan điểm. Và Borka chưa bao giờ “phản thùng” một khi chúng tôi đã thoả thuận. Lời tôi nói với cu cậu - đó là luật.
Katia và Boria là những đứa cháu lớn của tôi. Chúng sinh cách nhau một năm. Katia là con gái của Lena vừa tròn hai mươi tuổi, hiện đang nghỉ đẻ nuôi con.
Boria đang du học nước ngoài. Nó cũng họ Yeltsin. chỉ có điều là Yeltsin cháu. Nó là một thanh niên có cá tính, đôi khi không đơn giản, nhưng có thể chính đàn ông phải chăng cần có cá tính đó? Tania rất phân vân khi quyết định cho con trai du học nước ngoài. Tania suy đi tính lại xem lựa chọn trường nào thì tốt.
Tiêu chuẩn chính là trường phải có kỷ luật nghiêm khắc và khối lượng học dầy đủ. Cuối cùng Tania chọn trường Winchester cho con trai theo học.
Khi Tania kể lại cho tôi nghe về các điều kiện sống ở đó, lúc đầu tôi thậm chí không tin. Đương nhiên là Borka phải ở trong ký túc xá, một phòng có sáu học sinh. Ngủ ở giường hai cánh, vậy là khi leo lên giường thì chân chạm ngay vào người bên cạnh. Khi học thì chỉ có bàn và máy tính, ngoài ra không có thứ gì thừa. Đồ đạc để trong tủ. Thêm vào đó là phải dậy sớm để còn kịp sửa soạn: giày phải bóng, áo sơmi phải trắng, là phẳng phiu.
Vậy mà đã ba năm rồi.
Cũng chẳng sáng suốt gì cho cậu bé đi du học, trong khi với cuộc sống như thế mọi mối quan hệ thân thiết của cậu bé là ở đây, ở thành phố Matxcơva tiện nghi và ấm cúng này. Giờ đây cháu thường xuyên viết thư về cho chúng tôi qua Internet với những câu chúc mừng rất nhộn.
Tiện thể xin nói chuyện viết thư gắn với một chi tiết rất buồn cười.
Có lần trong cuộc điện đàm với Tony Blair, tôi bỗng buột miệng:
- Tony này, anh có biết là cháu tôi đang học ở Anh không, nó ở đó cảm thấy hơi cô đơn đấy, hay là anh viết cho nó mấy dòng được không?
Chúng tôi không để đâu hết ngạc nhiên khi Borka gọi điện về kể rằng có chuyện lạ lùng xảy ra trong trường cậu bé: có một bức thư trang trọng viết trên giấy có quốc huy của Thủ tướng Anh gửi tới trường, trong đó ngài Thủ tướng chúc cháu tôi học giỏi và thậm chí còn... mời đến nhà chơi. Song Borka giỏi tiếng Anh đến mức phân tích được rõ ngọn ngành và sắc thái từ vựng Anh ngữ nên hiểu ngay là lời mời này hoàn toàn mang tính xã giao và không vội vàng gọi tắc xi đến phố Dawning.
Còn cô cháu gái nhỏ nhất là Masha năm nay cũng mườỉ bảy tuổi rồi. Cha mẹ nó là Lena và Valera chắc hẳn chẳng bao giờ cho con bé một mình ra nước ngoài, không thể với bất cứ lý do gì. Masha là một cô gái duyên dáng, rất xinh, hơn nữa lại có tâm hồn thơ ca (vào những dịp sinh nhật tôi, cháu hay tặng tôi những bài thơ của mình sáng tác), làm sao có thể chối từ những thi phẩm như thế
Mỗi khi Lena và Valera đi nghỉ ở nước ngoài vài tuần, Masha thường đến ở với chúng tôi tại khu nhà Gorki-9. Bỗng một buổi chiều cháu chạy vội đến chỗ tôi nài nỉ: “Ông ơi, cháu xin ông hãy nói với mẹ cho cháu đi vũ trường đi ông!” Hoá ra, thậm chí từ nước ngoài, mẹ vẫn luôn nghiêm ngặt điều hành Masha ở nhà.
Tôi nói với cháu cố ra giọng nghiêm nghị: “Masha, cháu có thể đi nhảy được đó. Ông chịu trách nhiệm cho!”
Hoặc là có trường hợp khác với Katia.
Khi cô bé vào học Khoa sử Trường Đại học Tổng hợp Lomonosov và mới chỉ học được vài tuần thì giữa chúng tôi và cô bé cần phải “làm rõ quan hệ”. Cô bé chạy đến bên tôi, mắt rơm rớm: “Ông ơi, ông ra lệnh để bảo vệ đừng đi theo cháu nữa!”. Trong khi tôi còn làm Tổng thống, mọi thành viên trong gia đình phải được bảo vệ. Đó là truyền thống lâu đời không thành văn của Kremli, từng tồn tại nhiều thập kỷ nay rồi. Nhưng rồi Katia định phá bỏ cái truyền thống đó. “Ông có hiểu không, đó là chuyện rất... nực cười. Cháu vừa ra khỏi phòng học thì họ, khốn khổ thay, đã đứng đó rồi. Xin ông, cháu xin ông đấy!” Có lẽ Tania quá ương bướng và không khéo léo trước bạn bè cùng khoá. Vì thế buộc phải quyết định. Thậm chí tôi còn nhớ là đã phải viết giấy cho Giám đốc Cơ quan cảnh vệ. Trước trách nhiệm của tôi người ta đã thôi không cho cảnh vệ đi theo cô bé nữa. Còn cô bé hẳn tự hào lắm, lại còn vênh mũi lên cho mà xem.
Tôi rất muốn bảo vệ các con cháu mình khỏi sự chú ý thường xuyên, quấy nhiễu của đám phóng viên. Sau năm 1996 xuất hiện một làn sóng các bài báo bôi nhọ, bịa đặt về họ trên các tờ báo lá cải.
Nào là chuyện tình bốc lửa giữa Tania và Chubais, rằng Katia trên thực tế không thi đỗ đại học, mà vào học là do có “ô”, rằng Boria ở London đang yêu một cô người mẫu Nga nào đó, còn Masha đã trở thành người mẫu, bỏ nhà đi quảng cáo lúc thì cho hãng Guchsi, lúc thì cho Versache. Toàn những chuyện nhảm nhí.
Thôi thì cũng được nếu họ bất công với những người lớn như Tania, Lena, và các chàng rể Valeri và Liosa - họ là những người đã được tôi luyện qua tháng năm và chẳng còn lạ lùng bất cứ điều gì. Nhưng khi người ta bịa đặt chuyện ra với các cháu tôi, xúc phạm chúng thì tôi khó khăn mới kìm lòng được. Bọn trẻ đã phải chịu đựng thật nặng nề.
Tôi còn nhớ sau khi bài báo nọ viết về chuyện tình của Boria ở London được tung ra, chút nữa thì cô bạn thân của nó ở Matxcơva tính chuyện bỏ nó. Dễ hiểu là bọn trẻ cảm nhận những chuyện như thế sâu sắc đến mức nào.
Các con gái tôi từng phải rơi rất nhiều nước mắt, tổn hại nhiều phần kinh và sức khoẻ chỉ vì những bài báo lăng nhăng đó. Hẳn khó giải thích được cho trái tim người mẹ rằng đây là cây thánh giá mà tất cả mọi người nổi tiếng đều phải mang theo mình, cần phải chịu đựng và bỏ ngoài tai mọi chuyện đi. Còn tôi cũng hết sức mong muốn sao cho cái bóng tên tuổi của tôi về lâu về dài không còn ảnh hưởng đến các con, các cháu tôi Hy vọng dần dà làn sóng châm chích này rồi cũng sẽ hết chỗ đứng.
Hẳn sẽ có nhiều người quan tâm xem siêu thu nhập của tôi là những gì? Nói cách khác là liệu tôi có là người giàu có không? Nói thực tôi cũng chẳng biết nữa... Còn thử xem lấy mức nào mà phán xét chứ. Hãy thử liệt kê xem tôi có gì và không có gì.
Tôi sống trong biệt thự của Nhà nước.
Sở hữu (cùng với vợ) bất động sản, cụ thể là một biệt thự ở quận Odintsovơ, Matxcơva, diện tích sử dụng - 452 mét vuông, diện tích mặt bằng - 4 ha.
Tôi có một ô tô nhãn hiệu BMV, mua năm 1995.
Có một căn hộ ở phố Mùa thu, Matxcơva.
Có một số tủ lạnh ở biệt thự và một tủ lạnh tại căn hộ.
Có vài chiếc TV.
Có đồ gỗ (đi văng, bàn ghế, tủ và một số đồ khác)
Có một số quần áo.
Một số đồ trang sức của vợ, con.
Vợt chơi tennis.
Chiếc cân bàn.
Súng săn.
Sách đọc.
Một trung tâm ca nhạc.
Máy ghi âm.
Giờ nói đến những thứ tôi hoàn toàn không có:
Chứng từ tài chính, cổ phiếu - không có.
Bất động sản ở nước ngoài (vila, biệt thự, lâu đài, cung điện, trang trại) - không có.
Tài khoản tại các ngân hàng nước ngoài - không.
Đá quý - không.
Mỏ vàng, giàn khoan dàu mỏ, mỏ kim cương, đất đai ở nước ngoài - không.
Thuyền buồm, máy bay, trực thăng và v.v... - không.
Vợ tôi các con gái Lena và Tania không mở tài khoản ở Ngân hàng Thuỵ Sĩ, Anh hay bất cứ ngân hàng nước ngoài nào. Họ không có lâu đài, vila, đất đai ở nước ngoài, không nắm cổ phiếu của các công ty, nhà máy, hầm mỏ nước ngoài. Không có và chưa bao giờ có.
Vậy thì tôi có bao nhiêu tiền đây? Cần phải nói chính xác, đến từng cô-pếch. Để làm việc này cần phải xem lại tờ hoá đơn cuối cùng ghi thu nhập của tôi. Trong tài khoản thuộc Ngân hàng tiết kiệm Nga (bằng ngoại tệ và bằng tiền rúp) tính đến ngày 1 tháng giêng năm 1999 của tôi có 8.486 ngàn rúp. Năm 1998 thu nhập của tôi là 183.8S7 rúp.
Vâng, tôi không nghèo. Sách của tôi được in ra và vẫn tiếp tục được phát hành khắp thế giới. Tiền của Tổng thống Nga cần phải nằm trong ngân hàng Nga. Điều này tất nhiên là phải như thế...
Tôi cũng như các thành viên gia đình chưa bao giờ nhận bất cứ nguồn thu nhập nào từ việc tư nhân hoá, từ bất cứ hợp đồng nào đó liên quan đến cương vị hay ảnh hưởng của tôi. Mói nguồn thu nhập tuyệt đối công khai và trong sạch. Còn việc tôi có thể cùng toàn thể gia đình đi tới bất cứ nơi nào trên thế giới nghỉ ngơi hay du lịch, theo tôi, là chuyện tôi đáng được hưởng.
Còn một điều cần bổ sung thêm: những thông tin này được lấy từ tờ khai gửi Bộ thuế và thu nhập ngày 31 tháng 3 năm 1999. Đây là tờ khai cuối cùng tôi khai với tư cách là Tổng thống Nga.
Hy vọng, đề tài này nói thế là tương đối đu rồi đấy chứ nhỉ? Năm mới đến bao giờ tôi cũng đóng đúng một vai - tôi là ông già Tuyết. Chúng tôi bao giờ cũng tập họp đầy đủ gia đình: tôi, Naina, Lena và chồng Valeri, Tania và chồng Liosa, ba cháu tôi là con của Lena: Katia 20 tuổi, Masa 17 tuổi và bé Vanca mới 2 tuổi; 2 cháu con của Tania - Boris 19 tuổi và bé Gleb 4 tuổi. Tất cả là 5 cháu và 1 chắt, Sanechka, con trai của Katia.
Năm mới này là lần lần đầu tiên Katia cùng chồng tới chỗ chúng tôi. Cháu rể là Sura. Tôi chăm chú ngắm nhìn cậu ta một lần nữa: đúng là một chàng thanh niên xuất sắc. Katia học tại Khoa sử Trường Lomonosov, còn Sura cũng học trường đó nhưng là khoa tâm lý. Chúng quen nhau hình như từ hồi phổ thông. Nghe nói không có gì lãng mạn lắm.
Katia sinh con cách đây không lâu. Thế là tôi đã trở thành cụ ông, còn Naina thành cụ bà.
Tiện thể xin nói là tính độc lập của Katia không phải chỉ thể hiện ở việc lập gia đình sớm. Trong nhà chúng tôi cô bé nói chung luôn là một cô gái tự do, mang tính cách của tôi.
Rất tiếc là hôm đám cưới Katia tôi không dự được vì lúc đó đang phải nằm viện do bị sưng phổi. Katia và Sura tự đến với tôi tôi chúc mừng chúng hạnh phúc. Nghe nói là đám cưới của chúng được tổ chức hoàn toàn khác thường: một đám cưới vui vẻ, không nghi lễ sang trọng. Mẹ của Sura là giáo viên tiếng Nga và văn học ở trường bọn trẻ cùng học ngày trước. Bà chứng kiến toàn bộ cuộc tình của bọn trẻ. Không phải bất cứ người mẹ nào cũng có được bao nỗi chịu đựng và thấu hiểu đến thế - bởi lẽ bọn chúng còn quá trẻ.
Trong lễ cưới có một chi tiết thú vị. Cháu Boria tới hơi muộn và nói chung không rõ ngọn ngành mọi chuyện bởi cậu vừa bay từ Anh về và lao tới đám cưới luôn. Khi nhìn thấy Sura mà cậu thấy quen quen trong đám bạn của Katia ngày trước, Boria ngạc nhiên hỏi: “Này Sura, anh làm gì ở đây thế?”. Sura trả lời thế này: “Làm gì à? Làm chú rể chứ còn làm gì nữa!”
Đôi khi cũng có chuyện “trục trặc” với việc tặng quà cho người thân. Khoảng năm 1980 gì đó tôi có tặng cho Tania một món quà rất hào nhoáng - đó là đôi giày và bộ bàn trượt tuyết nội. Hồi đó chúng tôi còn thiếu thốn, chứ tôi biết là Tania mơ ước một bộ trượt tuyết của ngoại “xịn”. Tôi mua cho Tania bộ trượt tuyết hiệu “Elan”, tên nhà máy sản xuất cũng là thế.
Tania mang theo món quà này đi nghỉ đông ở Dombai. Đến lúc này mới biết rằng quà thì tôi có tặng đấy, thế nhưng cả giày và cả bộ bàn trượt to gần bằng cỡ của tôi. Bàn trượt quá dài, còn giày cũng quá to, chân Tania như bơi trong đó. Nói chung mỗi lần trượt từ núi xuống là mỗi lần cô bé phải chịu bao đau đớn. Song vì thế mà sau này khi cô bé tự mua cho mình bộ trượt vừa cỡ của mình thì không phải là cô bé trượt nữa, mà thực sự là bay trên tuyết.
