Pie Đệ Nhất - Aleksey Nicolaievich Tolstoy

[ngudoc]

Chương 20

Bọn xtreletz hoành hành dữ dội. Chúng giết chết một loạt tên quý tộc quyền thế: hai người anh của thái hậu, Ivan và Afanaxi Naryskin, bọn vương hầu Yuri và Mikhail Dolgoruki, Grigori và Andrey Romodanovski, Mikhail Seckaski, Matveev, Piotr và Fedor Xazukov và nhiều người khác, dòng dõi kém vai vế hơn. Chúng được lĩnh lương tất cả là hai trăm bốn mươi nghìn rúp và thêm mỗi người mười rúp tiền thưởng. Tất cả thành phố đều phải nộp bát đĩa bằng vàng bạc dể đúc tiền trả cho bọn xtreletz). Một cột trụ được trồng ở Hồng trường; trên bốn mặt cột trụ có viết tên bọn quý tộc bị tàn sát cùng những tội lỗi của chúng.

Các trung đoàn xtreletz đòi phải được cấp giấy cam kết trong đó bọn quý tộc quyền thế phải thề rằng trong hiện tại cũng như trong tương lai không bao giờ được dùng những lời lẽ khinh miệt đối với quân xtreletz, không bao giờ được gọi chúng là phiến loạn hay bội phản, không được vô cớ xử tử chúng hoặc đem chúng đi đày. Sau khi lấy lương thực trong điện Kreml ra ăn uống no say, bọn xtreletz trở về doanh trại, bọn thợ thủ công và bọn buôn bán trở về khu phố của họ. Và nếp sống cũ lại trở lại như không có gì xảy ra cả. Những cảnh tối tăm muôn thuở - tình trạng cùng khổ, nô lệ, nghèo nàn - ứ đọng ở khắp nơi, ở Moskva, ở các thành phố, ở hàng trăm quận rải rác trên đất nước mông mênh.

Người nông dân với mông đít ăn đòn nát nhừ, cào đất được chăng hay chớ. Anh ta đã kinh tởm đất. Thợ thủ công chết bẹp dưới gánh nặng của thuế má và cống nạp, rên rỉ trong những căn nhà giá lạnh. Bọn buôn bán nhỏ không tiếc lời than thở. Bọn chúa đất nhỏ đang phá sản. Đất cằn cỗi dần: gặt được gấp ba lần số thóc đã gieo đã là phúc to, phải cảm ơn Chúa. Đến cả bọn quý tộc quyền thế và bọn buôn bán lớn cũng phải lẩm bẩm phàn nàn. Xưa kia, một người quý tộc không cần nhiều lắm cũng giữ được thể diện: chỉ cần một cái áo lót lông hắc điêu thử và một cái mũ lông cao ngất nghểu là đủ. Còn ở nhà thì rau cháo thế nào cũng xong, tối đến đọc kinh cầu Chúa rồi đi ngủ sớm. Bây giờ, người ta chú trọng nhiều đến bề ngoài: bọn quý tộc muốn sống sang trọng như bọn quý phái Ba Lan, bọn Livonien, bọn Đức. Họ được nghe nói đến nhiều sự kỳ lạ và cũng được nhìn tận mắt nhiều sự kỳ lạ. Lửa tham ngùn ngụt trong lòng người. Từ đó, bọn quý tộc có đến một trăm gia nhân. Thế nhưng, còn phải đóng giầy, may áo nẹp có mang gia huy và nuôi cái đám người lộn xộn tham lam vô độ đó - lợi tức cũ của họ không sao đủ được. Sống trong những ngôi nhà gỗ bị coi như là không lịch sự. Xưa kia, ông hoặc bà quý tộc đi ra ngoài đường dùng xe trượt tuyết đóng có một ngựa do một gia nhân cưỡi. Để khêu gợi sự ao ước trong lòng người ta, họ treo những chiếc đuôi cáo ở vòng cổ ngựa, ở đai ngựa, ở dây buộc hậu. Bây giờ thì phải mua một xe ngựa thếp vàng từ Danzich về, đóng bốn ngựa, nếu không làm như thế thì bị khinh rẻ ngay. Nhưng đào đâu ra tiền? Thời buổi nầy khó khăn. Buôn bán ế ẩm. Bán cho người trong nước thì chẳng được bao nhiêu vì họ đã trần như nhộng. Xuất biên ư? Nhưng tàu bè đâu? Biển không phải là của mình. Bọn ngoại quốc đã nắm hết thị trường ngoài nước. Nghe nói đến sự buôn bán ở các nước khác mà bực mình muốn đập đầu chết quách đi cho rồi. Khốn nạn thay cái nước Nga nầy! Bao giờ mi mới chịu nhúc nhích!

Ở Moskva có hai Sa hoàng - Ivan và Piotr và trên cả là công chúa Sofia nắm quyền phụ trách. Đây chỉ là chuyện thay bậc đổi ngôi của bọn quý tộc quyền thế, có thế thôi. Chán nản vô cùng! Thời gian như dừng lại và chẳng có gì mà mong đợi cả. Một thời gian, trước cái một trụ kỷ niệm của quân xtreletz ở Hồng trường có một người lính cầm kích đứng gác, rồi sau không thấy đâu nữa. Dân chúng đem rác rưởi đến đồ thành đống chung quanh cái cột trụ. Và ở các chợ, người ta lại bắt đầu thì thầm xì xào. Bọn xtreletz đâm nghi: vậy ra họ chưa làm đến nơi đến chốn; họ đã làm om sòm lên, nhưng chẳng được lợi lộc gì cả. Có lẽ phải làm cho xong xuôi việc nầy trước khi quá muộn chăng?

Những người già cả nhắc lại những thời tốt đẹp xưa kia. Đời sống lúc đó không đắt đỏ bằng bây giờ, người ta no đủ hơn, sống đường hoàng hơn. Ở nông thôn, trai gái nắm tay nhau ca múa. Ở ngoại ô người ta đâm béo ra vì chẳng phải làm gì cả. Tuyệt nhiên không nghe nói đến chuyện cướp bóc. Thật thế đấy, nhưng tất cả những cái đó là chuyện đã qua!… Sáu người razkonic(1), sáu người không chịu quy phục quốc giáo, chuyên giải thích Kinh thánh, người gầy như mõ không ai lay chuyển được niềm tin, đến xloboda của quân xtreletz. "Con đường sống duy nhất, - họ nói với bọn xtreletz - con đường sống duy nhất cho các bạn là lật đổ lão giáo trưởng theo phái Nikon và tất cả bè lũ quý tộc quyền thế đã theo phái Nikon và tiêm nhiễm phong tục Ba Lan, để trở lại đức tin chân chính và lối sống cũ". Mấy người razkonic đó đọc những quyển vở mang từ tu viện Xolovetski về trong đó có dạy cách thoát khỏi bùa phép mê hoặc của bọn Nikon và cách cứu vớt linh hồn mình như thế nào. Bọn xtreletz lắng tai nghe, nước mắt ròng ròng. Ở chợ, lão razkonic Nikita Pustosviat, một ông già đạo mạo, đứng trên một xe ngựa nhỏ có mui, đọc quyển vở của tu viện Xolovetski cho dân chúng nghe:

"Hỡi các đạo hữu, tôi đã trông thấy Ma Vương, thật vậy tôi đã trông thấy hắn… Mới đây tôi đang chìm đắm trong những tư tưởng buồn nản bụng nghĩ đến thời Ma Vương sẽ xuất hiện, tôi đọc kinh nhưng rồi, khốn nạn thân tôi, tôi đã thiu thiu ngủ. Bỗng tôi thấy một đám đông trên một cánh đồng. Có người đứng bên cạnh tôi. Tôi hỏi người đó: Cái đám người đông đúc kia là thế nào? Hắn trả lời: Ma Vương sắp đến, cứ đứng yên đấy, đừng sợ. Tôi chống cây trượng có hai sừng đứng sững. Và người ta dẫn đến một người trần truồng, da thịt ghê tởm xông ra một mùi hôi thối, hắn thở ra lửa, từ mồm mũi và hai lỗ tai hắn bốc ra một ngọn lửa tanh tưởi đến lộn mửa. Theo sau là Sa hoàng của chúng ta, các thủ lĩnh, những người quý tộc, những quan đại thần của triều đình và những uỷ viên của viện Duma… Tôi bèn nhổ vào mặt Ma vương và cảm thấy hết sức đau đớn… Kinh thánh có nói đến việc đó: chẳng bao lâu nữa Ma Vương sẽ đến…".

Thế là người ta hiểu cần phải đòi hỏi những gì.

Bọn xtreletz chạy ùa đến điện Kreml. Ivan Andreevich Khovanski, thủ trưởng Bộ cấm quân xtreletz đã tuyên bố theo giáo phái ly khai. Sáu người razkonic gầy như que củi, đứng đầu là Nikita Pustosvita đã ba hôm nay tuyệt không ăn uống một tí gì, mang những giá tán kinh, những cây thập ác bằng gỗ, những bản kinh cổ đến điện Hữu Giác rồi trước mặt Sofia, họ chửi rủa và nói xấu vị giáo trưởng và giáo hội. Bọn xtreletz tụ tập trước Thềm Đỏ hét lên: "Chúng tôi muốn trở lại đức tin cũ, chúng tôi muốn có đời sống tốt đẹp như xưa". Có người nói những lời lẽ mạnh mẽ hơn: "Đã đến lúc công chúa nên lui về một tu viện, công chúa gây cho quốc gia khá nhiều chuyện rắc rối rồi. Đủ rồi".

Sofia tức giận chỉ còn cách hăm doạ:

- Các ngươi định đánh đổi chúng ta lấy sáu tên thầy tu, sáu tên nông dân dốt nát ư? Vậy thì chúng ta, những người trong gia đình của Sa hoàng, chúng ta không thể sống ở đây được nữa. Chúng ta sẽ đi đến những thành phố khác báo cho nhân dân biết sự suy tàn của chúng ta và sự phản bội của các ngươi.

