 |
|

20-09-2008, 06:38 PM
|
 |
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hư vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q3
Vua Lê chúa Trịnh (1663 - 1675)
[1a]
K ỷ N h à L ê
Huyá»n Tông Mục Hoà ng Äế
Tên húy là Duy VÅ©, con cá»§a Thần Tông, em cá»§a Chân Tông, ở ngôi 9 năm, thá» 18 tuổi thì băng, táng ở lăng Quả Thịnh. Vua tÃnh trá»i nhân háºu, vẻ ngưá»i Ä‘oan nghiêm, những năm ở ngôi, trong nước yên trị, thóc lúa đượa mùa, cÅ©ng đáng gá»i là báºc vua hiá»n váºy. Nhưng ở ngôi không được lâu, thá»±c đáng tiếc!
Quý Mão, [Cảnh Trị] năm thứ 1 [1663] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 17; Thanh Khang Hy năm thứ 2). Mùa xuân, tháng giêng, bấy giá», vua còn nhá» tuổi, Vương sai Tả đô đốc Trạc quáºn công Trịnh Kiêm, Hữu đô đốc Phổ quáºn công Hoà ng SÄ© Khoa, Äô đốc đồng tri Cưá»ng quáºn công Nguyá»…n Thụ, Äô đốc thiêm sá»± Giao quáºn công Trịnh Doanh và o coi quân bốn vệ để thị vệ.
Tháng 2, lấy Hồ SÄ© Dương là m Äông các đại há»c sÄ©, thăng tước tá», Nguyá»…n Danh Thá»±c thăng tước nam, Nguyá»…n Äình ChÃnh thăng tước tá», [1b] vì có công lên cá»a quan tiếp nháºn sắc dụ và bạc lụa cá»§a Bắc triá»u ban thưởng.
Sai bá»n Hồ SÄ© Dương, Nguyá»…n Danh Thá»±c, Nguyá»…n Äình ChÃnh lên cá»a quan đợi mệnh.
Tặng đô đốc đồng tri Thao quáºn công Mạc KÃnh Môn là m tả đô đốc. KÃnh Môn là há» hà ng nguỵ Mạc, trước đã đổi lòng quy thuáºn, được phong chức tước rồi lại trốn vá» Cao Bằng, sau lại vá» là m tôi dưới cá»a khuyết. Vương đức lá»›n bao la, lại bao dung trá»ng đãi. Äến đây chết, lại được tặng.
Tháng 3, cấm quan lại và nhân dân trong nước không được đánh bạc.
Tháng ấy, ngà y 15, con vua là Lê Duy Cáp sinh.
Mùa hạ, tháng 4, gia thăng Thiếu phó Há»™ quáºn công VÅ© Công Thiêm là m chưởng Tư lá»… giám tổng thái giám kiêm các giám ty sá»±.
Tháng 5, có lệnh chỉ rằng: Ngá»± sỠđà i khám xét kiện tụng phải theo pháp lệnh, giữ đức liêm khiết, cần mẫn. [2a] Lại có sắc lệnh răn bảo giám sát ngá»± sá» 13 đạo phải nhất luáºt tuân hà nh, không được để Ä‘á»ng án trái cách.
Có lệnh chỉ cho hai ty Thừa Hiến các xứ tra xét các quan phá»§ huyện sở thuá»™c, viên nà o hết lòng vá»— vá» dạy bảo dân trong hạt, công minh, chÃnh trá»±c, liêm khiết, chÃnh sá»± hay, xá» kiện đúng; viên nà o không biết hết lòng thương dân, chỉ là m Ä‘iá»u hà khắc tham lam thô bỉ, hối lá»™, lưá»i bá» chÃnh sá»±, thì Ä‘á»u kê tên tâu lên để thăng hay truất.
Tháng 6, sai chánh sứ Lê Hiệu, phó sứ Dương Hạo và Äồng Tôn Trạch sang tuế cống nhà Minh, nhân tiện tạ Æ¡n và báo tang. Nước lá»›n trà n ngáºp cả lúa đồng và nhà cá»a cá»§a dân. Vùng Khoái Châu và Thưá»ng TÃn bị hại nhiá»u nhất.
Có lệnh chỉ cho trấn thá»§ các xứ rằng: Các phạm nháºn trốn tránh thì phải tróc nã, giao cho xét lại để thi hà nh án. Lại răn các quan xét kiện trong ngoà i rằng những phạm nhân nà o không [2b] thuá»™c diện "bát nghị" thì cứ theo tá»™i nặng hay nhẹ mà xỠán, không được cho chuá»™c tá»™i.
Mùa thu, tháng 7, nhắc lại 47 Ä‘iá»u giáo hoá, đại ý nói: Là m tôi hết lòng trung, là m con giữ đạo hiếu, anh em hoà thuáºn, vợ chồng kÃnh yêu nhau là m Ä‘iá»u nhân, cha mẹ sá»a mình để dạy con, thầy trò đối xá» vá»›i nhau bằng đạo, gia trưởng dạy ngưá»i bằng lá»…, con em cung kÃnh cha anh, vợ không được trái chồng, đà n bà chồng chết không con được chuyển riêng cá»§a cải Ä‘i, ở là ng xóm thì ngưá»i lá»›n nhá» phải kÃnh yêu nhau, cùng nhau là m lợi trừ hại; không được cáºy mạnh mà lấn áp kẻ yếu; không được gây kiện tụng để kiếm lợi riêng; hà o cưá»ng không được xét kiện, trai gái không được bừa bãi thói dâm; ngưá»i là m chứng việc kiện phải nói thá»±c, không được ham tiá»n cá»§a nói sai; nhà trá» nên đỠphòng kẻ gian nhưng không được cá»± tuyệt ngưá»i đến ngá»§ trá»; không được chiếm đưá»ng Ä‘i là m vưá»n [3a] tược, không được lấn khe ngòi là m hồ ao, mối lợi cá»§a rừng núi sông chằm má»i ngưá»i Ä‘á»u cùng hưởng, ngưá»i đứng đầu phưá»ng, xã, thôn, trang chá»n ngưá»i tốt mà là m; sinh nghiệp phải siêng năng, hưởng ẩm nên tiết kiệm; không được cáºy quyá»n thế mà gá»i gắm việc kiện tụng, không được cố ý Ä‘em ngưá»i già yếu mà gieo vạ cho ngưá»i lương thiện; không được giả cách là m sư sãi để tránh sai dịch; không được xui ngưá»i kiện tụng để lấy tiá»n cá»§a, ngưá»i Ä‘i thưa kiện không được thêu dệt mà vu cho ngưá»i; kẻ buôn bán không được tụ há»p bè đảng mà là m trá»™m cướp; cầu cống đưá»ng sá chá»— nà o há»ng nát thì sá»a đắp kịp thá»i; sổ sách việc quan không được Ä‘iên đảo; Ä‘á»n má»™ lăng miếu không được lấn phá; con trai, con gái không được là m phưá»ng đồng cốt, nhà có tang không được hát xướng trong lá»… Trung nguyên; không được ngạo mạn vá»›i ngưá»i quan trưởng; không được dụ dá»— Ä‘em ngưá»i Ä‘i bán; lấy nhau nên phân biệt tá»™c loại, không được đòi tiá»n cá»§a; tang lá»… phải tuỳ già u nghèo [3b] không được yêu sách ăn uống; cấy ruá»™ng xâm canh không được đòi nhau tiá»n thóc, cùng ở má»™t là ng không được cướp Ä‘oạt tà i váºt cá»§a nhau. Những Ä‘iá»u trên đây, ban bố khắp nước, các nha môn Thừa Hiến các xứ và phá»§, châu, huyện Ä‘á»u phải là m sao thà nh má»™t bản treo ở nÆ¡i coi việc và chuyển gá»i tá»›i các xã sở thuá»™c, má»—i xã Ä‘á»u viết ra bảng treo ở đình, cho các quan viên, giám sinh, sinh đồ, xã trưởng, cứ đến ngà y có việc là ng thì há»™i há»p đà n ông, đà n bà , ngưá»i già , ngưá»i trẻ đến giảng giải hiểu thị, để được tai mắt thấm nhuần, biết sá»± khuyên răn. Từ đây lòng ngưá»i dần dần theo vá» tục thiện.
Tháng 8, có lệnh chỉ cho thừa ty các xứ xét dân trong hạt nếu có ngưá»i khách nước ngoà i trú ngụ thì phải khai trình lên, tuỳ nghi khu xỠđể phân biệt phong tục.
Tháng 9, lấy Nguyá»…n Công BÃch là m tham chÃnh xứ Kinh Bắc, Nguyá»…n Thiá»m là tham chÃnh xứ Hải Dương. [4a] Nguyá»…n Danh Thá»±c là Hình khoa đô cấp sá»± trung, Lê Công Triá»u là m giám sát ngá»± sỠđạo Thanh Hoa.
Sá»a Ä‘iện Chiêu Sá»± ở đà n Nam Giao. Trước đây, đà n Nam Giao đã có Ä‘iện, nhưng quy mô còn nhá» hẹp. Äến đây Vương sai là m thêm. Nhà chÃnh Ä‘iện thì cá»™t vuông, lát ná»n bằng đá, trong sà n ngoà i sà n Ä‘á»u xây đá, cá»™t, rưá»ng, hoà nh, rui Ä‘á»u sÆ¡n son thếp và ng, quy mô chế độ má»›i mẻ rá»±c rỡ. Vương lại sai từ thần là bá»n Hồ SÄ© Dương là m văn khắc và o đá để ghi lại việc nà y.
Mùa đông, tháng 10, cấm ngưá»i trong nước há»c đạo Hoa Lang2753 . Trước đây, có ngưá»i nước Hoa Lang và o ở nước ta, láºp ra đạo lạ để lừa phỉnh dân ngu. Bá»n đà n ông, đà n bà ngu dốt nhiá»u kẻ tin má»™. Trưá»ng giảng đạo ngưá»i ở há»—n tạp, trai gái không phân biệt. Trước đã Ä‘uổi ngưá»i giảng đạo Ä‘i rồi mà [4b] sách đạo và nÆ¡i giảng hãy còn, thói tệ chưa đổi. Äến đây lại nghiêm cấm.
Lấy Nguyá»…n Viết Nhiệm là m thừa chÃnh sứ xứ Thái Nguyên, Phạm Duy Chất là m tham chÃnh xứ SÆ¡n Tây.
Tháng 11, giảm xá tiá»n thuế Ä‘inh cho dân bốn trấn có mức độ khác nhau, vì nước lụt tổn hại lúa má.
Thi Hương các sĩ nhân trong nước.
Tháng 12, lấy Vệ quáºn công Trịnh Bệ là m đô đốc đồng tri.
Giáng Phạm Láºp Lá»… là m Binh khoa đô cấp sá»± trung, vì Láºp Lá»… là m tham chÃnh xứ Hải Dương khám xét đê Ä‘iá»u không đúng sá»± thá»±c.
Lấy Äô đốc đồng tri Lá»™c quáºn công Äinh Văn Tả hà nh chức đô tổng binh xứ Yên Quảng.
Sai quan Kinh đi hai xứ Thanh Hoa và Nghệ An là m sổ khai lệ2754 .
Giáp Thìn, [Cảnh Trị] năm thứ 2 [1664], (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 18; Thanh Khang Hy năm thứ 3). Mùa xuân, tháng 2, tham chước Ä‘iá»u lệ thi Há»™i, [5a] từ đó, dùng là m quy chế lâu dà i.
Vua gia tôn Vương theo điển lễ đặc biệt, hiểu dụng các quan văn võ rằng:
"Trẫm nghe, dá»±ng nên cÆ¡ nghiệp vô cùng, tất để tiếng tốt vô cùng, đã có công lao đặc biệt, phải đãi bằng lá»… đặc biệt. Khắc và o bia đá, muôn thuở còn ghi. Nước nhà ta thừa thá»i mở váºn, ứng trá»i thuáºn ngưá»i. Thái Tổ Cao Hoà ng Äế khởi nghÄ©a bình Ngô, khi ấy, phần nhiá»u nhỠở hiá»n thần ra sức mà nên công khai sáng. Äai mÅ© áo xiêm vì thế lại chÃnh Ä‘Ãnh, cương thưá»ng giá»ng mối nhỠđó lại rõ rà ng. Công to đức lá»›n, kể cÅ©ng hiếm có. Liệt thánh hoà ng đế nối nghiệp xưa, theo phép tổ, bấy giá» thá»±c nhá» có huân thần giúp đỡ mà giữ được nghiệp nhà . Ká»· cương pháp độ, không gì không đủ, hiểu lệnh Ä‘iển chương rá»±c rỡ đáng êu. Công cao nghiệp lá»›n, tốt đẹp bá»™i phần. Nhưng từ khoảng năm Quang Thuáºn, Thống Nguyên2755 [5b] bị kẻ gian thần há» Mạc manh tâm cướp ngôi như Nghệ Trạc trong khoảng 6 năm không còn nhà Hạ nữa2756 . May sao thá»i mở váºn trung hưng, sinh ra tiên tổ há» Trịnh là Thế Tổ Thái Vương2757 , Thà nh Tổ Triết Vương2758 dấy lên từ ngưá»i áo vải, xướng xuất nghÄ©a quân lo việc trừ tà n bạo cho thiên hạ, giữ yên xã tắc, tôn láºp Hoà ng tổ ta là Trang Tông Dụ Hoà ng Äế2759 , Trung Tông VÅ© Hoà ng Äế2760 . CÆ¡ nghiệp trung hưng bắt đầu từ đó. Äến khi Anh Tông Tuấn Hoà ng Äế2761 nối ngôi, có bá»n tiểu nhân Cảnh Hấp, Äình Ngạn gièm pha, gây ra việc bất bình. Lúc ấy Thà nh Tổ Triết Vương lâm cảnh nguy nghi mà không ngại, chịu trách nhiệm lá»›n mà chẳng từ, tôn láºp Thế Tông Nghị Hoà ng Äế lên ngôi ở Ä‘iện hà nh tại Vạn Lại và đem đại quân quét trừ nguỵ Mạc, thu phục kinh thà nh. Anh hùng Ä‘á»u trong vòng sai khiến, thiên hạ [6a] đã trong lòng tay. Lại dốc nghÄ©a tôn vua, kÃnh rước thánh giá tiến vá» thà nh Thăng Long. Váºt cÅ© lấy lại, xã tắc thêm tươi. Thánh đức văn công đã sáng soi trá»i đất, vá»— yên nhà nước như bà n thạch, thái sÆ¡n, dẫu bà i thÆ¡ trung hưng, văn bia trung hưng cÅ©ng không thể hình dung được muôn má»™t. Tiếp đến KÃnh Tông Huệ Hoà ng Äế trị nước mong lâu dà i phúc tốt, kết thân nên nghÄ©a cả vợ chồng2762 , ngỠđâu thông đồng vá»›i mưu gian cá»§a nghịch Xuân2763 , đến ná»—i xảy ra hấn khÃch không tốt. Lúc ấy Thà nh Tổ Triết Vương không chút bợn lòng, không lấy thiên hạ là m cá»§a riêng, lại tôn láºp Hoà ng khảo ta là Thần Tông Uyên Hoà ng Äế, vâng chiếu mệnh lá»›n nối giữ nghiệp cả, nà o Ä‘iển lá»…, nà o chế độ, Ä‘á»u nhá» công đà o tạo cá»§a Văn Tổ Nghị Vương cả. Nay Äại nguyên suý chưởng quốc chÃnh Thượng sư Tây Vương giúp đỡ [6b] hoà ng gia, vá»— yên trong ngoà i, lòng trung ái đăm đăm, trước sau không đổi. Lại chuyên uá»· vương thế tá» là khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chư dinh kiêm tổng chÃnh binh thái uý Nghi quáºn công Trịnh Căn, bên trong giúp đỡ chÃnh quyá»n, bên ngoà i ra oai vÅ© vệ, trừng trị giặc Ô Châu2764 không dâng cống, lấy lại bá» cõi cÅ© trong bản đồ2765 . Công trùm vÅ© trụ, đức khắp sinh linh, thiên hạ nhỠđó được bình
yên, mà nhà ta truyá»n nối được lâu dà i, hưởng ná»n thịnh trị đến vô cùng Ä‘á»u là công sức cá»§a nhà Vương khuông phù má»›i được như thế. Äến khi Hoà ng khảo ta má»i mệt chầu trá»i, trong lúc nguy nghi, Ä‘á»u nhá» Thượng sư Tây Vương đảm đương việc ký thác con côi, cho phá»§ tiết chế và đại thần văn võ trăm quan tôn láºp ta lên ngôi hoà ng đế nối nghiệp lá»›n. Äã có công vì dạy bảo từ bé2766 , được hưởng phúc vì thuáºn theo ngưá»i hiá»n2767 . Công Æ¡n sá»a sang tin cáºy [7a] như thế, so vá»›i công đức cá»§a Ä‘á»i trước lại cà ng to hÆ¡n. Từng nghe, lá»… kÃnh đại thần Ä‘á»i xưa, có ngưá»i được kÃnh trá»ng mà không phải xưng tên, có ngưá»i được kÃnh trá»ng mà không phải lạy. Huống chi nay Thượng sư Tây Vương có huân lao to lá»›n vá»›i thiên hạ, công đức bao la như trá»i, lòng trung thấu tá»›i vầng nháºt, so vá»›i Ä‘á»i trước chưa từng có ai, xét trong sá» xưa cÅ©ng chưa từng nghe thấy. Nếu không biểu dương cho thá»±c rõ, sao xứng được vá»›i văn công thánh đức cá»§a Vương, thoả lòng trông cáºy cá»§a trẫm? Từ nay trở Ä‘i, nên tôn bằng lá»… không xưng tên, không phải lạy, khi và o chầu thì đặc cách đặt giưá»ng gá»— bên tả ngá»± Ä‘iện để tá» ra Ä‘iển lá»… đặc biệt. Trẫm tuổi trẻ nối ngôi, tuy chưa biết hết được ngá»n nguồn lai lịch, song thưá»ng được nghe lá»i cố mệnh, không thể không tuyên dụ khắp thiên hạ, để biết công đức lá»›n cá»§a nhà Vương. Bá»n các ngươi hãy kÃnh theo!".
[7b] Tháng 3, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nước. Lấy đỗ bá»n VÅ© Duy Äoà n 13 ngưá»i.
Lấy Nguyá»…n Nhuáºn là Hình bá»™ tả thị lang, Nguyá»…n Quốc Khôi là m Hình bá»™ Hữu thị lang, Hoà ng Vinh là Äại lý tá»± khanh.
Mùa hạ, tháng 4, sai Phó tướng thiếu phó Tông quáºn công Trịnh Hoà nh và Bồi tụng Lá»… bá»™ tả thị lang Phong Lá»™c tá» Ngô Tuấn phúc khảo sinh đồ các xứ ở bãi cát sông Nhị.
Trước đây, phép thi lá»ng lẻo, còn cho mang sách. Từ năm Canh Tý đến nay, tuy đã cấm chỉ, nhưng vẫn chưa được chặt chẽ, ngưá»i thi đỗ phần nhiá»u dốt nát, nhá» ngưá»i là m bà i, dư luáºn xôn xao. Äến đây, sai quan phúc khảo sinh đồ ba khoa Äinh Dáºu, Canh Tý và Quý Mão. Äá» thi dùng má»™t bà i thÆ¡ ÄÆ°á»ng và má»™t bà i ám tả chÃnh văn kiêm đại chú trong Kinh Truyện. Ngưá»i nà o đỗ vẫn được là sinh đồ, ngưá»i nà o há»ng phải ở lại 3 năm [8a] há»c táºp, cho miá»…n tạp dịch. Nếu thi lại lần nữa vẫn không đỗ má»›i trở vá» là m dân, chịu tạp dịch. Bấy giá» ngưá»i há»ng đến quá ná»a.
Tháng 5, lúa chiêm được mùa to.
Cấm tá»± tiện cho chức tước. Khi ấy những kẻ được tin yêu, nhiá»u ngưá»i xin bừa chức tước và phong tặng, đến ná»—i có nhiá»u chức tước nhÅ©ng lạm, cho nên có lệnh cấm.
Láºp năm thứ đồ Ä‘ong thóc gạo: thược, cáp, thăng, đấu, há»™c2768 , phá»ng theo 6 ống luáºt Hoà ng Chung2769 là m chuẩn, ban cho các nha môn trong ngoà i nhất luáºt tuân hà nh.
Tháng 6, thi Äiện. Cho Nguyá»…n Viết Thứ đỗ tiến sÄ© xuất thân, bá»n Lương Máºu Huân 12 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Lấy Nguyá»…n Năng Thiệu là m Lại bá»™ tả thị lang, VÅ© Vinh Tiá»n là m phó đô ngá»± sá», Nguyá»…n Danh Thá»±c là m tham chÃnh xứ Thanh Hoa, Lê Công Triá»u là m hiến sát sứ xứ Thanh Hoa.
Giáng Hữu đô đốc Lai quáºn công Trịnh Bách là m đô đốc đồng tri, Äô đốc [8b] đồng tri Toản quáºn công Trịnh Sâm là m đô đốc thiêm sá»±. Bấy giá» Trịnh Bách và Trịnh Sâm cùng là m đỠlÄ©nh, không biết cấm giữ thá»§ hạ, thả sức nhÅ©ng tệ, ăn đút và ng bạc nên bị giáng chức.
Tháng 6 nhuáºn, Hữu đô đốc Toà n quáºn công Trịnh Äệ chết, tặng thiếu bảo.
Láºp Ä‘iá»u lệ trưng thu tiá»n bồi thưá»ng và tiá»n phạt. Äại khái định rằng: Ở các xã dân có kẻ nà o gian phi hung bạo, mà ngưá»i cùng há», cùng xã ngà y thưá»ng không biết răn dạy, đến lúc việc xảy ra, lại không biết bắt ná»™p thì Ä‘á»u phải phạt 50 quan tiá»n. Còn tiá»n bồi thưá»ng cá»§a cải, tÃnh mạng thì thu ở phạm nhân, không được bắt lây ngưá»i khác. Nếu phạm nhân túng quẫn không có thì cho phép lấy tiá»n phạt mà cấp cho ngưá»i bị hại để chôn cất.
Từ đấy, các ty xét kiện tuân theo là m lệ thưá»ng.
Mùa thu, tháng 7, nhắc lại lệnh cấp y phục vượt quy chế. Bấy giá» y phục cá»§a quan viên và dân chúng phần nhiá»u không may theo má»±c thước quy định, đến đây nhắc lại lệnh cấm.
[9a] Tháng 8, lấy Phạm Chất là Hình khoa đô cấp sự trung.
Mùa đông, tháng 10, Hình bá»™ thượng thư tri sÄ© là Quế ÄÆ°á»ng hầu Văn Doãn Hoà ng chết, tặng tước quáºn công.
Tháng 11, ngà y Máºu Tý mồng 1, có nháºt thá»±c.
Ngà y Ká»· Sá»u, sao Chổi má»c ở phương đông nam, vùng sao Dá»±c và sao Chẩn, Ä‘uôi trá» vá» sao Trương, dà i 5 trượng. Vua và Vương Ä‘á»u xét mình răn sá»a, lánh cung Ä‘iện, giảm món ăn, bá» ca nhạc. Äòi các quan văn võ và o bà n Ä‘iá»u hay dở cá»§a chÃnh sá»±, triệt bá» ngay các sở tuần ty thuá»·, bá»™ không có trong hạn ngạch, gồm 13 xứ2770 (như tuần ty ChÃnh Äại, tuần ty Má»™ Chu, ...). Lòng ngưá»i mừng vui, từ đấy sao Chổi tan dần.
Bấy giá», những phạm nhân đã xỠán, nhiá»u kẻ chạy trốn. Có lệnh chỉ cho ra tá»± thú, tá»™i nặng được giảm, tá»™i nhẹ thì được tha, kẻ nà o không ra thú thì bắt tá»™i.
Äặt quan chưởng và thá»± cá»§a 5 phá»§. [9b] Gia phong Thái phó Khê quáºn công Trịnh Trương là m Trung quân đô đốc phá»§ tả đô đốc chưởng phá»§ sá»±, Thái phó Lý quáºn công Trịnh Äống là Äông quân đô đốc phá»§ tả đô đốc chưởng phá»§ sá»±, Thiếu uý Văn quáºn công Trịnh Kiá»n là m Nam quân đô đốc phá»§ tả đô đốc thá»± phá»§ sá»±, Thiếu phó Äiện quáºn công Trịnh á»c là m Bắc quân đô đốc phá»§ tả đô đốc thá»± phá»§ sá»±.
Äặt đủ viên số thượng thư sáu bá»™. Lấy Tham tụng Phạm Công Trứ là m Lại bá»™ thượng thư, Bồi tụng Trần Äăng Tuyển là m Há»™ bá»™ thượng thư, Nguyá»…n Năng Thiệu là m Lại bá»™ thượng thư, VÅ© Duy Chà là Binh bá»™ thượng thư, Phan Kiêm Toà n là Hình bá»™ thượng thư. Lại lấy Lê SÄ© Triệt là m Ngá»± sỠđà i đô [10a] ngá»± sá».