Nhìn chung ngày tháng sinh nhật của mọi người trong gia đình dĩ nhiên tôi không có đầu óc nào để nhớ. Naina thường xuyên nhắc tôi. Chúng tôi thường thoả thuận cả gia đình về các món quà tặng, vì thế mà thời gian gần đây hầu như không còn “trục trặc” nào nữa.
Đôi khi giữa buổi tiệc gia đình, giữa không khí vui vẻ đầy tiếng ồn ào cười nói bỗng đột nhiên xuất hiện sự im lặng. Lúc đó một trong số con gái tôi tới gần hỏi: “Ba ơi, ba đang ở đây đấy chứ?” Điều đó có nghĩa là tôi bỗng quên đi không khí nơi đây và trở nên trầm ngâm. Tôi cảm thấy rất bất tiện vì sự trầm ngâm đột ngột này trước mọi người thân trong nhà, tôi cố gắng kiểm soát bản thân nhưng thường chẳng mang lại kết quả. Có vẻ như khi tôi đang đắm mình trong cuộc sống gia đình, tận hưởng những giây phút yên ả, hạnh phúc này thì bỗng nhiên như từ nơi xa thẳm vọng lại, từ trong tiềm thức lại trỗi lên ý nghĩ điều gì vừa xảy ra hôm qua hoặc chuyện gì sẽ đến vào ngày mai. Một nhà chính trị đang thanh thản nghỉ ngơi ngày chủ nhật, thả bộ cùng gia đình trên con đường nhỏ trong khuôn viên nhà mình lại vẫn có thể bị nhiều chuyện làm cho phải bận tâm - đó là những gì mà anh không thể sửa chữa lại được và những gì ngày mai đang chờ đợi quyết định của anh. Đó là những gì cần phải thực hiện ngay hôm nay hoặc sau một tháng nữa. Đó là những gì đang chờ đợi đất nước sau một quyết định chính trị tiếp theo. Và tôi lại đứng đờ tại chỗ, lặng đi, chìm vào trong chính mình.
Như tôi đã nói Lena là con gái đầu của tôi, tốt nghiệp Trường Đại học Bách khoa Ural. Cũng giống như tôi và Naina, nó chọn nghề xây dựng. Nhưng khi chuyển lên sống tại Matxcơva và do điều kiện gia đình, nó buộc phải bỏ việc để dành hết thời gian và sức lực cho gia đình, nhà cửa.
Nói thực, tôi cũng thấy băn khoăn ít nhiều về chuyện này. Cả Lena cũng trăn trở nhiều lắm. Nó có nhiều khả năng tuyệt vời. Hồi còn học phổ thông và đại học, Lena học giỏi, chuyện học hành với cô bé dễ như trở bàn tay. Rồi sau đó thì... nuôi con nhỏ Katia, rồi Masa, chăm nom nhà cửa, sinh hoạt. Nó thấy hứng thú với khía cạnh cuộc sống này.
Lena đan rất giỏi. Nó có đôi “tay vàng”, hoàn toàn chỉ đan bằng tay chứ không công nhận bất cứ loại máy dệt nào. Nó có thể vừa đọc, xem ti vi, nói chuyện và vừa... đan. Tôi thấy là chỉ cần một ngày thôi là nó có thể đan được bất cứ thứ gì. Áo len dài tay, ngắn tay, khăn quàng tôi đang mặc không chỉ là những bộ quần áo mềm mại ấm áp. Với tôi đó còn là cái gì đó lớn hơn, như thể là... bánh nướng của Naina hay thơ ca của Masa. Đó là những tấm bùa hộ mệnh trong cuộc đời tôi. Chúng che chở tôi khỏi nỗi lo lắng và sợ hãi.
Lena là một người rất thích sự ngăn nắp, hài hoà và yêu cái đẹp Hiện tại nó chăm lo cho khu vườn (tuy rằng hồi đầu có vẻ không thích công việc vườn tược) và khu vườn này đang thực sự trở thành “mảnh đất vùng núi Alpơ” ngay tại Matxcơva lạ thường với đa dạng các loài hoa, các hòn đá với hình dạng lạ mắt. Lena cũng không bỏ qua bất cứ cuộc triển lãm lớn nào, khâm phục các họa sĩ theo trường phái ấn tượng, quan tâm đến kiến trúc cổ và các tượng đài lịch sử. Nói chung trong gia đình chúng tôi Lena luôn là đại diện cho cái đẹp.
Khi tôi bắt đầu chiến dịch tranh cử năm 1996, Lena cũng tham gia vào chính trị một cách thực sự. Nó giúp tổ chức cho Naina những chuyến đi vòng quanh đất nước, chuẩn bị các phát biểu và sửa giúp Naina các bài trả lời phỏng vấn của bà, tóm lại là cũng nằm trong ban tham mưu vận động bầu cử. Và nó không bao giờ than phiền cũng như không có ý lảng tránh công việc này.
Lạy Chúa, sự xuất hiện của Vanca trên đời này không biết đã gắn với bao nhiêu nỗi lo lắng, bồn chồn, thậm chí là hãi hùng nữa!
Tôi và Naina đã từng lo lắng đến nhường nào! Lena đã gần 40 tuổi khi quyết định sinh lần thứ ba. Tôi cho đó là một hành động dũng cảm.
Nhưng có thể nói Lena quyết định hành động mạo hiểm này ngay từ khi kết hôn với chàng trai cơ trưởng hàng không dân dụng Valeri Okulov. Mỗi ngày là một cuộc tiễn đưa. Vài giờ có mặt tại nhà, rồi lại tiếp tục lượn bay trên trời. Lena bắt đầu nghiên cứu các loại mô hình máy bay, học thuộc mọi thuộc tính kỹ thuật của chúng, bắt đầu phân biệt được từng loại máy bay qua âm thanh của chúng. Tất cả chúng tôi hiểu lý do vì sao Lena lo lắng cho người chồng khi bay khắp bầu trời đất nước, rồi sau này bay khắp thế giới.
Hơn thế, Valeri còn ham thích một loại hình thể thao có một không hai - bơi thuyền trên những con sông nằm trong vùng núi, hơn nữa lại ở những con sông với độ dốc cao. Chờ đợi anh trong cuộc đua này cũng không phải chuyện đơn giản. Có lần Lena và Valeri đi bộ suốt vùng Kamchatca và bơi thuyền hầu như suốt vùng Karelia. Tuy nhiên trong những chuyến đi thể thao khó khăn, Valeri thường đi với bạn bè mà không để Lena theo cùng.
Có lần chiếc thuyền của Valeri bị lật nhào, bạn bè anh tìm kiếm anh suốt cả một ngày trời mà không thấy. Trong khi đó anh vẫn cố bơi, và may mắn thay, anh vẫn còn sống sót được. Khó có thể tưởng tượng được là Lena đã phải chịu đựng, lo lắng đến thế nào nữa.
Lena dành hết tâm trí cho gia đình, nhà cửa, con cái và những người thân của mình. Trong lĩnh vực này nó không hề tính toán gì hết. Mối quan tâm, sự cần cù của Lena không thể đo đếm được. Với nó, điều quan trọng là sống bằng ngôi nhà của mình, bằng khu vườn do chính tay mình tạo nên. Đặc biệt giờ đây, khi Vanca và Sanechka (cháu tôi) ra đời, tôi cảm nhận rõ là Lena đang gánh vác trên vai mình toàn bộ gia đình, nuôi dưỡng và giáo dục con cái. Đây là một công việc vô cùng to lớn đối với người phụ nữ. Lena đặt tất cả tâm hồn của người kỹ sư xây dựng vào công việc này. Dường như đến giờ tôi mới nhận thức được đầy đủ công việc nặng nhọc này của Lena khi hai cô gái Katia và Masa trưởng thành, và tôi bỗng chứng kiến tận mắt biết bao nhiêu tình yêu và sự ấm áp Lena đã dành cho chúng. Lena làm bất cứ việc gì cũng thật lý tưởng, đạt tiêu chuẩn một trăm phần trăm. Đó là một con người tuyệt vời. Không bao giờ bỏ dở việc gì, không bao giờ buông quăng bỏ vãi. Thậm chí đôi khi tôi phải kinh ngạc. Có lần tôi thấy Lena đọc thơ Puskin cho bé Vanca lúc đó mới được nửa năm.
- Lena, con làm gì đấy, làm sao cháu hiểu được những gì con đọc?
- Không phải đâu ba ơi - nó cự lại, - con muốn cháu được nghe âm hưởng thực sự của lời nói.
Vậy mà cậu bé chỉ ngủ trong giai điệu của những bản nhạc cổ điển mà thôi.
Valeri Okulov, chồng Lena, là Giám đốc Hãng hàng không Aeroflot lớn nhất nước Nga. Còn làm vợ một nhân vật lãnh đạo lớn như vậy cũng thật khó khăn.
Khi Valeri được đề xuất vào cương vị này, anh tới chỗ tôi hỏi ý kiến. Anh hỏi xem tôi có can thiệp vào chuyện này không, có tạo ra tình thế khó xử cho anh không. Tôi nói mọi chuyện như thế cần phải tự quyết định. Tôi chẳng vì lý do gì mà lại muốn cản trở đường công danh sự nghiệp của anh.
Cũng cần phải đánh giá đúng Valeri - anh không bao giờ mang chuyện công việc của mình về bàn tán ở nhà. Anh chỉ thỉnh thoảng trả lời vài câu hỏi của tôi kiểu công việc thế nào, có triển vọng gì không, ngoài ra không có gì hơn. Tôi biết ơn anh về sự tế nhị và hiểu biết của anh. Ở anh thể hiện một tính cách đàn ông thực sự.
Trong gia đình chúng tôi đàn ông thì làm việc, phụ nữ thì giáo dục con cháu. Với Naina, vai trò người bà, rồi sau là người cụ là một vai trò hết sức tự nhiên. Bà sẵn sàng dành cho công việc này bao nhiêu thời gian cần thiết cũng được. Ví như Lena và Tania thường phải cố gắng khuyên bà bỏ bớt công việc gia đình lại và thuyết phục bà đừng phải dốc sức chuẩn bị thức ăn cho bọn nhỏ bằng món xúc xích tự làm.
- Mẹ ơi, - các cô gái cằn nhằn - khi nào có khách thì mẹ có đứng bếp ba tiếng liền chúng con cũng chẳng dám nói gì. Thế nhưng những ngày thường thế này mẹ cũng phải giữ sức chứ! Bọn trẻ ăn thế nào cũng được, đối với chúng thì món ăn mẹ làm hay không phải tay mẹ có gì khác đâu cơ chứ, thịt hay xúc xích cũng thế mà thôi.
Nhưng bà lại cho là món xúc xích của mình ngon hơn nhiều so với loại đầu bếp thường chế biến.
Hẳn là không thể thuyết phục bà hãy in ít chuẩn bị bữa ăn thôi. Những chiếc ga-tô Naina tự tay làm có lẽ đều làm cho ai ai trong số khách khứa của gia đình tôi nếm thừ cũng phải nhớ. Trong đó có cái gì đó xúc động - dường như Naina cố gắng bảo vệ hay che chở cho tất cả chúng tôi bằng món thết đãi chính tự tay mình làm ra tại nhà mình.
Nói chung, chuyện này còn có thể giải thích theo một cách khác nữa - đó là Naina rất thích công việc bếp núc. Ngoài ra, chúng tôi quá ngán vì suốt hơn chục năm trời chỉ ăn độc một số thứ thức ăn và chỉ ăn những gì đầu bếp nấu theo thực đơn “đúng đắn” của Cục 9 cũ.
Trong biệt thự của chúng tôi có một công trình rất kỳ diệu - đó là chiếc bếp lò Nga có mái che. Thỉnh thoảng chúng tôi đón năm mới tại đó. Naina nướng món bánh tráng. Rồi chúng tôi ăn bánh, uống sâm-panh ngay cạnh bếp, bàn ghế phủ đầy tuyết, cả bánh trái cũng thế.
Món cá hun khói, thịt nướng và bánh tráng ăn ngoài trời là những món tôi “nghiện” từ lâu. Tôi đặc biệt thích món cá hun khói vùng Zavidovo, nấu theo thực đơn đặc biệt của cánh thợ săn lành nghề. Món này phải nấu trong một chiếc nồi to với khoảng chục loại cá cùng nhau, sau đó bỏ vào những quả cà chua to, cuối cùng trước khi bắc ra, phải nhúng nhanh thanh củi lớn đang cháy dở vào nồi cá để ngửi thấy mùi khói bốc lên kèm theo mùi vị đặc trưng của mỡ cá.
Vào mùa hè trên những hòn đảo nhỏ nằm giữa các hồ lớn nhỏ vùng Zavidovo người ta chất đầy những đống rơm. Đôi khi tôi tìm tới nơi nó, quên hết mọi sự trên đời, vùi đầu vào đống rơm thiếp đi.
Và thế là tan biến hết mọi căng thẳng.
Nói chung săn bắn và đánh cá có thú vui riêng của nó. Tôi bắt đầu đi săn từ thời còn ở Sverdlovsk, và say mê cũng từ thời đó. Chúng tôi có một thiết bị đặc biệt gồm hai cái bếp để mùa đông có thể sưởi ấm ngay trong rừng. Tôi thường săn nai. Thông thường thợ săn đi theo hàng ngang, đứng theo “số” quy định. Nếu con nai chạy vào “số” nào thì người đó may mắn và có quyền bắn. Cũng ở đó tôi đã học cả cách săn gà rừng.
Nhưng rồi kể từ khi chuyển về Matxcơva, ngập mình vào các đam mê chính trị, thì thú săn bắn dường như bị lãng quên. Có một môn thể thao mới làm vơi đi căng thẳng tâm lý - đó là tennis.
Hồi năm 1991, lần đầu tiên tôi cùng con rể Liosa là chồng của Tania tới Zavidovo. Liosa cũng là một tay thợ săn hăng ra phết. Đến lúc đó tôi mới nhìn thấy một địa điểm tuyệt vời, đầy ấn tượng như Zavidovo. Những chú hươu non: lợn nòi và tất cả thú vật ở đây đều được nuôi để phục vụ kinh doanh săn bắn. Rồi hồ, đầm lầy. Có thể săn vịt trời, bắn ngỗng, gà tây đều tuyệt. Mùa xuân khi những chú gà rừng hót vang bài ca cầu hôn thì cần phải vào rừng chờ đến lúc bình minh lên, lựa chỗ để sao cho khi những tia nắng đầu tiên vừa bừng sáng là thấy chú ta mở mắt há mỏ hót ngay bên cạnh bạn rồi. Cho đến khi chú ta gọi mái, rồi cuối cùng no nê trước tình yêu và thôi không còn nghe thấy toàn thế giới ngoài tình cảm gà rừng của mình, thì lúc ấy bạn chỉ còn có việc bước nhẹ vài bước và trong ánh sáng lờ mờ trước bình minh sẽ nhận ngay ra bóng hình những chú gà rừng như thế.