Bọn xtreletz hiểu rõ điều Sofia hăm doạ chúng, chúng đâm hoảng. "Nếu bà ấy định tung đoàn vệ binh quý tộc đánh về Moskva thì làm thế nào?" Chúng bèn rút lui rồi bắt đầu thương lượng. Trong khi đó, theo lệnh của Vaxili Vaxilievich Golixyn, người ta đem đến quảng trường từng chậu rượu vodka và rượu bia lấy ở hầm rượu của Sa hoàng. Bọn xtreletz đâm ra nao núng, đầu óc choáng váng. Có kẻ kêu lên: "Bọn mình cần quái gì đến đức tin cũ kia chứ? Đó là việc của bọn thầy tu. Tóm cổ lấy bọn razkonic!". Nói xong họ lôi một người trong bọn mấy ông già gầy đét ra chặt đầu và bóp cổ chết hai người nữa, mấy ông già còn lại chỉ đủ thì giờ chạy tháo lấy thân.

Bọn quý tộc trời đánh thánh vật ấy đã thoát được cơn hiểm nghèo bằng cách đổ rượu cho người dân chất phác say mềm. Ở Moskva, thiên hạ ồn ào bàn tán như ong vỡ tổ. Bạ ai người ấy nói, bạ đâu kêu đấy. Không có ai là người có đầu óc đứng ra cầm đầu cả. Người ta nổi loạn một cách hỗn độn vô trật tự, cướp phá những quán rượu Sa Hoàng, lùng bắt bọn thơ lại của các bộ, các vụ và đem băm họ ra từng mảnh.

Ở Moskva, không thể nào qua lại được dù đi bộ hoặc đi xe. Họ bao vây dinh thự của bọn quyền quý, bọn nầy phải tự tay nổ súng, chật vật lắm mới đánh lui được những cuộc tấn công - những trận đánh nhau trong những ngày đó thật là ác liệt. Lắm nơi cả một dãy nhà gỗ bốc cháy. Xác chết không có người chôn cất nằm ngổn ngang trên các đường phố và ở các chợ. Có tin đồn rằng bọn quý tộc đã đưa một đoàn vệ binh đến trước thành Moskva: chúng định chỉ một tuần là dẹp xong cuộc nổi loạn. Một lần nữa bọn xtreletz lại cùng với đám nông nô đang trốn tránh đông như kiến cỏ xông vào điện Kreml xiên trên mũi giáo một lá đơn yêu cầu phải giao cho họ tất cả bọn quý tộc quyền thế, không chừa một ai, để đem ra xứ…

Sofia ra đứng ở Thềm Đỏ, mặt tái đi vì tức giận:

- Người ta bịa đặt để nói xấu ta, ta không hề nghĩ đến việc tuyển một đoàn vệ binh, ta xin hôn thánh giá mà thề như vậy - Sofia kêu lên, tay giật chiếc thánh giá nạm kim cương lóng lánh đeo trên ngực - chính thái tử Matveika bịa đặt nói xấu ta.

Và từ trên thềm cao người ta quẳng thái tử xấu số người Tarta là Matveika vào mũi giáo mác dựng lên tua tủa. Đấy, cho bọn mi xâu xé lẫn nhau…

Bọn xtreletz xé xác Matveika làm trăm mảnh cho hả giận và một lần nữa lại tiu nghỉu ra về… Suốt ba ngày ba đêm, Moskva tựa hồ như biền động; tiếng chuông báo động làm cho hàng đàn quạ cất cánh bay lên. Chính lúc đó, trong đấu óc những kẻ hung hăng nhất nảy ra ý kiến đánh rắn phải đánh dập dầu: đem giết phăng cả hai Sa hoàng lẫn Sofia. Nhưng đến ngày thứ tư khi dân thành Moskva tỉnh dậy thì điện Kreml đã rỗng tuếch: chẳng còn Sa hoàng, chẳng còn công chúa đâu nữa, họ đã cùng bọn quý tộc quyền thế rời Moskva đi nơi khác. Dân chúng rất đỗi hoảng sợ.

Sofia trú lại làng Kolomenskoe và tức tốc cho người về các quận tuyển mộ một đoàn vệ binh quý tộc.

Suốt tháng tám, Sofia đi khắp các làng mạc và tu viện ở các vùng lân cận Moskva, đứng ở thềm nhà thờ than khóc kể lể những nỗi oán hờn và sự bất hạnh của mình. Ivan Andreevich Khovanski ở lại điện Kreml với bọn xtreletz. Người ta bắt đầu tự hỏi xem có nên tôn hắn lên làm Sa hoàng không? Hắn là một người nhã nhặn, dòng dõi quý tộc lâu đời và tha thiết những phong tục cũ. Nếu như thế thì người dân đen sẽ có một Sa hoàng của riêng họ, do chính họ tôn lên ngôi.

Những mong sau nầy được hưởng ân huệ lớn, bọn quý tộc vui lòng nai nịt lên ngựa ra đi. Một đoàn vệ binh lớn gồm hai trăm ngàn người tập hợp tiến về phía tu viện Ba Ngôi của Thánh Xecgiơ. Tựa như một con chim, Sofia luôn luôn lởn vởn chung quanh thành Moskva. Đến tháng chín, một chi đội kỵ binh do Sofia cấp tốc điều động đến và do Xtiovka Odoievski chỉ huy tấn công làng Kuskino vào lúc tờ mờ sáng. Ivan Andreevich Khovanski sau khi cùng quân xtreletz đi tuần tra chung quanh thành Moskva đã ngủ lại đêm ở đó trong một chiếc lều dựng trên một ngọn đồi nhỏ. Bọn xtreletz thản nhiên ngủ kỹ chẳng đề phòng gì cả nên bị chém chết hết không kịp trở mình.

Ivan Andreevich mặc quần áo lót, nhảy bổ ra khỏi lều, tay khoa một lưỡi búa. Mikhail Tyktov từ trên mình ngựa, nhảy cưỡi lên vai hắn. Khovanski bị trói vào yên ngựa rồi giải về làng Vozdvizenskoe, nơi công chúa đang linh đình ăn mừng ngày sinh của mình: hôm đó là ngày Thánh Sofia. Mikhail Tyktov ném Khovanski từ trên mình ngựa xuống đất; quần áo chẳng có vừa buồn rầu lại vừa xấu hổ, Khovanski quỳ xuống cỏ khóc. Saklovity, viên thơ lại của viện Duma đọc bản tội trạng. Ivan Andreevich tức giận kêu ầm lên: "Nói láo! Không có ta thì ở Moskva máu đã ngập đến đầu gối từ lâu rồi".

Bọn đại thần do dự, không biết có nên làm đổ máu một dòng dõi quý tộc lâu đời như vậy không. Vaxili Vaxilievich mặt nhợt nhạt không còn một giọt máu. Khovanski và hắn, cả hai đều dòng dõi Gedymin. Vậy mà, bây giờ có những kẻ nguồn gốc nghèo hèn, mới được giàu sang, lại xử một người dòng dõi Gedymin.

Thấy mọi người do dự, Ivan Mikhailovich Miloslavski liền tiến về phía những kỵ sĩ rồi ghé vào tai Xtiovka Odoievski thì thầm. Lập tức gã nầy cho ngựa phi nước đại phóng qua làng đến chiếc lều bằng lụa của công chúa Sofia rồi lại phi như bay trở về, mặc cho ngựa giầy xéo lên gà què và trẻ con. "Bà nhiếp chính ra lệnh không do dự, phải kết liễu số phận vương hầu ngay". Nghe thấy thế, Vaxili Vaxilievich vội vã lánh đi nơi khác, lấy khăn tay che mắt. Khovanski rú lên một tiếng rùng rợn khi Mikhail Tyktov nắm lấy tóc hắn lôi xềnh xệch trên quãng đường bụi bậm. Ra đến đầu làng, người ta chặt đầu vương hầu Khovanski.

Thế là bọn xtreletz mất chủ tướng. Khi biết tin Khovanski bị xử tử, chúng đâm hoảng sợ, kéo ùa cả vào trong điện Kreml đóng chặt cửa lại, nạp súng đại bác và chuẩn bị phòng thủ.

Sofia vội vã trở lại tu viện Ba Ngôi của Thánh Xecgiơ để lánh mình sau những bức tường dày bất khả xâm phạm. Công chúa giao cho Vaxili Vaxilievich nhiệm vụ điều khiển đoàn vệ binh. Hai bên đóng quân đối diện nhau hầm hè diễu võ dương oai xem bên nào nhụt trước. Bọn xtreletz hoảng trước; chúng cho người đến tu viện Ba Ngôi xin tạ tội với Sofia. Thế là chúng mất hết tự do. Người ta hạ ngay cái cột trụ dựng ở Hồng trường. Người ta thu lại những giấy cam kết và những khoản miễn trừ đã cấp cho chúng. Saklovity được bổ nhiệm làm bộ trưởng bộ cấm quân xtreletz vì đã tỏ ra nhanh nhẹn trong việc thi hành luật pháp. Dân chúng không dám ho he gì nữa và một làn không khí im lặng bi thảm lại đè nặng lên thành Moskva và toàn cõi đất nước. Năm, tháng trôi qua.
Chú thích:

(1)Giáo sĩ thuộc phái ly khai với đạo chính thống.

[ngudoc]

Chương 21

Alexaska rảo cẳng chạy men theo dãy hàng rào, trong ánh hoàng hôn đang trùm đường phố. Thỉnh thoảng nó lại thấy đau nhói trong tim và mắt mờ đi vì mồ hôi chảy ròng ròng. Một ngôi nhà gỗ đang bốc cháy ở đằng xa, ánh lửa ghê rợn chiếu sáng những vũng nước đọng trong vết bánh xe. Đằng sau Alexaska, cách xa khoảng hai mươi bước, Danila Melsikov say khướt đang đuổi theo, tiếng ủng nện xuống đất thình thịch. Lần nầy lão không cầm roi mà cầm một con dao găm lưỡi cong sáng loáng.

- Đứng lại? Tao sẽ giết chết mầy! - Danila quát lên với một giọng dữ tợn. Alioska đã tụt lại đằng sau từ lâu, trèo tót lên cây.