Xét công Ä‘i sứ. Lấy Lá»… bá»™ hữu thị lang Phương Quế bá Lê Hiệu là m Công bá»™ thượng thư, thăng tước hầu; Quốc tá» giám tư nghiệp Diên Lá»™c tá» Dương Hạo là Công bá»™ tả thị lang, thăng tước bá; Hình khoa đô cấp sá»± trung NghÄ©a LÄ©nh nam Äồng Tồn Trạch là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, thăng tước tá». Lại thấy Nguyá»…n Thế Tân, thông hiểu tiếng phương Bắc, theo sứ thần là m được việc, thăng là m tham chÃnh xứ Kinh Bắc, tước bá.
Lấy Äại lý thiếu khanh Hướng Trạch tá» VÅ© Phương Trượng là m Thái bá»™c tá»± khanh, Thái thưá»ng thiếu khanh Liêm DÅ©ng tá» Trần Äăng Doanh là m Thượng bảo tá»± khanh vì cá»› theo Lý Quốc phá»§ từng Ä‘i đánh dẹp có công.
Lấy con gái thứ cá»§a Vương là Trịnh Thị Ngá»c Ãng là m chÃnh cung.
Có lệnh chỉ cho Thừa ty các xứ phải sao gá»i cho các huyện quan sở thuá»™c rằng: Hà ng năm cứ đến [10b] kỳ tháng 10, Ä‘i khám đê Ä‘iá»u ở dân gian, chá»— nà o nên sá»a đắp thì kê thá»±c tâu lên. Chá»— nà o công trình nhá» thì chiếu bổ cho các xã dân những nÆ¡i thế nước có thể chạy đến nháºn sá»a đắp riêng do huyện quan đốc thúc; chá»— nà o công trình to lá»›n thì đợi sai quan đốc là m. Hạn đến ngà y mồng 10 tháng giêng khởi công, trung tuần tháng 3 phải là m xong. Lấy đó là m quy định lâu dà i.
Tháng 12, nhà Thanh sai chánh sứ Ngô Quang và bá»n phó sứ Chu Chà Viá»…n sang dụ tế Thần Tông Uyên Hoà ng Äế.
Lá»i văn tế viết: "Phương xa dãi lòng thà nh má»™ nghÄ©a, là m phên chấn, giúp công lao. Quốc gia rá»™ng Æ¡n vá»— ngưá»i xa, tặng lá»i viếng, tá» thương xót. Quốc vương An Nam ngươi, thà nh tâm quy thuáºn, theo hoá dốc lòng. Dâng tai giặc bắt ná»™p nguỵ vương, giúp quân lÃnh diệt trừ giặc Äặng. Lòng trung đã rõ, [11a] công lao rất nhiá»u. ÄÆ°Æ¡ng định ban ân sá»§ng khác thưá»ng, ngỠđâu đã vá»™i sa sương sá»›m. Nay nghe cáo phó, hết sức xót thương. Äặc ban nghi lá»… phúng thăm để tá» tình nhá»› tiếc. Than ôi! Cõi Nam ngá»c cung cầu tiến cống, dốc chà trung thà nh; hồn âm vẻ hoa cổn Ä‘iểm tô, rạng nÆ¡i chÃn suối. Nếu tinh linh sáng suốt, mong kÃnh nháºn Æ¡n ban".
Äiện Nam Giao là m xong.
Ất Tỵ, [Cảnh Trị] năm thứ 3 [1665], (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 19; Thanh Khang Hy năm thứ 4). Mùa xuân, tháng 3, cho các chức trong ngoà i được thăng cấp. Lấy Hà n lâm viện thị giảng Äặng Công Chất là m Công bá»™ hữu thị lang, Lê Äức Vá»ng là m thừa chÃnh sứ xứ Hải Dương, Nguyá»…n Vỹ là m thừa chÃnh sứ xứ Yên Quảng, Phạm Duy Chất là m Äông các đại há»c sÄ©, Nguyá»…n VÄ©nh là m tham chÃnh xứ Nghệ An, Phạm Láºp Lá»… là m tham chÃnh xứ SÆ¡n Tây, Bùi Äịnh Viên là m Äông các há»c sÄ©, Nguyá»…n Công BÃch [11b] là m Thái đưá»ng tá»± khanh, Nguyá»…n Äình ChÃnh là m Phụng Thiên phá»§ doãn, Phạm Chất, Lê Äắc Toà n, Uông Nhuệ, Lương Nghị, Lê Vinh, Hoà ng Äức Äôn Ä‘á»u là m đô, cấp sá»± trung; Nguyá»…n Vinh Thịnh, VÅ© Báºt Hà i là m đỠhình giám sát ngá»± sá»; Äá»— Thiện ChÃnh, Nguyá»…n Công Báºt, VÅ© Cầu Hối, Lê Chà Äạo, Lê Nhân Kiệt, Äà m Äặng Dụng Ä‘á»u là m cấp sá»± trung; Lại Äăng Tiến, Lê Trà Bình, Mai Trá»ng Hoà , Phi Äăng Nhiệm Ä‘á»u là m hiến sát sứ; VÅ© Công Bình, Ngô Sách Dụ là m Hà n lâm viện hiệu thảo; Nguyá»…n Äình Trụ, Nguyá»…n Quang Thiện, Lê Thức, Nguyá»…n SÄ© Giáo, Nhữ Tiến Dụng, Lương Máºu Huân, VÅ© Trác Lạc, Nguyá»…n Viết Dương, Nguyá»…n Tiến Tà i, Bùi Tông Ä‘á»u là m giám sát ngá»± sá». Lại lấy Kinh lịch Nguyá»…n Quang Nhạc là m tư nghiệp, Nguyá»…n Äăng Minh là m hiến sát sứ xứ Hưng Hoá; Trương Luáºn Äạo, Lê Thuần Phỉ, Ninh Äạt, Lê Liêu, [12a] Nguyá»…n Cung Ä‘á»u là m giám sát ngá»± sá». Khi ấy, bá»n Quang Nhạc, Äăng Minh Nguyên trước bị giáng bãi, đến đây cho thăng cấp, cho nên lại được bổ dùng. Có lệnh chỉ cho Ngá»± sỠđà i khảo xét công việc đã là m cá»§a quan lại các nha môn trong ngoà i. Quan thì chia thà nh ba báºc, lại thì chia thà nh hai báºc, cứ cuối năm thì kê ra từng loại tâu lên để xét việc thăng giáng, từ đấy lấy là m lệ thưá»ng.
Mùa hạ, tháng 4, gia phong phiên thần Lạng SÆ¡n Nguyá»…n Äình Kế tước Hoằng quáºn công vì đã dụ được thổ tù Bế Công Lượng và Bế Quốc Tế quy thuáºn.
Lấy Tham nghị Phạm Công Kiêm là m tham chÃnh xứ SÆ¡n Nam.
Lá»… bá»™ tả thị lang Từ Liêm hầu Nguyá»…n Khả Trạc vì tuổi già xin trà sÄ©, vua y cho. Gia thăng Công bá»™ thượng thư Từ quáºn công, lại cấp cho Ä‘iá»n lá»™c để dưỡng già .
Có lệnh chỉ [12b] nhắc lại lệnh cấm chá»i gà , đánh cá», đánh bạc và các việc đồng cốt, sư sãi.
Có lệnh chỉ cho các ty xét kiện trong ngoà i rằng: nếu xét kiện có xỠán ngưá»i nà o thì kê rõ từng loại tâu lên, tá»™i đến xá» tá» thì giao xuống xét lại rồi má»›i thi hà nh. Tá»™i chặt chân, phạt trượng thì được tuỳ tiện thi hà nh, không được để án Ä‘á»ng lại.
Mùa thu, tháng 7, Lá»… bá»™ tả thị lang Phong Lá»™c tá» Ngô Tuấn tuổi 70, xin vá» trà sÄ©. Vua y cho. Gia thăng Công bá»™ thượng thư, tước bá, lại cấp cho lá»™c Ä‘iá»n và ngưá»i hầu để dưỡng già .
Tháng 8, sách láºp chÃnh cung Trịnh Thị Ngá»c Ãng là m hoà ng háºu.
Tôn mẹ thân sinh ra vua là Phạm Thị Ngá»c Háºu là Hoà ng thái háºu (Thái háºu ngưá»i là ng Quả Nhuệ, huyện Lôi Dương).
Mùa đông, tháng 11, sai quan khảo xét công việc đã là m cá»§a các ty trong ngoà i. Giáng Há»™ bá»™ thượng thư Xuyên quáºn công Trần Äăng Tuyển là Há»™ bá»™ tả thị lang; Lá»… bá»™ [13a] thượng thư Dương quáºn công Nguyá»…n Năng Thiệu là Lá»… bá»™ tả thị lang; Lại bá»™ tả thị lang Äạo Giang tá» Nguyá»…n Tông Lá»… là m Lá»… bá»™ hữu thị lang; Äô ngá»± sá» Quế Hải hầu Lê SÄ© Triệt là m Hình bá»™ tả thị lang; Phó đô ngá»± sá» Lệ Hải tá» VÅ© Vịnh Tiến là m thái bá»™c tá»± khanh; Thiêm đô ngá»± sá» Cảo Xuyên nam Trịnh Thì Tế là m Hồng lô tá»± khanh; Hình bá»™ thượng thư Thuỵ quáºn công Phan Kiêm Toà n là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, vì bá»n Äăng Tuyển
là m ngá»± sá» khi trước và bá»n SÄ© Triệt đương là m ngá»± sá» xét việc kiện tụng bá» cháºm quá kỳ hạn, mà Kiêm Toà n giữ bá»™ Lại khi trước đã thuyên bổ vượt cấp. Trước đó, Công Kiêm con Lại bá»™ thượng thư Phạm Công Trứ từ chức tham nghị được thăng tham chÃnh, triá»u thần cho là không được, rá»§ nhau cố ngăn. Vương không bằng lòng, láºp tức sai Công Trứ [13b] và Lê Hiệu tra xét công việc các ty đã là m, cho nên Ä‘á»u bị giáng truất.
Äịnh Ä‘iá»u lệ phẩm thứ bổ dùng. Nếu ai có quân công, trước đã được trao chức và thêm tư, lại được chiếu theo thứ báºc vá» công trạng và theo phẩm cấp mà thăng bổ.
Có lệnh chỉ cho Thừa ty các xứ chá»n kỹ ngưá»i các huyện xã trong hạt, ngưá»i nà o hiếu thảo liêm khiết thì kê tên tâu lên, sai quan duyệt tuyển, tuỳ tà i mà bổ nhiệm.
Nhắc lại các Ä‘iá»u vá» hà nh nghi, phẩm phục và đồ dùng.
Tháng 12, lấy Thân Äức Tà i là m tham đốc Hán quáºn công.
Gia thăng Binh bá»™ hữu thị lang Nhuáºn Duệ tá» Hồ SÄ© Dương tước bá, vì nhiá»u lần lên cá»a quan đợi mệnh tiếp sứ thần được việc.
Lấy Há»™ bá»™ hữu thị lang NghÄ©a LÄ©nh tá» Äồng Tồn Trạch là m Công bá»™ tả thị lang.
Gia thăng Äá» hình giám sát ngá»± sá» VÅ© Báºt Hà i tước Thư Trạch nam, Hình [14a] khoa cấp sá»± trung Lê Nhân Kiệt tước Lăng Khuê nam, Ä‘á»u vì được sai Ä‘i công vụ ở Yên Quảng nên đặc cách cho thăng.
Lấy Trần Tiến Triá»u là m quan đốc Kiêm quáºn công.
Có lệnh chỉ rằng từ nay trở Ä‘i, các ty xét kiện đã xét xỠđúng lẽ, mà ngưá»i kiện xin báºy xét lại, thì tuỳ theo việc kiện lá»›n hay nhá», chiếu theo quan phẩm cao hay thấp, bắt phải ná»™p tiá»n tạ theo mức độ khác nhau.
Äông các đại há»c sÄ© Phạm Duy Chất chết, tặng Công bá»™ hữu thị lang.
BÃnh Ngá», [Cảnh Trị] năm thứ 4 [1666] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 20; Thanh Khang Hy năm thứ 5). Bấy giá» con cháu há» Mạc là KÃnh VÅ©2771 chiếm cứ Cao Bằng, là m hại dân địa phương. Phiên tướng Thái Nguyên là Thông quáºn công Hà SÄ© Tứ Ä‘em quân bản xứ Ä‘i đánh, bị giặc bắt được. Tin báo vá», Vương sai Thái phó Lý quáºn công Trịnh Äống là m thống lÄ©nh, Thiếu uý Hà o quáºn công Lê Thì Hiến là m phó, Hồng lô tá»± khanh Cảo Xuyên nam Trịnh Thì Tế, Lại khoa cấp sá»± trung Äá»— Thiện ChÃnh là m đốc thị, [14b] Ä‘em các quân tiến đánh, KÃnh VÅ© bèn giết. Thông quáºn công Hà SÄ© Tứ, bá» sà o huyệt trốn và o rừng núi. Thế là quan quân phóng lá»a đốt cháy chổ ở cá»§a KÃnh VÅ© rồi vá».
Tháng 2, thăng Tham chÃnh Thanh Hoa là Nguyá»…n Danh Thá»±c là m Hồng lô tá»± khanh, thưởng cho 100 quan tiá»n. Bấy giá» có Giám sát Ngá»± sá» Lê Liêu vốn cùng đỗ má»™t khoa sÄ© vá»ng vá»›i Danh Thá»±c, vốn quen biết nhau. Äến khi Liêu có tang cha, vỠđể tang, là m nhiá»u Ä‘iá»u trái lẽ, phi pháp, có ngưá»i kiện đến cá»a quan. Danh Thá»±c xét được tá»™i trạng, xá» theo lẽ công, kÃnh phải lên xin bắt tá»™i. Vương thượng khen là không thiên vị ngưá»i thân quen, nên đặc cách thăng thưởng.
Mùa hạ, tháng 4, có lệnh chỉ truyá»n cho các tướng hiệu cai quản phải chăm sóc quân lÃnh, nếu có ngưá»i Ä‘au ốm thì cấp cho thuốc thang nuôi nấng, [15a] hà ng năm lấy đó là m quy định chung.
Lấy Uông Nhuệ là m tham chÃnh xứ Thanh Hoa.
Tháng 5, nhà Thanh sai Phạm Thà nh Công và Mã Văn BÃch mang sắc dụ đến cá»a Nam Quan, bảo bắt giải lÅ© giặc biển Dương Nhị, Dương Tam. Sai Äông các há»c sÄ© Bùi Äình Viên, Hà n lâm thị thư Äà o Công ChÃnh lên cá»a quan tiếp nháºn đưa vá» Kinh.
Ngà y rằm Giáp Ngá», có nguyệt thá»±c.
Có lệnh chỉ cho các nha môn xét kiện rằng: các việc kiện tụng phải xét, nếu có đơn nên nháºn mà không nháºn, đến khi ngưá»i kiện khiếu khống vượt cấp thì phải xá» phạt theo mức độ khác nhau.
Tháng 6, ngà y mồng 1 Canh Tuất, có nháºt thá»±c. Äại xá má»™t phần mưá»i thuế Ä‘inh trong nước, dân rất vui lòng.
Có lệnh chỉ cho các viên ná»™i giám, ngưá»i nà o có con cháu nuôi được nhiêu ấm thì hạn theo chức phẩm cao thấp khác nhau.
Mùa thu, tháng 8, ngà y mồng 9 có sao sa như mưa.
Tháng 9, Vương Ä‘i kinh [15b] lý thăm xét phong tục cá»§a dân. Äi đến cá»a biển Diêm Há»™ (Diêm Há»™ là tên xã, thuá»™c huyện Thuỵ Anh)2772 thăm há»i các trưởng lão trong dân gian, ban cho tiá»n, ngưá»i 80 tuổi trở lên má»—i ngưá»i được 3 quan, 70 tuổi trở lên má»—i ngưá»i được 2 quan, lòng dân vui mừng. Lại sai dà n thuyá»n ghe trên mặt biển, chở binh mã, táºp chiến tráºn, để phô trương uy vÅ©. Lại Ä‘i đến miá»n NgÅ© Mạn, ban cho các trưởng lão cÅ©ng như ở Diêm Há»™, rồi vá» Kinh sư.
Lấy VÅ© Thiêm là m tham chÃnh xứ SÆ¡n Tây, Nguyá»…n Äình ChÃnh là m tham chÃnh xứ Kinh Bắc, Nguyá»…n Công BÃch là m tham chÃnh xứ Hải Dương, Äà o Công ChÃnh là m Phụng Thiên phá»§ doãn.
Tháng 12, cho Thừa chÃnh sứ xứ Yên Quảng Thuần Lá»… bá Nguyá»…n Vỹ thăng Công bá»™ hữu thị lang, tước hầu, vá» trà sÄ©. Vỹ khi ấy đã 77 tuổi.
Äiá»u ngang chức cho tham chÃnh xứ Kinh Bắc Quảng Lâm bá Nguyá»…n [16a] Thế Tân là m tham chÃnh xứ Thái Nguyên vì Tân khảo khoá không đúng sá»± thá»±c.
Äinh Mùi, [Cảnh Trị] năm thứ 5 [1667] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 21; Thanh Khang Hy năm thứ 6). Mùa xuân, tháng 2, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nước. Lấy đỗ bá»n Nguyá»…n Hữu Äăng 3 ngưá»i.
Tháng 3, nhà Thanh sai chánh sứ Trình Phương Triá»u, phó sứ Trương Dịch Bà đem sách văn sang phong vua là m An Nam quốc vương. Sai Äông các há»c sÄ© Bùi Äình Viên, Lại khoa cấp sá»± trung Äá»— Thiện ChÃnh Ä‘i đón tiếp vá» Kinh là m lá»… kÃnh nháºn.
Lá»i sách văn viết: "Äến triá»u cáºn, dâng tiến cống, cõi xa thá» nước lá»›n, giãi tá» lòng thà nh; ở đất vua, là m tôi vua, triá»u đình yêu ngưá»i xa, có đủ đạo nghÄ©a. Nết giống ông cha, tôn ngưá»i đức tốt, Ä‘iển chương đã chép từ xưa; nối chức ngưá»i trước, thá» phụng tổ tiên, sùng mệnh ban ra buổi má»›i. Ngưá»i con nối cá»§a An Nam quốc vương há» Lê, cõi Nháºt Nam dá»±ng thà nh, ngôi Thần bắc hướng lòng. Ngá»c Khuê bÃch rạng vẻ mình, lá»… nghÄ©a thấm nhuần từ trước; [16b] vượt biển non sá»a chức cống, thanh giáo ngưỡng má»™ đến xa. Vừa rồi, ná»™p ấn nguỵ để tá» lòng thà nh, trả sắc nguỵ để xin ra sức. Xét ngươi, trung trinh mấy Ä‘á»i dốc chÃ, tiếng tốt xưa thưá»ng vẫn nối noi; nên khen chưa tá» Æ¡n minh, sắc mệnh má»›i ngà y nay ban xuống. Äặc sai Ná»™i quốc sá» viện thị độc há»c sÄ© chi bổng tòng tam phẩm là Trình Phương Triá»u, Lá»… bá»™ Nghi chế ty lang trung Trương Dịch Bà sang phong cho ngưá»i là m An Nam quốc vương. Coi giữ thuá»™c quân, vá»— yên cõi xưa. Giữ chức giúp mưu, cùng được dà i lâu như sông núi; giữ tiết, kÃnh phép, những mong báo đáp lại quân thân. Hãy kÃnh theo, chá»› trái mệnh trẫm".
Mùa hạ, tháng 4, thi Äiện. Cho bá»n Nguyá»…n Quán Nho 3 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Có lệnh chỉ cho nhân dân các huyện xã vùng Nam Hà 2773 xứ Nghệ An rằng ngưá»i nà o có công giữ bá»n tiết nghÄ©a được ban sắc mệnh, chỉ được cho bản thân mình, [17a] còn con cháu thì cÅ©ng giống như dân thưá»ng.
Gia phong Binh bá»™ thượng thư Phương LÄ©nh hầu VÅ© Duy Chà tước Phương quáºn công, Há»™ bá»™ tả thị lang NghÄ©a Xá hầu Bùi ÄÄ©nh tước NghÄ©a quáºn công, vì hai ngưá»i theo hầu lâu ngà y từ khi Vương còn ở tiá»m để2774 nhiá»u lần theo Ä‘i đánh dẹp có công.
Có lệnh chỉ cho quan khai lệ sá»a đúng các Ä‘iá»u vá» số ruá»™ng công, suất lÃnh và suất ngưá»i ngụ cư ở Thanh Hoa và Nghệ An.
Tháng 5, lấy cháu Vương là Vinh Hương hầu Trịnh Vịnh là m phó tướng đô đốc đồng tri Lương quáºn công.
Có lệnh chỉ răn cấm quan quản binh không được đục khoét, bạo ngược đối với binh dân.
Sai quan Kinh chia Ä‘i bốn trấn duyệt tuyển dân Ä‘inh, lấy ngưá»i mạnh khoẻ là m lÃnh, đưa vỠđội ngÅ© để thưá»ng xuyên luyện táºp, đợi sai Ä‘i đánh dẹp.
Sai Binh bá»™ hữu thị lang. Nhuáºn Duệ bá Hồ SÄ© Dương, Äông các há»c [17b] sÄ© Bùi Äình Viên lên cá»a quan đợi mệnh.
Tháng 6, xứ Thanh Hoa vỡ đê, nước lÅ© trà n ngáºp đồng ruá»™ng cá»§a dân.
Mùa thu, tháng 7, sai chánh sứ Nguyá»…n Nhuáºn và bá»n phó sứ Trịnh Thì Tế, Lê Vinh sang tuế cống nhà Thanh. Lại sai chánh sứ Nguyá»…n Quốc Khê và Nguyá»…n Công BÃch sang tạ Æ¡n nhà Thanh.
Có lệnh chỉ rằng các quan quản binh không được giữ binh lÃnh ở nhà để xoay lấy tiá»n cá»§a.
Lấy thá»± vệ sá»± LÅ©ng quáºn công Phạm Viện là m đô đốc thiêm sá»± vì có công theo hầu lâu ngà y khi Vương còn ở tiá»m để.
Tháng 8, có bá»n nguỵ vô lại tụ há»p ở các vùng VÄ©nh Lạc, Thuỵ Anh, tiếm hiệu là Ứng Thiên. Khi ấy, huyện thừa huyện Thuỵ Anh là Äá»— Văn Hợp cùng vá»›i ngưá»i xã Há»™i Am, huyện VÄ©nh Lại là bá»n Äà o Thế Tướng Ä‘em dân trong hạt bắt được đóng cÅ©i giải vá» Kinh sư Ä‘em chém. Bá»n Văn Hợp, Thế Tướng Ä‘á»u được gia [18a] thăng chức tước theo thứ báºc khác nhau.
Tháng 9, Ä‘em đại quân lên đánh Cao Bằng. Bấy giỠđất Cao Bằng còn bị Mạc KÃnh VÅ© chiếm cứ, chống lại triá»u đình không chịu là m tôi, uá»· cho Tiết chế phá»§ Thái uý Nghi quáºn công Trịnh Căn thống đốc các tướng tiến theo đưá»ng Thái Nguyên, sai bá»n Thái phó Lý quáºn công Trịnh Äống, Thiếu uý Vân quáºn công Trịnh Kiá»n, Thiếu uý Hà o quáºn công Lê Thì Hiến, Thiếu phó Äiện quáºn công Trịnh á»c, Äô đốc đồng tri Lá»™c quáºn công Äinh Văn Tả, Láºp quáºn công Lê Châu là m thống lÄ©nh, đốc xuất. Lấy bá»n Lá»… bá»™ tả thị lang Dương quáºn công Nguyá»…n Năng Thiệu, Hình bá»™ tả thị lang Quế Hải hầu Lê SÄ© Triệt, Công bá»™ tả thị lang Diên Lá»™c bá Dương Hạo, Binh bá»™ Hữu thị lang Nhuáºn Duệ bá Hồ SÄ© [18b] Dương, Hồng lô tá»± khanh Hải SÆ¡n nam Nguyá»…n Danh Thá»±c, Giám sát ngá»± sá» Trương Luáºn Äạo là m đốc thị, chia đưá»ng tiến thẳng đến Cao Bằng. KÃnh VÅ© nghe tin đại binh đến, bèn cùng vá»›i bè đảng chạy và o châu Trấn Yên2775 nhà Thanh. Các đạo quân truy Ä‘uổi tiểu nã, bắt sống được trai gái há» hà ng há» Mạc cùng đồ đảng và ngưá»i, váºt, khà giá»›i cá»§a cải nhiá»u không kể xiết. Những ngưá»i đầu hà ng sau cà ng nhiá»u hÆ¡n. Vương thể theo đức lá»›n hiếu sinh, đối vá»›i những ngưá»i đầu hà ng Ä‘á»u gia Æ¡n khoan hồng, những kẻ bị ép theo giặc Ä‘á»u tha cho cả. Lại ban bố hiểu dụ rõ rà ng, chiêu táºp vá»— yên dân trong châu cho trở lại nghiệp cÅ©, tuân theo giáo hoá cá»§a triá»u đình. Dân chúng má»™t phương Ä‘á»u thoả lòng trông đợi.
Mùa đông, tháng 10, ngà y rằm BÃnh Tuất, có nguyệt thá»±c.