Đó là cuộc đi săn cực kỳ hiếm hoi, huyền bí và đầy xúc cảm.
Đi săn vịt trời vào lúc tinh mơ lại là cuộc đi săn sống động nhất. Đánh động cho chúng bay lên, rồi ngồi trên thuyền mà cố ngắm trúng từng con, hạ gục nhanh chỉ bằng một phát bắn. Đây thật sự là một bộ môn thể thao, sôi động đến mức thậm chí đôi khi trở về nhà mới nhận ra vết bầm tím đen to bằng lòng bàn tay trên vai, oằn nặng bởi chiếc bao đựng đầy vịt.
Trong đời mình tôi được tặng rất nhiều súng săn, làm tôi có được hẳn bộ sưu tập súng. Song thật ngược đời là chẳng có khẩu nào tôi cảm thấy thuận tiện và thích thú như khẩu cạc bin “Cheski-zbroev” (cánh thợ săn thường gọi là “chezet”) của tôi loại nòng 30-0,6. Tôi dùng nó đi săn đã 20 năm. Tôi quen với khẩu súng này đến mức đã bắn không biết bao nhiêu rồi và thậm chí khi nòng bị nứt, tôi lại đề nghị buộc lại bằng dây và tiếp tục dùng. Cuối cùng tôi đặt làm một khẩu súng mới theo mẫu chiếc “chezet”. Người ta mang tới cho tôi khẩu súng mới - không được, tôi không thấy được cảm giác ấy. Thế là thôi, tôi lại dùng khẩu súng cũ. Đúng là thói quen cũng thật lạ kỳ.
Săn bắn luôn là công việc mang tính tập thể. Nhưng tôi lại không thích tụ tập đông cánh đàn ông làm gì. Tôi thường đi săn cùng Naina, hoặc là với thợ săn lành nghề, rất ít khi cùng đám bạn bè của Liosa hoặc khách khứa khác. Trong những cuộc đi săn này, sự biệt lập đối với tôi là một điều gì đó quan trọng. Như là sự đền bù bằng những khoảnh khắc tĩnh lặng cho những giây phút sôi động triền miên.
Tôi cần có những thời khắc cho chính mình.
Đi săn, thấy tinh thần thật khoẻ khoắn, sảng khoái, đặc biệt lạ thường. Không bao giờ tôi quên được cảnh một vị khách nước ngoài khi bơi thuyền cùng tôi quanh hồ chỉ chăm chắm nhìn vào chiếc va-li đen đặt dưới lòng thuyền. Ông ta nghĩ đó là chiếc va li hạt nhân nên cứ cố ngồi né sát mép thuyền, càng xa chiếc va-li càng tốt. Tôi cứ mặc kệ ông ta với ý nghĩ hãi hùng của mình. Mãi khi ghé vào một hòn đảo, mọi người mới mở va-li và lôi ra từ đó hai chai rượu và dưa chuột muối, vị khách mới bật cười sặc sụa mãi không thôi. Còn chiếc va-li hạt nhân thì cũng “bơi” trên chiếc thuyền bên cạnh, trong sự canh giữ của các sĩ quan.
Hồi trước, cũng như đa số mọi người, tôi không coi việc uống chúc nhau ngày lễ hết ly rượu này đến ly rượu khác là chuyện nhiệt huyết. Thế mà không biết đã có biết bao điều qua tiếng lại, thêu dệt, bất hoà chính trị lan truyền trong xã hội, đầy rẫy trên các trang báo về chuyện này. Cho đến giờ thậm chí vẫn thấy thật khó tin...
Phong cách cuộc sống Nga về mặt truyền thống quy định rất khắt khe: không uống chúc mừng ngày sinh nhật là không thể được, không uống chúc mừng đám cưới - không được, không uống cùng bạn bè đồng nghiệp - cũng không được. Tôi không thích cái “nghĩa vụ” này, không chịu được những người say rượu, song... trong thời điểm nào đó cảm thấy là chất men thực sự là một phương tiện để nhanh chóng gạt bỏ stress.
Nói đến chuyện này, tôi lại nhớ đến câu chuyện xảy ra năm 1994. Lúc đó, trong chuyến thăm Berlin, tất cả các hãng truyền hình thế giới đều phát đi hình ảnh ông Yeltsin say khật khưỡng đang chỉ huy đoàn quân nhạc.
Đó là những ngày tháng nặng nề đối với tôi. Nếu nhìn bề ngoài, có thể thấy hành vi này là hoang dã, lố bịch. Nhưng chỉ có tôi mới biết được điều mà ngay cả các trợ lý của tôi, các phóng viên cũng như tất cả những ai buộc tội tôi mạnh mẽ nhất cũng không thể hiểu nổi. Trạng thái stress tôi phải chịu từ cuối năm 1993, trong thời gian cuộc chính biến và sau đó là quá khủng khiếp đến nỗi cho đến giờ tôi vẫn chưa hiểu làm sao cơ thể tôi lại chịu đựng được như thế. Căng thẳng và mệt mỏi buộc phải tìm kiếm lối thoát. Ở đó, tại nơi Berlin ấy, khi toàn châu Âu đang kỷ niệm cuộc rút quân của những đơn vị quân đội cuối cùng của ta, tôi bỗng cảm thấy không thể kìm nén được. Trách nhiệm đè nặng lên đôi vai, cả bầu không khí chờ đợi bước đi lịch sử này cũng dồn ép lên tôi. Bất ngờ với cả bản thân, tôi không thể kìm mình được. Tôi đổ sụp xuống...
Tôi cảm thấy thế nào bây giờ khi người ta chiếu lại những cảnh được các phóng viên ghi lại dấu ấn, trong đó tôi đang chỉ huy dàn nhạc ấy? Không phải là xấu hổ, không phải xấu xa, không phải nỗi tức giận, mà ở đây là một tình cảm khó tả khác nào đó. Tôi như cảm nhận được bằng da bằng thịt cái trạng thái lo lắng, căng thẳng, sức nặng vô tận cứ đè nén tôi, ép chặt tôi xuống đất. Tôi nhớ là sức nặng đó đã tan biến đi sau một vài ly rượu. Và khi đó, trong trạng thái lâng lâng nhẹ nhàng, có thể tha hồ mà chỉ huy dàn nhạc.
Sau chuyện đó nhóm trợ lý Tổng thống gửi tôi một bức thư nói rằng bằng hành vi của mình, bằng sự thôi thúc không kìm nén được của mình tôi đã làm hại bản thân, gây hại cho toàn bộ công việc chung của chúng ta.
Tôi đã không xin lỗi những người trợ lý của mình. Chắc gì có ai trong số họ có thể giúp được tôi. Khoảng cách giữa chúng tôi quá lớn. Tôi thả bộ trên bãi biển Sochi và thầm nghĩ: cần phải tiếp tục sống. Cần phải khôi phục sức lực. Dần dà tôi đã trở lại được chính mình.
Từ đó trở đi tất cả những gì làm trạng thái bình thường của tôi thay đổi như mất ngủ, cảm lạnh, mệt mỏi thông thường thì mọi người đều cho rằng đó là do ảnh hưởng của rượu. Tôi biết về những câu chuyện cửa miệng kiểu ấy, nhưng tôi cho phản ứng lại tức là tự hạ thấp hơn phẩm chất của tôi.
Vậy phải làm gì đây? Chứng minh cho mọi người biết rằng đó là do bệnh tim và huyết áp gây ảnh hưởng tới lời nói và cử chỉ, thường xuyên gây ra chứng stress và mất ngủ hay là chứng minh rằng không nên nhầm lẫn các loại thuốc buộc tôi phải dùng với hội chứng say rượu ư? Hay là tự đấm vào ngực mình?
Tất cả những điều đó đều thấp hèn và kinh tởm. Thế rồi một lúc nào đó tôi đã hiểu ra là dù tôi có giải thích về chuyện này thế nào đi chăng nữa thì cũng chẳng có ai tin và người ta còn coi đó là một sự yếu đuối,
Tôi hiểu ra một điều mấu chốt: chính thân hình tôi, ý chí bướng bỉnh của tôi, tính cách tôi tự chúng đã tạo ra sự hằn thù ghen ghét, vu khống. Nếu như không phải vì rượu thì người ta cũng sẽ lấy cái gì đó khác để đưa đẩy câu chuyện về tôi. Nếu họ tìm thấy điểm gì khác có thể làm tổn thương thì nhất định thể nào cũng tập trung “đánh” tôi vào đó cho mà xem.
Chẳng lẽ phớt lờ những chuyện đó đi lại không tốt sao?
Thế là tôi thực sự bỏ ngoài tai những chuyện này.
Sau đó là đến năm 1995 nặng nề nhất. Tôi bị nhồi máu cơ tim. Sau phẫu thuật bác sĩ chỉ định: tối đa tôi chỉ có thể cho phép mình uống là một cốc rượu. Từ đó trở đi tôi không bao giờ vi phạm điều cấm kỵ này.
Tôi và Naina vậy là đã cùng nhau chung sống được hơn 40 năm rồi. Chưa bao giờ chúng tôi xa nhau. Chưa bao giờ chúng tôi đi nghỉ cách biệt. Chưa bao giờ chúng tôi chia cuộc đời mình ra làm hai cả...
Tôi còn nhớ rõ Naina khi là một cô sinh viên trẻ mới 18 tuổi Tôi nhớ là khi Naina làm tại Viện dự án xây dựng lớn nhất Sverdlovsk, cô đã không chỉ kịp làm quen với các cô gái khác và chuẩn bị bữa ăn tuyệt ngon mà còn thức tới nửa đêm để là quần áo cho tôi. Khi mà chàng trai ấy còn chưa trở thành lý tưởng. Lúc đó tôi là Bí thư thứ nhất. Thứ nhất cơ mà, nên cần phải ăn mặc cho đàng hoàng.
Naina hiến dâng cho tôi biết bao sức lực cũng như tinh thần, đến mức tôi chẳng còn đủ từ để giãi bày được. Thiếu bà có lẽ tôi đã chẳng bao giờ vượt qua được bấy nhiêu cơn sóng gió chính trị. Tôi đã chẳng thể trụ vững, ngay cả vào năm 1987 ấy, cũng như năm 1991 hay là sau đó nữa. Và cho đến nay khi bà đã trở thành một người bà hạnh phúc, có thể bình thản chăm lo cho các cháu thì bà lại vẫn còn phải dành biết bao sức lực cho tôi.
Naina là một người cực kỳ chân thành và chất phác. Bà trăn trở, lo lắng cho những tấn kịch trường của chúng tôi theo cách riêng của mình. Không ít lần bà khuyên tôi:
- Boris này, hay là anh cứ nói chuyện với Luzkov có được không? Có thế anh ta mới hiểu được chứ!
Tôi cười và hứa: ừ, dĩ nhiên rồi anh sẽ gặp gỡ nói chuyện với anh ta. Giá như có những người như Naina làm chính trị thì có lẽ chúng ta cũng đã có một nền chính trị khác rồi.
Tiện đây cũng muốn nói thêm là có mặt chi tiết rất thú vị, thậm chí là buồn cười đối với Luzkov. Suốt thời gian dài Yuri Mikhailovich sống cạnh gia đình tôi và thường xuyên gửi cho chúng tôi sữa vắt từ con bò của gia đình mình (như ông ta nói vậy) nuôi ở trang trại. Rồi sau đó ông ta thôi không gửi nữa. Lúc đó đúng vào mùa hè 1998 khi ông ta sáng lập ra đảng của mình. Một sự trùng hợp ngẫu nhiên chăng? Ông ta cố ý đánh tiếng là rất tiếc con bò nhà ông ta bị ốm.
Cho đến giờ Naina vẫn chưa hết ngạc nhiên trước việc con bò ỏm nặng thế, và lại còn ốm lâu đến thế nữa chứ.
Một điều thú vị là Naina nhận được rất nhiều thư (thư gửi đến chúng tôi hoặc qua bưu cục ở phố Mùa thu, hoặc qua Bưu điện trung tâm) và đây là những lá thư hoàn toàn khác với số thư gửi cho tôi trên cương vị Tổng thống. Rất khác?
Một mặt có thể dễ dàng giải thích điều này: trong bưu điện của người đứng đầu Nhà nước là hàng ngàn đơn từ, khiếu nại, yêu cầu, dự án tái thiết đất nước, dự án sáng chế, nói tóm lại, chẳng còn gì mà người dân không viết và không gửi tới.
Thế nhưng bưu điện của vợ tôi lại thuộc chủng loại khác - đó là những lá thư riêng, ấm áp, trung thực, cảm thông hiểu biết. Mọi người cảm nhận được tính cách của bà, sự đoan chính sâu sắc của bà. Trong bưu điện này hầu như không có khiếu nại, không có chỉ trích. Khi tôi tuyên bố cho toàn đất nước về cuộc phẫu thuật của mình thì Naina bắt đầu nhận được rất nhiều thư với những lời khuyên chữa bệnh từ những người đã trải qua nhồi máu cơ tim - cách chữa thế nào, uống thuốc gì. Nhân đây tôi cũng muốn nói với những ai đã gửi thư từ cho Naina Iosifovna rằng: xin chân thành cảm ơn các bạn.
Tôi ngạc nhiên trước những lá thư bởi sự nhân hậu của chúng còn bởi lẽ tác giả của chúng là những con người hoàn toàn có quyền oán trách cuộc đời: cầm bút viết cho Naina là những con người khốn quẫn, cô đơn hoặc đau ốm. Có lần có một bức thư gửi đến làm Naina kết sức kinh ngạc. Kinh ngạc bởi giọng nói chân thành đầy tình cảm con người và khiêm tốn. Người viết là một phụ nữa từ Peterburg, mẹ của một cô gái tàn tật.
Khi biết tôi có mang theo cả Tania đi công tác tới Peterburg, Naina đã đề nghị tôi mang tới cho chị phụ nữ đó một món quà: chiếc ti vi và chiếc đầu video. Khi ở Peterburg Tania gọi điện suốt ngày đến ngôi nhà họ ở nhưng không thấy ai trả lời, thế rồi Tania quyết định lần tới địa chỉ và sẽ nhờ hàng xóm chuyển lại món quà cho họ.
Nhưng kìa, cánh cửa chợt mở... Cô gái ra mở cửa mà hồi lâu không hiểu nổi có chuyện gì xảy ra, thậm chí không tin vào mắt mình rằng có người mang tới cho cô quà của Naina Iosifovna. Tiếc là mẹ cô gái lúc đó đi làm. Như Tania kể lại thì họ sống rất chật vật. Quả thực họ không có tivi để xem.
Sau đó ít lâu Naina nhận được một bức thư từ Peterburg, nghĩa là quà tặng đã đến đúng địa chỉ. Người mẹ viết thư trả lời còn cô gái hầu như không thể đi ra khỏi nhà đã có được điều kiện để tiếp xúc với thế giới.