Đã hơn một năm nay, Alexaska chưa gặp lại bố lần nào, vậy mà bỗng nhiên nó lại gặp bố nó trước một quán rượu bị đốt phá. Lập tức Danila đuổi theo thằng con. Suốt quãng thời gian đó, Alexaska và Alioska ăn không đủ no nhưng sống vui vẻ. Ở ngoại ô, người ta đã nhẵn mặt chúng, ai cũng vui lòng cho chúng ngủ đỡ lại một đêm. Suốt mùa hè chúng tha thẩn trong vùng lân cận Moskva, dọc các con sông, trong các khu rừng. Chúng đánh bẫy những loài chim hót hay đem bán cho bọn con buôn, hay đi bẻ trộm hoa quả rau dưa. Có lúc chúng đi câu. Chúng mơ ước đánh bẫy được một con gấu để dạy làm trò, nhưng bắt được gấu đâu có phải chuyện dễ.

Một hôm chúng thả câu trên con sông Yauza, nước trong vắt và lặng lờ từ những khu rừng rậm của Đảo Nai chảy ra, chợt chúng trông thấy một đứa bé ngồi ở bờ bên kia, cằm tì vào lòng bàn tay. Đứa bé ăn mặc lạ lùng: chân xỏ bít tất dài màu trắng, mình mặc áo nẹp xinh xinh màu xanh lá cây, may theo kiểu ngoại quốc ve áo màu đỏ đính khuy sáng loáng. Cách đó không xa, trên một ngọn đồi con, nóc hình răng cưa của lâu đài Preobrazenski vươn lên đám cành lá um tùm của những cây bồ đề. Xưa kia có thể trông thấy toàn bộ lâu đài nầy: hình dáng thanh tao, màu sặc sỡ, nó in bóng trên sông Yauza; nhưng nay bỏ hoang không người săn sóc, nó đã bị che lấp sau đám cành lá um tùm.

Trước cổng và trên cánh đồng cỏ, mấy người đàn bà đang chạy người chạy xuôi, miệng gọi ầm lên: hẳn họ đang tìm chú bé con. Nhưng chú bé ngồi khuất trong bụi ngưu bàng, không nhúc nhích, vẻ mặt hờn dỗi. Alexaska nhổ toẹt một bãi nước bọt vào mồi câu, rồi chõ sang phía bên kia bờ gọi đứa bé:

- Nầy, thôi đi, đừng ngồi đấy làm cá của chúng tao sợ nữa. Liệu hồn, chúng tao sẽ bơi qua sông lột quần mầy ra cho mầy một trận, cứ đợi đấy, rồi mầy sẽ biết tay?

Đứa bé khụt khịt mũi không nói gì, Alexaska lại nói:

- Mầy là ai? Bố mầy là ai? Nầy, thằng oắt con…

- Tao sẽ cho chặt đầu mầy, lúc đó mầy sẽ biết, - đứa bé nói với một giọng nhỏ nhẻ.

Alioska liền thì thầm bảo Alexaska:

- Mầy làm sao thế? Sa hoàng đấy. - Rồi nó bỏ cần câu xuống định bỏ chạy.

Một vẻ tinh nghịch lóe lên trong cặp mắt xanh của Alexaska.

- Khoan đã, chúng mình vẫn đủ thì giờ để mà chuồn cơ mà. - Nó thả dây câu rồi toét miệng cười, ngắm nghía thằng bé.

- Mầy tưởng doạ chúng tao sợ phỏng? Còn phải tìm được người chặt đầu chứ… Nhưng mầy ngồi làm gì đấy? Người ta đang tìm mầy kia kìa…

- Tao ngồi đây thôi, tao trốn bọn đàn bà.

- Nầy, có lẽ mầy là Sa hoàng của dân ta chắc? Phải không?

Đứa bé không trả lời ngay, rõ ràng là nó ngạc nhiên thấy có kẻ lại dám nói với nó một cách táo tợn như vậy.

- Phải, tao là Sa hoàng. Thế thì việc gì đến mầy?

- Sao, việc gì đến tao à? Lẽ ra mầy phải đem bánh mì ngọt ra cho chúng tao chứ. (Piotr nhìn Alexaska không chớp mắt và cũng chẳng cười). Thật đấy, về lấy đem ra cho bọn tao mấy cái, tao sẽ làm trò cho mà xem. - Alexaska bỏ mũ, lấy ở trong lần lót ra một chiếc kim. - Trông nầy có đúng là một cái kim không nào? Mầy có muốn tao đâm chiếc kim có xâu chỉ nầy qua má mà không việc gì không?

- Mầy không nói dối chứ? - Piotr hỏi.

- Đây tao xin làm dấu thề. Mầy có muốn tao làm dấu bằng chân không? - Alexaska nhanh nhẹn ngồi xuống, cầm lấy bàn chân để trần giơ lên mặt làm dấu.

Piotr lại càng ngạc nhiên.

- Lại còn thiếu cái nước ấy nữa, bắt Sa hoàng chạy đi lấy bánh ngọt cho mầy, - Piotr càu nhàu nói. - Thế cho mầy tiền mầy có đâm kim qua má không?

- Cho tao một đồng tiền bằng bạc, tao sẽ đâm kim qua má ba lần liền mà không việc gì cả cho mà xem.

- Mầy không nói dối chứ? - Piotr tò mò chớp chớp mắt, rồi đứng dậy, nghểnh nhìn qua đám ngưu bàng về phía lâu đài, nơi mấy người đàn bà vẫn đang cuống cuồng gọi "a-hu", rồi rảo chân chạy về phía chiếc cầu bắc ngang sông.

Sang đến đầu cầu bên kia, Piotr đứng cách Alexaska có ba bước. Vài con chuồn chuồn xanh biếc đang rung cánh lướt trên mặt nước. Mấy đám mây nhỏ và một cây liễu thân bị sét đánh vỡ nứt in bóng xuống mặt sông. Đứng dưới bóng liễu, Alexaska biểu diễn cho Piotr xem cái trò nó đã hứa, nó xiên chiếc kim có sâu chỉ đen qua má ba lần liền mà không việc gì cả; không chảy một giọt máu nào, chỉ có ba vệt bẩn nhỏ trên má mà thôi. Piotr tròn xoe đôi mắt nhìn như mắt cú vọ.

- Đưa tao chiếc kim, - Piotr nói với một giọng nóng nảy.

- Nầy, thế tiền đâu?

- Đây!

Alexaska giơ tay bắt lấy đồng rúp Piotr vứt cho nó.

Piotr cầm lấy chiếc kim, xiên qua má mình rồi ngửa cái đầu có bộ tóc quăn về đằng sau; bật lên cười khanh khách:

- Tao cũng làm được như mầy! Cũng làm được như mầy? - Rồi bỏ rơi hai đứa bé, Sa hoàng chạy về lâu đài chắc là để dạy cho bọn đại thần biết cách xiên kim qua má.

Đồng rúp mới tinh: một mặt có hình con phượng hoàng hai đầu, mặt bên kia có hình bà nhiếp chính Sofia. Alexaska và Alioska cả đời chưa từng kiếm được nhiều tiền như vậy. Từ đó chúng thường hay đi trên bờ sông Yauza nhưng chỉ trông thấy Piotr ở đằng xa. Lúc thì thấy Piotr cưỡi ngựa con, theo sau là một bọn người to béo cưỡi ngựa, lúc thì thấy Piotr mang trống dẫn đầu một bọn con trai mặc áo nẹp kiểu Đức có đeo súng gỗ, rồi chúng lại thấy bọn người to béo ấy hoa chân múa tay tíu tít chung quanh Piotr.

- Nó chơi đùa nhảm nhí chẳng ra làm sao cả, - Alexaska ngồi dưới gốc liễu bị sét đánh nói.

Cuối mùa hè, Alexaska rút cuộc cũng tìm cách mua được của bọn người Digan một con gấu con gầy còm, có bướu trên lưng như vẫn thấy trên lưng lợn, với số tiền là nửa rúp. Alioska cầm đầu sợi dây xích có móc vào một cái vòng dẫn gấu đi. Alexaska hát múa, vật nhau với con gấu. Nhưng đến mùa thu, trời mưa, các đường phố và quảng trường ở Moskva bùn lầy đến tận đầu gối. Không cỏn chỗ nào để nhảy múa được nữa. Chẳng ai để cho chúng đem gấu vào nhà. Mà con gấu lại rất phàm ăn. Chúng kiếm được bao nhiêu vào mồm gấu hết. Hơn nữa, chúng thấy nó sắp sửa ngủ lì suốt mùa đông. Đành phải bán lỗ nó đi.

Khi mùa đông tới, Alioska ăn mặc hết sức tiều tuỵ, đi ăn xin. Alexaska thì cởi trần đến ngang thắt lưng, đứng run như cầy sấy giữa trời lạnh như cắt trên quảng trường hay trước cửa nhà thờ giả làm kẻ câm hay bại liệt, moi được vô khối tiền của dám công chúng dễ động lòng trắc ẩn. Nhờ trời chúng cũng sống tạm ổn qua được mùa đông.

Thế rồi, mặt đất lại khô ráo, các khu rừng lại xanh tươi, chim chóc lại hót líu lo. Hai đứa trẻ rất bận rộn: sáng sớm chúng đi câu trên con sông sương phủ mù mịt; ban ngày chúng la cà các chợ và chiều tối chúng vào rừng đặt bẫy. Người ta đã nhiều lần bảo cho Alexaska biết: "Mầy coi chừng, lâu nay bố mầy đi tìm mầy khắp Moskva và doạ sẽ giết mầy đấy".

Để trả lời, Alexaska tia nước bọt qua kẽ răng xa đến ba xagien. Thế mà bất chợt, nó lại chạm trán ngay với ông bố… Chạy đến đầu phố Baxmannaia cổ kính thì Alexaska bị chuột rút. Nó không dám ngoái cố lại nhìn nữa nhưng vẫn nghe thấy tiếng ủng chạy huỳnh huỵch và hơi thở phì phò của Danila mỗi lúc một gần sau lưng nó. Thôi, thế là chết đến nơi rồi!

- Cứu tôi với! - Alexaska kêu thất thanh.

Giữa lúc đó, một chiếc xe hòm bốn bánh cao ngất nghểu, từ một ngõ ngang lắc lư ngoặt vào phố Razgulaia, nơi có một quán rượu nổi tiếng. Đôi ngựa, đóng hàng một, đang phi nước kiệu. Một gã người Đức chân đi bít tất dài, đầu đội mũ rộng vảnh, cưỡi con ngựa đi đầu. Lập tức Alexaska lao về phía hai bánh xe sau đánh đu lên trục xe rồi leo lên chỗ ngồi đằng sau xe. Thấy vậy, Danila hét lên: "Đỗ lại!"