Äô đốc thiêm sá»± DÄ©nh quáºn công Trịnh Lương chết ở trong quân, tặng tả đô đốc.
[19a] Máºu Thân, [Cảnh Trị] năm thứ 6 [1668] , (Thanh Khang Hy năm thứ 7). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Ká»· Sá»u, có sao Thiên Bồng má»c ở phương tây bắc, dà i ná»a trượng, hình như sao Chổi.
Tháng 2, Vương đại thắng Ä‘em quân vá», lưu Äô đốc đồng tri Äinh Văn Tả ở lại trấn giữ châu Thất Tuyá»n, lấy Hồng lô tá»± khanh Nguyá»…n Danh Thá»±c là m đốc đồng. Vương vỠđến Kinh sư, cáo yết Thái miếu dâng tin thắng tráºn. Những tên đầu sá» há» Mạc Ä‘á»u trị theo quốc pháp. Còn lại Ä‘á»u tha cả.
Tháng 4, vua cho là Vương phục được thù nước, có công lá»›n, bèn tôn phong là m Äại nguyên soái chưởng quốc chÃnh Thượng sư thái phụ đức công nhân uy minh thánh Tây Vương.
Lá»i sách phong viết: "Trẫm nghÄ©, trá»i sinh tà i thánh hiá»n cốt để giúp nước, vua đặt lá»… tôn quý, dùng để báo công. Äiá»m sáng đã hợp sách và ng khắc ban. Nay Äại nguyên soái [19b] chưởng quốc chÃnh Thượng sá»± Tây Vương, anh hùng cái thế, trung háºu nếp nhà . Xưa Thà nh Tổ2776 nối công lá»›n cá»§a Thế Tổ2777 , tôn láºp đấng Tiên quân giúp nên công khôi phục, bình định. Nay Huân Vương2778 nối nghiệp cá»§a Nghị Vương2779 giúp đỡ ta tuổi trẻ, nhá» nhiá»u Æ¡n phù tá tác thà nh. Mưu chÃnh sá»± mà triá»u đình vững, xã tắc bá»n, ra oai vÅ© mà nước nhà yên, ngưá»i ngoà i sợ. Thân Ä‘em ba quân tiến đánh Cao Bằng trừ giặc Mạc, sà o huyệt quét sạch không; đưa vá» má»™t mối, hợp và o đất cÅ© cá»§a Tiên vương, cõi bá» lấy lại hết. Xét đức lá»›n, công lao đã rõ rệt, thá»±c lá»… kỳ, số lạ đáng gia phong. Äặc sai đặc tiến kim tứ Vinh Lá»™c đại phụ bồi tụng Công bá»™ thượng thư Phương Quế hầu Lê Hiệu mang sách và ng tấn tôn là m Äại nguyên soái chưởng quốc chÃnh Thượng sư Thái phụ đức công nhân uy minh thánh [20a] Tây Vương. Vương hãy nháºn danh hiệu vẻ vang, chịu sá»§ng mệnh lâu dà i quý mến; giữ cõi bá» yên vững, cho cuá»™c thế sáng ná»n trị bình. Äể sá»± nghiệp nhà Vương nối dõi vô cùng, cho cÆ¡ đồ nhà vua hưởng phúc mãi mãi. Hãy kÃnh theo".
Hạ lệnh cho dân xã thôn các xứ rằng: Nếu xã thôn nà o có lệnh phú dịch nặng thì khai lên, giao cho quan giám đốc bình lệ2780 xét thực, sẽ lượng giảm bớt cho, chia san cho các xã trong huyện cùng chịu, để việc phú dịch được công bằng.
Tháng 6, lấy Äô đốc Lá»™c quáºn công Äinh Văn Tả là tả đô đốc, Äô đốc thiêm sá»± Toản quáºn công Trịnh Sâm và ÄỠđốc Yên quáºn công Trịnh Liá»…u2781 Ä‘á»u là m đô đốc đồng tri, Binh bá»™ tả thị lang Diên Lá»™c bá Dương Hạo là m Lại bá»™ tả thị lang, Láºp quáºn công Lê Châu là m đô đốc thiêm sá»±, Mai Thế Khang là m tham đốc Hoằng quáºn công, ÄỠđốc Phương Nham hầu Äà o Quang Quảng, [20b] Tham tán Dương Lâm hầu Lưu Thế Canh Ä‘á»u thăng chức quáºn công; Giám sát ngá»± sá» Thái Nguyên Mai Lâm tá» Trương Luáºn Äạo là m Äông các hiệu thư, Thiêm thái giám Tà i Kiêm hầu Äặng SÄ© Vinh là m thái giám, vì Ä‘á»u có công theo Ä‘i đánh giặc ở Cao Bằng.
Mùa thu, tháng 7, đô đốc thiêm sá»± Thông quáºn công Trịnh CÆ¡ chết, tặng hữu đô đốc.
Tham chÃnh xứ SÆ¡n Nam Phạm Công Kiêm bị bãi chức vì đốc thúc là m đê giả dối và để cháºm kỳ hạn.
Tháng 8, Lá»… bá»™ tả thị lang Dương quáºn công Nguyá»…n Năng Thiệu chết. Năng Thiệu là ngưá»i chất phác, ngay thẳng, là m quan thanh bạch, trong việc Ä‘i đánh Nam Hà 2782 có công bà n giúp việc quân. Äến đây chết, tặng Lá»… bá»™ thượng thư, ban thuỵ hiệu là Trung Túc (Năng Thiệu ngưá»i xã Hoằng Liệt, huyện Thanh Trì).
Tước bá» quan tước cá»§a Nguyá»…n Äức Trung. Äức Trung ngưá»i là ng Quế á»”, huyện Quế Dương, [21a] con cá»§a Thiếu bảo Hà o quáºn công Nguyá»…n Äức Nghiệp, từng theo Ä‘i đánh dẹp, quả cảm thiện chiến, là m quan đến chức đô đốc đồng tri, tước Thuỵ quáºn công. Vương Ä‘em con gái thứ là Trịnh Thị Ngá»c Lanh gả cho. Nhưng Trung tÃnh ngưá»i tà n nhẫn, cáºy công kiêu ngạo, ngang tà ng, phá»§ đệ lá»™ng lẫy, tiếm lạm. Cha con Trung lại ngầm chứa khà giá»›i, lén phát cho dân, âm mưu là m Ä‘iá»u phi pháp. Việc phát giác, giao xuống cho đình thần xét tá»™i, dấu vết là m phản đã rõ. Vương thương có công đánh giặc, chỉ tước bá» quan tước, tha tá»™i chết, nhưng giết ba ngưá»i con là bá»n Nguyá»…n Äức Kiêm.
Tháng 9, ngà y Giáp Thìn, trên mặt trá»i có má»™t quầng ôm lấy và má»™t quầng trái lại hiện ra ở phương Ä‘oà i2783 và o độ cá»§a sao Cang.
Cho Quốc tỠgiám tư nghiệp Tuy Lộc bá Nguyễn Quang Nhạc thăng Hà n lâm viện thị độc, vỠtrà sĩ.
Mùa đông, tháng 12, Tham tụng lại bá»™ thượng thư kiêm Äông các đại há»c sÄ© thiếu bảo Yên quáºn công Phạm Công Trứ tuổi [21b] già xin nghÄ© việc. Vương thượng uý lạo, dụ ở lại. Công Trứ khẩn thiết cố xin, Vương má»›i cho, gia thăng quốc lão thái bảo tham dá»± triá»u chÃnh trà sÄ©.
Cho Há»™ khoa cấp sá»± trung Khánh ÄÆ°á»ng nam Nguyá»…n Công Bạt thăng chức Lại khoa đô cấp sá»± trung, tước tá», trà sÄ©.
Ká»· Dáºu, [Cảnh Trị] năm thứ 7 [1669] , (Thanh Khang Hy năm thứ 8). Mùa xuân, tháng giêng, nhà Thanh sai Ná»™i bà thư viện thị độc Lý Tiên Căn và Binh bá»™ lang trung Dương Triệu Kiệt Ä‘em chỉ dụ sang bảo ta trả lại cho há» Mạc bốn châu2784 ở Cao Bằng. Bấy giỠđình thần giải thÃch, biện bác vá»›i sứ Thanh, Ä‘i lại đến và i bốn lần, sứ Thanh nhất định không nghe, Vương thượng cho là thá» nước lá»›n phải kÃnh theo mệnh lệnh, sai hãy tạm theo há».
Ngà y 14, thái phi cá»§a Văn Tổ Nghị Vương là Trần thị mất. Khi ấy, sứ Thanh là bá»n Dương [Triệu Kiệt], Lý [Tiên Căn] sai tiá»n lá»™ là bá»n Lý ÄÆ°á»ng Dáºn, Triệu Quang Húc, Nguỵ Tượng Hiá»n sá»a lá»… nghi tế phúng.
[22a] Tháng 2, bá»n sứ thần Nguyá»…n Quốc Khôi, Nguyá»…n Công BÃch, Lê Vinh vá» nước. Lệ cÅ©, 3 năm má»™t lần sang tiến cống, quà cáp tiá»…n đưa phiá»n phức. Äá»i Vạn Lịch nhà Minh đã cho phép cứ 6 năm cống gá»™p cả hai lần. Äến đây, muốn lại theo như lệ cÅ© cá»§a nhà Minh, liá»n soạn bản tâu, sai bá»n Quốc Khôi sang nhà Thanh tâu xin má»™t thể. Vua Thanh y cho. Từ đấy vá» sau theo đó là m thưá»ng lệ.
Mùa hạ, tháng 4, ngà y mồng 1, có nháºt thá»±c, mặt trá»i bị che hết.
Năm ấy hạn.
Tháng 5, Thái bộc tự khanh Lệ Hải tỠVũ Vinh Tiến chết.
Khi ấy, Vinh Tiến vâng mệnh là m đốc trấn Cao Bằng, gặp nhà Thanh sai sứ sang tuyên chỉ dụ Ä‘em bốn châu ở Cao Bằng trả lại cho há» Mạc, bèn trở vá» Kinh sư, vỠđến ná»a đưá»ng thì ốm chết, tặng Binh bá»™ hữu thị lang, tước bá, sai quan tá»›i phúng tế.
Tháng 6, lấy VÅ© Duy Chà Lá»… bá»™ thượng thư, Trần Äăng Tuyển là m Binh [22b] bá»™ thượng thư, Lê Hiệu là m Hình bá»™ thượng thư, Ä‘á»u gia thăng tham tụng tể tướng.
Lấy Bùi ÄÄ©nh là m Công bá»™ thượng thư, Äồng Tồn Trạch là m Äô ngá»± sá», Nguyá»…n Tông Lá»… là m Há»™ bá»™ tả thị lang, Phan kiểm Toà n là m Hình bá»™ tả thị lang, Äặng Công Chấp là m Lại bá»™ hữu thị lang, Nguyá»…n Máºu là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, Nguyá»…n Danh Thá»±c là m phó đô ngá»± sá», Ngô Khuê là m thiêm đô ngá»± sá».
Xét công Ä‘i xứ. Lấy Nguyá»…n Quốc Khôi là m Lá»… bá»™ tả thị lang Ngá»c Trì tá», Nguyá»…n Công BÃch là m Hình bá»™ hữu thị lang Gia Xương nam. Lại nghÄ© đến Nguyá»…n Nhuáºn và Trịnh Thì Tế Ä‘á»u chết bên nhà Thanh, truy tặng Nguyá»…n Nhuáºn là m Công bá»™ thượng thư, tước bá; Trịnh Thì Tế là m Công bá»™ tả thị lang, tước tá», và cấp cho dân lá»™c và ruá»™ng tế để thá» cúng.
Lấy Lê Châu là m đô đốc đồng tri, Phùng Ân NghÄ©a [23a] là m tham đốc vì hai ngưá»i hoà n thà nh việc há»™ tống chôn cất thái phi cá»§a Văn Tổ Nghị Vương.
Mùa thu, tháng 7, Äô đốc đồng tri Lai quáºn công Trịnh Bách chết, tặng Tả đô đốc.
Tháng 8, lấy Hồ Sĩ Dương là m Lại bộ hữu thị lang.
Tháng 9, lấy Tước quáºn công Lê Äình Kiên là m đỠđốc. Bấy giá» Äình Kiên là m lưu thá»§ SÆ¡n Nam, cai trị thanh liêm, công bằng, trá»™m cướp bị dẹp, nhân dân yên ổn, cho nên được đặc cách thăng hai báºc (Äình Kiên ngưá»i Bái Trại, huyện Yên Äịnh).
Có chỉ truyá»n rằng khi trưng thu tiá»n thuế, hoặc vâng mệnh Ä‘i mua hà ng hoá để cung dụng, không được yêu sách ngoà i lệ và mua hiếp giá rẻ để dẹp lòng dân.
Trước kia, Gia quốc công VÅ© Văn Máºt ở dinh Yên Bắc xứ Tuyên Quang, trong thá»i kỳ khôi phục đất nước, đã Ä‘em quân theo nghÄ©a, có nhiá»u công lao. Các triá»u trước vẫn để trấn giữ đất Tuyên Quang và cho Ä‘á»i Ä‘á»i truyá»n nối. Con Máºt là Thái [23b] phó Nhân quáºn công VÅ© Công Kỳ, cháu là Thái bảo Hoà quáºn công VÅ© Äức Cung Ä‘á»u biết nối theo chà ngưá»i trước, kÃnh giữ chức là m tôi. Äến cháu ba Ä‘á»i là Thiếu phó Tòng quáºn công VÅ© Công Äức cáºy sông núi hiểm trở xa cách, ngầm nuôi chà là m phản, tiếm xưng tước vương, láºp triá»u ban nguỵ, lại câu kết vá»›i bè đảng há» Mạc, nhiá»u lần có thư từ giao thiệp qua lại, dấu vết đã lá»™ rõ. Vương thượng cho là con cháu công thần, vẫn dung thứ chưa nỡ há»i tá»™i. Äến đây, Công Äức vì có việc bất bình vá»›i thá»§ hạ là Ma Phúc Trưá»ng, trong lòng hoà i nghi lo sợ, vá» Kinh để tá»± bà y tá». Äi đến tuần Äông Lan2785 , ná»a đêm bị ngưá»i giết. Việc đến tai Vương thượng. Vương cho là Công Äức tuy lá»—i đạo là m tôi, song nghÄ© đến ông cha Công Äức có công lao to, nghÄ©a không thể dứt, má»›i láºp con Äức là VÅ© Công Tuấn nối nghiệp, cho là m đô đốc thiêm sá»±, ban tước Khoan quáºn công, ban cấp dân [24a] lá»™c để giữ việc thá» cúng. Các con trai, con gái cá»§a Công Äức Ä‘á»u được vá»— vá» yên á»§i. Lại cho là Ma Phúc Trưá»ng là kẻ bất trung, Ä‘em giam và o ngục.
Mùa đông, tháng 10, bà n định mệnh là m chÃnh sá»± tốt, bá» táºp tục xấu, gồm 18 Ä‘iá»u.
1- Những Ä‘á»n thỠđế vương Ä‘á»i trước và các thần, từ trước vẫn có tạo lệ, nay giao cho Lá»… bá»™ tra xét thá»±c thi hà nh.
2- Việc tế lá»… ở Ä‘á»n miếu Ä‘á»u giao cho các quan phá»§ huyện y lệ tuân hà nh, quan lại ở hai ty không được can dá»±.
3- Năm trước các sinh đồ không hợp cách và các sÄ© nhân bổ lÃnh, nếu đã vá» là m ruá»™ng, thì Ä‘á»u cho Ä‘i thi.
4- Phân biệt xá lại ngưá»i liêm khiết công bằng hay kẻ tham lam nhÅ©ng nhiá»…u để định thưởng phạt.
5- Phân biệt lại viên ngưá»i chăm chỉ được việc hay kẻ giảo hoạt quá»· quyệt để định thăng hay thải.
6- Các thứ tiá»n chuá»™c tá»™i và tiá»n phạt mà chưa thu được tiá»n tha miá»…n cả.
7- Tù nhân giam trong ngục, ngưá»i nà o đói khát thì được cấp nuôi thưá»ng xuyên.
[24b] 8- Các hình án nặng nhẹ Ä‘á»u giao cho Hình bá»™ xét lại.
9- Chá»n các con em nhà lương thiện là m xã trưởng để dạy bảo xã dân hiểu biết lá»… nghÄ©a.
10- Các chá»— bến đò, tuỳ theo nước nông hay sâu mà lấy tiá»n công chở đò, không được yêu sách quá đáng.
11- Những kẻ có tội trốn đi thì cho trấn thủ nã bắt.
12- VỠlệ sát việc kiện tụng thì cho quan xét lần trước chưa rõ sự việc, đợi quan xét sau soát ghi xuống dưới.
Còn 6 Ä‘iá»u nữa Ä‘á»u nhắc rõ việc xét kiện. Ban bổ ra thiên hạ, xa gần ai cÅ©ng vui mừng.
Lệ bình bổ thuế Ä‘inh ở bốn trấn đã định xong. Trước đây nước nhà má»›i bắt đầu khôi phục, thuế khoá vẫn theo như cÅ©, nên nặng nhẹ không Ä‘á»u. Má»›i rồi, Vương sai quan chia Ä‘i khắp nước, chiếu theo tà i sản cá»§a dân nhiá»u hay Ãt, ruá»™ng đất tốt hay xấu mà bình bổ ngạch thuế Ä‘inh theo mức độ khác nhau.
Äến đây đã là m xong [25a] liá»n ghi rõ lệnh lệ, ban cho quan và dân, má»—i bên giữ má»™t bản để theo đó là m bằng cứ, coi là quy chế thưá»ng xuyên lâu dà i.
Cấm quan khuyến nông và quan hà đê đòi tiá»n cá»§a dân. Bấy giá» ngưá»i giữ chức ấy không lo khám xét khuyên bảo, chỉ chăm đòi lá»… mừng cá»§a dân, nên nghiêm cấm.
Tháng 11, phong cháu Vương là Trịnh Duyên là m phó tướng Khiêm quáºn công.
Cho Tham chÃnh Lê Äắc Toà n tước tá», Tham đốc Thao quáºn công Phạm Thanh là đỠđốc, Thá»± vệ sá»± Khuông VÅ© hầu Phạm Lục là m tham đốc, vì Äắc Toà n khi được sai là m đốc thị Nghệ An đã trù tÃnh, Ä‘iá»u quân bắt được tên giặc Trương Phúc Lý, mà Thanh và Lục cÅ©ng tham gia việc sai Ä‘i nã bắt có công.
Lấy Nguyễn Danh Thực là m Binh bộ hữu thị lang.
Tháng 12 nhuáºn, cho Hồ SÄ© Dương tước hầu, bá»n Bùi Äình Viên, Äá»— Thiện ChÃnh tước nam, vì chá» mệnh [25b] đón tiếp sứ thần có công.
Có chỉ truyá»n vá» lệ soát kiện cuối năm. Hà ng năm, cứ đến tháng 10, Ngá»± sỠđà i sức cho ngá»± sá» các đạo chuyển cho các nha môn trong ngoà i, kê khai đủ các án kiện đã xét và chưa rõ sá»± do, ná»™p cho các quan xét lần sau, đợi soát xong thì theo thứ tá»± chuyển ná»™p lên Ngá»± sỠđà i. Ngá»± sỠđà i cÅ©ng kê khai các việc kiện tụng do bản nha môn đã xét và kê cả hồ sÆ¡ lần trước chuyển ná»™p lên, đợi chỉ xét định, để tiện việc thăng giáng.
Canh Tuất, [Cảnh Trị] năm thứ 8 [1670] , (Thanh Khang Hy năm thứ 9).
Mùa xuân, tháng 3, sao Hoả má»c và o cung độ sao Nam Äẩu.
Mặt trăng Ä‘i và o cung độ sao Nam Äẩu, sắc Ä‘á».
Sao Kim má»c và o cung độ sao Thái Vi.
Sai bá»n Tham chÃnh SÆ¡n Nam BÃch Giang tá» Lê Äắc Toà n2786 và Hình khoa đô cấp sá»± trung Trần Xuân Bảng mang tá» dụ và o dụ há» Nguyá»…n ở Thuáºn Quảng. Bấy giá» bá»n Äắc Toà n vâng mệnh và o tá»›i cá»a biển Nháºt Lệ châu Bố ChÃnh, [28a] sai hà nh nhân đưa giấy qua cá»a ải để thông báo. Lại trao đổi thư từ qua lại và i bốn lần, nhưng há» Nguyá»…n chống mệnh không cho và o cá»a ải. Bá»n Äắc Toà n lại trở vá» Kinh.
Mùa hạ, tháng 4, giáng Hiến sát xứ SÆ¡n Nam là Lê Trà Bình là m giám sát ngá»± sỠđạo Hải Dương, vì cứ đốc suất đắp đưá»ng đê tÃnh việc chưa được rõ rà ng, nên bị giáng chức.
Sai bá»n Lá»… bá»™ tả thị lang Nguyá»…n Quốc Khôi, Lại bá»™ hữu thị lang Äặng Công Chất và o hầu kinh Ä‘iện.
Tháng 5, trá»i không mưa, nhân dân nhiá»u ngưá»i mắc dịch bệnh. Vương thượng thà nh tâm tạ đảo cầu trá»i mưa.
Có chỉ truyá»n rằng ngưá»i được cấp ruá»™ng công chỉ được cấy trồng 10 mẫu ở quê mình, còn thì chiếu thu tiá»n thuế, không được cấy quá lạm.
Tháng 6, lấy ÄỠđốc Tấn quáºn công Trịnh Kỳ là m đô đốc thiêm sá»±, Tả hiệu Ä‘iểm Trinh Tưá»ng hầu Lê Thì Thá»±c là m tham đốc (Kỳ là con Äà o Quang Nhiêu, được ban há» Trịnh, [26b] Thì Thá»±c là con Lê Thì Hiển).
Giám Tham chÃnh SÆ¡n Tây VÅ© Kiêm là m Há»™ khoa cấp sá»± trung, vì kê khai việc đắp đưá»ng đê cháºm hạn.
Sai Thiếu uý Hà o quáºn công Lê Thì Hiến là m thống suất, Lại bá»™ hữu thị lang Nhuáºn Duệ hầu Hồ SÄ© Dương là m đốc thị Ä‘em quân Ä‘i dẹp miá»n Tuyên Quang. Khi ấy, ở Tuyên Quang, con Ma Phúc Trưá»ng là Huệ ÄÄ©nh Ma Phúc Lan và em là Sấn Thắng Ma Phúc Äiện tụ há»p bè lÅ© Ä‘i cướp bóc, dân miá»n đó rối
động. Vương sai Thì Hiến cùng vá»›i bá»n tham đốc Vịnh quáºn công Nguyá»…n Äức Triêm chia đưá»ng Ä‘i đánh, bắt được Phúc Lan Ä‘em chém, Phúc Äiện chạy và o ná»™i địa2787 . Bá»n Thì Hiến chiêu an dân châu đó rồi vá».
Mùa thu tháng 7, lấy Trần Hưng Há»c là m tham đốc Triá»u Nhuáºn hầu, Trần Hưng Nhượng là m thá»± vệ sá»± Triá»u Hiến hầu vì đã đốc suất [27a] hương binh đánh úp đảng giặc, sau lại theo quân đánh giặc, nên được xét có công giữ bá»n tiết nghÄ©a và được thăng.
Tặng Công bá»™ thượng thư Phái quáºn công Nguyá»…n Äạo An là m thiếu bảo, để nhá»› lại công chầu hầu giảng há»c khi Vương còn ở tiá»m để. (Äạo An ngưá»i Phú Diá»…n, huyện Từ Liêm).
Tháng 9, thi Hương sĩ nhân các xứ.
Có chỉ truyá»n vá» lệ phân bổ cung đốn cho trưá»ng thi Hương. Huyện nà o có xã dân nà o đáng được trừ, thì cho hai ty chiếu theo các huyện trong xứ mình san bổ cùng chịu để vệc lá»±c dịch được quân bình.
Mùa đông, tháng 11, thi Há»™i các cống sÄ© trong nước. Lấy đỗ bá»n Trần Thế Vinh 31 ngưá»i.
Có chỉ truyá»n cấm thông đồng vá»›i ngưá»i nước ngoà i bán trá»™m súng.
Äịnh lệnh thưởng cho ngưá»i cáo giác hay bắt kẻ cướp. Từ nay vá» sau, nếu ai bắt được kẻ cướp hoặc dò được bá»n trá»™m cướp giết ngưá»i, án nặng thì thưởng cho quan trước, án nhẹ [27b] thì thưởng cho tiá»n bạc, hoặc miá»…n trừ việc quan. Kẻ nà o chứa giấu cho chúng ở thì khép và o tá»™i trá»™m cướp mà trị tá»™i; nếu phạm nhân Ä‘ang trốn tránh, kẻ nà o biết mà nuôi chứa thì bị xá» theo pháp luáºt.
Tháng 12, lấy thá»± vệ sá»± Thư Thái hầu Nguyá»…n SÄ© Kiện là m tham đốc, Công khoa đô cấp sá»± trung Lê Công Triá»u là m Lá»… khoa đô cấp sá»± trung, vì cá»› vâng mệnh sai Ä‘i là m việc khai lệ được dân bảo cá».