Khi Naina tới thăm nhà trẻ hay bệnh viện dành cho trẻ em, hoặc đi thăm một nữ nghệ sĩ bà ái mộ bị ốm thì không bao giờ bà kể lại chuyện đó bất cứ cho ai.
Bà thực sự coi việc làm từ thiện là công việc riêng của mình.
Một mặt, đó hoàn toàn là một quan điểm đúng đắn. Tôi có lẽ sẽ cũng hành động dúng như thế. Nhưng mặt khác... Naina rất quan tâm đến trẻ em, những đứa trẻ bị mắc phải những căn bệnh hiểm nghèo gây tổn hại đến việc hình thành nhân cách ngay từ thuở nhỏ. Theo tôi, nếu mà cả nước biết được chuyện này thì những người khác cũng sẽ hành động theo gương của Naina.
Vậy mà bà bao giờ cũng lảng tránh không muốn xuất hiện trước nhân dân.
Mọi người chỉ cảm nhận được những nét tính cách của bà - khiêm tốn, tế nhị, tình người - qua một số rất ít các buổi trả lời phỏng vấn truyền hình, và qua những lần xuất hiện hãn hữu trước công chúng khi bà đi cùng với tôi.
Mọi người cảm nhận được và hướng tới phía bà. Tôi lúc nào cũng cảm nhận thấy sự tiếp xúc của bà với một nhóm nhỏ văn nghệ sĩ như Galina Vonchek, Sophia Pilavskai, Marina Ladynina, Maria Mironova, Vera Vasilieva và một số người khác là điều thật hiếm có. Giữa họ đơn giản là tình bạn, không có bóng dáng của sự điệu đà và quảng cáo nào hết. Không, dù sao chăng nữa Tổng thống cũng vẫn có điều riêng tư. Đó là những người thân thiết. Đó là truyền thống gia đình thiêng liêng. Đó là niềm vui trong sáng qua tiếp xúc với con cái, cháu chắt.
Đó là gia đình thực sự của tôi, chứ không phải cái gia đình người đời nghĩ ra hay tivi nói đến.
Đôi lúc, khi ngắm nhìn mấy đứa trẻ, Gleb và Vanca, nô đùa bên cạnh người lớn chúng tôi, tôi thường cố hình dung ra tương lai của chúng, số phận của chúng - chúng sẽ có một nước Nga hoàn toàn khác, một thế giới hoàn toàn khác, một thiên niên kỷ khác. Nhưng chỉ có điều quan trọng nước Nga ấy sẽ thế nào? Liệu chúng có tự hào rằng đã được sinh ra trên đất nước chúng ta, trong thành phố chúng ta, ngôi nhà chúng ta hay không? Tôi tin là chúng sẽ tự hào. Và không thể nào khác được.

[phongvan]

Yeltsin mất trí

Thứ tư, ngày 4 tháng 8, buổi sáng tôi gặp Volosin. Tôi muốn thảo luận với Alexandr Stalevich xem nên quyết định vấn đề Thủ tướng mới vào lúc nào. Tháng 9, tháng 10 hay lúc này - tháng 8.
Mùa thu, hoàn toàn có thể tìm được những lý do khách quan để cách chức Thủ tướng và Chính phủ. Những lý do đều dễ hiểu đối với mọi người. Nhưng có cần phải chờ cho đến lúc tình huống tự nó chín muồi? Nguyên nhân ư, về thực chất chỉ có một: Stepasin không thể là một thủ lĩnh chính trị tại các cuộc bầu cử Quốc hội và Tổng thống.
Đúng, lúc này việc bãi nhiệm xem ra hoàn toàn phi lô gích: Nhưng có cần gì phải tìm những nguyên nhân hợp lô gích: hầu như Stepasin không đảm bảo thắng lợi cả trong bầu cử Quốc hội lẫn bầu cử Tổng thống. Cần nêu rõ nguyên nhân đích thực của việc bãi nhiệm sắp tới.
Putin! Putin - Đó là người tôi gửi gắm những hy vọng chủ yếu, đó là người tôi tin tưởng và có thể tin cậy trao gửi cả đất nước này.
Tháng 8 là tháng cao điểm nghỉ hè. Việc bổ nhiệm Putin sẽ là tiếng sét giữa trời quang. Tất cả sẽ nóng bỏng lên trong khoảnh khắc. Nhưng ta sẽ có vài tuần giảm sốc khi mọi người đang lo nghỉ ngơi, muốn quên đi chuyện chính trị, nghỉ hè xong về tinh thần minh mẫn, sảng khoái hơn.
Putin cũng có thời gian lấy đà.
Tôi cho gọi thư ký, báo rằng ngày mai có hai cuộc gặp. Gặp ai thì tôi báo sau. Yêu cầu Volosin chuẩn bị tài liệu
Ngày 5 tháng 8, sáng sớm, tôi gặp Putin.
Tôi nói rõ thực trạng tình hình. Cuộc đấu tranh sẽ quyết liệt. Trước tiên là cuộc vận động tranh cử. Chưa hết. Kiểm soát được tình hình trong nước sẽ không đơn giản trên tất cả các lĩnh vực. Tình hình Bắc Kapcaz rất đáng lo ngại. Có khả năng xảy ra khiêu khích chính trị ở Matxcơva ở mức độ nào đó. Khó mà biết được Chính phủ với thành phần hiện tại có khả năng kiềm chế được lạm phát không. Việc Thủ tướng mới xoay xở ra sao trong thời gian không phải vài tháng mà là vài tuần trước mắt gần như sẽ quyết định tất cả. Cả tương lai đất nước...
- Vladimir Vladimirovich này, tôi đã quyết định trao chức Thủ tướng cho anh.
Putin nhìn tôi chàm chú và im lặng.
- Chưa hết - Tôi nói tiếp, - anh hãy hình dung vì sao tôi đã phải sa thải người tiền nhiệm của anh. Tôi biết Stepasin là bạn với anh, cùng ở St. Peterburg với anh, nhưng lúc này cần nghĩ đến vấn đề khác. Tư thế, lập trường của anh phải hết sức đúng mực, kiềm chế nhưng phải cứng rắn. Chỉ có như vậy anh mới giành được uy tín trong xã hội và thắng lợi trong cuộc bầu cử nghị viện.
- Chúng ta sẽ dựa vào ai trong bầu cử? - Putin hỏi.
- Tôi không biết - Tôi thật lòng trả lời - Chúng ta sẽ xây dựng một đảng mới. Tôi biết anh cần một chỗ dựa vững chắc trong viện Duma vì tôi đã từng khổ sở với nghị viện hơn bất cứ người nào trong lịch sử. Nhưng điều quan trọng nhất là tiềm năng chính trị của bản thân anh và hình ảnh của anh sẽ được xã hội chấp thận. Đừng cố xây dựng hình ảnh của mình gượng ép, gỉả tạo. Nhưng không bao giờ được phép quên vấn đề này.
Putin trầm ngâm suy nghĩ.
- Tôi không thích vận động tranh cử - Anh ta thú nhận - Hoàn toàn không thích. Tôi không hiểu biết gì về tranh cử và không thích tranh cử.
- Anh cũng chẳng phải bận tâm. Điều cơ bản là ý chí, bản lĩnh tự tin và các hành động của anh. Tất cả phụ thuộc vào đấy. Uy tín chính trị hoặc tự nó sẽ đến hoặc không đến. Thế anh đã sẵn sàng chưa?
- Tôi sẽ làm việc ở nơi mà Ngài bố trí - Putin trả lời ngắn gọn theo tác phong quân sự.
- Thế nếu ở chức vụ cao nhất thì sao?
Putin ngập ngừng. Dường như anh ta lần đầu tiên nhận ra thực chất vấn đề.
- Tôi không biết, thưa Boris Nicolaevich. Tôi nghĩ rằng tôi chưa sán sàng với công việc đó.
- Cứ suy nghĩ đi. Tôi tin ở anh.
Một sự im ắng căng thẳng bao trùm cả căn phòng. Tôi nghe rõ từng âm thanh nhỏ nhất. Đặc biệt là tiếng kim đồng hồ chạy tích tắc.
Putin có đôi mắt rất hay, tựa như chúng nói nhiều hơn những lời nói của anh ta.
Nhân đây, tôi cũng nói luôn Putin đã xuất hiện như thế nào trên con đường tôi đi tìm ứng cử viên.
Có một khái niệm mà tôi rất ghét: “tiếp cận với Vương chủ”. Thật khó chịu khi mình bị coi “Vương chủ”. Nhưng khái niệm này phản ánh, mặc dù hết sức vô liêm sỉ, một vấn đề hiện thực của bất kỳ một chính quyền nào. Nguyên thủ quốc gia có quan hệ thường xuyên và cởi mở với các phóng viên báo chí, với giới trí thức sáng tạo, giới doanh nhân, với những đại biểu của các tầng lớp và nhóm xã hội khác nhau và cuối cùng là với các trợ lý của mình. Các quan hệ đó thể hiện năng lực hoạt động và tính dân chủ của bộ máy. Không phải lúc nào một bộ máy hoạt động đều tốt là bộ máy dân chủ. Ngược lại là đằng khác. Cần phải biết cảm nhận tính phức tạp và tinh tế của nó. Trong thời kỳ Sergei Philatov làm Chánh Văn phòng Tổng thống còn Victor Iliusin làm trợ lý thứ nhất của tôi (sau này hai chức vụ trên kết hợp làm một) các cuộc gặp với Baturin, Livsits, Satarov, Pikhoia, Krasnov, đôi khi hai tháng một lần. Chính Iliusin có sáng kiến tổ chức các cuộc gặp này. Đôi khi gián đoạn khá lâu. Cơ quan an ninh cảnh giác ngăn chặn mọi sự “tiếp cận với Vương chủ”. Korzakov ghen tị với “bọn trí thức thối tha”. Cứ như thế kéo dài đến đầu chiến dịch vận động tranh cử Tổng thống năm 1996.
Sau đó đến nhiệm kỳ Tổng thống lần thứ hai của tôi. Nào Chubais, nào Yumasev, nào Volosin đã biến các cuộc gặp của tôi với các Phó Chánh Văn phòng Tổng thống thành thứ lễ nghi truyền thống, một sự kiện bắt buộc mỗi tuần. Ngồi nghe các bạn trẻ mỗi tuần một lần báo cáo với tôi về những công việc của họ, tôi không thể không nhận thấy những thay đổi là lùng. Họ có biết chăng, ngày trước để có mặt ở căn phòng này người ta phải trải qua các cuộc tranh giành như thế nào. Nhờ có sự tương phản của hệ thống mới này, cuối cùng tôi cũng nhận ra bộ máy trước đây của tôi, cái gọi là “nhóm cận thần” đã quan niệm tiếp xúc với Tổng thống phải theo những khuôn khổ nào của chế độ Xô-viết.
Tôi đã để ý đến Putin khi anh ta lãnh đạo Tổng cục Thanh tra của Văn phòng Tổng thống, sau đó trở thành phó thứ nhất của Yumasev - Chánh Văn phòng Tổng thống, phụ trách “công tác các khu vực”. Putin mới xuất hiện ở Kremli từ tháng ba năm 1997. Đôi khi Putin thay thế Yumasev giải quyết công việc. Khi đó tôi gặp anh ta nhiều hơn. Những báo cáo của Putin là chuẩn mực của sự rõ ràng. Anh ta cố gắng không “xun xoe” như những anh phó khác của Yumasev, nghĩa là trình bày các quan điểm, cách nhìn nhận của mình đối với thế giới và nước Nga, cố ý loại bỏ mọi yếu tố có liên quan đến cá nhân trong các cuộc tiếp xúc. Nhưng chính vì vậy tôi càng muốn trao đổi với anh ta! Tôi ngạc nhiên vì các phản ứng cực kỳ nhanh nhạy của Putin. Lắm lúc tôi đưa ra những câu hỏi thậm chí hết sức giản đơn mà buộc người đối thoại phải đỏ mặt ra và vắt óc tìm câu, chọn từ trả lời. Putin trả lời bĩnh tĩnh, tự tin đến mức ta có cảm giác hình như chàng trai trẻ này, theo thước đo của tôi là người đã hoàn toàn thích ứng với mọi việc trên đời, hơn nữa anh ta trả lời mọi câu hỏi đều rõ ràng, chính xác.
Ban đầu điều này thậm chí làm tôi phải dè chừng, nhưng sau tôi đã hiểu cá tính anh ta là như thế.
Mùa hè năm 1998, chúng ta buộc phải đối phó với cuộc “chiến tranh đường ray” thực sự bất ngờ. Những người thợ mỏ bãi công chiếm lĩnh và chặn các tuyến đường sắt chính ngàn cách Siberi và miền Nam Nga với Trung ương. Đây thực là một tình huống có tính chất thảm hoạ, mỗi một ngày như thế gây thiệt hại nhiều triệu rúp cho những con người ít được bảo đảm nhất là các đối tượng về hưu và hưởng lương từ ngân sách, nhưng điều chủ yếu là nó tạo ra nguy cơ thực sự cho hỗn loạn chính trị. Tôi gặp Nicolai Kovalev, lúc đó là Giám đốc Cơ quan an ninh Liên bang FSB. Ông ta gần như hoảng loạn, qua câu chuyện tôi hiểu rằng tình hình này đối với ông ta mới quá và ông ta không biết phải làm gì. Tôi có thể hiểu Kovalev - dường như Cơ quan an ninh không chịu trách nhiệm giải quyết biểu tình, nhưng dẫu sao thì nguy cơ mất an ninh đất nước là rõ ràng đang từng ngày từng giờ. Đấu tranh chính trị là một việc, còn cắt đứt các huyết mạch giao thông lại là một chuyện khác. Kovalev, một cán bộ phản gián chuyên nghiệp, là người tinh thông nghiệp vụ, trong lòng luôn chứa chất mối ác cảm đối với giới kinh doanh. Tự mình không điều chỉnh được, không ưa những người giàu có và cơ quan của ông ta đã chuyển hướng công tác sang phát hiện, buộc tội các ngân hàng thương mại và một số nhà doanh nghiệp. Tôi chưa quên cái vụ năm 1996, các điều tra viên FSB tích cực phá “vụ án Sobchac” như thế nào. Tất cả đều thuộc một đường lối chính trị thống nhất.
Mùa hè năm 1998 đó tôi đã suy tính: lấy ai thay vào chữ Kovalev? Câu trả lời bỗng xuất hiện: Putin!
Trước hết, anh ta đã nhiều năm làm nghề này. Thứ hai, anh ta từng qua trường học lớn về điều hành, lãnh đạo. Song điều quan trọng là càng biết anh ta lâu hơn, tôi càng tin chắc rằng trong con người này có sự gắn bó sâu sắc với dân chủ, cải cách thị trường kết hợp với chủ nghĩa yêu nước kiên định.
Putin được thông báo về việc bổ nhiệm chính vào lúc anh ta được nhận sắc lệnh của Tổng thống. Sự việc là như thế.