Nhưng gã người Đức giơ roi thắng cánh quất Danila ngã chúi vào đống bùn, lão tức uất người nguyền rủa không ngớt miệng. Chiếc xe hòm vụt qua.

Alexaska ngồi ở phía sau xe lấy lại hơi thở. Nó phải đi khỏi nơi nầy càng xa càng tốt: Ra khỏi cửa ô Pokrovskie, chiếc xe quặt vào một con đường bằng phẳng, chạy mau hơn trước, rồi chẳng mấy chốc đỗ lại trước một hàng rào cao chót vót. Một người ngoại quốc từ cửa đi ra hỏi gì không rõ. Một cái đầu, giống như đầu thầy tu, với bộ tóc dài quăn nhưng không có râu, thò ra ngoài cửa xe trả lời: "Franx Lơfo". Cửa mở và thế là Alexaska đã nghiễm nhiên ở Kukui, trong xloboda của người Đức. Bánh xe lăn lạo xạo trên cát.

Ánh đèn ấm cúng từ cửa sổ những ngôi nhà nhỏ hắt ra, chiếu sáng những hàng rào thấp, những dám cây nhỏ xéo gọn, những bầu thuỷ tinh hình cầu đặt trên những chiếc cọc cắm ở giữa những lối đi rải cát. Trong những khu vườn cỏn con, trước mấy. căn nhà nhỏ, có những bông hoa trắng thơm ngát lạ lùng. Đó đây, trên những chiếc ghế dài và trên thềm nhà, mấy người Đức đang ngồi, đầu đội mũ bằng vải bông, miệng ngậm tẩu dài.

"Cha mẹ ơi, sao mà họ sống sạch sẽ ngăn nắp thế?". Alexaska ngồi sau xe tự nhủ thầm, đầu quay nhìn tứ phía. Những ngọn lửa nhỏ chập chờn trước mắt nó. Chiếc xe đang chạy trước một cái hồ hình vuông chung quanh có những chậu gỗ lớn màu xanh lá cây trồng những khóm cây tròn mặt xinh xinh; xen giữa những chậu cây có treo những đèn lồng chiếu sáng mấy chiếc thuyền trên có phụ nữ đang cười đùa ca hát, váy chùm ngoài vén cao lên để khỏi nhàu, cổ, ngực đều để hở, cánh tay để trần đến tậu khuỷu, đầu đội mũ có cài lông chim. Chính ở chỗ nầy dưới chân một chiếc cối xay gió, trước cửa một quán rượu có đèn sáng, thanh niên nam nữ đang từng cặp ôm nhau nhảy múa.

Chỗ nào cũng có bọn lính ngự lâm đi lại; ở điện Kreml họ lầm lì khắc khổ nhưng ở đây thì họ không mang vũ khí, áo cởi cả khuy, khoác tay nhau hát cười ầm ĩ một cách bình dị không có một vẻ gì là tức giận.

Ở đây tất thảy đều thanh bình, niềm nở tưởng đâu như không phải ở trên trái đất nầy; có lẽ phải dụi mất xem có phải thật thế không? Có lẽ là một giấc chiêm bao chăng?

Bỗng xe chạy vào một cái sân rộng, giữa sân lả một cái hồ con hình tròn, có vòi nước phun. Phía trong cùng người ta thấy một ngôi nhà quét vôi giả gạch có dán đè những cột giấy trắng lên trên. Chiếc xe đỗ lại.

Người đàn ông có mớ tóc dài xuống xe và trông thấy Alexaska cũng vừa nhảy xuống đất.

- Mầy là ai, ở đâu đến đây làm gì? - Người ấy hỏi, giọng nói nghe kỳ cục. - Tao nói với mầy đấy, thằng bé con kia. Mầy có phải là kẻ cắp không?

- Cháu mà ăn cắp à? Cháu mà ăn cắp thì bác cứ đánh cho chết đi, - Alexaska vui vẻ nhìn thẳng vào khuôn mặt nhẵn nhụi, có cái mũi hếch và cái miệng tươi cười nhỏ nhắn. - Bác đã trông thấy bố cháu vác dao đuổi theo cháu ở phố Razgulaia rồi chứ?

- A, có, tao có trông thấy và tao đã bật buồn cười. Một người to lớn đuổi theo một đứa bé con.

- Dẫu sao thì rồi bố cháu cũng sẽ cắt cổ cháu. Cháu van bác, xin bác để cháu làm việc cho bác.

- Làm cho tao ư? Nhưng mầy biết làm gì nào?

- Việc gì cháu cũng làm được… Trước tiên, cháu biết hát vô số bài. Cháu biết thổi sáo, thổi kèn, đánh nhịp bằng những chiếc thìa. Cháu biết pha trò cho người ta cười. Không biết bao lần người ta nghe cháu phải cười vỡ bụng. Cháu có thể nhảy múa từ sáng đến tối, rồi lại từ tối cho đến sáng mà không ra tí mồ hôi nào cả. Bác bảo gì cháu cũng làm được…

Franx Lơfo nắm lấy chiếc cằm nhọn của Alexaska. Rõ ràng hắn thấy thích thằng bé.

- Ồ mầy là một thằng bé láu lỉnh… Mầy đi lấy xà phòng rửa mặt mũi đi vì mầy bẩn lắm. Xong tao sẽ cho mầy quần áo rồi mầy sẽ làm cho tao. Nhưng nếu mầy ăn cắp…

- Bác nghĩ thế chứ, dại gì mà lại ăn cắp, - Alexaska nói một cách chắc chắn đến nỗi Franx Lơfo tin lời nó. Hắn gọi người coi ngựa ra nói cái gì đó về

Alexaska rồi đi về phía ngôi nhà, miệng huýt sáo, chân nhún nhảy như múa, chắc là vì ở ngay gần đó, tiếng nhạc vang vang trên mặt hồ và đám phụ nữ Đức đang hò hét vui vẻ.

[ngudoc]

Chương 22

- Như thế đủ rồi, Nikita Moixeevich ạ, ta e rằng trẻ nó nhức đầu mất…

Natalia Kirilovna nói vừa dứt lời thì Sa hoàng Piotr đang đọc dở quyển sách nói về các vị tông đồ dừng ngay lại rồi vội đưa ngón tay đầy vết mực lên làm dấu.

Không đợi cho Nikita Moixeevich Zotov, ông thầy dạy học và sư phó của Sa hoàng, rập đầu chào theo đúng như nghi lễ đã định, Piotr vội vã hôn tay bà mẹ, đang luống cuống muốn giữ con lại với mình dù chỉ trong một phút mà cũng không được. Piotr hấp tấp đi ra, đôi chân to xù rảo bước trên sàn nhà kêu cót két, trên những bậc hành lang và bậc cầu thang làm cho mấy bà già chuyên nghề ăn ghẹ ngồi thu lu trong những góc nhà tối om của lâu đài Preobrazenski hoảng sợ.

- Mũ lông của con đâu, đội vào kẻo cảm nắng đấy! - Thái hậu khẽ gọi con.

Nikita Zotov đứng trước thái hậu, thành kính và thắng đơ như khi ở nhà thờ, tóc chải cẩn thận, quần áo sạch sẽ chân đi ủng ngấn da mềm, mình khoác áo chùm dài bằng da mịn màu sầm, cổ áo dựng đứng sau gáy cao hơn đỉnh đầu. Với một thái độ thành kính, hắn ngửa khuôn mặt nhẹ nhõm dễ coi có đôi môi lộ vẻ nhu nhược và một bộ râu loăn xoăn. Hắn là một người mộ đạo, cái đó không còn phải nói gì nữa. Nếu bảo hắn: Nikita, nhảy vào đống lửa đi, hắn sẽ nhảy ngay. Hắn trung thành hơn cả loài khuyển mã nhưng có điều là lúc nào hắn cũng có vẻ hớn hở thanh thản thái quá. Đối với một đứa trẻ khó bảo như Piotr thì đáng lẽ ra một người như hắn không thể làm sư phó được.

- Nikita Moixeevich, cần phải cho hoàng thượng đọc nhiều kinh thánh hơn nữa vì quả thật hoàng thượng không có vẻ Sa hoàng một chút nào cả… Rồi đây, ngoảnh đi ngoảnh lại đã phải lấy vợ cho hoàng thượng rồi… Cho đến giờ vẫn chưa bảo được hoàng thượng đi đứng cho đàng hoàng, thong thả, lúc nào hoàng thượng cũng chạy đùng đùng như một kể thường dân. Kia, ông trông hoàng thượng kìa…

Thái hậu nhìn qua cửa sổ, hai tay chắp lại tỏ ý buồn phiền. Piotr đang chạy qua sân, vừa chạy vừa vấp loạng choạng vì muốn chạy nhanh quá. Theo sau là một lũ gia nhân trong lâu đài, cao lêu đêu như sếu, tay cầm súng hoả mai và rìu nhỏ, lưỡi dài. Trên luỹ đất đắp trước lâu đất bên kia hàng rào, trông tựa một pháo đài thu nhỏ, có một số nông dân bị lùa từ làng bên đến, đầu đội mũ kiểu Đức rộng vành. Họ lại còn được lệnh phải ngậm những chiếc tẩu nhồi đầy thuốc lá.

Thấy Sa hoàng vừa nhảy chồm chồm vừa chạy về phía họ, họ đâm hoảng quên khuấy mất vai trò của mình làm Piotr cáu giận kêu váng lên, giọng như tiếng gà trống. Natalia Kirilovna kinh hãi, trông thấy con mình mắt tròn xoe vì tức giận. Piotr trèo lên luỹ pháo đài và hầm hầm cầm khẩu súng hoa mai nhỏ đánh lấy đánh để một nông dân đang đứng rụt cổ lại.

- Ai không làm theo ý muốn của hoàng thượng, hoàng thượng có thể giết chết người ta được, - Natalia Kirilovna nói, - không hiểu tính nết hung hãn của hoàng thượng giống ai?