Tân Hợi, [Cảnh Trị] năm thứ 9 [1671] , (Thanh Khang Hy năm thứ 10). Mùa xuân, tháng giêng, thi Äiện. Cho Lưu Danh Công đỗ tiến sÄ© cáºp đệ đệ nhất danh, Thiá»u SÄ© Lâm đỗ tiến sÄ© cáºp đệ đệ tam danh, Lê Hữu Danh và VÅ© Äình Lâm đỗ tiến sÄ© xuất thân, bá»n Lê Hùng Xứng 27 ngưá»i Ä‘á»u đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 2, sai quan Ä‘i duyệt tuyển binh lÃnh trong bốn trấn, bổ và o đội ngÅ©, thưá»ng xuyên [28a] táºp luyện để đợi sang năm đại cá» binh.
Mùa hạ, tháng 4, Binh bá»™ thượng thư DÄ©nh quáºn công Nguyá»…n Äá»… vá» trà sÄ©, gia tăng thiếu bảo. Khi ấy DÄ©nh đã 78 tuổi.
Mùa thu, tháng 7, sai triá»u thần tiến cá» ngưá»i mình biết. Những ngưá»i có há»c vấn, đức hạnh, thuáºt cai trị, có thể là m được chức thú lệnh thì cho quan nhị phẩm tiến cá» bốn ngưá»i, quan tam phẩm đến ngÅ© phẩm tiến cá» 3 ngưá»i, quan từ lục phẩm đến bát phẩm tiến cá» 2 ngưá»i, kể tên từng ngưá»i dâng lên, giao lại cho Lại bá»™ thuyên bổ nháºm chức. Ai tiến cá» ngưá»i giá»i thì được xét khen thưởng, nếu thấy ngưá»i nà o không xứng vá»›i lá»i mình tiến cá», báºy bạ tham ô thì cho trình bầy trước, khá»i phải tá»™i lây, nếu che giấu không tâu trình lên thì tá»™i cÅ©ng như kẻ đó.
Tháng 8, ngà y mồng 1 Ká»· Dáºu, có nháºt thá»±c.
Bình Tây thân vương nhà Thanh vâng chỉ uá»· cho Trấn tiêu du kÃnh phá»§ Khai Hoá là há» Tà o và tri phá»§ là há» Lưu giải kẻ có tá»™i chạy trốn là Ma Phúc Äiện [28b] và vợ con cá»§a nó đến chá»— giáp biên giá»›i. Bèn sai quan nháºn Ä‘em vá», Ä‘á»u Ä‘em giết vá»›i Ma Phúc Trưá»ng.
Tháng 9, sai bá»n Binh bá»™ tả thị lang Lê SÄ© Triệt và lại bá»™ Hữu thị lang Äặng Công Chất khảo xét các nha môn trong ngoà i. Bấy giá» Äồng Tồn Trách má»™t mình là m đô ngá»± sá» khám xét kiện tụng có nhiá»u án để quá kỳ hạn vì thế bị bà i chức.
Mùa đông, tháng 10, ngà y 15, vua băng. Các quan dâng tôn hiệu là Khoát Äạt Duệ Thông Cương Nghị Trung ChÃnh Ôn Nhu Hoà Lạc Khâm Minh Văn Tứ Doãn Cung Khắc Nhượng Mục Hoà ng Äế, miếu hiệu là Huyá»n Tông.
Tháng 11, ngà y 13 rước linh cữu Huyá»n Tông Mục Hoà ng Äế vá» chôn ở lăng Quả Thịnh, láºp Ä‘iện Cà n Long để thá» theo vá» quê hương cá»§a hoà ng thái háºu.
Trước đây, khi Thần Tông băng, hoà ng thứ tá» Duy Cố má»›i lên 2 tuổi, Vương và chÃnh phi Trịnh Thị [29a] Ngá»c Lung nuôi ở trong phá»§, chăm sóc dạy dá»— nên ngưá»i. Äến đây, Huyá»n Tông băng, không có con nối, Vương bèn xuống chỉ dụ cho Tiết chế phá»§ và các đại thần văn võ trăm quan rằng:
"Ta nghe: Thiên hạ là thiên hạ cá»§a Thánh tổ Thần tông hoà ng triá»u. Trước đây gặp váºn nước ná»a chừng suy đốn, đến ná»—i kẻ gian thần há» Mạc tiếm ngôi. Khi ấy, tổ tiên ta dấy nghÄ©a quân, suy tôn giúp đỡ liệt thánh hoà ng đế diệt trừ há» Mạc, thu phục kinh thà nh, mở mang bá» cõi, thế nước vững yên, thông hiếu nước phương Bắc, được tấn phong tước vương. Nay ta kế thừa công đức cá»§a tổ tông để lại, giữ việc ký tác cá»§a xã tắc sinh dân, dốc tiết trung trinh, tá» lòng trinh bạch, nối sá»a nghiệp trước, giữ yên hoà ng gia. Khi Thần Tông Uyên Hoà ng Äế còn trị vì thì cùng nhau cung kÃnh, sá»a sang chÃnh sá»±, khuya sá»›m lo toan, để gây dá»±ng thái bình [29b]. Äến khi Thần Tông Uyên Hoà ng Äế băng hà thì mưu tÃnh cho qua buổi truân chuyên nguy hiểm, giúp ráºp tả hữu, để giữ nước cho khá»i cÆ¡n hoạn nạn gian nan, tôn láºp Äại Hà nh Hoà ng Äế2788 khi còn Ãt tuổi lên ngôi, hun đúc thánh đức, luyện rèn há»c thuáºt, thanh danh xa khắp phương ngoà i. TÃn nghÄ©a vừa lòng thượng quốc, ân sá»§ng được phong tước vương, vinh dá»± ban ấn và ng, ở ngôi được gần 10 năm, thá»i tiết hoà thuáºn, liá»n năm được mùa, dân mạnh cá»§a giầu, hiệu lệnh Ä‘iển chương rõ rà ng đầy đủ.
HÆ¡n nữa, bên trong bốn biển bình yên, bên ngoà i các man sợ phục. Äất Ä‘ai rá»™ng, nhân dân đông, so vá»›i thá»i trước thá»±c là khác hẳn. NgỠđâu ngà y 15 tháng 10 năm nay, Äại Hà nh Hoà ng Äế chầu trá»i, mà chưa có con nối. Ta nghÄ©: "Ngôi báu cá»±c kỳ quan trá»ng, chỉ có con cá»§a Tiên quân có hiá»n đức má»›i đương nổi mà thôi. Nay hoà ng đế Lê Duy Cối, là [30a] thứ cá»§a tiên đế Thần Tông Uyên Hoà ng Äế, khi tiên đế mất, má»›i lên 2 tuổi. Ta vâng lá»i ký thác, chăm nom nuôi dưỡng trong phá»§, giúp đỡ dáºy bảo, nghe lá»i ngay, theo đạo chÃnh, hà ng ngà y cho nghe cho là m việc nước. Nay 11 tuổi, tuổi đã lá»›n, đức đã thà nh, sá»›m nổi tiếng hiá»n tà i hiếu thảo, có thể nối được nghiệp lá»›n, nên tôn láºp lên ngôi hoà ng đế để thoả lòng trông đợi cá»§a thần dân trong nước. Tiết chế phá»§ và các quan đại thần văn võ nên thể theo chà ý cá»§a ta, đồng lòng giúp đỡ, khuya sá»›m kÃnh chăm, má»—i ngưá»i hãy là m hết chức pháºn, để hoà n thà nh công nghiệp trị bình, để hướng tá»›i phúc lá»›n dà i lâu, để giữ vững nghiệp đế, nghiệp vương mãi mãi".
Tháng ấy, ngà y 19 BÃnh Dần, Vương thân Ä‘em Tiết chế phá»§ và các quan đại thần văn võ, tôn láºp hoà ng đệ Duy Cối lên ngôi hoà ng đế, [30b] lấy năm sau là m Dương Äức năm thứ 1. Äại xá. Tôn chÃnh phi cá»§a Vương là Trịnh Thị Ngá»c Lung là m Quốc thái mẫu.
[30b] Gia Tông Mỹ Hoà ng Äế
Tên húy là Duy Cối, con thứ cá»§a Thần Tông. Khi xưa, Thần Tông băng, vua má»›i 2 tuổi, Vương sai chÃnh phi Trịnh Thị Ngá»c Lung nuôi ở trong cung. Huyá»n Tông băng, không có con nối, bèn lên ngôi báu. Ở ngôi 4 năm thì băng, thá» 15 tuổi, chôn ở lăng Phúc An. Vua tướng mạo anh vÄ©, tÃnh thá»i khoan hoà , có đức độ cá»§a ngưá»i là m vua, tiếc rằng ở ngôi không lâu, chưa thấy sá»± nghiệp gì.
Nhâm Tý, [Cảnh Trị] năm thứ 1 [1672] , (Thanh Khang Hy năm thứ 11). Mùa xuân, tháng giêng, vẫn cấp ruá»™ng tế cho công thần khai quốc Lê Lai, để lại cho con cháu giữ, Ä‘á»i Ä‘á»i thá» cúng2789 .
Tháng 3, lấy Dương Hạo là m Ngá»± sỠđà i đô ngá»± sá», Nguyá»…n Tông Lá»… là m mệnh triá»u đình đã lâu, hiểm trở không chịu thuần phục, bèn tế cáo trá»i đất, thần kỳ, kể tá»™i tiến đánh.
Sai Phó đô tướng Thái phó Lý quáºn công Trịnh Äống là m thống lÄ©nh, Ä‘i trước đến đóng ở Nghệ An, hiệp đồng vá»›i thống suất thiếu uý ÄÆ°Æ¡ng quáºn công Äà o Quang Nhiêu trù tÃnh bố trà để khống chế nÆ¡i biên giá»›i!2790 . Lấy Phạm Chất là m Äại lý tá»± khanh.
Tháng 5, trấn thá»§ xứ Nghệ An, kiêm trấn châu Bố ChÃnh, Thống suất quan Tả khuông quân dinh phó tướng Thiếu uý ÄÆ°Æ¡ng quáºn công Äà o Quang Nhiêu chết. Quang Nhiêu theo hầu Vương lâu ngà y, từ khi còn ở tiá»m để, nhiá»u lần đánh giặc, yên trong dẹp ngoà i, có nhiá»u công lao. Ở trấn được 18 năm, mệnh lệnh được thi hà nh, lệnh cấm được thá»±c hiện, trá»™m cướp im hÆ¡i, cõi biên thuỳ yên lặng, thá» 71 tuổi, chết ở trấn, tặng thái tể, ban thuỵ hiệu là Thuần Cẩn Bao [31b] phong là m phúc thần, láºp Ä‘á»n thá». (Quang Nhiêu ngưá»i xã Tuyá»n Cam, huyện Thanh Oai).
Tháng 6, Vương thân phò hoà ng thượng ngá»± giá Ä‘i đánh, uá»· cho Tiết chế thái uý Nghi quốc công Trịnh Căn nắm cả đại binh tiến thẳng đến đất Quảng Nam, Thuáºn Hoá. Khi ấy, ngá»± giá Ä‘i đánh phương nam, Khoan quáºn công VÅ© Công Tuấn ở Kinh sư trốn vá» Tuyên Quang đánh cướp dân châu đó. Lưu thá»§ kinh thà nh là Thiếu phó Äiện quáºn công Trịnh á»c sai quân Ä‘uổi theo giết chết, bắt hết bè lÅ© rồi vá»2791 .
Phó tướng Thiếu uý Mỹ quáºn công Trịnh Hoà n chết, tặng thái bảo.
Công bá»™ thượng thư Thiếu bảo Cẩm quáºn công trà sÄ© Nguyá»…n Háºu Quyến chết, thá» 95 tuổi, gia tặng Há»™ bá»™ thượng thư, ban thuỵ hiệu là Văn Äẩu. (Háºu Quyến ngưá»i xã Lạc SÆ¡n, huyện Chà Linh).
Mùa thu, tháng 8 nhuáºn, đại quân tiến đến châu Bố ChÃnh. Sai các tướng chia đưá»ng tiến đánh. Tiết chế Thái uý Nghi quốc công [32a] Trịnh Căn thân Ä‘em đại binh qua sông, ban hiểu dụ cho nhân dân hai xứ Thuáºn Hoá và Quảng Nam rằng:
"Äánh kẻ có tá»™i để cứu dân là nghÄ©a dấy binh cá»§a báºc vương giả. Nhân dân hai xứ các ngươi vốn là nhân dân ở đất Thánh tổ Thần tông hoà ng triá»u, không phải do há» Nguyá»…n khai thác mà có. NhỠđược Tiên thánh vương ta2792 nghÄ© tá»›i tình thân há» ngoại, tâu vá»›i Tiên hoà ng đế chuẩn cho Äoan quốc công trấn thá»§ hai xứ nà y, cung ná»™p cống thuế để chi dùng và o việc nước. Äoan quốc công đã thá» vá»›i trá»i đất, hứa trước sau trá»n tiết là m tôi. Lúc ấy Tiên thánh vương Ä‘ang dốc chà khôi phục hoà ng gia, tiá»…u trừ giặc Mạc, Äoan quốc công ở tại trấn ngoà i, không có má»™t chút công lao khó nhá»c gì. Äến khi thiên hạ đã dẹp yên, má»›i vá» Kinh lạy mừng. Tiên thánh vương lượng cả bao dung, không kể đến có công hay không, chỉ vì tình nghÄ©a thân thÃch, vẫn tâu cho thăng [32b] chức tước, hưởng bổng lá»™c ưu háºu, địa vị đứng đầu các đình thần. Không ngá» trái vá»›i lá»i thỠước, ngầm mưu phản trắc, và năm Canh Tý [1600], dụ dá»— bá»n gian thần là m loạn2793 rồi tá»± tiện trốn vá» [Thuáºn Hoá]. Äã lá»—i đạo là m tôi, đáng trị theo phép nước. Nhưng Tiên thánh vương vẫn thương xót bao dung, khoan tha tá»™i lá»—i ấy. Thế mà khi triá»u đình sai quan Ä‘em sắc thư dụ bảo sá»± tình, lại đốt phá sứ quán, mưu cướp sắc thư, là m nhục sứ thần. Tâm địa chống đối đã manh nha từ ấy. Từ đó vá» sau, quen thói cà n báºy, không cần phải kể ra nữa. Năm trước sai quan mang dụ và o bảo nghÄ©a lá»›n vua tôi, vạch cho đôi đưá»ng hoạ phúc, muốn cho nó đổi lòng quy thuáºn, để nhân dân các ngưá»i tránh khá»i nạn can qua, cùng hưởng phúc thái bình. Nà o ngá» giống ác kia không biết tỉnh ngá»™, lại nói năng há»—n xược, ngăn giữ ngưá»i hà nh nhân vâng mệnh không cho Ä‘i. Cái tá»™i bạo nghịch bất kÃnh [33a] thá»±c không gì to bằng. Ôi, đất là đất cá»§a vua, dân là dân cá»§a vua, kẻ kia liá»u chiếm cứ chá»— đất nà y, không biết danh hiệu gì, mà đà o hà o sâu luỹ cao để chống mệnh, vét sưu cao thuế nặng để hại
dân? Bắt các ngươi phải cầm giáo, cầm gươm, có gì là ban liên chức tráºt2794 , để các ngưá»i bá» há»c thư lá»…, còn gì là khoa mục công danh? Xét những việc là m, vừa cáºy hiểm là m phản, vừa chống cá»± triá»u đình, lại tà n hại phương dân. Tá»™i ác kia như thế, có thể bá» mà không há»i đến ư? Dân bị Ä‘iêu đứng như thế có thể Ä‘iá»m nhiên không cứu vá»›t ư? Việc bởi không thá» dừng, quân đáng Ä‘em đến đánh.
Nay ta kÃnh vâng lệnh cá»§a Äại nguyên soái chưởng quốc chÃnh Thượng sư thái phụ đức công nhân uy ninh thánh Tây Vương, dá»±c phù hoà ng thượng ngá»± giá thân chinh, chuyên uá»· cho ta nắm cả đại binh, chỉ huy các [33b] tướng chia đưá»ng tiến đánh, hẹn phải thắng lợi trá»n vẹn, giết hết bá»n phản nghịch má»›i thôi. Bá»n dân hai xứ các ngươi, nếu biết chá»— tối quay vá» nÆ¡i sáng, theo Ä‘iá»u nhân tránh kẻ bạo tà n, hoặc quay ngược giáo mà đầu hà ng, hoặc tá»›i cá»a quân mà thú tá»™i, thì kẻ danh mục sẽ được tha tá»™i thưởng công, bá»n tiểu dân sẽ được bá»›t nhẹ phú dịch. Còn như dân chúng xứ khác sợ tá»™i trốn Ä‘i, bị giặc dụ dá»—, nương náu ở đây, nếu thấy đại binh tiến đến mà tá»›i quy thuáºn trước cÅ©ng được tha tá»™i bổ dùng. Nếu mê muá»™i không tỉnh ngá»™, thì khi lá»a thiêu núi Côn Cương, ngá»c hay đá Ä‘á»u cháy cả. Äến lúc ấy, bá»n các ngươi sẽ chạy Ä‘i đà ng nà o? Váºy có lá»i dụ".
Mùa đông, tháng 11, Thống suất Lê Thì Hiến đốc quan quân bản đạo tiến thẳng đến luỹ ngoà i cá»§a giặc, sai thuá»™c hạ Thiêm Chưởng hầu Lương Äăng Quang, Trinh Tưá»ng hầu VÅ© Tuấn Tà i nhân đêm đánh chiếm lÅ© giặc [34a] ở xứ Äa Láºn, đốt phá trại giặc, chém được đầu giặc, thu được cá» xà khà giá»›i cá»§a giặc Ä‘em đến cá»a quân dâng ná»™p.
Lấy Lương Äăng Quang là m tham đốc, VÅ© Tuấn là m đỠđốc để thưởng công xông lên trước phá giặc.
Phó tướng đô đốc đồng tri Vệ quáºn công Trịnh Bệ chết, tặng thiếu bảo.
Tháng 12, Vương thấy đất Thuáºn Quảng ẩm thấp, lại gặp giữa đưá»ng đông giá rét, quân lÃnh khó lòng ở lại lâu ngà y được, bèn tâu cho vua biết rồi Ä‘em quân vá». Ngưá»i cá»§a giặc bắt được, từ trai gái già trẻ Ä‘á»u cấp cho tiá»n gạo tha vá».
Sai phó tướng thái uý Hà o quáºn công Lê Thì Hiến trấn giữ xứ Nghệ An, kiêm trấn châu Bố ChÃnh, Bồi tụng Binh bá»™ tả thị lang Quế Hải hầu Lê SÄ© Triệt là m đốc thị, Bồi tung Binh bá»™ hữu thị lang Hải SÆ¡n nam Nguyá»…n Danh Thá»±c là m phó đô đốc thị, [34b] khống chế biên thuỳ, giữ yên dân má»™t phương.
Truy tặng chức tước và điá»n lá»™c cho các tướng sÄ© Nam chÃnh chết tráºn theo thứ báºc khác nhau.
Quý Sá»u, [Dương Äức] năm thứ 2 [1673] , (Thanh Khang Hy năm thứ 12). Mùa xuân, tháng giêng, xa giá vỠđến Kinh sư.
Sai bá»n Nguyá»…n Äình ChÃnh, Bùi Äình Viên, Lê Công Triá»u lên cá»a quan đợi mệnh.
Tháng 3, sai chánh sứ Nguyá»…n Máºu Tà i và Hồ SÄ© Dương, phó sứ là bá»n Äà o Công ChÃnh, VÅ© Công Äạo, VÅ© Duy Hà i chia thà nh hai sứ bá»™ sang tuế cống nhà Thanh, nhân thể báo tang.
Cho Tham đốc Giao Toà n hầu Äà o Äăng Dung tước quáºn công.
Lấy Phan Kiêm Toà n là m Lại bá»™ tả thị lang. Nguyá»…n Quốc Khôi là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, Phạm Chất là m phó đô ngá»± sá», Thân Toà n là m Lại bá»™ hữu thị lang, VÅ© Lương là m Hình bá»™ hữu thị lang. Bùi Äình Viên là m Công bá»™ hữu thị lang.
Lấy Äồng Tồn Trạch là m Binh bá»™ hữu thị lang. Trước đó, Tồn Trạch giữ Ngá»± sỠđà i, xét kiện để cháºm quá hạn, bị bãi chức, đến đây lại dùng.
Mùa thu, tháng 7, khởi phục Tham tụng Lại bá»™ thượng thư kiêm Äông các đại há»c sÄ© quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh Thái bảo Yên quáºn công trà sÄ© Phạm Công Trứ và o triá»u giữ việc sáu bá»™, tham tán cÆ¡ vụ.
Hạ lệnh cho các quan văn và o Nội các của Vương phủ để nghị bà n việc nước. Việc chầu hầu ở Nội các bắt đầu từ đấy.
Tháng 9, Äà o Quang Huy có tá»™i bị giết. Quang Huy là con Quang Nhiêu, nhá» công ấm cá»§a cha, được phong chức tước quyá»n lá»™c, lấy quáºn chúa. Nhưng Huy kiêu lá»™ng rông cà n, là m nhiá»u việc bá»™i nghịch vô đạo, lại ngầm là m [35b] nhà ở chá»— đất cấm. Có ngưá»i tố cáo, việc bị phát giác, giao cho đình thần xét há»i, biết được hết tình trạng, khép và o tá»™i bêu đầu để giữ đúng pháp luáºt. Vương nghÄ© đến cha hắn có nhiá»u công lao vá»›i nước, giảm tá»™i cho thắt cổ chết và giết bá»n đồng đảng là Kiêm Lá»™c hầu Trịnh Khuê.
Thi Hương nhân các xứ.
Bấy giá» tham chÃnh xứ Thanh Hoa VÅ© Cầu Hối nháºn nhiá»u tiá»n bạc, gá»i gắm há»c trò là m kỳ đệ tứ. Phá»§ doãn Phùng Thiên Ngô Sách dụ là m việc trong trưá»ng thi đã mang giấu sách vở và o trưá»ng. Ngầm sai gia nhân là m thay quyển thi đưa lẫn và o chấm lấy đỗ, xoay lấy tiá»n cá»§a. Việc phát giác, cả hai Ä‘á»u bị tá»™i đồ. Tham chÃnh xứ SÆ¡n Tây Lê Chà Äạo lén chấm bà i sai cho há»c trò, lại ở trong trưá»ng Ä‘em hai quyển không đỗ ghi là đỗ và gá»i gắm nhiá»u sÄ© nhân là m kỳ đệ sứ, bị xá» bãi chức. Há»c quan phá»§ huyện nà o khai các sÄ© nhân [36a] đúng thì được khen thưởng, khai không đúng thì phải giáng phạt, tuỳ theo mức độ khác nhau.
Mùa đông, tháng 11, thi Há»™i các cống sÄ© trong nước. Lấy đỗ bá»n Nguyá»…n Công Vá»ng 5 ngưá»i. Äến khi thi Äiện, cho bá»n Bùi Quang Váºn Ä‘á»u đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 12, thi SÄ© vá»ng trong nước. Lấy bá»n Nguyá»…n Hà nh 30 ngưá»i bổ nhiệm các chức trong ngoà i.
Bãi chức tước cá»§a bá»n tham tụng tể tướng Hình bá»™ thượng thư Phương Quế hầu Lê Hiệu và Äông các hiệu thư Mai Lâm tá» Trương Luáºn Äạo. Giáng Lại bá»™ hữu thị lang Thuỵ quáºn công Phan Kiêm Toà n là m Thái thưá»ng tá»± khanh, tước hầu, Binh bá»™ hữu thị lang Quế Hải hầu Lê SÄ© Triệt là m Hiến sát sứ xứ Lạng SÆ¡n, tước bá, vì bá»n há» tá»± tiện cho sắc chỉ và cấp bằng phê cho lại Ä‘iển các nha môn là m việc có chá»— thêm bá»›t.
Lấy Nguyễn Quốc [36b] Khôi là m Lại bổ tả thị lang, Nguyễn Viết Thứ là m Lại khoa đô cấp sự trung.
Tham tụng tể tướng Binh bá»™ thượng thư Xuyên quáºn công Trần Äăng Tuyển chết. Äăng Tuyển là ngưá»i trầm nghị đứng đắn, há»c thức sâu rá»™ng, trong cuá»™c Nam chinh bà n giúp việc quân, có công trù hoạch. Äến đây chết, tặng Há»™ bá»™ thượng thư, thiếu bảo, ban thuỵ hiệu là Nhã Lượng (Äăng Tuyển ngưá»i xã Hoà ng Mai, huyện Yên DÅ©ng).
Bồi tụng Binh bá»™ thượng thư Thiếu bảo DÄ©nh quáºn công trà sÄ© Nguyá»…n Äá»… chết, tặng Há»™ bá»™ thượng thư, thiếu phó, ban thuỵ hiệu là Huệ Ngu (Äá»… ngưá»i Hoà Trưá»ng huyện Ngá»c SÆ¡n).