Tôi đi nghỉ ở Shuiscaia Trupa. Thủ tướng Kirienko đáp máy bay tới, mang theo dự thảo sắc lệnh bổ nhiệm Putin. Tôi ký ngay không do dự. Ngày 25 tháng 7 năm 1998, Putin được bổ nhiệm làm Giám đốc Cơ quan an ninh Liên bang.
Sau kỳ nghỉ về tôi và Putin đã nói chuyện khá lâu. Tôi gợi ý anh ta trở lại quân ngũ và nhận quân hàm cấp tướng.
- Cần gì phải thế ạ - Bất ngờ Putin trả lời - Tôi đã giải ngũ từ 20 tháng 8 năm 1991. Tôi nay là công chức dân sự. Điều quan trọng là một bộ sức mạnh phải do một người dân sự lãnh đạo Nếu Ngài cho phép, tôi xin được giữ cấp hàm đại tá quân dự bị.
Chúng tôi bàn bạc khá lâu về vấn đề cán bộ của FSB.
Tình hình cơ quan hiện rất phức tạp. Nhiều sĩ quan chuyên nghiệp giỏi đã chuyển sang các tổ chức tư nhân, nhiều người khác sắp bị sa thải, chuyển sang ngạch dự bị. Cần phải khôi phục uy tín của một cơ quan đặc biệt đã bị tổn thương tan nát trong xã hội sau năm 1991. Cần giữ gìn các truyền thống và những người chuyên nghiệp, đồng thời làm cho công việc của họ bớt bị chính trị hoá đi.
Putin đã bắt đầu tổ chức lại FSB rất thông minh. Anh ta đối xử có tình có lý với Kovalev, không ngăn cản cựu Giám đốc giải quyết các vấn đề gì đó về sinh hoạt. Tuy là chi tiết nhưng trong lĩnh vực quân sự rất quan trọng. Anh ta lập ra một bảng biên chế mới. Hội đồng lãnh đạo mới bao gồm Giám đốc, các Phó giám đốc FSB và Giám đốc Cơ quan phản gián của thủ đô Matxcơva và Cục Phản gián Leningrad. Mặc dù về sau cũng phải thay đổi nhân sự nhiều nhưng việc tổ chức lại diễn ra êm thấm, tôi có thể nói là ngon lành. Thời gian đã chứng mình cơ cấu FSB của Putin tỏ ra hoàn toàn sung sức và có hiệu quả.
Putin nhận nhiệm vụ vào một thời điểm rất phức tạp.
Không phải thời điểm đơn thuần, mà là thùng thuốc nổ. Putin đã ra một tuyên bố rất cứng rắn vào mùa thu về vấn đề chủ nghĩa quá khích chính trị, khi thấy làn sóng bài Do Thái do tướng Macasov khơi mào đang chực trào ra đường phố. Tôi cho rằng cái nhìn sắc lạnh và tính chính xác nhà binh trong cách diễn đạt của Putin đã chặn đứng nhiều kẻ định giở trò lưu manh và khiêu khích. Putin tính không để yên bất kỳ một ổ nhóm cực đoan nào ở Matxcơva. Tất cả bọn này bắt đầu la lối trên báo chí rằng thời đại “Nhà nước cảnh sát” đang trở lại.
Nhưng điều chủ yếu nhất là Putin đã kiên định lập trường chính trị cứng rắn. Tôi đã viết về điều này ở phần trên. Các va chạm thường xuyên với Thủ tướng (Stepasin) luôn muốn thâu tóm FSB vào vòng ảnh hưởng của mình không làm cho Putin bối rối. Putin không để bị lợi dụng trong các trò chơi chính trị. Trong lĩnh vực này quy tắc đạo đức của anh ta cứng rắn đến mức tôi thậm chí ngạc nhiên. Trong những gian mưu, quỷ kế của quyền lực lúc bấy giờ, một người dày dạn kinh nghiệm hơn nhiều cũng có lúc nhầm lẫn, nhưng Vladimir Vladimirovich luôn luôn có một tiêu chuẩn rõ ràng duy nhất, tính đạo đức của hành động này hay hành động khác. Sự nghiêm túc của người này hay người khác. Putin luôn sẵn sàng từ bỏ chức vụ cao nhất của mình chứ không chịu làm điều gì trái ngược với quan niệm của anh ta về danh dự.
Putin không vội vã lao đầu vào nền chính trị lớn. Nhưng anh ta cảm nhận nguy hiểm rất nhạy bén và tinh nhanh hơn những người khác và thường cảnh báo cho tôi về các mối nguy hiểm.
Khi tôi biết Putin đã cho Sobchac ra nước ngoài, trong tôi có một phản ứng thật phức tạp. Putin không chỉ mạo hiểm sự nghiệp của cá nhân anh ta. Mặt khác, hành động này đòi hỏi một sự kính trọng sâu sắc rất tình người.
Khi hiểu rằng cần sa thải Primakov, tôi cứ suy nghĩ triền miên và day dứt: ai sẽ ủng hộ tôi? Ai thực sự sẽ đứng ra bảo vệ tôi?
Ngày 5 tháng 8. Tôi cho gọi Stepasin và Volosin vào phòng làm việc. Stepasin lập tức đỏ mặt và lo lắng.
- Sergei Vadimovich, hôm nay tôi quyết định bãi nhiệm anh. Tôi sẽ giới thiệu Vladimir Vladimirovich để Duma xem xét phê duyệt làm Thủ tướng. Tạm thời đề nghị anh chứng thực sắc lệnh bổ nhiệm Putin làm Phó thủ tướng thứ nhất.
- Thưa Boris Nicolaevich, - Stepasin khó khăn lắm mới nói thành lời: - Quyết định này... quá sớm. Tôi cho rằng đây là một sai lầm.
- Sergei Vadimovich, nhưng Tổng thống đã quyết định rồi! - Volosin nhắc.
- Thưa Boris Nicolaevich, rất mong Ngài cho tôi được thưa chuyện riêng.
Tôi gật đầu và chúng tôi ở lại nói chuyện riêng.
Stepasin bắt đầu nói... Nói khá lâu. Chủ đề chỉ có một: “Tôi luôn sát cảnh cùng Ngài và không bao giờ phản bội Ngài”. Sergei Vadimovich gợi lại các sự kiện năm 1991 và năm 1998, các sự kiện ở Budenovsk và ở Krasnoarmeisk. Anh ta hứa sẽ sửa chữa mọi lỗi lầm của mình, sẽ lập tức bắt tay vào xây dựng một đảng mới.
Tuy hiểu tất cả sự vô nghĩa của cuộc nói chuyện này, song tôi không thể ngắt lời Stepasin. Tất cả đều đúng: anh ta trung thành, chân thực, không khi nào phản bội. Không có nguyên nhân nào để bị sa thải. Trừ một, mà là nguyên nhân quan trọng nhất: anh ta không phải con người đó, cuộc đấu tranh hôm nay cần một con người khác cơ! Nhưng làm sao giải thích cho anh ta được?
Đến đây tôi cảm thấy hết kiên nhẫn.
- Thôi được, anh đi đi, tôi sẽ suy nghĩ - Tôi cố lấy giọng ôn tồn nói.
Stepasin bước ra. Đến của anh ta thầm thì với Volosin:
- Các anh nói với tôi cái gì ở đây vậy? Các anh sao thế, điên rồi à vào lúc này sao?
Thần thái, khí sắc lúc này thật dễ sợ.
Tôi gọi Volosin và gằn giọng:
- Làm gì mà lề mề thế? Mang sắc lệnh lại đây! Anh chẳng đã biết quyết định của tôi sao!
Volosin mang sắc lệnh vào lấy chữ ký.
- Tự anh hãy nói cho Stepasin biết anh ta đã bị sa thải. Tôi sẽ không gặp anh ta nữa! - Tôi nói.
Volosin chỉ nói thêm:
- Thưa Boris Nicolaevich, nếu cần Ngài có thể suy nghĩ đến thứ hai. Ngài hiểu rõ hơn tôi rằng chỉ Tổng thống mới có thể nói với Thủ tướng về việc sa thải, cách chức anh ta.
Volosin có lý. Tôi quyết định sẽ gặp lại Stepasin vào sáng thứ hai.
Cũng trong ngày hôm ấy Chubais điện thoại cho tôi. Anh ta nài nỉ xin gặp tôi. Tôi hiểu ngay chuyện gì rồi. Nó chỉ có thể thúc đẩy thêm quyết định mặc dù Chubais muốn ngăn cản tôi. Tôi ấn định thời gian gặp Chubais vào chín giờ mười lăm phút, còn trước đó 8 giờ gặp Stepasin.
Có điều ít lâu sau tôi mới biết Chubais đã mở cuộc tấn công như thế nào vào Văn phòng Tổng thống và trước hết là tấn công Putin.
Chubais rõ ràng vẫn nghĩ rằng tôi có một quyết định sai lầm, từ đó sẽ đưa tất cả chúng ta đến thảm hoạ.
Trước tiên Chubais đã đến gặp Putin. Chubais cảnh báo Putin những đòn khủng khiếp như thế nào sắp đổ lên đầu anh ta trong một nền chính trị. Luận cứ chính là Putin chưa từng trải, chưa hiểu chính trị là thế nào. Tốt nhất là tự Putin hãy từ chối còn hơn là sau này dưới áp lực của hoàn cảnh sẽ buộc phải rút lui.
Putin khảng khái:
- Xin lỗi, đây là quyết định của Tổng thống. Tôi có bổn phận phải thi hành. Ở vào cương vị tôi, chắc chắn anh sẽ phải xử sự như vậy.
Khi đó Chubais quyết định tác động thông qua bộ máy Văn phòng Tổng thống. Chủ nhật, trong khi xuất hiện khoảng thời gian trống đột ngột (không phải vô cớ mà tôi rất ghét các khoảng thời gian chết khi phải ra những quyết định quan trọng) Chubais đề nghị họp một nhóm gồm Volosin, Yumasev và Tania.
Chubais đưa ra lý lẽ: sau khi sa thải Primakov, xã hội còn chưa yên nay lại đến lượt vô cớ cách chức Stepasin sẽ bị hiểu như dấu hiệu của sự tan rã hoàn toàn của Kremli. Như sự hấp hối chính trị. Tất cả sẽ cho rằng Tổng thống hoàn toàn mất trí rồi. Đó sẽ là một tín hiệu phát lệnh tấn công từ mọi phía: Duma, Viện Liên bang. Khi đó họ chỉ còn việc tung ra dự trữ cuối cùng là tổ chức “các cuộc đấu tranh của quần chúng lao động”.
- Hãy nhớ lại “cuộc chiến tranh đường ray” - Chubais nói - Đấy mới là “bước khởi đầu”. Còn Luzkov điên khùng cũng có thể kéo hàng chục người đến Quảng trường Đỏ lắm chứ? Chả lẽ các vị không nhận thấy sao? Được, tôi đồng ý, Putin tốt hơn và sự lựa chọn của Tổng thống là đúng. Nhưng dẫu sao Yelsin cũng không có lý do gì cả về mặt chính trị và đạo đức để sa thải Stepasin và đề cử Putin.
Đến lúc đó Volosin đột ngột đề xuất một phương án hoàn toàn bất ngờ:
- Nếu bây giờ giữ Stepasin lại, Văn phòng Tổng thống chỉ có mình anh lãnh đạo nổi thôi, Anatoli Borisovich ạ. Tôi không nghi ngờ về phẩm chất con người của Sergei Vadimovich. Nhưng nếu anh tin vào thắng lợi của Stepasin, anh hãy trở lại làm đầu tàu cho cả đội hình, chúng tôi sẽ ủng hộ anh.
Đề nghị này chắc hẳn phải làm cho Chubais bị sốc hoàn toàn. Anh ta làm việc ở tập đoàn năng lượng độc quyền hàng đầu và chủ chốt của Nhà nước. Cái địa vị của anh ta, đứng ngoài cuộc nhưng điều khiển tình hình chính trị làm anh ta hài lòng. Anh ta đâu có muốn trở lại Văn phòng Tổng thống. Nhưng không còn lối thoát nào khác.
Chubais nói anh ta sẵn sàng.
Sau này Volosin mới kể cho tôi nghe câu chuyện trên.
Tôi luôn tin tưởng sự nhạy cảm chính trị của Anatoli Borisovich. Trong những thời điểm khó khăn nhất, anh ta đã hơn một lần thuyết phục được tôi là anh ta có lý. Tuy nhiên, vào lúc đó, nói thật, Chubais cũng chẳng còn chút cơ hội nào thay đổi quyết định của tôi. Rằng tôi vô cùng mạo hiểm khi đặt cược vào vị Thủ tướng “đặc biệt”, điều đó quá rõ. Nhưng khác với Chubais, người đã nhận định sai tình hình hoàn toàn theo lô gích, tôi linh cảm được khả năng và sức mạnh của Putin, triển vọng của hành động này. Còn nữa, đó là bầu không khí chính trị đã xuất hiện trong xã hội.
Xã hội đã sẵn sàng chấp nhận một khuôn mặt mới, một nhân vật đủ cứng rắn và nghị lực. Mặc dù tổ chức chính trị có sự lủng củng và đổ vỡ hoàn toàn, mọi người vẫn cần phải tin vào Putin. Đúng đây quả là một sự mạo hiểm rất lớn. Một hành động không hề có bất kỳ một cơ sở chắc chắn nào. Tuy nhiên, qua chừng ấy năm tôi đã gây dựng được một tình thế mà không ai có thể vượt ra ngoài khuôn khổ Hiến pháp. Tiềm năng chính trị chính là đây, mặc dù cuộc khủng hoảng Chính phủ kéo dài, sẽ không một ai có ý định vác gậy đánh Tổng thống và Thủ tướng mới. Hơn nữa, Thủ tướng mới lại là Putin, mới đây còn là Giám đốc Cơ quan an ninh Liên bang.
Tôi nghĩ tự Chubais cũng thấy được quyết tâm của tôi.
Tám giờ sáng diễn ra cuộc gặp của tôi với Putin, Acsenenko, Stepasin và Volosin.
Chúng tôi chào hỏi Stepasin, nhưng ngoài tôi, anh ta không bắt tay ai cả. Tôi nói ngay:
- Sergei Vadimovich, tôi đã ký sắc lệnh bổ nhiệm Putin làm Phó thủ tướng thứ nhất và sắc lệnh về việc cách chức anh.
Stepasin cau có:
- Tôi không chứng nhận sắc lệnh này.
Acsenenko can thiệp:
- Thôi ngay, Sergei Vadimovich?
Putin ngăn Acsenenko:
- Nicolai Emelianovich, không nên như thế.
- Thôi được - Stepasin nói - Tôi ký. Chỉ vì tôi kính trọng Ngài thôi, thưa Boris Nicolaevich.