Cuộc chơi bắt đầu lại. Piotr bắt bọn gia nhân cao lênh khênh cầm rìu xếp thành hàng, rồi lại nổi giận vì họ không hiểu rõ ý định của mình. Thật quả là một tai hoạ: khi cáu lên Piotr líu cả lưỡi lại chẳng còn ai hiểu Sa hoàng nói gì nữa tựa hồ nhà vua muốn nói nhiều mà lưỡi không uốn theo kịp.

- Tại sao ít lâu nay đầu hoàng thượng lại cứ lắc lư như vậy?

Natalia Kirilovna nói và khiếp sợ nhìn con. Bỗng bà bịt hai tai lại. Đám nông dân ở cái pháo đài tí hon mang đến một khẩu đại bác bằng gỗ sồi mà theo lệnh của thái hậu căn dặn, người ta chỉ tọng vào nòng những thứ gì mềm nhất như khoai hoặc củ cải luộc. Đám nông dân châm ngòi bắn rồi hạ ngay khí giới của họ xuống, giơ cao tay lên tỏ ý dầu hàng.

- Không được đầu hàng! Lũ mi phải chiến đấu, - Piotr hét om lên, đầu quay tứ phía lắc lia lịa. - Chơi lại. Phải chơi lại từ đầu!

- Nikita Moixeevich, đóng cửa sổ lại đi, chúng làm ầm quá, ta nhức đầu lắm, - bà thái hậu nói. Khuôn cửa sổ nhỏ có những ô kính màu khép lại. Natalia Kirilovna gục đầu xuống, mấy ngón tay khẽ động đậy lần chuỗi tràng hạt bằng vỏ ốc biển đã được ban phước lành mua từ núi Atox về. Bà rất buồn. Nỗi phiền muộn và nước mắt đã làm bà già đi nhiều trong mấy năm qua. Tất cả nhan sắc của bà chỉ còn lại cặp lông mày và đôi mắt thâm quầng xưa kia long lanh sáng quắc. Lúc nào bà cũng mặc đồ đen, khoác một chiếc khăn quàng đen.

Xưa kia, hoàng hậu Maria Nagais đã sống như vậy ở Uglich với Dimitri xấu số… Nếu một số bất hạnh tương đương cũng xảy ra ở đây… Bà nhiếp chính Sofia chỉ mơ tưởng có mỗi một điều: lấy Golixyn và lên ngôi báu. Sofia đã đặt bọn thợ thủ công người Đức đúc cho mình một cái vương miện rồi.

Lâu đài Preobrazenski vắng ngắt; chỉ có bọn gia nhân chạy rón rén trên đầu ngón chân và bọn u già, lão bộc xì xào trong các xó tối. Sa hoàng tuy hãy còn trẻ nhưng không sao chịu được những bả già đó: trông thấy một mụ nào áo vấy những giọt sáp đang men sát tường lần đi là Piotr cất tiếng hỏi một cách phũ phàng đến nỗi bà lão tội nghiệp sợ chết khiếp, gắng lắm mới lê được vào một xó nhà gần nhất.

Bọn quý tộc không lui tới lâu đài Preobrazenski vì ở đấy danh, lợi đều không có. Chúng đều đổ xô vào điện Kreml để được gần mặt trời. Để tỏ vẻ tôn trọng nghi lễ đôi chút, Sofia đã cắt bốn vị đại thần đi theo triều đình của Sa hoàng Piotr. Bốn người đó là: vương hầu Mikhail Alegukovich Seckaski, vương hầu Lykov, vương hầu Troekurov và vương hầu Boris Alekseevich Golixyn. Nhưng họ có tác dụng gì mới được chứ? Đến chân thềm, họ xuống ngựa một cách uể oải, hôn tay bà thái hậu rồi ngồi xuống và thỉnh thoảng lại yên lặng thở dài. Tìm đâu ra chuyện mà nói với một vị thái hậu đã bị thất thế? Piotr xồng xộc chạy vào phòng; bọn đại thần chảo Sa hoàng - mà nào có ra Sa hoàng - hỏi thăm sức khỏe Sa hoàng rồi lại thở dài, lắc đầu: quả thật là Sa hoàng trở nên ngỗ nghịch quá đỗi. Một vết sướt trên má, hai bàn tay nẻ toác ra. Không còn ra thể thống gì nữa.

Nikita Moixeevich, người bảo rằng ở Mytisi có một mụ tên là Vorobikha gì đó chuyên xem bói bằng bã rượu kvas hay lắm, mọi sự mụ ấy tiên đoán đều đúng cả… - Bà thái hậu nói một cách rành mạch. - Có lẽ ông cho tìm mụ ấy đến chăng? Nhưng không hiểu tại sao, ta sợ lắm… Chỉ sợ mụ ấy lại tiên đoán một tai hoạ cho ai thôi…

- Tâu lệnh bà, có tai hoạ nào mà mụ đốn mạt Vorobikha đó có thể tiên đoán cho lệnh bà được? - Zotov đáp lại với một giọng ngọt ngào dễ nghe. - Nếu thế thì giá có xé xác nó ra từng mảnh cũng hãy còn là nhẹ…

Natalia Kirilovna giơ ngón tay út ra hiệu gọi. Zotov bước tới gần, đôi ủng mềm không một tiếng động.

- Moixeevich… vừa rồi mụ vợ goá của một tên xtreletz có mang một thúng hoa quả vào nhà bếp, mụ đó nói hôm trước Sofia có nói ầm cả cung, ai cũng nghe thấy: "Tiếc thay, bọn xtreletz khi đó đã không bóp chết cả con sói con lẫn con sói mẹ…"

Đôi môi của Natalia Kirilovna mấp máy, cái cằm hai ngấn buộc trong khăn quàng đen rung lên, nước mắt dàn dụa. Biết trả lời làm sao? An ủi thế nào? Tất cả các trung đoàn xtreletz và toàn thể đoàn vệ binh quý tộc đều đứng về phe Sofia, còn Piotr chỉ có khoảng ba chục tên lộc ngộc ngốc nghếch để làm trò vui và một khẩu đại bác bằng gỗ nhồi củ cải… Nikita Zotov dang tay, ngửa đầu về đằng sau tựa gáy vào chiếc cổ áo cứng nhắc. Bà thái hậu thì thầm:

- Hãy cho tìm mụ Vorobikha vào đây, đề mụ nói rõ sự thật xem sao chứ cứ tình hình nầy ta lại càng thấy sợ.

Ngày hè dài đằng đẵng, buồn tẻ. Từng đám mây trắng nhỏ lững lở trôi, có lúc dừng lại bên trên con sông Yauza. Trời nóng như thiêu như đốt. Ruồi nhặng không ngớt quấy nhiễu. Qua làn sương mờ hiện lên vô số nóc tròn của kinh thành Moskva và những đỉnh tháp của pháo đài, gần hơn nữa là ngọn tháp nhà thờ của người Đức và những chiếc cối xay gió của xloboda Kukui. Tiếng gà mái cục te cục tác, nghe buồn ngủ. Từ nhà bếp vọng ra tiếng dao dĩa chạm nhau loảng xoảng. Thời còn Sa hoàng Aleksey Mikhailovich, lâu đài Preobrazenski suốt ngày vang lên tiếng cười đùa ầm ĩ. Người đông như hội, ngựa hí inh tai. Hết cuộc vui nầy lại đến trò chơi khác: khi săn thú, săn gấu, lúc đua ngựa. Còn bây giờ thì trông đấy: cỏ dại đã mọc lấp cả con đường từ cổng đá đần tới thềm nhà. Cuộc đời đã trôi qua. Hãy ngồi đấy mà lần tràng hạt!

Một vật gì bỗng đập vào cửa kính. Zotov vội mở cửa sổ. Piotr đứng dưới gốc một cây bồ đề, người đầy cát, bụi bậm, quyện vào mồ hôi, bẩn thỉu như con nhà nông dân, gọi Zotov:

- Nikita, viết cho ta một đạo dụ… Bọn nông dân của ta chẳng được tích sự gì cả. Chúng già yếu, ngu ngốc quá… Nhanh lên!

- Kẻ hạ thần nầy phải viết thế nào trong dụ? Xin bệ hạ cho biết, - Nikita nói.

- Ta cần một trăm nông dân, trẻ, khỏe mạnh. Nhanh lên…

- Nhưng dùng bọn nông dân nầy vào việc gì ạ? Thần phải viết thế nào ạ?

- Dùng vào những trò chơi quân sự… Và phải gửi đến cho ta những súng tốt, với đạn dược… và cả hai khẩu đại bác bằng gang, bắn thật ấy… Nhanh, nhanh lên để ta ký rồi cho phu trạm đưa đi…

Thái hậu thò đầu ra ngoài cửa sổ, lấy tay gạt một cành bồ đề vướng mắt ra một bên.

- Piotr, ánh sáng của mẹ, lúc nào con cũng chỉ đánh nhau thôi… Con hãy nghỉ đi, ở đây với mẹ một lúc đã?

- Không có thì giờ mẹ ạ, chốc nữa, bây giờ con không có thì giờ…

Piotr bỏ chạy. Thái hậu Natalia Kirilovna, đưa mắt nhìn theo con, miệng thở đài. Zotov làm dấu thánh giá rồi rút ra một chiếc lông ngỗng và một con dao con.

Hắn tỉ mỉ vót nhọn đầu chiếc lông ngỗng, viết thử lên móng tay. Một lần nữa hắn lại làm dấu, đọc một bài kinh, xong vén ống tay áo ngồi thảo đạo dụ bằng lối chữ bán đại tự: "Thừa thiên hưng vận, Sa hoàng kiêm Đại quận công, hoàng đế quang minh cao cả vả hùng mạnh Piotr Alekseevich, toàn quyền ngự trị Đại Nga, Tiểu Nga và Bạch Nga…"

Ngồi buồn, thái hậu Natalia Kirilovna mở vở làm bài của con ra xem. Đó là một vở toán, chi chít vết mực: nét chữ khó đọc, hàng chữ đè lên nhau: "Ví dụ tính cộng… Tôi nợ một số tiền lớn nhưng có ít thiền hơn xố nợ và tôi phải tính còn phải chả bao nhiêu. Phải làm như sau: viết xố thiền nợ lên chên, số tiền có suống dưới rồi chữ xố chên với xố dưới. Ví dụ: hai chữ một còn một. Phải viết xố hai lên chên, xố một xuống dưới, gạch ngang một cái dưới xố một, rồi viết kết quả dưới gạch ngang… "

Bà thái hậu bỗng ngáp, thực ra bà cũng chẳng biết mình muốn gì, muốn ăn hay làm gì…

- Nikita Moixeevich, ta quên khuấy đi mất, hôm nay đã ăn quà chiều rồi hay chưa nhỉ?