Giáp Dần, [Dương Äức] năm thứ 3 [1674] , (Từ tháng 10 trở Ä‘i đổi là Äức Nguyên năm thứ 1; Thanh Khang Hy năm thứ 13). Mùa xuân, tháng 2, có lệnh chỉ răn dạy các chức ty, đại lược nói: Chức vụ cá»§a tể tướng là ở chá»— tiến cá» ngưá»i hiá»n, gạt bá» kẻ xấu, phải tuỳ tà i mà trao quan chức, xét đức mà định tước vị, để các khanh đại phu từng ngưá»i Ä‘á»u được xưng chức, không [37a] được lấy lòng riêng tư mà tá»± chuyên. Chức vụ cá»§a Lại bá»™ là ở chá»— cân nhắc nhân váºt, phải xét lá»i nói và việc là m, phải xem tà i năng và kiến thức, ngưá»i nà o đáng là m quan Kinh thì cho là m quan Kinh, là m được thú lệnh thì bổ là m thú lệnh, không được theo ý riêng mà lấy ngưá»i ná» bá» ngưá»i kia. Quan xét lại án cá»§a Hình bá»™, nếu thấy án nặng thì giao xuống bà n lại, phải công đồng thẩm xét, cốt rõ được thá»±c tình là gốc, không được để cháºm trá»… quá hạn. Ngá»± sá» là chức tai mắt cá»§a triá»u đình cốt để chấn chỉnh ká»· cương và giữ nghiêm phong thái. Há»… chức tể tướng có lá»—i, tướng thần có sai, các quan trái phép, thá»i chÃnh thiếu sót, Ä‘á»u cho phép hặc tôi tâu bà y. Äá» hình giám sát ngá»± sá» thì chuyên giữ các việc can bà n, thẩm xét, xá» Ä‘oán, cá»§ hặc, xét ghi, soi soát. Giám sát ngá»± sá» thì giữ việc đà n hặc. Nếu thấy thá»i chÃnh có thiếu sót, các quan có lá»—i lầm thì phải trình bà y hặc tá»™i. Lại khoa thì [37b] có trách nhiệm biện bác lại. Nếu thấy Hình bá»™ thẩm xét không công bằng cÅ©ng bác Ä‘i và gá»i trả vá». Chức đỠlÄ©nh giữ việc sá»a chữa cầu cống đưá»ng sá, khai ngòi tháo nước, cứu hoả phòng gian ở trong Kinh kỳ. Phá»§ doãn là quan đà n hặc, trấn áp, nếu thấy các nhà thế gia
quyá»n quý, các viên nhân bất đẳng, kiêu túng du đãng, không theo pháp chế, thì cho được chá»§ hặc trừng trị. Chức trấn thá»§, lưu thá»§ thì chuyên nã bắt, đà n áp bá»n trá»™m cướp, phòng ngừa kẻ gian phi, phải giữ yên dân trong hạt, không được tá»± tiện đặt ra chức danh phi pháp để nhiá»…u hạt dân. Chức chưởng cá»§a Hiến ty là nếu thấy trong xứ có tai biến khác thưá»ng lÅ© lụt hạn hán thì phải tâu bà y hết thảy; thừa ty phá»§, huyện ngang ngược phi pháp, trấn thá»§, lưu thá»§ không cấm gian phi, Ä‘á»u cho phép tâu bà y, đà n hặc; lại phải tuần hà nh trong hạt, dò há»i [38a] ná»—i Ä‘au khổ [cá»§a dân], tra xét các vụ kiện nhà quyá»n thế ức hiếp, bắt ngưá»i. Thừa ty thì đảm nhiệm kỳ thác quan trá»ng ở địa phương, như thấy quan ty sở thuá»™c, ngưá»i nà o chÃnh tri công bằng, thì nên bảo cá» lên, ngưá»i nà o là m không đúng phép thì xét tâu lên. Quáºn thú là thầy, là tướng cá»§a dân, như thấy huyện quan trong sở thuá»™c, ngưá»i nà o có thà nh tÃch cai trị xứng vá»›i chức vụ thì bảo cá» lên, ngưá»i nà o không xứng chức thì xét hặc lên. Huyện lệnh là quan thân cáºn vá»›i dân, phải để lòng chăm sóc dân, khuyên bảo dân là m ruá»™ng trồng dâu, là m Ä‘iá»u lợi, trừ việc hại, lưu ý dạy bảo dân để thà nh tục nhân ái nhưá»ng nhịn, bá» thói gian phi kiện cáo. Những ngưá»i vợ tiết nghÄ©a, con hiếu thảo cÅ©ng nên chuyển đạt lên để nêu khen cho phong tục thuần háºu. Các quan nha môn trong ngoà i há»… thấy lại Ä‘iển ở bản nha, ngưá»i nà o công tâm giữ phép, liêm khiết, siêng năng, thạo việc, là m việc lâu năm không có tá»™i lá»—i gì thì bảo cá» lên, kẻ nà o báºy bạ tham nhÅ©ng, chỉ lo xoay tiá»n, lưá»i biếng bá» việc, có tá»™i lá»—i thì [38b] láºp tức hặc tá»™i Ä‘uổi Ä‘i.
Tháng 3, lấy cháu Ä‘Ãch cá»§a Vương là phó tướng Trịnh VÄ©nh là m tả đô đốc.
Mùa hạ, tháng 5, ngà y mồng 9, Bồi tụng Lại bá»™ hữu thị lang Liên Trì tá» Nguyá»…n Quốc Khôi chết. Quốc Khôi là ngưá»i khảng khái dám nói. Tin cáo phó đến, Vương thượng thương tiếc lắm, tặng Binh bá»™ thượng thư Trì quáºn công, ban thuỵ hiệu là Cương Trung. (Quốc Khôi ngưá»i xã Nguyệt Ãng, huyện Thanh Trì).
Lấy Lê Hiệu là m Binh bá»™ hữu thị lang. Phan Kiêm Toà n là m Hình bá»™ hữu thị lang. Lê SÄ© Triệt là m Công bá»™ hữu thị lang. Trước đó, bá»n Hiệu vì can việc phải giáng bãi. Äến đây được dùng.
Tháng 6, ngà y mồng 6, sao Thái Bạch má»c ban ngà y, chá»i ánh sáng.
Tháng 6, ngà y mồng 6, sao Thái Bạch má»c ban ngà y, chói ánh sáng vá»›i mặt trá»i.
Cho Thạc Trung hầu Lê Thì Hải tước quáºn công.
Mùa thu, tháng 7, ngà y 18, vua cho là Vương thế tá» thiết chế Thái uý Nghi quốc công Trịnh Căn công lao nhiá»u, uy vá»ng lá»›n, [39a] tấn phong là m Nguyên soái Ä‘iển quốc chÃnh Äịnh Nam Vương.
Lá»i kim sách viết: "Trá»i sinh tà i thánh hiá»n, để vững ná»n thịnh trị, vua đãi lá»… tôn quý, để rạng ngá»i công to. Äã chá»n ngà y tháng tốt là nh, ban xuống sách và ng rá»±c rỡ. Äặc tiến khai phá»§ khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chư dinh kiêm tổng chÃnh binh Thái uý Nghi quốc công Trịnh Căn anh hùng nhất nước, khà độ hÆ¡n ngưá»i. Tiên quân xưa khôi phục cõi bá», nhá» nhiá»u ở sức tiá»n vương xoay chuyển váºn truân chuyên thà nh hanh thái; đến trẫm nay nối chịu mệnh lá»›n, Ä‘á»u dá»±a ở công sư phụ gây dá»±ng nuôi dưỡng tá» thuở ấu thÆ¡. Giữ nước nhà được bá»n vững cÆ¡ đồ, truyá»n con cháu có mưu xa yên ổn. Chăm lo vương tá»±, giúp đỡ hoà ng gia. Äi đánh dẹp thì phÃa Nam diệt trừ giống Nguyá»…n, phÃa Bắc quét tan lÅ© Mạc, công ngất cao vÅ© trụ; nắm chÃnh quyá»n thì trong nước Ä‘á»u được lặng yên, ngưá»i xa Ä‘á»u phải thuần phục [39b], đức rá»±c sáng đất trá»i. Uy vá»ng thá»±c thoả lòng bốn biển, vị thứ phải đứng đầu trăm quan. Váºy đặc sai đặc tiến kiêm tá» Vinh lá»™c đại phu tham tụng Lại bá»™ thượng thư kiêm Äông các đại há»c sÄ© quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh chưởng Lục bá»™ sá»± Thái bảo Yên quáºn công Phạm Công Trứ mang sách và ng ấn ngá»c tấn phong là m Nguyên soái Ä‘iển quốc chÃnh Äịnh Nam Vương, vinh ban ngá»c báu, mở rá»™ng ấp phong. Mong rằng nháºn mệnh má»›i, hưởng phúc là nh, giữ đạo thưá»ng, kÃnh chức vị. Là m chÃnh sá»± theo Ä‘iển chương pháp đô, kÃnh giữ phép xưa, có đức lá»›n được vị lá»™c thá» danh, còn nhiá»u sá»§ng mệnh. Giúp nhà vua lâu dà i mãi mãi, giữ nghiệp chúa bá»n vững vô cùng. Vương hãy kÃnh theo".
Có chỉ quy định: Từ nay vá» sau, Vương phá»§ ban ra mệnh lệnh gì thì gá»i là "lệnh dụ"; thần dân dâng khải thì nói là "cẩn khải văn"; phá»§ phó vương ban ra lệnh gì thì [40a] gá»i là "lệnh chỉ", ai dâng khải lên thì nói là "cẩn khải".
Tháng 8, Vương dụ Äịnh Nam Vương rằng:
"Báºc vương giả sáng nghiệp, truyá»n dòng, tất mưu hay để lại; pháºn Ä‘Ãch trưởng nối chÃ, giữ nếp, phải theo phép tốt là nh. Nay ta thừa kế nghiệp cÅ© cá»§a nhà , nắm giữ quyá»n lá»›n cá»§a nước, sá»a nghiệp vương nối cÆ¡ đồ tÃch luỹ cá»§a tiên vương; dóng dả công lá»›n trị bình, kế hay dẹp yên thiên hạ, giúp nhà vua giữ đại thống nối truyá»n cá»§a liệt thánh. Bá» cõi yên lặng, nhà nước vững bá»n. Giữ nghiệp lá»›n vững như Thái SÆ¡n, giúp con nối có mưu xa rá»™ng. Và o năm Canh Tý, ngưá»i đã được gia phong, mở phá»§ ly, uá»· cho thâu tóm chÃnh quyá»n. Xét ra, biết trung ái vá»›i quần thần, biết há»c táºp má»i công việc. Coi giữ các việc thì lệnh nghiêm giảm, trong ngoà i Ä‘á»u vui theo; đánh dẹp bốn phÆ¡ng thì oai lẫy lừng, phiên hầu phải quy phục. Có nhiá»u công lao vá»›i xã tắc, đáng giữ trách nhiệm coi sinh dân. Ta đã tâu lên hoà ng thượng biết, vâng theo [40b] sắc chỉ. Tấn phong tước vương, trao cho trông coi bốn biển. Chức vị rất cao, rất trá»ng, mưu lược phải theo, phải là m. Nay hãy: Giữ nghiệp đã thà nh, lo việc chá»› lãng; phòng Ä‘iá»u sai, nén dục vá»ng, chÃnh tâm sá»a mình. Má»—i lá»i nói, má»—i việc là m, phải há»c đức tốt cá»§a tổ tông má»—i chÃnh sách, má»—i mệnh lệnh, phải theo phép xưa cá»§a tông tổ. Hà ng ngà y cùng vá»›i thân huân đại thần, trăm quan văn võ đồng tâm hiệp sức để tìm đạo trị nước, khu xá» việc Ä‘á»i, để tiến lên thái bình. Bổ quan thì tuỳ tà i năng, xét công trạng để các quan Ä‘á»u xứng chức; tìm ngưá»i thì xem ngôn hạnh, thá» chÃnh sá»±, để ngưá»i hiá»n Ä‘á»u và o triá»u. Coi tướng thì dùng cả ân uy, để các tướng Ä‘á»u vui lòng là m việc; thương dân thì nhẹ bá»›t phú dịch, để dân Ä‘á»u sống thảo vui. Thưởng phạt quyá»n ở tay mình phải công bằng, [41a] tÃn thá»±c; lá»… nhạc là gốc cá»§a giáo hoá, phải đầy đủ, rõ rà ng. Như thế thì chÃnh sá»± má»›i được sá»a sang, ká»· cương má»›i được chấn chỉnh. Văn đức thấm khắp mà vÅ© công hoà n thà nh; trong nước bình yên mà rợ ngoà i sợ phục. CÆ¡ đồ thống nhất, tông xã lâu dà i, để vương nghiệp truyá»n đến ức muôn năm. Mong ngươi hãy kÃnh theo để đáp lại lòng uá»· nhiệm truyá»n thụ cá»§a ta. Nay dụ".
Vua tôn phong mẹ sinh là Lê Thị Ngá»c Hoà n là m Chiêu Nghi.
Mùa đông, tháng 10, đổi niên hiệu là Äức Nguyên. Äại xá.
Có chỉ ban Æ¡n, cho võ ban được thăng báºc. Bá»n Thái phó Khê quáºn công Trịnh Äống Ä‘á»u thăng là m thái tể; bá»n Thiếu uý Liên quáºn công Trịnh Trượng, Bỉnh quáºn công Trịnh Khê, Lý quáºn công Trịnh Kiá»n, Hà o quáºn công Lê Thì Hiến Ä‘á»u thăng là m thái phó; bá»n Thái uý An quáºn công Trịnh Thiện, Kiêm quáºn công Trịnh Thụ, Thiếu phó Äiện quáºn công [41b] Trịnh á»c Ä‘á»u thăng là m thái bảo; Ân quáºn công Trịnh Miên là m thiếu uý, Tả đô đốc phó tướng Lương quáºn công Trịnh VÄ©nh là m thiếu phó, bá»n Trạc quáºn công Trịnh Kiêm, Lá»™c quáºn công Äinh Văn Tả Ä‘á»u là m thiếu bảo; bá»n Vịnh quáºn công Äà m Cảnh Kiên, Toản quáºn công Trịnh Sâm, Yên quáºn công Trịnh Liá»…u Ä‘á»u là m hữu đô đốc; Phó tướng Phái Trạch hầu Trịnh Du là m đô đốc đồng tri, tước quân công; phó tướng Khiêm quáºn công Trịnh Duyên là m đô đốc thiêm sá»±.
Số còn lại Ä‘á»u được thăng chức tước theo thứ báºc khác nhau.
Phế Phan Kiêm Toà n là m dân thưá»ng, đưa vỠở tại trấn Thanh Hoa vì Toà n là m nhiá»u việc can phạm. Lại thấy bá»n Lê Hiệu, Lê SÄ© Triệt cùng đảng vá»›i Kiêm Toà n, giáng Hiệu là m tham chÃnh xứ Hưng Hoá, SÄ© Triệt là m hiết sát sứ xứ Thái Nguyên.
Tháng 12, bá»n Lại bá»™ hữu thị lang [42a] Thân toà n bổ nhiệm các chức trong ngoà i đến 1.239 viên danh.
Biếm Tham chÃnh xứ Nghệ An Lương Thá»±c là m Äông các hiệu thư, vì Thá»±c lấy ức tiá»n bạc cá»§a sÄ© nhân.
Ất Mão, [Äức Nguyên] năm thứ 2 [1675] , (Thanh Khang Hy năm thứ 14). Mùa xuân, tháng 3, bá»n sứ thần Nguyá»…n Máºu Tà i, Hồ SÄ© Dương vá» nước.
Mùa hạ, tháng 4, ngà y mồng 3, vua băng. Các quan dâng tôn hiệu là Khoan Minh Mẫn Äạt Anh Quả Huy Nhu Khắc Nhân Äốc NghÄ©a Mỹ Hoà ng Äế, miếu hiệu là Gia Tông.
Xét công Ä‘i xứ. Lấy Nguyá»…n Máºu Tà i là m Hình bá»™ thượng thư, tước sá», Hồ SÄ© Dương là m Công bá»™ thượng thư, tước quáºn công; Äà o Công ChÃnh là m Hình bá»™ hữu thị lang, VÅ© Công Äạo là m Công bá»™ hữu thị lang, Ä‘á»u tước nam; VÅ© Duy [42b] Hà i là m Äông các đại há»c sÄ©, tước tá».
Tháng 6, rước linh cữu gia Tông Mỹ Hoà ng Äế vá» chôn ở lãng Phúc An2795 , láºp Ä‘iện Thiên Ninh để thá» theo vá» quê cá»§a mẹ sinh là Chiêu Nghi. Khi ấy, Vương và chÃnh phi thân đến là m lá»… viếng, khóc rất thương xót. Äịnh Nam Vương cÅ©ng thân Ä‘i đưa đến bến sông là m lá»… rất thương kÃnh. Các quan văn võ trông thấy Ä‘á»u chảy nước mắt.
Tháng 12, Hoà ng đệ là Duy Cáp lên ngôi hoà ng đế.
Trước kia, khi Thần Tông sắp băng, dặn lại Vương rằng: Cung nhân Trịnh Thị Ngá»c Trúc2796 có thai má»›i được khoảng 4 tháng, chưa biết là con trai hay con gái, nhá» Vương trông nom giúp cho. Äến khi vua sinh ra, hình dáng kỳ vÄ©, khi lên 9 tuổi, Vương nuôi ở trong phá»§. Äến đây, Vương Ä‘Ãch thân dìu lên Ä‘iện, lên ngôi hoà ng đế. Äổi niên hiệu, lấy tháng giêng năm sau là m VÄ©nh Trị năm thứ 1. Äại [43a] xá.
Quy định công việc sáu bá»™: Bá»™ lại giữ các quan tước, phong tặng, tuyển bổ khảo xét, thăng giáng và các việc bổ sung, chu cấp. Bá»™ há»™ giữ các việc đất Ä‘ai, nhân dân, kho tà ng, tiá»n tệ, lương thá»±c, váºn chuyển và các việc bổng lá»™c, thuế khoá, cống ná»™p, muối mắm, gang sắt. Bá»™ lá»… giữ các việc lá»… nghi, cúng tế, chúc tụng, yến ẩm, há»c đưá»ng, các nghi thức vỠáo mÅ©, ấn phù, chương biểu, cống sứ, triá»u cáºn, kiêm coi các việc vá» thiên văn, thuốc men, bói toán, và tăng đạo, giáo phưá»ng, đồng văn, nhã nhạc. Bá»™ hình giữ các việc binh nhung, cấm vệ, xe ngá»±a, nghi trượng, khà giá»›i và các việc vá» biên cương, trấn thá»§, nhà trạm, nÆ¡i hiểm yếu, việc khẩn cấp. Bá»™ hình giữ các việc luáºt lệnh, hình pháp, xét xá» ngục tụng, xá» tá»™i vá» ngÅ© hình2797 . Bá»™ Công giữ các việc vá» thà nh trì, cầu cống, đưá»ng sá, việc thổ má»™c, thuyá»n thợ và các công việc vá» xây dá»±ng, sá»a chữa, [43b] các Ä‘iá»u cấm vá» núi rừng, vưá»n tược, sông chằm.
Mùa thu, tháng 7, lấy VÅ© Duy Chà là m Há»™ bá»™ thượng thư, Nguyá»…n Máºu Tà i là m Binh bá»™ thượng thư, Thân Toà n là m Ngá»± sỠđà i đô ngá»± sá», Äặng Công Chất là m Lại bá»™ tả thị lang, Lê Vinh là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, Nguyá»…n Công BÃch là m Lá»… bá»™ tả thị lang, Äồng Tồn Trạch là m Công bá»™ tả thị lang, Nguyá»…n Danh Thá»±c là m Lại bá»™ hữu thị lang, VÅ© Duy Hà i là m Binh bá»™ hữu thị lang, Bùi Äình Viên là m Hình bá»™ hữu thị lang.
Tháng 9, trấn thá»§ xứ Nghệ An kiêm trấn châu Bố ChÃnh thống suất quan Tả trung quân dinh phó tướng Thái phó Hà o quáºn công Lê Thì Hiến chết. Thì Bà nà y ngưá»i là ng Äông Khôi, huyện Gia Äịnh (sau đổi là Gia Bình). Bà không phải là con Trịnh Tráng cÅ©ng tên là Trịnh Thị Ngá»c Trúc, hoà ng háºu cá»§a Thần Tông.
Hiến là ngưá»i trà lược dÅ©ng cảm có tà i cÆ¡ biến, coi quân thì hiệu lệnh nghiêm túc, má»—i khi Ä‘i đánh dẹp, thưá»ng láºp công to, thá» 66 tuổi, [44a] chết tại trấn. Tặng thái tể, ban thuỵ hiệu là Nghiêm TrÃ, bao phong là m phúc thần, láºp Ä‘á»n thá» (Thì Hiến ngưá»i xã Phú Hà o, huyện Lôi Dương).
Sai Hữu đô đốc Yên quáºn công Trịnh Liá»…u trấn thá»§ xứ Nghệ An kiêm trấn châu Bố ChÃnh.
Sai Nguyá»…n Công BÃch và Äà o Công ChÃnh và o hầu kinh diên.
Giáng Thiêm đô ngá»± sá» Äá»— Thiện ChÃnh là m Há»™ Khoa đô cấp sá»± trung vì ChÃnh xá» kiện không đúng.
Mùa đông, tháng 10, Lại bá»™ thượng thư kiêm Äông các đại há»c sÄ© quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh Chưởng Lục bá»™ sá»± thái bảo Yên quáºn công Phạm Công Trứ chết. Công Trứ là ngưá»i sâu sắc, Ä‘iá»m tÄ©nh, giản dị, chắc chắn, là m việc có mưu thuáºt, giúp Vương từ tiá»m để, mưu tÃnh nhiá»u việc, giúp việc nước lâu ngà y luáºt pháp, chế độ có nhiá»u đổi má»›i, thá» 76 tuổi: tặng Thái tể ban thuỵ hiệu là Trung Cần (Công Trứ ngưá»i là ng Liêu Xuyên, huyện ÄÆ°á»ng Hà o)2798 .
[44b] Tháng 11, thi Hương sĩ nhân các xứ.
Tháng 12, hạn hán.
Lấy Phạm Chất là m Hình bá»™ tả thị lang. VÅ© Duy Hà i là m Ngá»± sỠđà i đô ngá»± sá», Nguyá»…n Viết Thứ là m thiêm đô ngá»± sá». Thiểu SÄ© Lâm là m Lại Khoa đô cấp sá»± trung.
Chú thÃch:
2753Äạo Hoa Lang : tức đạo Gia Tô.
2754 Sổ khai lệ tức là sổ hộ khẩu, mỗi năm khai một lần.
2755Quang Thuáºn (1516 - 1522) : là niên hiệu cá»§a Lê Chiêu Tông (Lê Ã); Thống Nguyên (1522 - 1527) : là niên hiệu cá»§a Lê Cung Hoà ng (hoà ng đệ Xuân).
2756Nghệ Trạc : là truyá»n thuyết Trung Quốc. Nghệ là Háºu Nghệ, vua nước Hữu Cùng, cướp ngôi nhà Hạ, Trạc là vua nước Hà , giết Háºu Nghệ lên thay là m vua. Sau Thiếu Khang lại giết Trạc để khôi phục nhà Hạ.
2757 Tức Trịnh Kiểm.
2758 Tức Trịnh Tùng.
2759 Tức Lê Duy Ninh.
2760 Tức Lê Huyên.
2761 Tức Lê Duy Bang.
2762 Lê KÃnh Tông lấy con gái Trịnh Tùng là Trịnh Thị Ngá»c Trinh.
2763 Trịnh Xuân, con Trịnh Tùng, mưu cướp quyá»n cá»§a cha, nổi loạn, sau bị giết.
2764Giặc Ô Châu : chỉ chúa Nguyá»…n ở Äà ng trong.
2765 Chỉ việc Trịnh Căn thu phục được 7 huyện ở phÃa nam sông Lam (Kỳ Hoa, Thạch Hà , Thiên Lá»™c, Nghi Xuân, La SÆ¡n, Hương Khê và Thanh Chương) trước đây bị quân Nguyá»…n xâm chiếm.
2766 Câu nà y lấy Ä‘iển ở quẻ Mông cá»§a Kinh Dịch : "Mông dÄ© dưỡng chÃnh, thánh công đã" nghÄ©a là dạy bảo theo chÃnh đạo từ nhá», có thể nên công cá»§a báºc thánh.
2767 Câu nà y lấy Ä‘iển ở quẻ Thái cá»§a Kinh Dịch : "Äế Ất quy muá»™i, dÄ© chà nguyên cát" nghÄ©a là vua Äế Ất gả em gái xuống thì được phúc tốt. à nói vua biết nhún nhưá»ng thuáºn theo hiá»n thần thì được phúc tốt.
2768Thược, cáp, thăng, đấu, hộc : 2200 hạt thóc là 1 thược; 10 thược là 1 cáp, 10 cáp là 1 thăng, 10 thăng là 1 đấu, 10 đấu là 1 hộc.
2769Hoà ng Chung : 1 trong 12 luáºt, tục gá»i là ống luáºt. Lấy độ số cá»§a ống luáºt là m độ số Ä‘o lưá»ng để tÃnh toán.