Chín giờ sáng tôi phát biểu trên vô tuyến truyền hình:
- Hôm nay, tôi đã quyết định giải tản, Chính phủ của Sergei Vadimovich Stepasin. Theo Hiến pháp, tôi đề nghị Duma Quốc gia thông qua đề nghị của tôi cử Vladimir Vladimirovich Putin làm Thủ tướng. Tôi tin rằng trên cương vị đó Putin sẽ mang lại lợi ích to lớn cho đất nước, các công dân Nga sẽ có cơ hội đánh giá những phẩm chất của Putin về công việc cũng như nhân cách. Tôi tin tưởng ở anh ta. Nhưng tôi muốn tất cả những ai vào tháng 7 năm 2000 đến các khu vực bầu cử và thực hiện quyền lựa chọn của mình cũng sẽ đều tin tưởng Putin như tôi.
Tôi biết rõ Vladimir Vladimirovich, tôi đã theo dõi từ lâu và chú ý từ khi anh ta làm Phó thị trưởng thứ nhất St. Peterburg. Mấy năm gần đây chúng tôi đã làm việc sát cánh bên nhau. Lãnh đạo Chính phủ, đó là một gánh nặng và thử thách nghiêm túc. Putin sẽ đảm đương được, tôi tin như vậy: và dân Nga chúng ta sẽ ủng hộ anh ta.

[phongvan]

Cuộc chiến tranh Chesnia lần thứ hai

Ngày 8 tháng 9 năm 1999 trong buổi trả lời phỏng vấn của các nhà báo, Vladimir Putin tuyên bố:
- Nước Nga đang tự vệ: chúng tôi đã bị tấn công. Vì thế chúng ta phải rũ bỏ mọi ám ảnh, trong đó có cả ám ảnh mình có lỗi.
Đã bao nhiêu sự kiện xảy ra từ ngày người ta nghe thấy tuyên bố đó. Nhiều thay đổi đã xảy ra ở Chesnia và xung quanh Chesnia. Nhưng nỗi ám ảnh mình có lỗi vẫn còn. Còn cả sự hiểu nhầm. Thậm chí ngay ở nước Nga. Nhưng phương Tây gieo rắc cái cảm giác chúng ta có lỗi. Tôi muốn đề cập đề tài này, muốn bày tỏ quan điểm của mình về vấn đề nhức nhối này. Tình hình ở Chesnia đã đến bờ vực thảm hoạ như thế nào, tất cả chúng ta đều đã rõ. Ngày 5 tháng 8 ở Groznyi, ngay trên khoang máy bay (chỉ vài phút nữa sẽ cất cánh về Matxcơva), tướng Spigun, chức vụ tương đương Thứ trưởng Bộ Nội vụ, đã bị bắt giữ một cách trắng trợn và ngạo ngược. Aslan Maskhadov, người cho đến thời điểm đó vẫn cam kết chỉ đạo các cơ quan bảo vệ pháp luật của mình hợp tác với nước Nga trong việc giải thoát con tin, đã mất hết mọi khả năng kiểm soát tình hình và mất hết mọi quyền lực ở Nước Cộng hoà Chesnia. Chúng tôi hiểu rằng tình hình có thể phát triển đến một giai đoạn mới khủng khiếp đối đầu công khai.
Việc bổ nhiệm Vladimir Putin làm Quyền Thủ tướng diễn ra trong bối cảnh các chiến bình Chesnia xâm lấn Dagestan. Hành động đó bắt đầu đúng hai ngày sau khi tôi ký sắc lệnh bổ nhiệm Putin. Sau này Putin thú nhận với tôi rằng vào thời điểm đó anh ta chẳng nghĩ gì đến con đường công danh chính trị của mình cũng như tranh cử Tổng thống sắp tới. Vị Thủ tướng mới quyết định tận dụng hai hoặc ba tháng có thể được để giải quyết một nhiệm vụ duy nhất là cứu vãn sự tồn tại của Liên bang, cứu nước Nga.
Sự yếu kém của bộ máy Nhà nước, các cơ quan đặc biệt và quân đội do sự tan vỡ của Liên Xô đe doạ chuyển những di căn thứ cấp sang cơ chế mới - nước Nga mới. Putin là một trong những người đầu tiên cảm nhận được mối hiểm hoạ này.
Anh ta hiểu rằng tình hình ở Chesnia đang đe doạ sẽ lây lan rất nhanh ra toàn khu vực Bắc Kapcaz, rồi sau đó theo đà phát triển này của các sự kiện, những phần tử ly khai Hồi giáo được sự giúp đỡ từ bên ngoài có thể bắt đầu quá trình tách các vùng lãnh thổ khác khỏi nước Nga.
Vụ nổ lớn như vậy của chủ nghĩa ly khai từ bên trong đe doạ dẫn đến chia tách nước Nga thành những phần nhỏ, đến cuộc xung đột tôn giáo, sắc tộc trên toàn lãnh thổ và thảm hoạ nhân đạo quy mô lớn hơn nhiều so với những gì đã xảy ra ở Nam Tư. Kịch bản này thật dễ nhận diện. Muôn lần khó hơn là tìm được lòng dũng cảm và ý chí không cho phép tình hình phát triển theo hướng đó.
Putin đến gặp tôi với đề nghị trao cho anh ta toàn quyền về việc chỉ huy chiến dịch quân sự và phối hợp hành động của tất cả các cơ cấu sức mạnh. Tôi ủng hộ anh ta không chút do dự. Thực tế ngay trước mắt tôi chỉ có mấy tuần anh ta đã đảo lộn hoàn toàn lề lối làm việc của các bộ sức mạnh. Hàng ngày anh ta triệu tập lãnh đạo các cơ quan này về phòng làm việc của mình, ngày lại ngày đôn đốc, thúc giục các bộ sức mạnh phối hợp mọi nguồn lực vào một quả đấm duy nhất.
Có điều vào thời điểm này tôi đã cố ý và hướng cho xã hội quen dần với suy nghĩ là Putin - đó là vị Tổng thống tương lai. Các bình luận viên báo chí xôn xao vì khó hiểu, lo lắng, nghi ngờ: Tổng thống tin tưởng Putin hoàn toàn, một điều chưa hề xảy ra với bất kỳ ai. Hàng tuần, ngày thứ 7, Putin họp với các Bộ trưởng sức mạnh bàn về tình hình Chesnia. Rồi chủ trì họp Hội đồng an ninh mở rộng. Đại diện cho quyền lợi của nước Nga tại Hội nghị thượng đỉnh ở Oslo. Trao các phần thưởng, tiếp các đại sứ nước ngoài, ngày càng đưa ra nhiều hơn những tuyên bố chính trị chính thức. Đối với tôi, điều hết sức quan trọng là mọi người quen dần với Putin. Người ta bắt đầu chấp nhận anh ta như người đứng đầu Nhà nước. Tôi tin mọi việc đang đi đúng hướng của mình. Tôi có cảm giác mình đúng, đã có hành động chính xác.
Tình hình ở Dagestan dần dần bình ổn trở lại và chúng ta đã kiểm soát được.
Thế rồi bỗng xảy ra những vụ nổ Buinaksk, sau đó ở Matxcơva. Nổ toà nhà ở nhiều tầng trên phố Gurianova, một tuần sau nổ ở một toà nhà trên đại lộ Kashirsk. Tiếp theo là vụ nổ một toà nhà ở thành phố nhỏ tỉnh Volgodonsk. Từ đống đổ nát đội cứu hộ tìm được vài người còn sống sót, những xác người đã chết. Truyền hình thường xuyên phát đi khắp đất nước những phóng sự hãi hùng.
Nỗi sợ hãi thật sự bao trùm cả nước. Nhiều người không thể ngủ yên, đêm đêm thường trực ở các lối ra vào của chính nhà mình, trong cơn hốt hoảng nhiều người chuyển ra ở tạm tại các khu nhà nghỉ ngoại ô, chạy về nông thôn, về quê với họ hàng hoặc người quen, thậm chí sang nước khác thuộc SNG.
Bọn khủng bố đã tính toán chính xác. Một lần vào năm 1995 ở Budenovsk chúng đã áp dụng chiến thuật này. Chỉ có điều lần này âm mưu quỷ quái của chúng còn khủng khiếp hơn, chúng định bắt không chỉ một bệnh viện khu vực như ở Budenovsk mà là cả một đất nước làm con tin. Chúng hy vọng Nhà nước sẽ phải đầu hàng do quá mệt mỏi vì sợ hãi, chờ đợi và kinh hoàng rồi bỏ mặc cho bọn cướp chiếm Dagestan mà không dám làm gì chúng.
May thay điều đó đã không xảy ra.
Có một người chặn đứng được nỗi sợ hãi này. Người đó là Putin.
Tuyên bố đanh thép của Putin “Lũ kẻ cướp sẽ bị phát hiện và tiêu diệt cho dù chúng ở bất cứ nơi nào” được củng cố bằng việc mở chiến dịch quân sự trên lãnh thổ Chesnia là sự kiện chính trị của mùa thu năm 1999. Người ta chê trách Putin ăn nói sỗ sàng, gay gắt và dùng cả tiếng lóng. Liệu một vị Thủ tướng của một đất nước vĩ đại có thể sử dụng những cụm từ không thể chấp nhận được trong bất cứ hoàn cảnh nào như “đái ra quần”? Nhưng chính vì trong khoảnh khắc đó Putin hoàn toàn không nghĩ đến uy danh của mình, không hy vọng con đường công danh chính trị của anh ta sẽ còn tiếp tục sau các sự kiện ở Chesnia nên anh ta đã tìm được giọng điệu thích hợp duy nhất và những từ ngữ chính xác. Những gì anh ta nói không phải là mối căm thù, mà là sự khinh bỉ đối với chúng. Ý tứ chính trong các phát biểu của Putin không phải là sự lo lắng hay sợ hãi mà là sự tự tin sắt đá vào sức mạnh của mình, một người bảo vệ chân chính, một người đàn ông.
Chính những tuyên bố không mang văn phong ngoại giao này đã mang lại cho Putin sự nổi tiếng trong thời gian ngắn, anh ta đã trở nên rất được ưa chuộng ở Nga. Tôi thực lòng tin tưởng rằng nguyên nhâu làm anh ta được kính nể là do anh ta đã biết đánh thức dậy trong tâm can mọi người hy vọng, niềm tin, mang đến một cảm giác bình yên, được bảo vệ. Putin không chơi chữ, mà anh ta chân thành, mạnh dạn định hướng vào các sự kiện, đúng với mong mỏi của hàng triệu người Nga đối với anh ta.
Putin với danh nghĩa Nhà nước đảm bảo cho mọi người sự an toàn cá nhân. Mọi người tin rằng Putin có thể bảo vệ họ. Đó chính là nguyên nhân chính làm cho uy tín của anh ta tăng rất nhanh.
Nước Nga bị tê liệt do các cuộc khủng hoảng Chính phủ đã lâu chưa có được biểu hiện tư tưởng tích cực như vậy. Việc một nhân vật trẻ trung mới bước vào nền chính trị quốc gia đã xây dựng được hệ tư tưởng như thế đã gây cho mọi người một ấn tượng rất mạnh.
Putin đã giải phóng nước Nga khỏi nỗi sợ hãi. Còn nước Nga trả công anh ta với lòng biết ơn sâu sắc.
Nhưng không được quên những hậu quả nặng nề của chiến tranh. Đúng, đến nay đã có rất nhiều bằng chứng chứng minh rằng trong cuộc chiến tranh Chesnia lần thứ hai nhiều người dân vô tội đã bị thiệt mạng. Nhiều người mất nhà cửa, tài sản, nhiều người Chesnia bị chết, bị tổn hại sức khoẻ. Nhưng phải chăng quân đội Nga phải chịu trách nhiệm về nỗi bất hạnh này? Ai có thể hình dung được tình cảnh quân đội Nga phải ẩn nấp trong các ngôi nhà của những người dân lương thiện nổ súng vào một đối phương có vũ trang mang cả vợ con và người già của mình ra đặt dưới làn đạn? Tôi cho rằng không ai có thể hình dung được.
Sẽ hoàn toàn khác nếu nhìn cuộc chiến từ xa. Ở nước Nga chúng ta gần như mọi người đều hiểu những người lính Nga chiến đấu vì lẽ gì và tại sao họ chiến đấu. Trong khi đó hình ảnh được các hãng truyền hình trên thế giới truyền đi suốt cả ngày lẫn đêm trong nhiều tháng đã làm cho dư luận quốc tế thấy rằng đâu như ở Nga đang diễn ra cuộc chiến tranh xâm lược chống lại dân thường, chống lại một dân tộc. Tôi nhắc lại những gì tôi đã tiếng nói nhiều lần và những gì các đại diện của nước Nga đã giải thích hàng ngàn lần cho các đối tác của chúng ta ở phương Tây: nước Nga chiến đấu chống lại kẻ xâm lược chống lại những băng nhóm khủng bố được thành lập trên lãnh thổ Chesnia, trong đó có nhiều lính đánh thuê từ thế giới Arập, từ Afganistan và thậm chí cả từ Đông Nam Á. Đấy là một đội quân được trang bị tốt (với kỹ thuật vũ khí hiện đại nhất) và được huấn luyện tốt bao gồm những phần tử cực đoan, kẻ cướp và sát nhân, về cơ bản chẳng dính dáng gì, chẳng có mối liên hệ gì chung với đạo Hồi đích thực.
Trước mắt tôi là danh sách những chiến sĩ chống bọn khủng bố trên lãnh thổ Chesnia và Dagestan được đề nghị tặng thưởng.
Trung sĩ Nikishin Dmitri Nicolaevich, quân báo. Trong trận chiến đấu ác liệt ở bìa làng Tasut ở Dagestan, chỉ huy đơn vị bị thương. Không quản nguy hiểm đến tính mạng, trung sĩ đã đưa được người chỉ huy về nơi an toàn. Trung sĩ Nikishin được tặng danh hiệu Anh hùng nước Nga.
Trung tá Sterzantov Alexandr Linovich, chỉ huy phân đội trinh sát chiếm lĩnh được cao điểm khống chế trên một ngọn núi ở Chaban, Dagestan. Toán quân Chesnia được súng cối, súng phóng lựu yểm trợ đã tấn công đơn vị của Sterzantov. Trận chiến đấu kéo dài bốn tiếng đồng hồ. Bốn mươi mốt chiến sĩ bị thương, ba hy sinh. Alexandr Linovich đã tổ chức đưa toàn đội ra khỏi vòng vây, đưa thi thể các quân nhân và đưa các thương binh sơ tán an toàn. Gọi pháo dội vào đúng chỗ mình.
Khoá đuôi đơn vị đang rút, trung tá liên tục nhả đạn cho đến khi người lính cuối cùng rút an toàn. Anh ta là người cuối cùng rời trận địa và nhờ phép màu nào đó còn sống sót. Được tặng danh hiệu Anh hùng nước Nga.