- Tâu lệnh bà, - Zotov gác bút sang một bên, đứng dậy cúi chào đáp lại, - sau khi ăn trưa, lệnh bà đã vui lòng đi nghỉ và khi dậy, lệnh bà đã dùng quà chiều, quả đánh kem, lê nấu và rượu mật ong của tu viện gửi đến…

- Ừ phải… Vậy thì sắp phải đi dự khoá lễ chiều rồi.

Thái hậu Natalia Kirilovna uể oải đứng lên đi vào buồng riêng. Trong buồng, dưới ánh sáng le lói của những chiếc đèn chong đêm (cửa sổ che rèm), mấy mụ già ăn bám ngồi dọc theo bức tường trên những chiếc hòm có vải bọc ngoài; vốn hay kiếm chuyện gây sự, họ đang thì thầm trách móc nhau. Thái hậu Natalia Kirilovna vào; cả bọn vội đứng dậy, cúi gập người trông như những con búp bê bằng giẻ cũ không xương và cúi chào. Bà thái hậu ngồi xuống chiếc ghế bành kiểu Vơnidơ, có lưng tựa cao, bên dưới những tranh thánh. Từ phía sau chiếc giường, một mụ lùn mắt toét chạy ra, khóc nức nở như một đứa con nít rồi ngồi thụp xuống, nép vào chân bà thái hậu: mụ bị mấy bà già ăn bám kia bắt nạt.

- Các bà hãy kể ra nghe xem các bà nằm mê thấy những gì nào, - Natalia Kirilovna nói - Có ai mơ thấy kỳ lân không?

Chuông nhà thờ trong lâu đài thong thả điểm từng tiếng một, báo ngày đã tàn. Trong tiền sảnh, ở các cầu thang, xuất hiện bọn con em quý tộc, bọn quý phái nông thôn, dòng dõi tầm thường, bọn dapife(1) do Sofia cắt đi theo triều đình Piotr; chúng vừa đi vừa dụi cặp mắt húp híp vì ngái ngủ. Trong bọn nầy có Vaxili Volkov - cha hắn đã cầu khẩn nói khó nên cuối cùng đã xin được cho con cái danh giá đó. Ăn uống tha hồ, đời sống dễ dàng, lương lại được sáu mươi rúp một năm. Nhưng chỉ phải cái tội là buồn chẳng biết làm gì cả. Bọn dapife ngủ suốt ngày.

Chuông báo khoá lễ chiều. Nhưng Sa hoàng đâu rồi? Bọn dapife bổ đi tìm khắp nơi, ngoài sân, trong vườn rau, ngoài đồng cỏ, bờ sông. Thái hậu đã phái thêm hai mươi vú em to mồm, cùng đi tìm với bọn dapife. Họ tìm kiếm khắp vùng không còn thiếu chỗ nào, gọi ầm cả lên nhưng tuyệt không thấy Sa hoàng đâu cả. Ôi lạy Chúa, hay Sa hoàng chết đuối rồi? Bọn dapife hết cả lờ đờ ngái ngủ. Chúng nhảy lên mình ngựa chẳng kịp đóng yên cương rồi mỗi người đi tìm mỗi ngả, vừa hò vừa gọi trên cánh dồng đang chìm dần vào đêm tối. Tại lâu đài, thật là cả một sự hốt hoảng. Xó nào cũng có những mụ già loắt choắc đang liến láu thì thầm: "Mụ Sonka (2) đấy, chỉ có mụ ấy thôi chứ còn ai nữa. Vừa rồi có một gã lảng vảng chung quanh lâu dài… trong ống ủng hắn gài một con dao, có người trông thấy… Chúng đã cắt cổ người bố nuôi bé bỏng của ta rồi, chúng đã cắt cổ Người rồi…"

Những tiếng thì thầm ghê rợn đó làm Natalia Kirilovna không sao chịu được nữa, sợ hoảng lên. Bà chạy ra ngoài thềm. Một làn khói từ cánh đồng chìm trong đêm tối bốc lên. Tiếng cuốc kêu ra rả trong những thung lũng nhỏ ẩm ướt. Xa xa bên trên khu rừng Chim ưng, một ngôi sao hiện lên, ánh sáng thê lương, nhợt nhạt. Nỗi lo âu như đâm vào tim Natalia Kirilovna. Thái hậu vặn tay tuyệt vọng kêu lên:

- Piotr, con ơi!

Vaxili Volkov phi ngựa dọc theo con sông, tới chỗ mấy người dân chài đang chất củi đất lửa; đám dân chài sợ quá vội đứng nhỏm cả dậy, nồi cá đang đun đổ lật vào lửa Volkov thở hổn hển hỏi:

- Nầy, bọn nông dân, tụi bay có thấy Sa hoàng đâu không?

- Có lẽ chính Sa hoàng đã đi thuyền qua đây lúc nãy chăng? Mấy người chèo thuyền hình như cho thuyền đi thẳng về phía Kukui. Ngài hãy đến chỗ người Đức ở mà tìm.

Cổng xloboda người Đức chưa đóng. Volkov phi ngựa theo đường phố về phía có nhiều người Đức đang túm tụm lại thành một đám đông. Ngồi trên mình ngựa hắn nhìn thấy Sa hoàng, bên cạnh là một người tầm thước tóc dài, vạt áo nẹp ngắn xòe ra như cánh gà. Một tay hắn cầm mũ cách xa người, một tay cầm chiếc gậy. Quân chó đẻ ấy vừa cười vừa nói chuyện với Sa hoàng chẳng chút ngượng nghịu Piotr vừa nghe hắn nói vừa cắn móng tay. Và tất cả bọn Đức trâng tráo ấy đứng đàng hoàng chẳng hề khúm núm. Volkov xuống ngựa, len vào quỳ xuống trước mặt Sa hoàng.

- Tâu bệ hạ, thái hậu đang lo lắng không biết có chuyện gì xảy đến cho bệ hạ. Xin bệ hạ hãy trở về dự khoá lễ chiều…

Piotr hất đầu tỏ vẻ sốt ruột:

- Ta không muốn về. Cút đi! - Volkov vẫn quỳ và nhìn Piotr một cách thành kính, Sa hoàng đỏ mặt tía tai, co chân đạp Volkov, nói:

- Cút đi, đồ nông nô!

Volkov dập đầu sát đất chào rồi vẻ mặt buồn bực, không nhìn những người chung quanh đang khúc khích cười, phi nước kiệu về báo cáo với thái hậu. Một người Đức tính tình hiền lành, cằm hai ngấn, trắng hồng, mình mặc áo gilê, đầu đội mũ chụp bằng vải bông, chân xỏ giầy vải thêu - hắn bán rượu vang, tên là Ivan Monx - từ trong quán rượu của hắn đi ra để xem mặt Sa hoàng; hắn rút chiếc tẩu sứ ra khỏi miệng, nói:

- Hoàng thượng thích ngự ở đây hơn là ở nhà. Ở đây vui hơn…

Bọn ngoại quốc xúm xung quanh đều nhả tẩu ra cầm tay, gật đầu biểu đồng tình, miệng mỉm cười một cách hiền hậu.

- Đúng đấy, ở khu chúng ta vui hơn…

Rồi họ nhích lại gần để nghe xem Franx Lơfo, anh chàng lịch sự có bộ tóc giả loăn xoăn to xù, đang nói gì với vị Sa hoàng cao lênh khênh cổ ngẳng. Piotr đã gặp hắn ở bờ sông Yanza. Sa hoàng đi trên một chiếc thuyền lớn, nặng nề, bọn gia nhân vụng về chèo thuyền mái chèo luôn luôn đập vào cọc chèo. Piotr ngồi ở mũi thuyền, hai chân gập lại. Trong ánh hoàng hôn, Sa hoàng trông thấy những mái ngói, những ngọn tháp nhọn hoắc ngọn những cây đã được gọt tỉa, những chiếc cối xay gió cắm chong chóng trên đỉnh, những chuồng nuôi chim bồ câu, tất cả những cái ấy đang từ từ tiến lại gần. Một điệu nhạc lạ lùng từ khu Kukui vọng lại, tựa hồ hình ảnh cái thành phố huyền ảo xa xăm trong những câu chuyện thần thoại mà bọn vú bõ đã kể cho Piotr nghe khi Piotr còn thơ ấu.

Trên bờ sông, một người mặc áo nẹp bằng nhung, vạt áo phanh ra hai bên hông, cạnh sườn deo thanh gươm và trên đầu đội mũ ba cạnh, đang đứng trên một đống rác: đó là viên đại uý Franx Lơfo. Piotr đã trông thấy hắn ở điện Kreml trong một cuộc chiêu đãi các sứ thần nước ngoài. Tay trái cầm cách xa người một cái gậy dài, tay phải bỏ mũ ra, hắn lùi lại một bước nghiêng mình chào, - những chùm tóc giả loăn xoăn xoà xuống kín cả mặt. Hắn đứng thẳng người lên cũng không kém phần nhanh nhẹn rồi với một nụ cười nhếch trên mép, hắn nói rành mạch một câu tiếng Nga lủng củng nghe chói cả tai:

- Hạ thần xin hết lòng phụng sự hoàng thượng…

Người đó lanh lợi, vui vẻ và cử chỉ chẳng giống ai đến nỗi Piotr ngây người ra nhìn như một hiện hình kỳ lạ.

Lơfo lắc lư bộ tóc giả loăn xoăn nót với Sa hoàng:

- Thần có thể đưa hoàng thượng đến xem một cái cối xay chạy bằng nước, có công dụng bào nhỏ thuốc lá dùng để hít, xay kê, làm chuyển động một chiếc khung cửi và đưa nước lên đổ vào một cái thùng to. Thần lại có thể dẫn hoàng thượng đến xem một cái bánh xe cối xay bên trong có một con chó chạy làm cho bánh xe quay. Ở nhà bác Monx bán rượu vang có một cái hộp âm nhạc trên nắp có tượng mười hai công tử và tiểu thư cùng hai con chim nhỏ trông như thật, nhưng không lớn hơn móng tay. Hai con chim hót như hoạ mi, đuôi, cánh đều vẫy được, theo những định luật cơ học phức tạp. Thần sẽ đưa hoàng thượng xem một ống viễn kính dùng để quan sát mặt trăng và cho người ta trông thấy trên mặt trăng có nhiều biển cả núi non. Ở hiệu thuốc, hoàng thượng sẽ thấy một đứa con gái sơ sinh ngâm trong cồn: mặt nó bề ngang chỉ đo được một phần tư mình đầy lông tơ, tay chân chỉ có hai ngón.