2770 Theo Lịch triá»u hiến chương loại chà thì 13 xứ tuần ty là : ChÃnh Äại (huyện Tống SÆ¡n, Thanh Hoa), Liên Hinh (huyện Quảng Xương, Thanh Hoa), Má»™ Chu (huyện Bạch Hạc), Lục Äầu (huyện Thanh Lâm, Hải Dương), Vạn Phai (huyện Thanh Lâm), Hoà ng Giang (huyện Thư Trì), Thụ Mệnh (huyện Thuỵ Nguyên, Thanh Hoa), Tru Há»±u (huyện Bảo Lá»™c, Kinh Bắc), Nga Tư (huyện Nga SÆ¡n, Thanh Hoa), Vân Sà ng (huyện Yên Khang, Ninh Bình), Ngã ba Am Thầy (huyện Äông Lan, Tuyên Quang), Tuần Lạch Giang (Má»™c Châu), Tuần Tam Kỳ (xã Trạm Ná»™i, huyện Phượng Nhỡn, Kinh Bắc).
2771 Mạc KÃnh VÅ© là con Mạc KÃnh Khoan, chiếm giữ đất Cao Bằng, xưng niên hiệu là Thuáºn Äức (1638 - 1677).
2772 Nay thuộc huyện Thái Thuỵ, tỉnh Thái Bình.
2773 Vùng Nam Hà ở đây là chỉ các huyện phÃa Nam sông Lam cá»§a Nghệ An.
2774Tiá»m để : nÆ¡i cá»§a vua hay chúa ở khi chưa nối ngôi.
2775Châu Trấn Yên : Cương mục, q.33 chép là châu Tiểu Trấn Yên, nhà Thanh, sau đổi là phủ Trấn Yên, tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc.
2776 Tức Trịnh Tùng.
2777 Tức Trịnh Kiểm.
2778 Tức Trịnh Tạc.
2779 Tức Trịnh Tráng.
2780Bình lệ : Phép khai theo lối quân bình; khai một lần, sau dù có sinh thêm ra, hay chết bớt đi cũng không kể. Trái với phép khai lệ là khai từng năm một.
2781 Bản dịch cÅ©: Trịnh Äiá»m và chú theo Cương mục là con cháu Äặng Huấn.
2782 Tức đánh chúa Nguyá»…n ở vùng phÃa Nam sông Lam, Nghệ An.
2783 Phương đoà i: phương Tây.
2784 Bốn châu đó là Thạch Lâm, Quảng Yên, Thượng Lang, Hạ Lang. Há» Mạc ở đây chỉ là Mạc KÃnh VÅ©.
2785Tuần Äông Lan : ở khoảng đò sông Chảy, huyện Äoan Hùng, tỉnh VÄ©nh Phú.
2786Äại Nam thá»±c lục tiá»n biên chép là Lê Äắc Äồng.
2787 Chỉ đất Trung Quốc.
2788 Tức Huyá»n Tông Lê Duy VÅ©.
2789 Bấy giá» giảm bá» ruá»™ng lá»™c cá»§a các công thần trước. Duy Lê Lai vì có lá»i thá» cá»§a Lê Lợi khi xưa, nên con cháu vẫn được cấp ruá»™ng để thá». 2790 Äây là chỉ miá»n đất giáp vá»›i vùng chúa Nguyá»…n chiếm giữ.
2791 Theo Cương mục , Q.33, thì VÅ© Công Tuân chạy và o đất nhà Thanh. Năm ChÃnh Hoà 10 (1689), ngưá»i Thanh bắt và trao trả cho há» Trịnh.
2792 Tức Trịnh Kiểm.
2793 Chỉ việc Nguyá»…n Hoà ng ngầm xui bá»n Phan Ngạn, Ngô Äình Nga, Bùi Văn Khê chống lại Trịnh Tùng. Xem sá»± kiện năm Canh Tý, Tháºn Äức năm thứ 1 (1600).
2794Ban liên chức tráºt : Ban là thượng ban, trung ban, hạ ban; liên là thượng liên, trung liên, hạ liên; chức là chức tước, tráºt là phẩm tráºt, chỉ chung cấp báºc, ban bệ trong quan chế.
2795Lăng Phúc An : hay lăng Phúc Lá»™c, huyện Thuỵ Nguyên, quê cá»§a bà Chiêu Nghi Lê Thị Ngá»c Hoà n.
2796Cương mục , Q.33, chép là Ngá»c Tấn, chú thêm có sách chép là Ngá»c Trúc.
2797NgÅ© hình : chỉ năm thứ hình phạt là : đánh bằng roi (xuy), đánh bằng gáºy (trượng), khổ sai (đồ), đầy Ä‘i xa (lưu), giết (tá»).
2798Huyện ÄÆ°á»ng Hà o : sau là huyện Mỹ Hà o, tỉnh Hưng Yên, nay thuá»™c tỉnh Hải Hưng.
|

20-09-2008, 06:41 PM
|
 |
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hư vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q4
Vua Lê chúa Trịnh (1600 - 1619)
[1a]
K ỷ H o à n g T r i Ỡu N h à L ê
KÃnh Tông Huệ Hoà ng Äế
Thà nh Tổ Triết Vương2799
Tên húy là Duy Tân, là con thứ vua Thế Tông. Mẹ là hoà ng thái háºu à Äức há» Nguyá»…n ngưá»i xã Duy Tinh, huyện Thần Lá»™c2800 . Vua ở ngôi 20 năm, thá» 32 tuổi. Vua nối thể thống, giữ nghiệp đã thà nh, nhá» sức nhà Chúa, bình định bá»n phản nghịch, thân đưa đến cảnh thái bình. Nhưng lầm nghe mưu gian ngầm bá»™i bạc ngưá»i sư phó không được, phải chết ở chốn lưu đà y2801 . Nhưng nối giữ nghiệp, lòng tôn trá»ng tin theo không thể chê trách, [chúa] là ông ngoại, nắm chÃnh quyá»n, tình nghÄ©a khuông phò lại cà ng dốc hết, có quyá»n biến mà không bá» mất đạo thưá»ng. Cà ng thấy rõ cái đức tuyệt vá»i cá»§a nhà Chúa.
Canh Tý, Tháºn Äức năm thứ nhất [1600], (từ tháng 10 trở vá» sau là Hoằng Äịnh năm thứ nhất. Minh Vạn Lịch năm thứ 28).
Mùa xuân, láºp bà phi há» Trịnh [1b] là m hoà ng háºu2802 . Bà là con gái cá»§a Bình An Vương [Trịnh Tùng]2803 .
Tháng 4, ngà y 27 tướng thuá»· quân là Kế quáºn công Phan Ngạn, Mỹ quáºn công Bùi Văn Khuê, Tráng quáºn công Ngô Äình Nga, là m phản ở SÆ¡n Nam. Sai thái uý Nguyá»…n Hoà ng Ä‘em quân Ä‘i đánh. Hoà ng trốn Ä‘i2804 .
Tháng 5, ngà y 7, xa giá đến Thanh Hoa. Hoà ng lúc má»›i từ Thuáºn Hoá và o chầu2805 , nhiá»u lần được sai Ä‘i chinh phạt, cha con cùng gắng sức, hoà n toà n không có ý gì khác. Bá»n bất lương thưá»ng cho rằng ông có công lá»›n, dá»… bị nghi ngỠđố kỵ, mà kÃch động, và cho rằng Hoà nh SÆ¡n là nÆ¡i xa xôi hiểm trở để xúi bẩy, chà cá»§a Hoà ng bèn thay đổi. Vì cá»› bá»n Phan Ngạn ba tướng Ä‘á»u là bá»™ hạ ngầm dụ dá»— là m phản. Chúa Ä‘ang bà n đánh dẹp, Hoà ng xin Ä‘i, chúa bằng lòng. Hoà ng bèn cùng vá»›i con trai thứ năm là Thuỵ quáºn công Phúc Nguyên, thứ nữa là bá»n Văn quáºn công Phúc Hiệp, Thạch quáºn công Phúc Trạch, Ä‘em đại quân bản bá»™ gồm 2 vạn lÃnh, 300 chiến thuyá»n xuống SÆ¡n Nam [2a] Ä‘i tắt ra cá»a bể Äại An, dương buồm chạy Ä‘i. Bấy giá» Hoà ng đã 76 tuổi. Tin báo đến nÆ¡i, triá»u đình chấn động. Chúa lo Hoà ng và o
chiếm cứ Thanh Hoa, láºp tức quyết định giúp vua hồi loan, để giữ vững chá»— căn bản. Sai tướng sÄ© các doanh, bá quan văn võ Ä‘á»u há»™ tùng. Quan Thái Bảo, Thượng thư bá»™ Há»™ là Äá»— Uông can ngăn, xin lưu lại ở kinh đô. Khi xa giá đã Ä‘i rồi, ông bị loạn binh giết chết.
Con trai thứ của chúa là Trấn Trung hầu Trịnh Lâm là m cầu phao ở xã Tiên Sà i huyện Yên Sơn để quân đi qua, thưởng cho 10 lạng và ng.
Khi xa giá vỠđến ná»a đưá»ng, thấy con trai thứ ba cá»§a Hoà ng là Cẩm quáºn công Nguyá»…n Phúc Hải và cháu ná»™i là Phụ quáºn công Nguyá»…n Hắc đón đưá»ng láºy chà o, nói rằng Hoà ng tuổi già muốn trở vá» nÆ¡i trấn sở, không kịp xin mệnh vua, đã trở vá» Thuáºn Hoá rồi, cho con và cháu ở lại là m con tin, để tá» lòng trung. Vua uý lạo há», lòng ngưá»i má»›i yên.
Cho Tả thị lang bá»™ Há»™, tước Bà ng Phú tá» Bùi [2b] Khắc Nhất là m Thượng thư bá»™ Há»™ tước Văn Phú bá, gia phong là Hiệp mưu tán lý công thần (Khắc Nhất ngưá»i ở Bá»™t Thái đất Thanh Hoa)2806 .
Bá»n Phan Ngạn đã là m phản, dùng niên hiệu nguỵ Mạc là Cà n Thống sai ngưá»i chiêu an thà nh thị. Ngạn nghi Văn Khuê có chà khác, xin há»™i ở giữa sông, đánh giết y, rồi tá»± xưng là Tiết chế SÃnh quốc công, cho em là m Thái bảo Quỳnh quáºn công. Äình Nga tá»± xưng là Thái bảo Hoa quốc công. Vợ cá»§a Văn Khuê là Nguyá»…n Thị Niên khóc lóc, bảo vá»›i quân cá»§a y rằng: "Ai có thể báo thù cho chồng tôi, giết được Phan Ngạn thì tôi trá»ng thưởng". Quân chúng Ä‘á»u cảm động hăng hái. Phan Ngạn nghe tin, tức giáºn. Ngà y 1 tháng 6, Ngạn Ä‘em quân đến Hoà ng Giang. Vợ Văn Khuê Ä‘em quân ra nghênh chiến, bắt giết được Ngạn, Ä‘em đầu Ngạn để tế chồng. Äồ đảng cá»§a Ngạn cÅ©ng tan vỡ.
Bác của vua là Thái uý Bản quốc công Lê Bách theo xe vua không kịp, bị giặc giết hại [3a], tặng hà m Tư đồ2807 .
Hạ lệnh: các thần liêu tướng sÄ© há»— tùng vua tá»›i Yên Trưá»ng Ä‘á»u được phong là công thần, quan võ thì phong là Äôn háºu Uá»· dÅ©ng, quan văn thì phong là Kiệt tiết Tuyên lá»±c, Ä‘á»u hai chữ. Tiến phong Hoà ng Äình Ãi chức Thái tể, gia phong là Suy trung Dá»±c váºn công thần. Tặng Äá»— Uông hà m Thái bảo2808 .
Sai Thiêm đô ngá»± sá» Lê NghÄ©a Trạch (ngưá»i ở Cổ Äôi huyện Nông Cống) Ä‘em sắc Ä‘i uý lạo lão tướng Nguyá»…n Hoà ng, nháºn cho ông vẫn lưu trấn hai xứ Thuáºn Quảng trưng thu cống phá»§ để giúp cho sá»± chỉ dụng cá»§a nhà nước. Chúa gá»i thư riêng cho ông ta, rằng: "đại thần cùng vá»›i nước phải cùng chung vui buồn. Cáºu đối vá»›i nước mà nói, thì là kẻ bá» tôi huân cá»±u mấy Ä‘á»i, đối vá»›i nhà mà nói thì là tình nghÄ©a rất thân thuá»™c. Má»›i rồi vì nguỵ Mạc tiếm nghịch, váºn nước gặp lúc bÄ©, tiên tổ là thái tể Hưng quốc Chiêu Huân Tỉnh công đầu tiên khởi xướng đại nghÄ©a, giúp hoà ng đế Trang Tông trong lúc gian nan, danh pháºn [3b] lại được chÃnh. Khi tiên tổ qua Ä‘á»i, tiên khảo cháu là Minh Khang Thái Vương giữ trá»ng trách cá»§a nước, thấy cáºu là ngưá»i thân ruá»™t thịt, uá»· cho trị nháºm hai xứ Thuáºn Quảng. Cáºu từ khi nháºn mệnh lệnh, vá»— yên dân địa phương, thá»±c là có công. Tiên khảo cháu chầu trá»i, cháu giữ binh quyá»n, vẫn để cáºu giữ chức cÅ©. Nhiá»u lần gá»i thư giục cáºu đốc thu tiá»n thuế, váºn tải lương thá»±c để giúp việc chi dùng cá»§a nước. Cáºu thưá»ng lấy cá»› là đưá»ng biển gian hiểm mà từ. Äến khi kinh thà nh đã khôi phục, thiên hạ đã yên, cáºu má»›i ung dung theo đạo nghÄ©a. Triá»u đình ưu đãi cho quản má»™t phá»§ Hà Trung, và má»™t dải 7 huyện miá»n thượng trấn SÆ¡n Nam, trao cho chức Hữu tướng là có ý muốn cho cáºu và Tả tướng Hoà ng Äình Ãi phù trì hai bên tả hữu, để giúp nghiệp thịnh trị, để yên nhân dân nước Nam. Má»›i rồi nghịch thần là bá»n Phan Ngạn, Bùi Văn Khuê, Ngô Äình Nga manh tâm phản bá»™i, nổi quân là m loạn. Cháu Ä‘ang cùng cáºu lo liệu [4a] viện binh, Ä‘uổi đánh bá»n nghịch. Không ngá» cáºu chẳng đợi mệnh, tá»± tiện bá» vá», là m cho lòng dân địa phương náo động. Không biết đó là bản ý cá»§a cáºu chỉ tiêu cá»§a nước. Thì lấy công trừ lá»—i, triá»u đình đã có pháp Ä‘iển, mà công lao ngà y trước cá»§a cáºu lại được vẹn toà n, huân danh sá»± nghiệp mấy Ä‘á»i mãi mãi không mất. Nếu không thế thì lấy thuáºn đánh nghịch, triá»u đình cất quân là có danh nghÄ©a rồi. Danh tiết cá»§a cáºu rồi sẽ ra sao? Cáºu trong khi là m việc binh vẫn thưá»ng [4b] lưu tâm kinh sá», xin hãy nghÄ© kỹ, chá»› để hối háºn vá» sau".
Hoà ng trở vá» trấn, Ä‘i đến dinh Cát, các tướng lại cÅ© và quân dân Ä‘á»u vui mừng, bèn sai con là Phúc Nguyên coi quản việc quân ở Thuáºn Hoá, Phúc Hiệp, Phúc Trạch trấn giữ Quảng Nam2809 .
Lê NghÄ©a Trạch Ä‘i đến cõi ấy, biết Hoà ng vốn là ngưá»i cÆ¡ mưu, bèn bà máºt bá» chiếu thư và o trong ống, giấu ở bụi ráºm ở ngoà i đồng ná»™i, rồi sai xá nhân Ä‘i báo. Hoà ng nghe tin, láºp mưu là m nhục sứ mệnh, sai ngưá»i ban đêm đến cướp quán trá», tìm hết hòm xiểng, không thấy chiếu thư đâu, bèn Ä‘em đốt hết. Sáng hôm sau Hoà ng thân dẫn tướng tá, chỉnh bị nghị vệ ra đón, thấy NghÄ©a Trạch tay bưng chiếu thư trao cho. Hoà ng kinh ngạc, quay lại bảo tả hữu rằng: "Trá»i sinh chá»§ tướng, triá»u đình có ngưá»i giá»i". Bèn khoản đãi sứ giả cá»§a triá»u đình, dâng sá»› tạ tá»™i, và gá»i thư cho nhà chúa, tá»± trách mình, nháºn lá»—i thà nh khẩn, và xin cho được hai trấn để dưỡng tuổi già , và dâng [5a] con gái là m phu nhân cá»§a vương tá» Bình quáºn công, hẹn đến tháng 10 sẽ là m lá»… đưa đến kinh đô, mãi mãi giữ vững tình nghÄ©a thông gia. Lại lưu con cháu ở lại để Ä‘i theo chầu hầu. Chúa ưng cho2810 .
Vì thấy Hồng lô tá»± khanh Lương Trà là ngưá»i có há»c vấn, đạo đức, cân nhắc lên là m Hữu thị lang bá»™ Lá»…2811 .
Bấy giỠđô thà nh trống rá»—ng, trá»™m cướp nổi lên. Con Nguyá»…n Miá»…n là Nam Dương hầu Nguyá»…n Nháºm tụ há»p bè đảng, tá»± xưng là Nam quáºn công. Kỳ Huệ Vương nhà nguỵ Mạc tá»± xưng là Nam thổ tiết chế, nguỵ Uy VÅ© hầu tụ táºp 300 binh thuyá»n, tá»± xưng là Hải Dương đại tướng2812 rước mẹ Mạc Máºu Hợp là Bùi thị vá» kinh là m vua, tôn là m "Quốc mẫu". Các ngưá»i tôn thất nhà Mạc trước đây ẩn trốn, nay Ä‘á»u ra theo. Bùi thị sai ngưá»i Ä‘i rước Mạc KÃnh Cung ở Long Câu, phong thưởng trà n lan, quan dân không kể công lao má»›i hay cÅ© Ä‘á»u phong cho các chức đô chỉ huy sứ, đồng tri thiêm sá»± và tả hữu hiệu Ä‘iểm [5b].
Mùa thu, tháng 7, Mạc KÃnh Cung qua Nam Quan tiến đến Thị Cầu. Bá»n Ngô Äình Nga Ä‘á»u dẫn lÃnh huyện mình Ä‘i đón. KÃnh Cung cho chúng giữ nguyên chức tước, tiến và o chiếm giữ Äông Kinh, quân đông hà ng vạn, sai quân đóng đồn ở Gián Khẩu đất Gia Viá»…n để ngăn chặn quân nhà vua2813 .
Chúa xin vua ra quân, Ä‘em đại binh đánh giặc, đóng quân ở Bái ÄÃnh. Cho thá»± vệ Äăng quáºn công Nguyá»…n Khải là m tiên phong. Văn quáºn nguỵ tá»›i đầu hà ng, tha tá»™i cho. Khải đánh nhau vá»›i quân giặc ở Gián Khẩu, phá tan được2814 .
Tháng 8, đại quân ra Trưá»ng Yên, thuá»· bá»™ cùng tiến. Quân thuá»· và o sông Châu Xá, ngược dòng mà lên. Äến Hát Môn thì xuôi dòng xuống Bồ Äá». Quân Mạc bị thua to, bị giết và chết Ä‘uối vô số. Bắt được Bùi thị Ä‘em giết2815 , bèn khôi phục kinh thà nh. Mạc KÃnh Cung trốn Ä‘i. Em Phan Ngạn là Quỳnh quáºn công nguỵ đến hà ng, chúa tha tá»™i cho. Bấy giá» những ngưá»i tá»›i hà ng [6a] kế tiếp nhau. Sai quân đánh úp phá được tướng Tây đạo nguỵ là quáºn Nhai, quáºn Cao ở Nháºt Chiêu thuá»™c Bạch Hạc2816 bắt được 40 chiếc thuyá»n và 7 con voi.
Ngà y rằm tháng ấy, chúa sai báo tin thắng tráºn, đón rước xe vua. Sai sá»a đưá»ng đê từ Chương Äức đến Mỹ Lương để Ä‘i lại2817 . Vương tá» là Trịnh Lâm có nhiá»u chiến công, được thăng là Trấn quáºn công, sai Ä‘em quân vá» là m lưu thá»§ Thanh Hoa. Tướng dinh Yên Bắc ở Tuyên Quang là Hoà quáºn công VÅ© Äức
Cung cùng con là Thiếu bảo Thuỵ quáºn công VÅ© Công Ứng sai ngưá»i Ä‘em thư đến hà nh cung. Chúa tiếp đãi an á»§i rất trá»ng háºu, hạ chỉ khen ngợi, và khiến Ä‘i bắt bá»n con cháu giặc2818 .
Tháng 9, vương tá» là Bình quáºn công [Trịnh Tráng] sai quân Ä‘uổi bắt được Ngô Äình Nga ở bá» biển, Ä‘em vá» kinh giết chết, mà tha cho con y là Äình Nguyên (vá» sau Äình Nguyên ra sức láºp công, được phong là Hoà quáºn công).
Thá»± vệ là Xuân quáºn công Nguyá»…n Äăng [6b] Ngạn (ngưá»i ở Äá»™ng Trung huyện Chân Äịnh), trong dịp theo vua hồi loan, tá»± xin trở vá» là ng quê, thu tháºp con em để giúp thêm quân. Vua ưng cho, sai Ä‘em theo và i mươi ngưá»i vượt biển đến Chân Äịnh. Nghe tin Nguyá»…n Nháºm đóng đồn ở Kỳ Bố, bèn đến thẳng đó đánh úp, bá»n giặc bắt, ông cùng các tướng ở hạ lá»™ là bá»n Tiên quáºn công gồm 18 ngưá»i Ä‘á»u chết vì nạn nước.
Nguyá»…n Nháºm và Uy VÅ© hầu nguỵ Ä‘em quân chúng có hai trăm thuyá»n từ Äông Äạo Ä‘i tắt sang, áp sát bến Ông Mạc thuá»™c Thanh Trì. Chúa sai các quân chỉnh tá» bầy tráºn đợi đánh, cả phá được. Bá»n Nháºm chạy vá» SÆ¡n Nam hạ lá»™.
Mùa đông, tháng 10, sai Hải quáºn công Nguyá»…n Äình Luân đánh Nguyá»…n Nháºm. Luân đến Hoà ng Giang đánh địch, bị đại bại, chạy vá» kinh, bị mất hÆ¡n 40 chiếc [thuyá»n], chúa giáºn lắm, bãi chức cá»§a Luân.
Xe vua trở vá» kinh sư. Vua ngá»± ở chÃnh Ä‘iện nháºn chầu mừng. Có rồng và ng hiện ở trước Ä‘iện KÃnh Thiên [7a]2819 . Xuống chiếu đổi niên hiệu là Hoằng Äịnh. Äại xá thiên hạ2820 .
Bà n công đánh giặc, thăng Nguyá»…n Khải là m Tả đô đốc, phong là m Hiệp mưu dương vÅ© công thần; Tổng thái giám Triệu Lượng hầu Bùi SÄ© Lâm (ngưá»i xã Lưu Vệ, huyện Quảng Xương) là m Thà nh quáºn công, phong là m Hiệp mưu đồng đức công thần. Ngoà i ra Ä‘á»u được thăng chức có hÆ¡n kém2821 .
Bắc cầu phao ở bến Ông Mạc.
Tháng 12, Mạc KÃnh Cung chạy vá» Kim Thà nh. Nguyá»…n Nháºm chiếm giữ Nam Xang, giết Uy VÅ© hầu và đoạt luôn quân cá»§a y. Nguỵ Nhai, nguỵ Cao chạy lên Äại Äồng, VÅ© Äức Cung giết chúng2822 .
Tân Sá»u, [Hoằng Äịnh] năm thứ 2 [1601] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 29).
Mùa xuân, tháng giêng, chúa thân Ä‘em đại quân dẹp Nguyá»…n Nháºm, đánh nhau ở Lãnh Giang. Tướng tiên phong là Chấn quáºn công chết tại tráºn. Quan quân dốc sức xông pha, cả phá được giặc, chém được Nháºm và nguỵ Nga quáºn, bắt được chiến thuyá»n, khà giá»›i [7b] trâu bò súc váºt, kể có hà ng nghìn. Bắt được em cá»§a Nháºm là quáºn Tà o, quáºn Vị nguỵ, Ä‘em giết hết. Hạ lệnh chiêu an các huyện. Rút quân vá» kinh sư.
Cho Nguyễn Khải là m trấn thủ Sơn Nam2823 .
Tháng 3, sai Hoà ng Äình Ãi Ä‘em quân bình định Hải Dương. Mạc KÃnh Cung bá» binh mà trốn và o rừng núi. Äình Ãi phá huá»· dinh trại địch, chiêu phá»§ nhân dân rồi vá». KÃnh Cung chạy lên Lạng SÆ¡n. Vùng Äông Nam bình định hết.
Tháng 4, trá»i mưa ra đá. Tháng 10, vì thấy viên hiệu thảo Nguyá»…n Danh Thế Ä‘ang cư tang, mà biết ẩn tránh, không theo lệnh giặc, bèn thăng cho là m chức Hiến sứ SÆ¡n Tây2824 .