Tiểu đoàn trưởng công binh, thiếu tá Kriukov Oleg Vasilievich. Ngày 5 tháng 9 năm 1999 trong khu gia binh cạnh quân y viện người ta phát hiện một xe tải có chứa chất nổ. Một tấn rưỡi thuốc nổ. Thiếu tá Kriukov trực tiếp kiểm tra kỹ thuật, phát hiện trong xe một đồng hồ hẹn giờ và mười lăm phút trước giờ phát nổ đã kịp vô hiệu hoá nó. Được tặng danh hiệu Anh hùng nước Nga.
Tôi đích thân trao tặng phần thưởng cho những con người này tại Điện Kremli. Cậu trung sĩ trẻ măng, hồi hộp quá không nói được nên lời. Tôi bắt tay cậu ta, nhìn vào đôi mắt thấy trong đó có bao giọt lệ. Thế mà chính đôi mắt này từng đã nhìn biết bao cái chết.
Những trường hợp như thế có hàng trăm, hàng nghìn trên đất Chesnia và Dagestan. Những chiến công này là từ cuộc đấu tranh chống khủng bố chứ quyết không phải là trong cuộc chiến tranh chống một dân tộc. Tôi cho rằng đã đến lúc toàn thế giới phải hiểu điều này.
Dư luận quốc tế từng muốn nước Nga bị đóng đinh vào cây cột nhục nhã vì “tội ác chiến tranh” không biết và không muốn biết thực chất đâu là nguyên nhân chính gây ra cái chết cho dân lành. Chúng ta không bao giờ tiến hành các vụ xử bắn hàng loạt dân thường ở Chesnia. Ở đó không hề có thanh lọc sắc tộc không có một trại tập trung nào. Nguyên nhân chính của những trận mưa bom và tên lửa gây đau khổ cho dân thường đó chính là cuộc chiến tranh do bọn khủng bố gây ra chống nhân dân Nga. Nguyên nhân chính là do bọn khủng bố núp sau lưng dân lành.
Thách thức đối với chúng ta ở Chesnia, đó là thách thức có tính chất lịch sử, có quy mô toàn cầu.
Khi nghe nói đến “tội ác chiến tranh” của quân đội Nga, tôi những muốn đặt câu hỏi: có thể gọi là “tội ác chiến tranh” được chăng khi bọn phiến quân bán nô lệ và nhận tiền từ việc bắt cóc con tin làm nguồn sống chính của chúng?
Ở Chesnia có hơn hai ngàn con tin - nô lệ. Số lượng này tăng liên tục không phải chỉ do tăng số lượng quân nhân Nga bị bắt làm tù binh (mặc dù có những kẻ rất muốn giải thích sự việc theo cách này). Người nước ngoài cũng bị bắt làm con tin: ví dụ, hai người Anh trong một đoàn cứu trợ nhân đạo, một đàn ông và một phụ nữ, bị hành hạ, hãm hiếp suốt mấy tháng trời cho đến khi bọn phiến quân nhận được tiền chuộc. Ngay cả các đại diện của công ty điện thoại Anh quốc đến lắp đặt hệ thống liên lạc vệ tinh cho Maskhadov và các tư lệnh chiến trường của Chesnia cũng bị chính quân lính Chesnia nhằm bắt để đòi tiền chuộc. Những bọn cướp khác đã bắt cóc mấy người Anh này, sau đó đem chặt đầu họ. Cả thế giới được thấy những tấm ảnh hãi hùng, nhưng không phải cả thế giới đều hiểu thực chất của sự việc.
Bọn chúng bắt mang về Chesnia cả những đứa trẻ ẵm ngửa (một con tin chưa được đầy một năm tuổi), các cô gái trẻ, những nông dân Azerbaizan, các thương gia Siberi và Matxcơva, cả những công nhân bình thường. Các con tin bị hành hạ, tra tấn, cưỡng hiếp.
Các băng nhóm cướp từ Ingusetia, Dagestan và Nga đã đến Chesnia tham gia buôn bán nô lệ. Cái điều hãi hùng khủng khiếp mà loài người không nghĩ tới thì ở đây trở thành chuyện thường ngày.
Em bé Adisharon người Israel bị bắt cóc ngay giữa trung tâm Matxcơva vào những ngày ở thủ đô xảy ra các vụ nổ bom. Những kẻ bắt cóc, trong số này có mấy tên người Chesnia và mấy tên người Nga, đã mang bé về giấu ở Penza rồi đòi tiền chuộc. Chúng hành hạ, chặt từng ngón tay của bé. Mà em có tội tình gì? Dẫu sao cuối cùng thì em bé Israel cũng được cứu thoát nhưng còn bao nhiêu con tin khác thì không thể.
Đấy chính nó là thách thức đặt ra cho nước Nga. Không chỉ cho nước Nga mà cho toàn nhân loại. Chí ít cũng là đối với cả châu Âu. Rồi đừng để một ai bị đánh lừa bởi lá cờ xanh đạo Hồi của bọn khủng bố, bởi những trích đoạn của kinh Coran và bộ đồ trắng của “giáo huấn Wahabite”.
Chúng chẳng có giáo huấn nào, cờ hiệu nào và không có quyền trích kinh thánh. Chúng là lũ ác ôn man rợ. Nền văn minh ở Chesnia bị kéo lùi trở lại tôi thiểu vài trăm năm. Thậm chí ở những vùng sâu, vùng xa của nước Nga, con người vẫn nơm nớp sợ bị bắt cóc, sự điên rồ của chế độ nô lệ ở Chesnia đã đi vào tiềm thức đông đảo dân chúng như một mối đe doạ thực tế.
Nhưng đó mới chỉ là một mặt của tấm thảm kịch Chesnia, điều làm cho mỗi người dân nước Nga hàng ngày phải lo lắng.
Điều làm cho tôi lo lắng là bộ phận cấu thành mang tính địa chính trị của chủ nghĩa ly khai kẻ cướp. Chính cái thực thể mới này đang đe doạ phá vỡ nước Nga từ bên trong.
Tôi dừng lại trên một khía cạnh khác của vấn đề nhức nhối về cuộc chiến tranh Chesnia là những tổn thất về sinh mạng.
Ngay từ đầu Putin đã cảnh báo rằng sẽ có những tổn thất trong binh lính Nga. Nhưng đó là điều cần thiết để thực hiện đến cùng chiến dịch quân sự, để đạt một kết quả hợp lô gích và để khỏi có nhũng thiệt hại sau này còn khủng khiếp hơn.
Cái ý nghĩ giản đơn này, vốn quen thuộc với bất kỳ một quốc gia, một dân tộc nào phải đối đầu với nạn khủng bố hàng loạt (trong đó có Pháp, Anh, Israel lần đầu tiên được diễn đạt rõ ràng và mạch lạc sau mấy năm trời phải chung sống với bọn cướp núp sau tấm bình phong chủ quyền Nhà nước của Chesnia. Cho tới nay khắp các địa phương lớn, nhỏ của nước Nga, mọi người vẫn khóc thương những người đã bỏ mình vì Tổ quốc. Những hy sinh này tất nhiên là gánh nặng trách nhiệm cả chính trị và đạo lý của chính quyền.
Nhưng những con số buồn đau về thiệt hại của chúng ta cũng có một tác động khác. Càng ngày trong con mắt của mọi người, hình tượng người lính Nga bảo vệ an ninh và trật tự của đất nước ngày càng trở nên trong sáng, sạch sẽ hơn, trở thành biểu tượng mạnh mẽ đoàn kết và thống nhất quốc gia.
Đất nước không thể quên và phản bội những con người này.
Mỗi cuộc chiến tranh đều có kẻ thù. Điều đó là đúng. Cái đó nằm trong bản chất con người. Rốt cuộc, tôi cũng là một người chống chiến tranh. Putin cũng phản đối chiến tranh.
Chiến dịch quân sự là cần thiết không chỉ để giữ gìn toàn vẹn nước Nga, để bảo vệ các công dân của chúng ta, để thể hiện ý chí chính trị và sức mạnh quốc gia. Nó còn cần trước hết để lập lại một nền hoà bình thực sự bền vững và cuộc sống bình thường ở Nước Cộng hoà Chesnia.
Tôi biết rằng nhiều người coi đó là một “sự tuyên truyền của Nga”. Nhưng hãy xem những con số cụ thể, những số phận cụ thể.
Nước Nga đang khôi phục lại ở Chesnia tất cả những gì có thể khôi phục và xây dựng mới. Bốn mươi bệnh viện, mười một phòng khám đa khoa, hai trạm tiếp máu, hai quân y viện, một nhà hộ sinh. Ở nhiều vùng đang có những trạm cấp cứu hoạt động. Sắp tới trẻ em Chesnia lại được cắp sách đến trường, điều mà đã lâu các em bị tước mất. Điện và hơi đốt đang được dẫn về Chesnia. Ở đây sẽ xây dựng hệ thống kênh dẫn, tưới tiêu nước và đường ống nước sinh hoạt, nước sạch. Nhân dân không lo mắc bệnh kiết lỵ, thương hàn.
Ở mỗi vùng được giải phóng của Chesnia đang lắp đặt một trạm liên lạc vệ tinh và một trạm hên lạc điện thoại hữu tuyến. Các tuyến xe khách bắt đầu hoạt động trở lại.
Tôi biết trên báo chí phương Tây người ta cứ cường điệu những tin đồn rằng Groznyi sẽ hoàn toàn bị phá huỷ, bị xoá khỏi mặt đất. Điều đó không đúng. Mặc dù còn vô vàn khó khăn, thủ phủ Groznyi lại trở thành một thành phố đông dân và sẽ được xây dựng lại.
Những người tị nạn biết rõ tất cả những điều này. Nhiều người đã trở về Groznyi và mỗi ngày lại có thêm nhiều người trở về Chesnia. Nước Nga gửi đến đây nhiều bác sĩ, giáo viên và công nhân xây dựng. Đường sắt, nhà thờ và các thánh đường Hồi giáo đang được xây dựng lại.
Nữ bác sĩ Liubov Dorosenko hàng ngày khám bệnh và điều trị cho hơn một trăm người dân Groznyi, nhờ cô ta mà hơn một ngàn rưỡi người đã được chẩn bệnh chính xác và được gửi đi điều trị. Nữ bác sĩ Irina Nazarova, một chuyên gia hồi sức cấp cứu, không dưới một lần cho máu cứu sống dân thường Chesnia. Những con người như thế đang giúp Chesnia có hàng trăm, hàng ngàn.
Đứng trước họ ta chỉ cồ thể nghiêng mình kính phục. Chiến công của họ đâu có thấy được trên cái nền chung của chiến sự. Nhưng lại chính họ đã làm được điều chính yếu nhất, chính những thợ xây dựng, kỹ sư, bác sĩ này đã làm cho người dân Chesnia hiểu và tin rằng cùng với nước Nga, hoà bình đang trở lại, công ăn việc làm đang trở lại, y tế, văn hoá xây dựng đang trở lại.
Trong cuộc tranh luận về Chesnia, tôi lắng nghe mọi lập luận, ngoại trừ sự lừa dối công khai.
Vậy mà hiện nay, đáng tiếc là ở nước Nga chúng ta cũng như trên thế giới có những người nói chuyện với chúng ta bằng cái giọng ngược đời. Té ra theo họ thì không phải bọn khủng bố Chesnia tấn công nước Nga mà là quân đội Nga tấn công “nước Chesnia tự do”. Hoá ra không phải những tên khủng bố này phá sập những ngôi nhà ở Matxcơva mà là các cơ quan đặc biệt của Nga để tạo cớ đưa quân vào xâm lược Chesnia. Tôi có thể hiểu và tha thứ được nếu giả thuyết đó do bọn ly khai Chesnia dựng lên để phục vụ các mục đích của chiến tranh thông tin và do chúng chi tiền để tán phát, truyền bá. Đáng tiếc, không phải thế.
Theo quan điểm của tôi, lúc này mà còn gieo rắc vào nhận thức của mọi người cái luận điệu lăng mạ vô liêm sỉ ấy thì thực là một tội ác có tính chuyên nghiệp và vô đạo đức.
Hơn nữa bây giờ nhiều điều đã sáng tỏ hơn. Kết quả điều tra đã tìm thấy các vật chứng: ngòi nổ và thuốc nổ tìm được tại các căn cứ của phiến quân ở Chesnia tương tự ngòi nổ và chất nổ đã được sử dụng trong các vụ nổ ở Matxcơva. Đã xác định được họ tên nhưng tên tội phạm được huấn luyện tại các căn cứ của bọn khủng bố ở Chesnia. Đã bắt giữ được những tên đồng bọn hỗ trợ trực tiếp cho chúng. Tôi tin rằng phiên toà xét xử chúng sẽ sớm được bắt đầu.
Nhưng trò lừa bịp bóp méo sự thật vẫn tiếp tục. Có ai đó đang thu được lợi trong việc lừa dối dư luận về lý do việc phát động “chiến tranh Chesnia lần thứ hai”.
Các nhà phân tích chính trị của phe đối lập lúc ấy đề cập đến một chủ đề khác: cuộc chiến tranh ở Chesnia là vốn liếng chính trị của Putin.
Trong bối cảnh cuộc chiến tranh Chesnia uy tín của Putin không phải là một “đơn thuốc” chính trị có thể tiên liệu trước được Hơn nữa, Putin đã hành động như một con thiêu thân chính trị khi đưa toàn bộ vốn liếng chính trị của mình vào cuộc chiến tranh này, không để ý đến bản thân mình. Những ai ngày nay quả quyết điều ngược lại đều là dối trá.
Putin không bao giờ muốn làm Tổng thống, không cố vươn đến đỉnh cao quyền lực mà ngược lại đã do dự khá lâu trước khi chấp thuận lời đề nghị của tôi.
Quả là thế giới của chúng ta chưa được bảo đảm an toàn khỏi mọi sự khiêu khích, đe doạ có thể ập tới từ bất cứ nơi nào. Vấn đề chủ yếu là con người ứng xử như thế nào. Họ làm gì chống lại các mối đe doạ, trước mọi nguy cơ.
Cho đến giờ trước mắt tôi vẫn cứ hiển hiện những thi thể tan nát mà người ta phải nhặt nhạnh từng mảnh từ dưới đất ẩm ướt mùa thu Matxcơva.
Hình ảnh này tôi không bao giờ quên được.

[phongvan]

Hội nghị thượng đỉnh cuối cùng

Trước khi kể về cuộc gặp cuối cùng của tôi với lãnh đạo các cường quốc lớn hùng mạnh nhất thế giới, tôi muốn có vài lời về “chiến tranh lạnh” mới kết thúc như thế nào. Ngày 20 tháng 6 năm 1999 ở Cologne, Cộng hoà Liên bang Đức đã diễn ra cuộc gặp cấp cao G-8 được chờ đợi từ lâu, trong đó Nga đã trở lại tham gia.
Chiến tranh ở Nam Tư vừa kết thúc. Tình hình đặc biệt căng thẳng.
Tôi ở lại nước Đức vẻn vẹn bảy tiếng đồng hồ. Chuyến đi này về thực chất cần chỉ để nói có một câu: “Sau trận chiến chúng ta cần hoà giải”.