Piotr thao láo tròn xoe mắt vì hiếu kỳ nhưng mím cặp môi nhỏ lại không nói. Không hiểu tại sao Piotr cho rằng nếu mình bước lên bờ với cái thân hình lênh khênh và đôi cánh tay dài nghêu thì Lơfo chắc sẽ cười mình.

Piotr khụt khịt một cách bực bội, dùng dằng chưa muốn dời thuyền tuy rằng mũi thuyền đã chạm vào bờ. Lơfo liền chạy xuống gần mặt nước, dáng điệu lịch sự, vui vẻ hồn hậu; hắn cầm lấy bàn tay Piotr sứt sát, móng tay gặm mòn, rồi siết chặt vào ngực.

- Chà, bọn dân lành chúng thần ở Kukui sẽ rất sung sướng được bái yết bệ hạ. Họ sẽ đưa bệ hạ xem những vật kỳ lạ rất ngộ nghĩnh.

Lơfo vốn khéo léo và mưu mẹo. Piotr chưa kịp định thần thì đã thấy mình đi bên cạnh Lơfo, tay ve vẩy, tiến về phía cổng xloboda Kukui. Dân cư nơi nầy béo tốt da dẻ hồng hào, đứng quây chung quanh Piotr và Lơfo, ai cũng muốn khoe nhà mình, cối xay của mình có con chó chạy trong bánh xe, cái vườn của mình, có những lối đi rải cát, những khóm cây xén tỉa gọn gàng và không có đến một ngọn cỏ mọc thừa. Họ đưa Piotr đi xem mọi vật tinh xảo mà Lơfo đã nói.

Piotr ngạc nhiên luôn miệng hỏi: "Thế cái kia là cái gì? Thế còn cái kia dùng để làm gì? Thế còn cái kia, làm thế nào?" Dân Kukui gật gù tỏ vẻ tán thành nói: "Chà, Sa hoàng trẻ tuổi Piotr Alekseevich cái gì cũng muốn biết, thật đáng khen". Sau cùng, họ dẫn Piotr đến cái hồ vuông. Trời đã nhá nhem tối. Ánh đèn lọt qua cánh cửa mở toang của quán rượu, chiếu sáng mặt hồ. Piotr trông thấy một chiếc thuyền con, cánh buồm nhỏ rũ xuống vì không có gió. Một cô gái trẻ măng ngồi trên thuyền mình mặc áo dài màu trắng trông tựa một bông hồng đang nở. Tóc cô bé búi lên và cài hoa, đôi cánh tay để trần ôm một cây đàn tỳ bà. Thấy thế, Piotr rất đỗi ngạc nhiên, thậm chí còn sợ nữa, không hiểu tại sao? Cô gái quay mặt về phía Piotr, khuôn mặt trông thật huyền ảo trong ánh hoàng hôn, rồi tay bật dây đàn tỳ bà, nàng bắt đầu hát bằng tiếng Đức với một giọng nhỏ nhẹ, một bài ca nghe hay và cảm động đến nỗi mọi người đều thấy mủi lòng. Giữa những hàng cây xanh tươi tốt xen thành hình cầu hay hình tán, những bông hoa thuốc lá trắng toả mùi thơm êm dịu. Một cảm giác lạ lùng làm cho tim Piotr đập thình thình.

- Cô gái hát để chào mừng bệ hạ, - Lơfo nói với Piotr. - Thiếu nữ xinh đẹp đó là con gái của Johan Monx, một nhà buôn rượu vang lớn.

Chính Johan Monx miệng phì phèo tẩu thuốc lá cũng vui vẻ giơ tay lên chào Piotr. Giọng nói cám dỗ của Lơfo thì thầm:

- Nhiều cô gái sắp tụ họp trong quán rượu ngay bây giờ; sẽ có nhảy múa và đốt pháo bông…

Có tiếng vó ngựa lộp cộp dừ dội trong đường phố tối mò.

Một đám đông dapife đến tận chỗ Sa hoàng đứng, đem theo nghiêm lệnh của thái hậu đòi Sa hoàng về.

Lần nầy thì đành phải vâng lời thôi.

Chú thích:

(1) Thị vệ, quan hầu vua khi ăn.

(2) gọi tắt Sofia

[ngudoc]

Chương 23

Khách ngoại quốc đến thăm điện Kreml thường ngạc nhiên nói rằng, không như ở Paris, ở Viên, ở London, ở Warsawa hay ở Stockholm, triều đình Sa hoàng giống một cửa hiệu buôn thì đúng hơn. Những cuộc giải trí lịch sự, những buổi khiêu vũ, những trò chơi, những thú vui tế nhị đều không có. Trong những căn phòng thấp nóng hầm hập của điện Kreml, bọn quý tộc đại thần mình mặc áo dài bằng gấm thêu kim tuyến, bọn vương hầu kiêu kỳ và bọn tổng trấn lừng danh chỉ tụm nhau lại mà nói rặt những chuyện mua bán gai, bột tạt, dầu hải cẩu, lúa mì, da… Họ mặc cả gắt gao. Họ thở ngắn than dài rằng đất đai của họ phì nhiêu, thứ gì cũng dồi dào, nhưng sự buôn bán lại đình trệ, và tuy dinh cơ của những người quý tộc rộng thênh thang nhưng lại chẳng sản xuất được thứ gì để bán cả. Ở Hắc Hải thì người Tarta thống trị. Ra biển Baltic thì không được. Nước Trung Hoa thì xa lắc xa lơ và cả một dãy miền Bắc nằm trong tay người Anh. Nhẽ ra phải chiếm lấy biển cả nhưng việc nầy quá sức họ.

Vả lại người Nga bản chất chậm chạp vụng về, quen sống ru rú xó nhà. Họ sống như loài gấu, ẩn trong những ngôi nhà kín cống cao tường ở Moskva.

Mỗi ngày họ đứng dự ba khoá lễ. Mỗi ngày họ ăn uống no say bốn lần rồi lại còn ngủ trưa nữa để tỏ ra có tư cách và giữ gìn sức khỏe. Chẳng còn mấy thì giờ để làm những công việc khác: bọn quý tộc đại thần thì phải vào triều túc trực để Sa hoàng sai bảo; bọn lái buôn thì ngồi trước cửa hàng chào khách; bọn thơ lại các bộ, các vụ thì vùi đầu vào nghiên cứu văn kiện.

Người Nga hẳn còn phải than thở lâu nữa, miệng húng hắng ho, tay gãi sườn nếu không có một sự việc bất ngờ xảy ra: vận may đã đến với họ. Vua Jean Xobieski nước Ba Lan phái mấy sứ thần danh tiếng đến Moskva để ký kết với nước Nga một liên minh chống Thổ Nhĩ Kỳ. Với một giọng ngọt ngào, mấy người Ba Lan nói rằng không thể nào để cho bọn Thổ đê tiện hành hạ người theo đạo Thiên chúa được và người Nga chính thống mà chung sống hoà bình với vua Thổ Nhĩ Kỳ và phiên vương xứ Krym thì thật không hợp đạo lý chút nào. Ở Moskva, người ta hiểu ngay rằng người Ba Lan đang gặp khó khăn và bây giờ là lúc nên mặc cả với họ. Đúng như vậy: nước Ba Lan đồng minh của hoàng đế Áo đang phải chật vật chống lại quân Thổ Nhĩ Kỳ và về phía Bắc lại bị người Thuỵ Điển hăm dọa. Mọi người còn nhớ in trong óc những cảnh tàn phá của cuộc chiến tranh Ba mươi năm, khi đế quốc Áo nghiêng ngả, nước Đức kiệt quệ và Ba Lan trở thành một thái ấp của Thuỵ Điển hay cũng gần như vậy. Làm bá chủ biển cả hiện nay là người Pháp, người Hà Lan, người Thổ Nhĩ Kỳ và trên suốt bờ biển Baltic là người Thuỵ Điển. Người ta hiểu rõ người Ba Lan muốn gì: sử dụng quân đội Nga để bảo vệ những vùng thảo nguyên ở Ukraina chống lại vua Thổ Nhĩ Kỳ.

Vương hầu Vaxili Vaxilievich Golixyn, quan đại chưởng ấn của Sa hoàng, bộ trưởng các sứ quán và là tổng trấn tỉnh Novgorod, đòi người Ba Lan phải trả lại Kiev. "Hãy trả lại chúng tôi đất Kiev với những pháo đài nhỏ của nó, xưa nay vẫn thuộc về Sa hoàng, có như vậy thì sang năm, chúng tôi sẽ gửi quân đến Krym để đánh phiên vương". Người Ba Lan thương lượng ròng rã ba tháng rưỡi trời: "Thà chúng tôi mất hết còn hơn phải trả lại Kiev". Người Nga chẳng có gì phải vội, nên nhất định không chịu rút lui ý kiến, họ đọc cho người Ba Lan nghe tất cả những sử liệu viết từ hồi nước Nga thần thánh lập quốc. Rút cuộc người Nga thắng.

Jean Xobieski bị người Thổ Nhĩ Kỳ đánh thua ở Bexarabi vừa khóc vừa ký hoà ước đời đời với triều đình Moskva vả trả lại Kiev với những pháo đài nhỏ cho người Nga. Thành công quả là lớn, nhưng ngược lại, không thể lùi được nữa: phải tập hợp một đạo quân đi đánh phiên vương xứ Krym.