Tháng 11, thi hương.
Tháng 12, thăng cho Äô ngá»± sá» Văn Trinh bá Lê Trạc Tú là m thượng thư bá»™ Lại, tước Văn Dương hầu, phong là m Hiệp mưu tá lý công thần.
Sai Nguyá»…n Khải Ä‘em quân lược định vùng SÆ¡n Tây, Kinh Bắc, vá»— yên dân địa phương, và i tháng thì trở vá».
[8a] Nhâm Dần, [Hoằng Äịnh] năm thứ 3 [1602] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 30).
Mùa xuân, tháng 2, thi há»™i các cá» nhân2825 , lấy đỗ bá»n Nguyá»…n Äăng 10 ngưá»i. Thi Äình cho bá»n Nguyá»…n Äăng 2 ngưá»i, đỗ tiến sÄ© xuất thân, và Nguyá»…n Cung 8 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Thăng thượng thư bá»™ Lá»…, tước Mai LÄ©nh hầu là Phùng Khắc Khoan là m thượng thư bá»™ Há»™, tước Mai quáºn công2826 .
Tháng 2 nhuáºn, thổ tướng ở Äại Äồng là Thuần quáºn công vá» hà ng.
Tháng 3, trá»i mưa đá.
Tháng 4, bắt được nguỵ Huệ Vũ Vương, đem giết.
Ngà y rằm, nguyệt thực.
Cho Hữu thị lang bộ Lại tước Văn Thuần nam là Lương Chà bồi hầu kinh diên2827 .
Mùa thu, tháng 8, chúa đại duyệt các quân ở Thảo Tân.
Mùa đông, tháng 10, triệu Nguyá»…n Danh Thế vá», cho là m Äô cấp sá»± trung Há»™ khoa, Bồi tụng phá»§ đưá»ng. Cho Äô cấp sá»± trung Há»™ khoa Nguyá»…n Thá»±c là m Hồng lô tá»± khanh2828 .
[8b] Quý Mão, [Hoằng Äịnh] năm thứ 4 [1603] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 31).
Mùa xuân, tháng 3, giữa mặt trăng có ba chấm đen (sỠkhông ghi ngà y).
Mùa hạ, tháng 4, ngà y mồng má»™t nháºt thá»±c.
Chúa ngá» Nguyá»…n Khải có bụng khác, sai Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm gông trói lại, xét nghiệm không có tang chứng, má»™t năm sau má»›i thả ra.
Giáp Thìn, [Hoằng Äịnh] năm thứ 5 [1604] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 32).
Mùa xuân, tháng 2, thi há»™i các cá» nhân, lấy đỗ bá»n Äặng Duy Minh 7 ngưá»i.
Thi đình, cho bá»n Nguyá»…n Thế Tiêu 2 ngưá»i đỗ tiến sÄ© xuất thân; bá»n Äặng Duy Minh 5 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Gá»i Ký lục trấn Thanh Hoa, Hữu thị lang bá»™ Hình là Ngô Trà Hoà vá», cho là m Tả thị lang bá»™ Lại. Cho Tá»± khanh Nguyá»…n Thá»±c là m Hữu thị lang bá»™ Lá»…. Cho Äô cấp sá»± Nguyá»…n Danh Thế là m Thái bá»™c tá»± khanh2829 .
Ất Tỵ, [Hoằng Äịnh] năm thứ 6 [1605] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 33).
Tháng 10, giặc thổ ở Lá»™c Châu là Vi Äạt Lá»…, xâm phạm châu Tư Lăng [9a] cá»§a Trung Quốc. Hoà ng Äình Ãi sai ngưá»i bắt giết Ä‘i2830 .
BÃnh Ngá», [Hoằng Äịnh] năm thứ 7 [1606] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 34).
Mùa xuân, tháng giêng sang nước Minh, bá»n Lê Báºt Tứ, Nguyá»…n Dụng, Nguyá»…n Khắc Khoan sang tạ Æ¡n nhà Minh đã ban sách phong cho vua. Bá»n Ngô Trà Hoà , Nguyá»…n Thá»±c, Phạm Hồng Nho, Nguyá»…n Danh Thế, Nguyá»…n Úc, Nguyá»…n Duy Thì, là hai sứ bá»™ Ä‘em cống váºt.
Sai Hoà ng Äình Ãi và Trịnh Äá»— Ä‘em quân Ä‘i há»™ vệ2831 .
Tháng 3, ngà y mồng 5, cháu chúa Trịnh Tạc ra Ä‘á»i, đó là con trai thứ cá»§a Bình quáºn công2832 .
Tháng 12, lục dụng các con lá»›n cá»§a các trá»ng thần. Tiến phong con cá»§a Hoà ng Äình Ãi là thá»± vệ sá»± Lương Mỹ hầu, Hoà ng Äình Thái là m Lương quáºn công, con cá»§a Nguyá»…n Hữu Liêu là Tham đốc Phù Lương hầu, Nguyá»…n Công Minh là Quế quáºn công2833 .
Äinh Mùi, [Hoằng Äịnh] năm thứ 8 [1607] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 35).
Mùa xuân, tháng 3, thi Há»™i các cá» nhân. Lấy bá»n Ngô Nhân Triệt [9b] 5 ngưá»i. Thi đình, cho Lưu Äình Chất đỗ tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nhân Triệt 4 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân (Äình Chất là ngưá»i xã Quỳ Chá» huyện Hoằng Hoá).
Con cá»§a công thần Lâm quáºn công Äình Thưởng đã là m quan Lại khoa cấp sá»± trung, xin và o thi, được đỗ, thăng cho là m Äô cấp sá»± trung2834 .
Tháng 11, ngà y 15, Äồng bình chương sá»± tham dá»± triá»u chÃnh thái tể vinh quốc công Hoà ng Äình Ãi mất. Ãi là ngưá»i có há»c thức, thông hiểu binh pháp, cầm quân nghiêm túc. Bên trong thì giúp vá» mưu mô, bên ngoà i thì theo Ä‘i chinh phạt, thân trải qua mấy trăm tráºn đánh, tá»›i đâu thắng đó. Ngôi kiêm cả tướng võ, tướng văn, vẫn không lấy quyá»n uy mà lên mặt, lại thưá»ng ưu đãi sÄ© đại phu, và tháºn trá»ng giữ gìn pháp độ. Ngưá»i đương thá»i Ä‘á»u ca ngợi tà i đức cá»§a ông. Ông mất năm 81 tuổi. ÄÆ°á»£c tặng chức Bình chương sá»±, tước Nhã đô Máºu NghÄ©a quân, ban tên thuỵ là Háºu Äức. Mai táng ở sách Vân Lung huyện Thạch Thà nh, cấp tiá»n 1000 quan, dân tạo lệ là 10 [10a] xã. Sai Tả thị lang bá»™ Lá»… là Nguyá»…n Lá»… soạn bà i bia thần đạo để ghi lại công lao cá»§a ông2835 .
Ngà y 19 hoà ng trưởng tá» là Duy Kỳ ra Ä‘á»i, do hoà ng háºu sinh ra. Bách quan tá»›i vương phá»§ lạy mừng2836 .
Máºu Thân, [Hoằng Äịnh] năm thứ 9 [1608] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 36).
Mùa xuân, tháng 2, ngà y mồng 3, mặt trá»i có hai quầng.
Tháng 6, triá»u Minh sai quan ở Hồng lô tá»± mang sắc thư sang bao phong và ban cho lá»… váºt. Quan bạn tống sứ thần đến cá»a Trấn Nam quan. Sai bá»n Trịnh Äá»—, Lương ChÃ, Dương Tông Lá»… tiếp lãnh, và lÄ©nh quả ấn bạc được đổi cấp trở vá» nước2837 .
Tháng 12, bà n công Ä‘i sứ, cho Phú Lá»™c bá Ngô Trà Hoà là m Thượng thư bá»™ Há»™, Diá»…n Gia hầu Lê Báºt Tứ là m Tả thị lang bá»™ Há»™. Cho Nguyá»…n Thá»±c là m Tả thị lang bá»™ Lá»…. Nguyá»…n [10b] Danh Thế là m Hữu thị lang bá»™ Lại, Nguyá»…n Khắc Khoan là m Hữu thị lang bá»™ Công. Há» Ä‘á»u được tước tá». Há»™ khoa cấp sá»± Nguyá»…n Duy Thì là m Thiêm đô ngá»± sá». Sau lại cho Ngô Trà Hoà kiêm chức Tế tá»u Quốc tá» giám2838 .
Năm ấy hạn nặng, thóc đắt, dân đói.
Ká»· Dáºu , [Hoằng Äịnh] năm thứ 10 [1609] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 37).
Sai Tuấn NghÄ©a dinh há»™i các cá» nhân2839 . Lấy bá»n Nguyá»…n Tiến Dụng 7 ngưá»i. Thi đình, cho Nguyá»…n Văn Khuê đỗ tiến sÄ© xuất thân, bá»n Tiến Dụng 6 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Thăng Ngô Trà Hoà tước Phú Xuân hầu.
Tháng 10, Lê Báºt [11a] Tứ dâng khải trình bà y hai Ä‘iá»u: Má»™t là láºp thế tá», giao trước binh quyá»n để cốt lòng ngưá»i; hai là xá» trà bá»n phiên trấn mạnh để thống nhất chế độ: "Kể ra, báºc vương giả lấy thiên hạ là m má»™t nhà , bên cạnh giưá»ng nằm không thể để ngưá»i khác nằm mà ngáy được. Nay các xứ Thái Nguyên, Cao Bằng, Quảng Nam, Thuáºn Hoá vốn là bá» cõi cá»§a tiên vương, thế mà bao năm tÃch tệ để mặc cho há» dông cà n. Nếu không xá» trÃ, sợ thà nh mối lo vá» sau. Nay thánh thượng có chà anh hùng, trăm tráºn đánh trăm tráºn thắng nên có thiên hạ, tướng tá đông đúc, quân khoẻ nghá» tinh, ngá»±a uống thì nước sông cạn; gươm mà i thì đá núi mòn. Chiến thuyá»n hà ng ngà n, voi mạnh hà ng trăm. Tinh binh trong thiên hạ, táºp hợp ở kinh sư. Thế mà nuông giặc không đánh, tức là nuôi hổ để xảy mối lo vá» sau váºy. Ngà y xưa ÄÆ°á»ng Hiến Tông theo lá»i bà n cá»§a Hoà ng Thưá»ng, lấp pháp độ mà [11b] kiá»m chế các phiên trấn, cuối cùng là m nên công nghiệp trung hưng.
Từ Ä‘á»i ÄÆ°á»ng đến nay, há không có tệ phiên trấn chuyên cát cứ đất Ä‘ai, nhưng pháp độ cá»§a triá»u đình đã dá»±ng lên, thì kẻ kia không dám kiêu lá»™ng nữa. Nay các bá»n phiên trấn mạnh được dịp hoà nh hà nh, thế chúng đã thà nh, nên phải sá»›m lo ức chế. Äó chẳng phải lá»i nói trung thà nh để trình lên sao? KÃnh xin quyết Ä‘oán thi hà nh, thì cÆ¡ nghiệp cá»§a nhà nước ức muôn năm không cùng Ä‘á»u do ở đấy".
Bấy giá» Mạc KÃnh Cung, KÃnh Khoan trối lá»§i trong núi rừng, không ra cướp phá. Nguyá»…n Hoà ng tuy kêu già yếu không và o chầu nhưng vẫn cống nạp đầy đủ.
Các con cá»§a ông Ä‘á»u là m quan tại triá»u. Chúa coi việc dùng binh là m nặng nhá»c, cho nên chưa rá»—i mà lo tá»›i2840 .
Tháng 12, nhắc Nguyễn Thực lên tước Phương Lan hầu2841 .
Tân Hợi, [Hoằng Äịnh] năm thứ 12 [1611] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 39).
Tháng 8, ghi nháºn cha con Hà Nhân ChÃnh, Hà Thá» Lá»™c là ngưá»i [12a] trung nghÄ©a có công lao, tiến phong cháu ná»™i ông là Nhân Dương hầu Hà Mỹ Hiá»n là m Hà o quáºn công2842 .
Tháng 10, ngà y mồng 6, núi Tản Viên bị sạt lở 12 trượng.
Ngà y 18, ở huyện Yên Việt, trá»i mưa máu má»™t ngà y má»™t đêm.
Nhâm Tý, [Hoằng Äịnh] năm thứ 13 [1612] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 40).
Mùa xuân, tiến phong vương tá» là Bình quáºn công2843 , Trịnh Tráng là m Thanh quáºn công, gia chức Thái phó.
Mùa thu, tháng 8, nước lên to2844 .
Thiêm đô ngá»± sá» Phương Tuyá»n bá Nguyá»…n Duy Thì và Giám sát ngá»± sá» 13 đạo là bá»n Phạm Trân dâng khải nói:
"Dân là gốc cá»§a nước, đạo trị nước là yêu quý dân mà thôi. Trá»i và dân theo má»™t lẽ, lòng dân vui thÃch tức là được ý cá»§a trá»i. Vì thế, ngưá»i giá»i trị nước phải yêu dân như cha mẹ yêu con, thấy dân đói rét thì thương, thấy dân khổ sở thì xót. Cấm [12b] sá»± hà khắc bạo ngược, ngăn sá»± đánh thuế bừa bãi, để cho dân được dá»… sống, mà không có tiếng oán than. Thế má»›i là biết đạo trị nước. Nay thánh thượng để ý đến dân, má»™t chÃnh sá»± thì hà nh ra cÅ©ng cốt nuôi dân, má»™t mệnh lệnh ban bố ra cÅ©ng ngăn sá»± nhiá»…u dân. Lòng yêu quý dân ấy thá»±c là độ lượng cá»§a trá»i đất, cha mẹ váºy. Chỉ vì kẻ thừa hà nh chưa biết thể theo đức ý ngưá»i trên, trăm là m sá»± hà khắc bạo ngược, Ä‘ua đòi xa xỉ. Coi má»™t huyện thì là m khổ dân má»™t huyện, coi má»™t xã thì là m khổ dân má»™t xã. Phà m những việc nhiá»…u lạm, không việc gì là không là m, khiến cho dân trong nước, đà n ông không còn áo mặc, đà n bà không còn váy Ä‘eo. Tiệc hát xướng không còn, lá»… cưới xin không đủ. Nuôi ngưá»i sống, đưa ngưá»i chết, chẳng đâu cho. Ä‚n uống chỉ dùng hà ng ngà y, chẳng đâu cấp. Dân má»n nghèo nà n cho đến côn trùng thảo má»™c Ä‘á»u không được thoả [13a]. Vì thế, cảm động đến trá»i đất, đến ná»—i lòng trá»i ở trên chưa thuáºn, tai hoạ lÅ© lụt quá mức thưá»ng, chắc là có quan hệ vá»›i chÃnh sá»± hiện nay, há chẳng nên sợ hãi tu tỉnh, nghÄ© đến cái lá»—i là m nên thế sao? Tất phải là m chÃnh sách giữ dân, thì dưới thuáºn lòng dân, trên hợp ý trá»i, mà chuyển tai biến là m Ä‘iá»m là nh; thóc lúa được mùa, ngưá»i ngưá»i no đủ; trong nước thái bình, cÆ¡ nghiệp ức muôn năm cá»§a nước nhà cÅ©ng nhỠđó mà bá»n vững lâu dà i váºy?". Chúa nghe lá»i.
Tháng 10, Thái phó Thanh quáºn công sai thuá»™c tướng là bá»n Nguyá»…n Văn Huyên bắt được nguỵ Tiêu quốc [công] ở núi Thiên Kiện, Ä‘em giết (nguỵ Tiêu là ngưá»i xã Bất Äoạt, huyện Kim Bảng).
Quý Sá»u, [Hoằng Äịnh] năm thứ 14 [1613] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 42).
Mùa xuân, thi há»™i các cá» nhân, lấy đỗ bá»n Bùi Tất Thắng 7 ngưá»i. Thi đình cho bá»n Nguyá»…n Tuấn 7 ngưá»i Ä‘á»u đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 4 [13b] sai sứ sang nước Minh. Bá»n Lưu Äình Chất, Nguyá»…n Äăng, Nguyá»…n Äức Trạch, Hoà ng Kỳ, Nguyá»…n ChÃnh, Nguyá»…n Sư Khanh là m hai sứ bá»™ sang cống hà ng năm.
Tháng 5, ngà y rằm có nháºt thá»±c2845 .
Tháng 6, Nguyá»…n Hoà ng kiêm trấn phá»§ 2 xứ Thuáºn Quảng, Hữu tướng thái uý, Chưởng phá»§ sá»±, tước Äoan quốc công mất. Hoà ng là ngưá»i Ä‘a trÃ, có uy vá»ng, cai trị khoan mà nghiêm, được lòng quân dân.
Trước sau vá»— trị hai xứ 56 năm. Khi mất 89 tuổi. ÄÆ°á»£c sách tặng là Äạt Lý Gia Dụ Cẩn NghÄ©a công, ban thuỵ là Cung Ã, ban cho được đưa và o thỠở phá»§ từ bên ngoại. Sai con ông là Thuỵ quáºn công Phúc Nguyên nối nghiệp là m trấn phá»§, gia cho hà m Thái bảo. Phúc Nguyên lúc đó 51 tuổi.
Mùa thu tháng 7, ngà y rằm có nguyệt thực.
Tháng 8, sai Thanh quáºn công Ä‘em quân Ä‘i kinh lược vùng An Quảng, vá»— vá» nhân dân, để thuá»™c tướng ở lại trấn thá»§ rồi vá».
Tháng 9, Thượng thư bá»™ Há»™ là Mai quáºn công [14a] Phùng Khắc Khoan mất. Khắc Khoan tÃnh ngưá»i cương nghị, tinh anh, hầu trong mà n trướng lâu dà i, có tà i tổng hợp chá»n lá»±a, từ chương sâu rá»™ng thanh cao. Có thi táºp lưu hà nh ở Ä‘á»i. Mất năm 86 tuổi, tặng hà m Thái phó2846 .
Tháng 11, sai triá»u thần chia nhau Ä‘i các xứ xét há»i sá»± ốm Ä‘au cá»±c khổ cá»§a dân. Ngưá»i phiêu dạt thì tha tạp dịch 3 năm để hỠđược sống yên nghiệp.
Giáp Dần, [Hoằng Äịnh] năm thứ 15 [1614] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 42).
Mùa xuân tháng giêng, Thượng thư bá»™ Binh trà sÄ© lại gá»i ra là m việc tước Văn Phong hầu Bùi Bỉnh Uyên mất, thá» 95 tuổi, tặng Thiếu bảo, ban thuỵ là Cung Ã.
Bỉnh Uyên là con cá»§a Tả thị lang Bùi Vịnh, con rể Lê Bá Ly, Ä‘em cả tông tá»™c theo vá» chÃnh nghÄ©a, là m quan đến chức Thượng thư. Con gái hầu trong vương phá»§, phong đến chiêu dung, sinh được 14 vương tá», Ä‘á»u phong tước công. Con trai ông có 7 ngưá»i thì ngưá»i tước hầu, 3 ngưá»i tước quáºn công. Cả nhà quý hiển, đứng đầu các vá»ng tá»™c ở SÆ¡n Nam2847 .
[14b] Mùa hạ, tháng 6, phong tước cho 8 ngưá»i cháu ná»™i cá»§a chúa: Trịnh Tạc là m Vinh quáºn công; Trịnh Trượng là m Liêm quáºn công; Trịnh Bảng là m Há»™i quáºn công; Trịnh Trăn là m Phổ quáºn công; Trịnh Thức là m Luân quáºn công; Trịnh Lệ là m Hoà quáºn công.
Tháng 9, phong vương tá» là Trịnh Äệ là m Quỳnh quáºn công.
Ất Mão, [Hoằng Äịnh] năm thứ 16 [1615] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 43).
Tháng 2, các quan triá»u đưá»ng là bá»n Thượng thư bá»™ Hình Mỹ Khê hầu Nguyá»…n Lá»… dâng khải trình bà y các việc tệ hại đương thá»i gồm 8 Ä‘iá»u. Chúa khen ngợi và chấp nháºn, đặc biệt ban thưởng rất háºu.
Tháng 3, ngà y mồng má»™t nháºt thá»±c.
Ngà y 28, giá» Thân, nước đầm ở xã Thịnh Liệt, Hoằng Liệt tá»± nhiên cạn Ä‘i, ná»a giá» sau lại đầy như cÅ©.
Tháng 9, nhà Minh sai viên Quang Lá»™c tá»± thừa mang sắc thư bao phong mỹ tá»±, và ban cho lá»… váºt. HỠđưa sứ thần tá»›i Nam Quan. Sai bá»n Thiếu uý [15a] Thư quáºn công Nguyá»…n Cảnh Kiên, Thượng thư Nguyá»…n Lá»… tiếp lÄ©nh vá» nước. Lấy đó là m lệ mãi2848 .
BÃnh Thìn, [Hoằng Äịnh] năm thứ 17 [1616] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 44).
Mùa xuân, tháng giêng, thi há»™i các cá» nhân, lấy đỗ bá»n VÅ© Miá»…n 4 ngưá»i, thi đình, cho bá»n Lê Trà Dụng 4 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 2, cho Nguyá»…n Danh Thế là m Tả thị lang bá»™ Há»™, Nguyá»…n Khắc Khoan là m Tả thị lang bá»™ Hình, Nguyá»…n Duy Thì là m Phó đô ngá»± sá».
Bà n công Ä‘i sứ, thăng Tá»± khanh Nhân LÄ©nh bá Lưu Äình Chất là m Hữu thị lang bá»™ Lại, Phúc Nham bá Nguyá»…n Äăng là m Hữu thị lang bá»™ Há»™, Ä‘á»u cho tước hầu, Tham chÃnh ÄÆ°á»ng Xuyên tá» Nguyá»…n ChÃnh là m Thái bá»™c tá»± khanh, tước bá.
Tháng 3, thăng Thá»± vệ sá»± Äông Dương hầu Nguyá»…n Văn Tá»™ là m Miện quáºn công; Hoa Dương hầu Vương Miên là m Phó quáºn công (Châu ngưá»i xã Bình Ngô huyện Gia Äịnh) [15b].
Trấn quáºn công Trịnh Lâm trấn giữ Thanh Hoa 17 năm cai trị khoan hoà giản dị, vá»— vá» thương xót quan dân, rất được lòng ngưá»i. Äến đây gá»i vá», gia chức Thái bảo, cho hầu trong vương phá»§, ngồi ở phá»§ đưá»ng bà n việc2849 .
Tháng 9, tuyển bổ quân ngÅ©. Lê Báºt Tứ, Lưu Äình Chất dâng khải nói:
"Lòng trá»i nhân ái, tất hiển hiện ra ở lá»i khiển trách cảnh cáo. Năm nay, khoảng tháng 5, tháng 6, đương mùa là m ruá»™ng, trá»i là m hạn hán, dân cầy thất vá»ng. Nay ngà y tháng 8, lúa má sắp được, trá»i lại đại hạn nắng nổ khắp nÆ¡i. Má»™t năm hai lần đại hạn, tai dị thấy luôn. Dân thôn quê nhiá»u ngưá»i ta oán; chẳng phải có liên quan đến chÃnh sá»± hiện thá»i sinh ra như thế sao? Nay nghe có lệnh bắt các huyện, xã xứ Thanh Hoa, theo hạn tuyển thêm binh lÃnh, e rằng lúc nà y chưa phải lúc tuyển duyệt. Nếu lệnh nà y thi hà nh, thì những kẻ quyá»n thế cai quản cÅ©ng theo thế mà bắt chước lại [16a] tuyển bổ thêm, dân chịu sao nổi. KÃnh xin lấy đức kÃnh trá»i thương dân là m lòng, châm chước đình chỉ việc thêm binh, thi hà nh chÃnh sách nhân ái. Như thế thì được lòng dân, hợp ý trá»i; khà hoà đem đến Ä‘iá»m là nh,
mưa móc thuáºn thì lúa má tươi tốt, nhân dân no đủ, thế nước vững, mà con cháu hưởng phúc mãi vô cùng".
Tháng 11, Tả đô đốc Cẩm quáºn công Nguyá»…n Phúc Hải mất, Tặng Thái phó2850 .
Äinh Tỵ, [Hoằng Äịnh] năm thứ 18 [1617] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 45).
Mùa xuân, ghi công các văn thần trước sau giữ tròn tiết nghÄ©a: cho con Bùi Bỉnh Uyên là Lang trung Bùi Bỉnh Di là m Giám sát ngá»± sỠđạo An Quảng, con Äá»— Cảnh là Lang trung Äá»— Thế Long là m Giám sát ngá»± sỠđảo Quảng Nam.
Mùa thu, tháng 7, ngà y rằm, có gió bão lớn, lũ lụt to, thóc lúa mất hết.
Gia phong Thượng thư bá»™ Lại, chưởng lục bá»™ sá»± [16b] kiêm Äô ngá»± sá», Lá»… quáºn công Nguyá»…n Văn Giai là m là m Thiếu phó.
Truy tặng Thái phó Văn quáºn công Trịnh VÄ©nh Thiệu là m Văn quốc công2851 .
Tháng 9 có bão, nước biển dâng lên.