Có thể nói, tất cả các báo, các kênh truyền hình toàn thế giới không ngoại trừ nước nào đã nhắc lại lời tôi.
Đây là sự thay đổi triệt để lập trường của Matxcơva trong quan hệ quốc tế. Mới đây không lâu các nhà ngoại giao của ta do các sự kiện ở Nam Tư đã có những quyết định rất cứng rắn, tựa hồ chuẩn bị dư luận cả ở Nga và nước ngoài cho sự đối đầu lâu dài và căng thẳng.
Cần khẩn trương trở lại diễn đàn ngoại giao quốc tế, khẩn cấp áp dụng một biện pháp nào đó.
Tại Cologne chúng ta đã đi bước trước quan hệ với phương Tây sau cuộc khủng hoảng Nam Tư.
Tony Blair trong buổi hợp báo về kết quả Hội nghị đã nói:
- Giữa chúng ta có những phương thức khác nhau về giải quyết vấn đề Kosovo. Nhưng khi chúng ta lại ngồi cùng nhau là tốt. Nguyện vọng làm cho các nước ở Ban-căng thoát khỏi các cuộc xung đột sắc tộc đoàn kết chúng ta.
Nước Nga khẳng định vị thế một đối tác chính trị bình đẳng mà thiếu Nga thì việc giải quyết các cuộc xung đột trên thế giới và giải quyết các vấn đề quan trọng đều trở nên vô nghĩa. Đặc biệt là các vấn đề của châu Âu. Trong tuyên bố của mình, nguyên thủ các nước đều cố gắng nhấn mạnh rằng câu lạc bộ này gồm không phải bảy mà là tám thành viên bình đẳng.
Nguyên nhân của nỗi vui mừng chân thật này có thể giải thích thật đơn giản: nước Nga tạo cho NATO khả năng rút khỏi cuộc xung đột trong danh dự và sau đó nước Nga lại kiên quyết phản đối phục hồi “chiến tranh lạnh”. Cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất sau hai mươi năm trong quan hệ giữa phương Tây và nước Nga (người ta thậm chí so sánh nó với cuộc khủng hoảng tên lửa Vịnh Caribe) đã được giải quyết làm mọi người thở phào nhẹ nhõm. Chính là ở Hội nghị Cologne người ta nghe thấy tiếng thở phào này.
Rời Hội nghị ở Đức về, cùng với cảm giác nhẹ nhõm và cảm giác hoàn thành nghĩa vụ tôi lại lo lắng. Đối đầu thì dễ, rút khỏi tình trạng đối đầu mới khó. Trên thế giới trong suốt thời gian xảy ra cuộc khủng hoảng Nam Tư đã tích tụ quá nhiều suy nghĩ tiêu cực đối với lập trường tự chủ và độc lập của nước Nga. Sớm hay muộn gì người ta cũng cho chúng ta biết.
Khi bắt đầu chiến dịch ở Chesnia tôi liền hiểu ngay: đây mới là “thời điểm đích thực” cho quan hệ của chúng ta với phương Tây. Từ bây giờ người ta mới ép chúng ta thực sự đây. Vừa từ Hội nghị quốc tế Oslo trở về, nơi đề tài Chesnia được đưa ra bàn rất sôi nổi, Putin kể cho tôi nghe một chuyện thật khôi hài. Khi chia tay, Clinton bảo Putin:
- Hẹn gặp lại ở Stambul, Vladimir!
- Không, tôi sẽ không gặp ông ở Stambul, - Putin lưu ý. - Boris Nicolaevich sẽ sang đó”.
- Trời đất, còn thế nữa cơ à! - Clinton hai tay giơ lên đầu.
Putin kể cho tôi nghe chuyện đó rồi cười và nhìn tôi với ánh mắt thăm dò. Đúng, tại Stambul chúng ta sẽ có những giờ phút căng thẳng. Liệu tôi đã sẵn sàng cả về tinh thần và thể lực chưa nhỉ?
Trong mọi trường hợp thì Putin cũng cứ chuẩn bị. Nhưng cả hai chúng tôi đều hiểu: chỉ có tôi đi mới được. Bill Chnton rất không muốn gặp tôi ở Stambul. Các nước phương Tây đã chuẩn bị các tuyên bố cực kỳ cứng rắn, gay gắt về Chesnia. Mọi người quá hiểu điều này. Về thực chất, sắp bắt đầu một giai đoạn mới cô lập nước Nga. Phải phá tan, phải ngăn cản mưu đồ này bằng bất cứ giá nào.
Tôi dần dần chuẩn bị cho Hội nghị Stambul, luôn luôn nghĩ về nó. Tôi hình dung phòng họp, các khuôn mặt, không khí Hội nghị. Tất cả đều quen thuộc cho nên cũng dễ hình dung. Một trong những yếu tố quan trọng nhất là chuẩn bị phát biểu. Công việc tiếp tục mãi đến phút cuối cùng. Lấy chuyến đi Stambul làm ví dụ tôi giới thiệu với bạn đọc là chuẩn bị diễn văn cho Tổng thống trong các chuyến đi phải như thế nào. Tôi biết bài phát biểu tại Hội nghị này sẽ phải khô khan, cứng rắn tới mức tối đa. Nhưng yêu cầu tổng quát là một vấn đề, từ ngữ cụ thể lại là chuyện khác. Tôi thường không câu nệ vào văn bản và không bị giới hạn bởi những gì viết ra trên giấy. Lần này cũng vậy.
Bản dự thảo lần thứ nhất tôi sửa be bét và thêm vào đó những lời lẽ diễn đạt cứng rắn, kiên quyết nhất. Bản dự thảo đã chính lý lời lẽ vẫn trau truốt, mượt mà. Các cố vấn đối ngoại sợ đối đầu căng thẳng với các đối tác phương Tây. Đọc qua bản thảo này, giữa đêm tôi gọi điện cho Volosin: “Thế nào Alexandr Stalevich, các anh nhạo báng tôi đấy à?” Tôi doạ đuổi việc hết. Tuy nhiên, cũng thầm nghĩ: các trợ lý cũng có lẽ phải của họ. Không nên vung roi vội. Giọng điệu phải sắc lạnh, kiên quyết, nhưng không đe doạ. Đó phải là lập trường khôn ngoan, hợp lý, lạnh lùng, không có chỗ cho cảm xúc uỷ mị.
Lập trường của chúng ta về Chesnia thật là đơn giản. Chúng ta cứu thế giới khỏi tai hoạ của chủ nghĩa khủng bố quốc tế. Chúng ta cứu nước Nga khỏi mối đe doạ sụp đổ và tan vỡ. Ba ngày trước chuyến bay tôi nói với Putin:
- Vladimir Vladimirovich, tôi sẽ đi.
Trên máy bay tôi tiếp tục sửa bài phát biểu.
Tôi biết có nhiều điều phụ thuộc vào bài phát biểu này nhưng không phải là tất cả. Kinh nghiệm tiếp xúc với Clinton cho thấy ông ta là người cởi mở, sôi nổi. Nhưng khi cần có thể lạnh lùng, khô khan. Nói chung bầu không khí tiếp xúc có ảnh hưởng rất lớn đến Clinton.
Một lần nữa tôi thêm vào bài phát biểu câu văn viết tay “không một ai có quyền phê phán chúng tôi về vấn đề Chesnia”.
Tôi giao văn bản cho Igor Ivanov và trợ lý về pháp lý Sergei Prikhodko để hoàn chỉnh lại. Một lúc sau họ quay lại, cùng nhau thuyết phục tôi rằng nói như thế không được. Tôi nhận lại văn bản, đọc lại một lần nữa: “Các anh đi đi. Tôi sẽ suy nghĩ”. Sáng hôm sau tôi đọc lại lần nữa và câu trên vẫn giữ nguyên. Đành phải đọc bài phát biểu có thêm câu bổ sung viết tay. Clinton đã linh cảm thấy tôi sẽ kiên quyết ngay từ những giây đầu tiên. Ông ta vào phòng “không đúng cửa” theo quy định của lễ tân mà đi dọc phòng lớn dài cả một trăm mét, bắt tay chào hỏi tất cả mọi người, nở nụ cười, cố ý cho mọi người thấy ai là ông chủ trong phòng họp này. Tôi trỏ tay vào đồng hồ bảo ông ta: “Anh đến muộn đấy nhé, Bill!” ông ta cười, thế là dịu bớt.
Gần như bằng xúc giác cũng cảm thấy cả căn phòng rộng lớn tựa hồ bị phủ đầy những mảnh vỡ của sự nghi ngờ, không tin cậy, không hiểu nhau. Tôi bắt đầu đọc diễn văn, nhấn mạnh tối đa vào từng chữ một. Tôi hiểu rằng, từng câu chữ đều trúng đích.
Những khuôn mặt người sống đang nhìn tôi, một số thì lên án, kết tội, những người khác thì thể hiện sự ủng hộ hoàn toàn của mình. Chirac và Shroeder ngồi nghe với bộ mặt nặng trĩu. Đòn tấn công này rõ ràng là họ không ngờ tới.
Cả Đức và Pháp đều theo đuổi lập trường cứng rắn hơn cả trong vấn đề Chesnia. Tôi hiểu cả hai vị này buộc phải bơi theo luồng lạch của dư luận xã hội trong nước mình. Sau hội nghị, Chirac đến chỗ tôi nói rằng rất muốn nói chuyện tay ba: tôi, ông ta và Shroeder, dẫu trong nửa tiếng. Đây là cơ hội cuối cùng của họ nhằm dạt được nhượng bộ nào đó của nước Nga. “Không - Tôi trả lời dứt khoát - Chúng ta còn thời gian”.
Nghị quyết chung của cuộc gặp ở Stambul không bỏ qua vấn đề Chesnia, nhưng điều cơ bản là trong tuyên bố không có sự phê phán gay gắt lập trường của chúng ta và hành động của chúng ta ở Chesnia, như dự định từ trước. Chirac lúc ký tỏ ra gượng gạo. Tôi từ chối luôn cả cuộc gặp năm phút với ông ta.
Tôi cho rằng chưa phải lúc. Cứ để ông ta suy nghĩ về thái độ của mình.
Đó thực là một thắng lợi.
Một thắng lợi quốc tế quan trọng của nước Nga.
Từ Stambul bay về trong lòng tôi xốn xang một cảm giác nước đôi. Một mặt, niềm hân hoan lớn lao do đã hoàn thành một công việc. Do tự tôi làm. Mặt khác, có cái gì đó trống trải, một nỗi buồn. Cuộc gặp cấp cao này chắc là cuộc gặp cuối cùng. Đã kết thúc rồi thập kỷ của tôi, thập kỷ Yeltsin trong nền chính trị quốc tế.
Trong thập kỷ này các quan hệ đối ngoại của đất nước đã hoàn toàn tin cậy, chặt chẽ, được củng cố bằng các quan hệ cá nhân.
Tôi đã đưa vào nền ngoại giao một thuật ngữ mới: thế giới đa cực. Các quan hệ với Nhật Bản, Ấn Độ, Hàn Quốc, với các quốc gia châu Á khác được nâng lên một tầm cao mới. Đặc biệt tôi sung sướng vì đã xây dựng được quan hệ với các bạn Trung Hoa của chúng ta ở mức tin cậy rất cao.
Mặt khác, sự kiện của năm cuối cùng, năm 1999 ở Nam Tư và Kapcaz đã đẩy quan hệ giữa Nga với phương Tây sang một hưởng mà chúng ta không mong muốn. Đáng tiếc đó là thực tế, biết làm sao được.
Dẫu sao các quan hệ của chúng ta (với phương Tây) những năm qua cũng đã trở nên khác hẳn về nguyên tắc. Chúng ta không định ganh đua về ưu thế quân sự. Chúng ta sẽ không duy trì lực lượng lớn quân đội bên ngoài lãnh thổ của nước Nga. Không xây dựng nền ngoại giao của mình dựa trên sức mạnh.
Nước Nga dần trở thành một bộ phận của châu Âu thống nhất. Mọi lĩnh vực đều nói lên điều này: chính trị, kinh tế, cuộc sống thường nhật của mọi người. Chúng ta ngày nay đã là một bộ phận cấu thành của thị trường chung châu Âu, ngôi nhà chung châu Âu. Chúng ta lệ thuộc vào bầu không khí của nó, sống trong đó. Tất cả hoàn toàn khác so với mười năm trước đây.
Nhưng quá trình này cũng có những mặt tiêu cực rất nghiêm trọng. Chúng có ở nước Nga chúng ta, có ở Hoa Kỳ, có ở châu Âu. Chiến lược Bắc Đại Tây Dương của NATO nghĩa là biến khối này thành công cụ gây sức ép chính trị không đếm xỉa gì đến lợi ích dân tộc của nước Nga.
Giải quyết vấn đề này có thể theo các cách khác nhau. Có thể liên kết với NATO, gia nhập khối này, tham gia vào nền an ninh châu Âu với tư cách một đối tác bình đẳng. Nhưng NATO đâu có chờ đợi chúng ta. Trong thời gian trước mắt con đường này không có mấy khả năng trở thành hiện thực. Con đường thứ hai là xây dựng hệ thống phòng thủ mới hùng mạnh. Đã thực hiện trong phạm vi biên giới nước ta. Trong tương lai là các căn cứ quân sự của các nước SNG mà ta sẽ phải thuê. Nhưng có một vấn đề nghiêm túc là lập trường và thái độ của các nước Cộng hoà Xô-viết cũ. Người ta đang cố tách các nước này ra khỏi nước Nga và ảnh hưởng của Nga bằng bất cứ giá nào, kể cả với sự trợ giúp của các quan hệ đặc biệt với các nước NATO. Hơn nữa hàng triệu công dân các nước này đang sống và làm việc ở nước Nga. Kinh tế của các nước láng giềng dựa vào nguồn dinh dưỡng cố định của Nga là thị trường hàng hoá, năng lượng, nhiên liệu, những ưu đãi về thuế và thuế quan. Một thái độ hai mặt như vậy trong quan hệ với chúng ta là không chấp nhận được.
Có thể, hai phương án trên sẽ không loại trừ lẫn nhau.
Nhưng tìm kiếm con đường đi đúng của mình chỉ có thể bằng đối thoại chính trị thường xuyên chứ không thể bằng cô lập. Cô lập là thứ không được để xảy ra trong bất cứ trường hợp nào. Tôi rút trong túi áo ngực tờ giấy ghi bài diễn văn giờ chẳng còn cần thiết nữa. Máy bay hạ độ cao, hướng về sân bay Vnukovo. Thế là hết.
Hết rồi. Quả có hơi buồn.
Nhưng tôi tin rằng Putin không đánh mất vật định hướng chủ yếu của nước Nga: tính độc nhất vô nhị của vai trò một nước lớn trên thế giới và cùng với nó là sự hoà nhập hoàn toàn với cộng đồng quốc tế.
Có Chúa chứng giám, tôi không khi nào để mất vật định hướng này.