[ngudoc]

Chương 24

Trong ngôi nhà Golixyn ở trông ra phố Okhotnyi Riat, chỗ nào cũng sạch sẽ chỉnh tề. Tường nhà rực rỡ chói lọi vì dát đồng mỏng từ nóc nhà đến mặt đất. Ở cửa vào, hai tên lính pháo thủ Thuỵ Sĩ cao lớn, đầu đội mũ sắt, mình mặc áo giáp da trâu, đứng gác trên những nệm rơm bện. Hai tên lính khác gác ở trước hàng rào sắt thếp vàng. Dân chúng đi dạo chơi trong phố Okhotnyi Riat thường đứng ngẩn ra nhìn bộ mặt no nê của bọn lính Thuỵ Sĩ, cái sân rộng thênh thang lát đá màu, cỗ xe sang trọng hoàn toàn lắp kính, có đóng bốn con ngựa hồng, ngôi nhà lộng lẫy của quan đại chưởng ấn, tình nhân của bà công chúa nhiếp chính.

Trong tiết trời nóng bức oi ả ngày hôm đó, Vaxili Vaxilievich ngồi giữa luồng gió mát, trước cửa sổ mở rộng, và đang chuyện trò bằng tiếng la tinh với De Nơvin một người ngoại quốc từ Warsawa tới. Người khách mang một bộ tóc giả và mặc áo lễ phục Pháp, kiểu mới nhất của triều đình vua Louis XIV. Vaxili Vaxilievich tới không mang tóc giả nhưng cũng ăn mặc theo kiểu Pháp: bít tất dài và giầy màu đỏ, quần ngắn chẽn ống bằng nhung có thắt dải màu, dưới chiếc áo nhung ngắn, áo lót bằng vải mịn viền đăng-ten thòi ra ở bụng và ở hông. Vaxili để ria mép nhưng cằm cạo nhẵn thín. Trên một cái bàn tròn ở trước mặt hắn, có để những cuộn giấy má, những quyển vở, những cuốn sách la tinh bọc da, những bản đồ và những hoạ đồ kiến trúc. Tường đều phủ da thiếp vàng, chạm nổi và có treo chân dung của các vương hầu dòng họ Golixyn; và trong một chiếc khung xa hoa kiểu Vơnidơ, một con chim ưng hai đầu, móng quặp lấy chân dung của Sofia. Những ghế bành kiểu Pháp, kiểu Ý, cái thì bọc vải thêu, cái thì bọc gấm, những thảm màu sắc rực rỡ, rất nhiều đồng hồ treo trên tường, những thứ khí giới của người Ba Tư, quả địa cầu bằng đồng, chiếc hàn thử biểu của Anh, những giá nến và bình trầm bằng bạc khối, những bìa sách, và trên nền trần cuốn, bầu trời chỗ thếp vàng, chỗ thép bạc, chỗ màu xanh - tất cả những thứ đó phản chiếu vào những tấm gương treo giữa hai khuôn cửa sổ và bên trên cửa ra vào, làm hình ảnh đó tăng lên bất tận.

Khách để ý nhìn những đồ đạc nửa Á nửa Âu đó với một vẻ tò mò tán thưởng. Vaxili Vaxilievich, ngồi bắt chéo ngoeo, tay mân mê cái bút lông ngỗng, ân cần mỉm cười và nói tiếng la tinh hơi đá giọng Moskva, nhưng được cái trơn tru ít khi phải ngập ngừng chọn chữ:

- Thưa tôn ông De Nơvin, tôi xin trình bày để tôn ông rõ. Hai tầng lớp hợp thành nền tảng của dế quốc chúng tôi: một, chuyên cung cấp lương thực và một, chuyên vào việc phục vụ, nghĩa là tầng lớp nông dân và tầng lớp quý tộc. Hai tầng lớp nầy đang ở trong cảnh vô cùng khổ cực, đế quốc chúng tôi chẳng được lợi gì chỉ tốn kém thêm thôi. Thật là đại phúc nếu chúng tôi tách được lớp quý tộc ra khỏi nông dân vì rằng hiện nay, chỉ vì tham lam, đám chúa đất ăn sống nuốt tươi tụi nông nô không chút thương xót, khiến cho không những nông dân khốn đốn, mà cả quý tộc cũng khốn đốn và đế quốc cũng vậy…

- Thưa ngài Đại trưởng ấn, thật là những lời lẽ rất mực sáng suốt và sâu sắc, - De Nơvin thủng thẳng nói. - Nhưng ngài định giải quyết vấn đề gay go đó như thế nào?

Vaxili Vaxilievich mỉm cười, nét mặt rạng rỡ hẳn lên, cầm lấy cuốn vở bọc da dê nhuộm màu để ở trên bàn, có mang đầu đề do chính tay hắn viết như sau: "Bàn về đời sống của dân hay về sự cải thiện tất cả các công việc theo lợi ích chung của nhân dân đòi hỏi".

- Muốn làm cho toàn dân giàu có là một công cuộc lớn lao là vỏ cùng khó khăn, - Vaxili Vaxilievich tuyên bố, rồi bắt đầu đọc trong cuốn sổ ghi: "Có hàng triệu dexiatin đang bị bỏ hoang. Những đất đai đó đáng được cày bừa trồng trọt. Tăng số súc vật chăn nuôi. Bỏ giống cừu Nga gầy còm đi và bắt buộc chăn nuôi giống cừu Anh có lông mịn. Làm cho dân chúng quan tâm đến mọi ngành công nghiệp và nhất là công nghiệp hầm mỏ, bằng cách cho họ có lợi đúng mức. Huỷ bỏ những sưu thuế, tạp dịch linh tinh nặng nề, và dặt cho tất cả mọi người một thứ thuế chung, độc nhất và vừa phải. Việc nầy sẽ chỉ thực hiện được với điều kiện là lấy lại hết đất đai của các lãnh chúa, giao lại cho bọn nông dân tự do. Huỷ bỏ hết những văn tự sở hữu nông nô cũ để từ nay trở đi toàn dân không phải làm nô lệ cho ai cả, có lẽ chỉ trừ một số nhỏ những kẻ gia nhân…"

- Thưa ngài Đại trưởng ấn, - De Nơvin kêu lên, - lịch sử chưa từng thấy có vua chúa nào vạch ra được những kế hoạch vĩ đại và cương quyết đến thế. (Vaxili Vaxilievich vội đưa mắt nhìn xuống và đôi má bì bì của hắn bỗng đỏ ửng). Nhưng liệu lớp quý tộc có vui lòng nhượng đất lại cho nông dân và giái phóng nông nô không?

- Các lãnh chúa sẽ nhận được tiền lương đánh đổi lấy đất đai. Quân đội sẽ chỉ tuyển mộ trong lớp người quý tộc Chúng tôi sẽ huỷ bỏ chế độ tuyển tân binh trong nông nô và trong đám người phải nộp thuế. Dân cày phải cày ruộng. Còn những người quý tộc, để trả công họ, họ sẽ không lãnh đất đai và nông nô, mà lãnh một số tiền lương tăng thêm lên, do ngân khố trích ở tiền thuế điền địa chung. Thu nhập của Nhà nước chắc chắn sẽ tăng lên hơn hai lần.

- Tôi tưởng chừng như được nghe một bậc hiền triết thời xưa, - De Nơvin lẩm bẩm nói.

- Phải gửi những thanh niên con nhà quý tộc đi học quân sự ở Ba Lan, ở Thuỵ Điển. Phải thiết lập các viện hàn lâm và mở mang các ngành khoa học. Mọi ngành nghệ thuật sẽ được phát triển để tô điểm cho đời sống. Chúng tôi sẽ đưa những nông dân cần cù đến sinh sống ở những miền sa mạc. Chúng tôi sẽ làm cho dân tộc man rợ của chúng tôi trở nên một dân tộc có học thức, chúng tôi sẽ biến những túp lều bẩn thỉu của chúng tôi thành những lâu đài bằng đá. Kẻ hèn nhát sẽ trở nên can đảm. Chúng tôi sẽ làm cho người nghèo trở nên giàu có. - Vaxili Vaxilievich liếc mắt về phía cửa sổ; ngoài đường một đám bụi đang bay đến cuốn theo lông măng và cọng rơm - Chúng tôi sẽ lát đá các đường phố. Ở Moskva, chúng tôi sẽ xây những nhà bằng đá và bằng gạch… Sự khôn ngoan sẽ toả khắp trên đất nước nghèo nàn của chúng tôi.

Tay vẫn cầm bút lông ngỗng, Vaxili Vaxilievich rời ghế bành đứng lên rồi đi đi lại lại trên thảm, tiếp tục trình bày với khách nhiều tư tưởng phi thường khác nữa.

- Nhân dân Anh đã tự tay huỷ bỏ cái trật tự bất công, nhưng trong cơn tức giận, họ đã phạm những tội lỗi lớn, họ đã chạm đến tính mạng thiêng liêng của nhà vua… Chúng tôi e ngại những sự ghê tởm đó xảy ra nhưng chúng tôi cũng muốn như dân Anh đem lại ích lợi cho tất cả mọi tầng lớp. Nếu tầng lớp quý tộc chống lại những sáng kiến của chúng tôi, chúng tôi sẽ dùng quyền lực đập tan sự bướng bỉnh muôn thuở của họ.

Câu chuyện bị gián đoạn. Một tên gia nhân mặc áo hầu, cặp mắt tròn xoe tỏ vẻ sợ hãi, rón rén bước đến nói thầm với vương hầu. Nét mặt Vaxili Vaxilievich bỗng trở nên nghiêm trang và căng thẳng. Thấy thế, De Nơvin cầm mũ đứng lên cúi chào rồi đi giật lùi về phía cửa. Vaxili Vaxilievich tiễn khách ra cũng nghiêng mình chào lại, bàn tay đầy nhẫn, vung tròn từ chỗ tim về phía sàn nhà.

- Thưa tôn ông De Nơvin, tôi lấy làm buồn và rất thất vọng vì ngài đã vội ra về.

Còn lại một mình trong phòng, Vaxili Vaxilievich ngắm bóng trong gương rồi vội vã bước sang bên buồng ngủ, gót ủng nên lộp cộp trên sàn. Ở đó, trên chiếc giường kê ở giữa nhà có màn che chung quanh bằng lụa điều, trên đình có cắm lông đà điểu, nữ nhiếp chính Sofia đang ngồi áp thái dương vào cột giường kiểu vặn xoắn. Như mọi lần. Sofia ngồi trong một cỗ xe đóng kín mít bí mật đến bằng lối cửa sau.