Xứ SÆ¡n Tây có nhiá»u sâu lúa.
Máºu Ngá», [Hoằng Äịnh] năm thứ 19 [1618] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 46).
Mùa xuân, tháng 2, đánh nguỵ Khánh Vương Mạc KÃnh Khoan ở Cao Bằng. Chia binh là m hai đạo. Sai Thái phó Thanh quáºn công Ä‘em các thuá»™c tướng là Nguyá»…n Cảnh Kiên, Nguyá»…n Văn Giai, Phạm Doãn Sinh, Tạ Thế Phúc, Nguyá»…n Khải, Nguyá»…n Hắc và Äốc thị Nguyá»…n Thá»±c, theo đưá»ng Lạng SÆ¡n tiến sang. Thái bảo Vạn quáºn công Trịnh Xuân Ä‘em thuá»™c tá»›ng là Hoà ng Äình Phùng, Trịnh Thức, Trịnh Căn, Trịnh Liêm và Äốc thị là Nguyá»…n Duy Thì theo đưá»ng Thái Nguyên tiến và o. Äảng giặc Ä‘á»u chạy trốn. Thanh quáºn công sai Phú Lá»™c hầu bắt được nguỵ Láºp quáºn Ä‘em chém. Rồi rút [17a] quân.
Tháng 3, sai Thái bảo Trấn quáºn công Trịnh Lâm Ä‘em thuá»™c tướng là bá»n Trịnh Bảng cùng Äốc thị là Nguyá»…n Khắc Khoan, đánh nguỵ đảng ở Võ Nhai. Sai thêm tướng sÄ© má»—i doanh tả quân doanh, tiá»n quân doanh, Ä‘á»u có 1000 ngưá»i, cùng tiến. Giặc Ä‘á»u tan chạy. Äánh tá»›i sà o huyệt, rồi vá».
Tháng 4, được mùa lá»›n. Chia sai ngưá»i bồi đắp đê đưá»ng các xứ.
Núi Äồng Cổ bị sạt. Sai quan đến tế.
Ngà y 24, buổi sá»›m, sao chổi hiện ở phÃa tây nay, dà i như tấm lụa trắng.
Tháng 4 nhuáºn, sai Thanh quáºn công và Vạn quáºn công Trịnh Xuân đánh nguỵ Hà o quáºn công ở Yên DÅ©ng. SÄ© mã ốm Ä‘au hao tổn, bèn trở vá».
Mùa thu, tháng 8, mưa ra và ng như hạt gạo và ng. Lại mưa ra gạo như nếp Ä‘en; lại mưa rượu như rượu ngá»t.
Tháng 9 hạ tuần, có khà trắng như hình cái búa đứng thẳng, má»—i đêm canh năm thưá»ng hiện ra ở phương đông nam dà i hÆ¡n má»™t trượng [17b], đến thượng tuần tháng 10 má»›i mất.
Mùa đông tháng 10, bá»n Ngô Trà Hoà , Lê Báºt Tứ, Phạm Trân dâng khải trình bà y 6 việc. Má»™t là xin sá»a đức chÃnh để cầu mệnh trá»i; hai là xin nén bá»n quyá»n hà o để nuôi sức dân; ba là xin cấm phiá»n hà để Ä‘á»i sống dân khá lên; bốn là xin cấm xa xỉ để cá»§a cải dân giầu thêm; năm là xin dẹp trá»™m cướp để dân an cư; sáu là xin sá»a quân chÃnh để bảo há»™ dân sinh. Chúa khen ngợi và chấp nháºn.
Lưu Äình Chất dâng khải nói rằng:
"Trá»™m nghe trá»i giáng tai dị hay Ä‘iá»m là nh là do sá»± có đức hay không. Là m thiện thì trá»i hiện ra Ä‘iá»m là nh, là m ác thì trá»i răn bằng tai dị. Song nháºn thấy tai dị mà sá»a đức thì không có hại, cho nên
ngưá»i xưa lấy trá»i để mà tá»± xá» và rất cẩn tháºn đối vá»›i mệnh trá»i. Hán Văn Äế khéo thuáºn lòng trá»i mà tai biến tiêu Ä‘i hết. Tống Cảnh công có má»™t câu nói thiện mà sao xấu lùi Ä‘i [18a]. Nhà nước ta từ khi khôi phục đến nay, trá»i đất chưa ứng, Ä‘iá»m là nh chưa đến, mà tai dị chồng chất. Mùa thu năm nay, trá»i mưa xuống than Ä‘en, thế mà lúc ấy kiêng nói tai dị, lại gá»i là mưa gạo. Có phải là mang đến khà hoà như thá»i Hoà ng Äế mà trá»i mưa ra thóc đâu. Trá»i mưa ra cát và ng, mà thuáºt sÄ© thÃch nói Ä‘iá»m là nh, bảo là mưa và ng. Có phải váºn được hanh thông như Ä‘á»i Hạ VÅ© mà trá»i mưa ra và ng đâu! Hoặc là trá»i đã tá» sá»± răn bảo mà chưa biết tỉnh ngá»™, cho nên hạ tuần tháng 9, qua [thượng] tuần tháng nà y, sao lại hiện ở phương đông nam, ai trông thấy cÅ©ng phải sợ hãi. Äó không phải Ä‘iá»m lạ nhá» bé, có lẽ là bởi đức chưa sá»a lại, chÃnh sá»± còn thiếu sót mà đưa đến như váºy chăng? Nay chÃnh sá»± thi hà nh không bằng năm trước. Mệnh lệnh ban bố mà các tướng Ä‘á»u không theo ý khoan hồng cá»§a ngưá»i trên, chỉ chăm lo Ä‘iá»u tà n ngược [18b], vét hết tà i sản cá»§a dân. Những tiếng than sầu khổ cÅ©ng đủ để cảm động đến trá»i, mà trá»i răn bảo bằng Ä‘iá»m lạ, ngưá»i là m chúa trông thấy thế phải nên tá»± xét. KÃnh xin kÃnh cẩn sá»± răn bảo cá»§a trá»i, thương nuôi dân má»n, phà m má»™t tà gì tiện lợi cho dân thì Ä‘á»u là m, má»™t chút gì có hại cho dân thì Ä‘á»u bá». Lại cà ng phải thi hà nh nhân chÃnh cho dân. Dân phố phưá»ng kinh thà nh là đáng thương xót, nên truyá»n lệnh các tướng cấm cướp Ä‘oạt. Dân Thanh Hoa và tứ chÃnh là đáng thương xót, nên nhắc bảo các tướng không được quấy nhiá»…u. Như thế thì ngưá»i ở gần được đội Æ¡n trạch, ngưá»i ở xa nghe tiếng mà đến. Thế là được lòng dân. Lòng ngưá»i vui ở dưới, thì đạo trá»i ứng ở trên, sẽ thấy sao tai dị chuyển thà nh sao sáng là nh; mưa tai dị chuyển thà nh mưa ngá»t là nh. Các thứ phúc Ä‘á»u đến hết, thế là vương đạo lại thà nh váºy".
Triá»u [19a] thần dâng sá»› tâu, đại lược rằng:
"Quan hệ giữa trá»i vá»i ngưá»i là đáng sợ lắm. Việc cá»§a ngưá»i không sá»a, thì trá»i lấy tai dị để răn. Hạ tuần tháng 9 năm nay cho đến thượng tuần tháng nà y, má»—i đêm và o trống canh năm, sao tai dị hiện ra ở phương Äông Nam, hình như mây trắng, hình như dải lụa, như cái thoi nhá»n, như cái mÅ©i dáo đầu Ä‘uôi nhá» và nhá»n, trông thấy dá»… sợ. Lại có mưa và ng, mưa gạo, mưa rượu, tiếng sấm động trái thì, tai dị hiện ra luôn. Biến cố ấy không phải vô cá»› mà sinh ra. Hoặc giả bên trong có lá»—i đức, bên ngoà i có lá»—i chÃnh, ká»· cương buông lá»ng, pháp lệnh trá»… nải, quan lại hà khắc, dân chúng lao động, việc ngưá»i có nhiá»u sá»± mất hoà mà đến thế chăng? KÃnh xét trong sách Chu thư có nói: "Vua thì xét ở sao Tuế, các khanh sÄ© thì xem ở mặt trăng, thứ dân thì xem ở các sao" là nói việc ngưá»i có đúng có sai, Ä‘iá»m tốt xấu theo loại mà ứng hiện. Năm nay [19b] ban đêm hiển hiện sao tai dị, tai biến xảy ra luôn; đó là trá»i tá» răn bảo, chÃnh là lúc phải sá»± hãi chăm lo. Thấy lòng trá»i nhân ái, luôn ngụ ở sá»± trách bảo, xin sá»a đức để trừ Ä‘i là được. Xưa Tống Cảnh công nói ra má»™t lá»i thiện mà sao tai dị phải lùi chá»—; Tống Thái Tông mở đà n trai nhưng mà sao chổi tá»± nhiên mất Ä‘i. Xem các việc Ä‘á»i trước đã là m, có thể chứng nghiệm. Bá»n thần cúi xin đức lá»›n cao sáng thấy có tai biến mà lo sợ, trách mình sá»a nết, đặt đà n cầu trá»i, trai giá»›i máºt đảo, may ra lòng thà nh cảm cách, hiện tượng huyá»n vi cÅ©ng ứng theo, sao dữ lùi chá»—, khà hoà sinh Ä‘iá»m là nh; âm dương Ä‘iá»u hoà mà mưa gió phải thì; quần sinh hoà hợp mà muôn váºt nảy nở, nhân dân được vui chiếu chăn yên ấm, nhà nước bá»n vững như bà n thạch Thái SÆ¡n. CÆ¡ nghiệp truyá»n nối, từ nay được dà i lâu, để cho phúc cá»§a [20a] tôn miếu xã tắc được dà i mãi đến ức muôn năm...".
Nhà vua xem lá»i tâu, lưu lại ở trong cung.
Tháng 11, canh 5, sao chổi má»c ở phương Äông hÆ¡n má»™t tháng má»›i tắt. Triá»u thần dâng khải nói:
Năm nay, hạ tuần tháng 9, có sao tai dị hiện ra ở phương đông nam, tháng nà y đêm hôm 11, lại có sao tai dị hiện rõ. à giả ngưá»i trên đức chưa tu sá»a, chÃnh sá»± có nhiá»u chá»— sai lầm, mưu ngưá»i hoặc có bụng khác mà đến thế chăng? Trá»™m nghe: nhà vua rá»§ áo khoanh tay ở trên, ngưá»i thân Ä‘á»u là chÃnh nhân, việc là m Ä‘á»u theo chÃnh đạo, gián hoặc có kẻ gian nịnh ra và o ná»™i Ä‘iện, xui giục báºy bạ, như việc tu bổ đã có bá»™ Lại mà lại cho chức danh trái lệ, việc thuế khoá đã có bá»™ Há»™ mà lại sai ngưá»i ra dân thu tranh, việc kiện tụng đã có nha môn xét há»i, lại gián hoặc nghe ngưá»i vu cáo, bắt ngưá»i lấy cá»§a; viện quân đã có [20b] phá»§ ty vệ sở, lại gián hoặc sai ngưá»i lấy bắt quân dịch nặng ná», xin phép đủ ra để sá»a bá» tệ trước. Ká»· cương pháp độ đã có phép cÅ© để lại, như tướng chỉ cho coi quân, không được coi dân, mà nay bá»n cai quản lại chuyên coi dân, chuyên lấy cá»§a dân, chuyên giết ngưá»i, lại tuyển riêng lấy thêm ngưá»i phục dịch, má»™t nhà đến 5, 6 ngưá»i, thu nặng thuế công, má»™t mảnh ruá»™ng đến hai, ba lá»›p tô; bá»n cai tổng cai xã thì bắt xét các vụ kiện vá» há»™, hôn, Ä‘iá»n thổ; đưá»ng thuá»· đưá»ng bá»™ thì đặt riêng nha môn
tuần ty tuần sát. KÃnh xin hạ lệnh cho các tướng đình bãi hết thảy. Còn như kẻ nà o ngầm có bụng khác, đó là ngưá»i mưu là m báºy, kÃnh xin tá»± xét định. Các việc tệ ấy, tức sao trên trá»i cÅ©ng tá» ra răn bảo. Nay chÃnh là lúc phải sợ hãi sá»a mình. Nên cho gá»i các đại thần cùng các vương tá», bảo cho biết vương nghiệp gian nan, khiến đổi bá» tệ chÃnh, cốt phải được lòng dân [21a]. May ra lòng dân vui, ý trá»i thuáºn, thì sao tai dị sẽ chuyển thà nh sao là nh, Ä‘á»i bình trị thà nh ra Ä‘á»i chà trị, thái bình đủ mưá»i phần, con cháu truyá»n ức năm, cÆ¡ nghiệp nước nhà từ nay lâu dà i mãi".
Tháng 12, cho Tả thị lang bá»™ Binh là Nguyá»…n Danh Thế là Äô ngá»± sá», Tả thị lang bá»™ Lá»… Nguyá»…n Thá»±c là m Thượng thư bá»™ Hình2852 .
Ká»· Mùi, [Hoằng Äịnh] năm thứ 20 [1619] , (Từ tháng 6 trở vá» sau là niên hiệu VÄ©nh Tá»™ thứ nhất Ä‘á»i vua Thần Tông, Minh Vạn Lịch năm thứ 47).
Mùa xuân, tháng giêng, ngà y 16, kinh thà nh cháy to, bắt đầu từ cá»a sau sang vương phá»§, lan ra phố phưá»ng, đến lầu cá»a Äoan Môn cá»§a triá»u đưá»ng và các nhà trá»±c hai bên tả hữu.
Tháng 2, thi há»™i các cá» nhân, lấy đỗ bá»n Trần Hữu Lá»… 7 ngưá»i. Thi đình cho Nguyá»…n Lại đỗ tiến sÄ© xuất thân, bá»n Bùi Cầu 6 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 3, con trai thứ cá»§a chúa là Vạn quáºn công Trịnh Xuân nổi loạn [21b]. Vì con trưởng cá»§a chúa là TÃn Lá»… công Trịnh Túc đã mất, theo thứ tá»± thì phải đến Thanh quáºn công [nối ngôi], còn Xuân thì không được nối; y bèn ngầm khuyên vua là m hại chúa, mà láºp Xuân. Tháng 4, Xuân nghe tin chúa sẽ ra bến Äông Hà xem [Ä‘ua thuyá»n]. [Xuân] sai thuá»™c hạ là Văn Äốc đặt địa lôi và phục súng ở cạnh ngã ba đưá»ng. Quả nhiên chúa có đến lầu ở bá» sông. Khi vá», thưá»ng chúa cưỡi voi. Hôm ấy, chúa thấy trong lòng không yên, cho voi ngá»±a và nghi vệ Ä‘i trước, còn tá»± mình ngồi kiệu Ä‘i sau. Äến chá»— ngã ba, có tiếng súng nổ, bắn gãy cây lá»ng tÃa. Vá»™i sai truy bắt, thì bắt được Văn Äốc cùng đồ đảng, Ä‘em vá» phá»§ tra há»i, y khai là Ná»™i Ä‘iện [nhà vua] và Vạn quáºn công sai là m. Chúa sai Trấn quáºn công Trịnh Lâm và Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm và o Ä‘iện xét há»i tả hữu, thì biết hết sá»± trạng. Ngà y 12 tháng 5, chúa ngá»± ra phá»§ đưá»ng, táºp hợp bách quan. Chúa thân bưng mâm và ng trầu cau [22a] bước ra, khóc mà nói rằng: "Thá»i kỳ há» Mạc, nhà vua đã không còn thiên hạ. Cha tôi thân khởi nghÄ©a binh, đón tiên đế từ trong hang núi trở vá», sáng láºp triá»u đình. Tôi tôn phò ba triá»u, thân trải trăm tráºn đánh, thu phục giang sÆ¡n, tổn phà bao tâm lá»±c, tuổi đã bảy mươi. Nay nhà vua nghe đứa con phản nghịch, nhẫn tâm là m việc nà y"...
Các thần liêu văn võ ai cÅ©ng phẫn uất. Nguyá»…n Danh Thế, Lê Báºt Tứ, Nguyá»…n Duy Thì Ä‘á»u kiên quyết nói: "Con bất hiếu thì phải giết, vua vô đạo thì phải phế" và xin cho Xuân được tá»± tá». Lại theo việc trước đây Y Doãn Hoắc Quang đã là m [bắt giam vua]. Các triá»u thần Ä‘á»u theo lá»i bà n đó. Chúa nói: "Äây là việc lá»›n, các ông chá»› nên khinh suất". Nguyá»…n Danh Thế xin bắt Trịnh Xuân, bãi hết quan tước, binh quyá»n, giam và o ná»™i phá»§. Chúa nghe theo. Giết nghịch đảng là bá»n Văn Äốc. Nhà vua thì xấu hổ, nói vá»›i hoà ng háºu rằng: "Ta còn mặt mÅ©i nà o mà gặp vương phụ nữa", bèn [22b] tá»± thắt cổ, rồi băng.
Chúa nghe tin rất sá»ng sốt, thương xót. Sá»›m hôm sau gá»i các bá» tôi và o nói: "Tai biến cá»§a trá»i không phải vô cá»› mà sinh ra, không ngá» nay lại thấy việc nà y. Nên là m sao bây giá»?". Các quan Ä‘á»u nói: "Thánh thượng chà đức. Nhà vua là m Ä‘iá»u vô đạo, tá»± dứt vá»›i mệnh trá»i, thì lá»… tang tế nên tước giảm bá»›t Ä‘i". Chúa bảo: "Lòng ta không nỡ". Bèn sai vẫn dùng lá»… đối vá»›i thiên tá». Triá»u đình bà n không nên đưa và o thỠở thái miếu mà láºp má»™t Ä‘iện riêng để thá» cúng, dâng thuỵ là "Giản Huy Äế" táng ở lăng Bố Vệ2853 .
Tháng 6, hoà ng tá» Trương lên ngôi. Bấy giá» Giản Huy Äế đã mất, vua có ngưá»i anh con nhà bác là Cưá»ng Quáºn công Lê Trụ, tư cách là con cá»§a Bản quốc công Lê Bách, là cháu Ä‘Ãch tôn cá»§a vua Anh Tông, lại lấy con gái cá»§a vương tá» Thanh quáºn công, nên cÅ©ng có ý ngấp nghé. Lại cÅ©ng có ngưá»i khuyên nên láºp ông ta lên ngôi. Chúa chưa nghe. Hoà ng háºu thì ngà y đêm khóc lóc nói: "Tiên quân có tá»™i, chứ đứa con có tá»™i gì? Sao lại bá» con cá»§a con mà đi tìm ngưá»i khác [23a]. Nếu phụ vương láºp nó, thì đến muôn Ä‘á»i sau kẻ là m vua vẫn là con cháu cá»§a phụ vương váºy". Bấy giỠý chúa má»›i quyết. Nhân
đấy sai đại thần và bách quan rước hoà ng trưởng tá» tá»›i Ä‘iện Cần Chánh lên ngôi. Bấy giá» vua má»›i 13 tuổi. Äại xá thiên hạ, đổi năm ấy là năm VÄ©nh Tá»™ thứ nhất2854 .
Tôn hoà ng háºu là m hoà ng thái háºu; lấy ngà y sinh là m Thá» dương thánh tiết2855 .
Tháng 11, Thái bảo Trân quáºn công Trịnh Lâm mất, tặng là Trấn quốc công, ban thuỵ là Nghị Triết2856 .
Chú thÃch:
2799 Toà n bá»™ phần mở đầu ká»· KÃnh Tông ở bản Lê Hy (BK13-1a) chép giản lược và không có mục đà i chữ lá»›n niên hiệu cá»§a Trịnh Tùng (Thà nh Tổ Triết Vương) như ở đây. Các chú thÃch so sánh ở đây khi nhắc tá»›i bản Lê Hy là đá»u thuá»™c quyển 18 phần Bản ká»· tục biên.
2800 Nay là xã Văn Lá»™c, huyện Háºu Lá»™c, tỉnh Thanh Hóa.
2801 Nguyên văn: Tổ vu Äồng Cung là nÆ¡i tể tướng Y Doãn đà y vua Thái Giáp nhà Hạ.
2802 Tên là Trịnh Thị Ngá»c Trúc.
2803 Bản Lê Hy [1a] lược bá»›t nhiá»u.
2804 Bản Lê Hy [1a] hơi khác.
2805 Bản Lê Hy [1a] lược bá»›t nhiá»u.
2806 Bản Lê Hy lược bá».
2807 Bản Lê Hy [4a] lược bá».
2808 Bản Lê Hy [4a] lược bá».
2809 Bản Lê Hy lược bá».
2810 Bản Lê Hy lược bá».
2811 Bản Lê Hy lược bá».
2812 Bản Lê Hy lược bá».
2813 Bản Lê Hy [4a] lược bỠcâu cuối.
2814 Bản Lê Hy [4a] lược bỠcâu cuối.
2815 Bản Lê Hy lược bá».
2816 Bản Lê Hy không có chữ "Bạch Hạc".
2817 Bản Lê Hy chép việc sá»a đưá»ng và đón xa giá và o tháng 5 năm 1601.
2818 Xem thêm đoạn dưới.
2819 Bản Lê Hy [5b] chép việc nà y và o tháng 8 năm 1601.
2820 Bản Lê Hy [6a] chép việc nà y và o tháng 11.
2821 Bản Lê Hy lược bá».
2822 Bản Lê Hy [5a] chép: Thổ quan đánh thuốc độc giết chết.
2823 Bản Lê Hy lược bá».
2824 Bản Lê Hy lược bá».
2825 Cá» nhân ở đây và các Ä‘oạn sau chưa phải má»™t há»c vị mà là danh từ chỉ chung những ngưá»i thi há»™i.
2826 Bản Lê Hy lược bá».
2827 Bản Lê Hy lược bá».
2828 Bản Lê Hy lược bá».
2829 Bản Lê Hy lược bá».
2830 Bản Lê Hy lược bá».
2831 Bản Lê Hy [7a] bỠchi tiết sau cùng.
2832 Bản Lê Hy bỠtoà n bộ.
2833 Bản Lê Hy bỠtoà n bộ.
2834 Bản Lê Hy [7a] bá» chú thÃch vá» Dinh Chất tá» chữ "Äinh Chất"... đến cuối Ä‘oạn.
2835 Bản Lê Hy bỠviệc nà y.
2836 Bản Lê Hy bỠviệc nà y.
2837 Bản Lê Hy lược bá».
2838 Bản Lê Hy lược bá».
2839 Bản Lê Hy không chép năm 1609.
2840 Bản Lê Hy bỠđoạn nà y.
2841 Bản Lê Hy không chép việc nà y.
2842 Bản Lê Hy chép việc nà y.
2843 Bản Lê Hy không chép việc nà y.
2844 Bản Lê Hy chép việc nà y.
2845 Bản Lê Hy chép là nguyệt thực.
2846 Bản Lê Hy bỠviệc nà y.
2847 Bản Lê Hy bỠviệc nà y.
2848 Bản Lê Hy thiếu đoạn đầu và đoạn cuối.
2849 Bản Lê Hy bá».
2850 Bản Lê Hy bá».
2851 Bản Lê Hy bá».
2852 Bản Lê Hy lược bá».
2853 Bản Lê Hy chép việc nà y rất đơn giản.
2854 Việc láºp vua má»›i, ở bản Lê Hy chép gá»n có má»™t dòng.
2855 Bản Lê Hy không chép.
2856 Bản Lê Hy không chép.
|

20-09-2008, 06:46 PM
|
 |
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hư vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q5
Vua Lê chúa Trịnh (1620 - 1643)
[1a]
K ỷ H o à n g T r i Ỡu N h à L ê
Thần Tông Uyên Hoà ng Äế
Vua húy là Duy Kỳ, là con trưởng cá»§a KÃnh Tông. Mẹ là Äoan Từ hoà ng thái háºu, con gái thứ cá»§a Thà nh Tổ. Vua ở ngôi 25 năm, nhưá»ng ngôi 6 năm, lại trở lại ngôi 13 năm, thá» 56 tuổi. Vua sống mÅ©i cao, mặt rồng, vẻ ngưá»i thanh tú, thông minh há»c rá»™ng, rất chuá»™ng văn thÆ¡. Vua vá»›i nhà chúa vui vẻ hoà hợp má»™t nhà , dồi dà o phong thái thuần háºu hòa mục; ung dung rá»§ áo chắp tay mà hưởng lá»™c trá»i. Thế chẳng tốt đẹp sao! Bốn lần xa giá xuất chinh, hai lần bước lên ngôi báu, đó cÅ©ng là điá»u xưa nay hiếm có.
[1b] Thà nh Tổ Triết Vương
Văn Tổ Nghị Vương
Húy là Tráng, là con thứ cá»§a Thà nh Tổ. Lúc đầu phong là Bình quáºn công, đổi phong là Thanh quáºn công, tiến phong là Tiết chế thái úy Thanh quốc công. Tôn phong là Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô Vương, tiến tôn là đại nguyên soái thống quốc chÃnh sư phụ Thanh Vương. Triá»u Minh sách phong là Phó quốc Vương. Gia tôn là Thượng chúa sư phụ công cao thông Ä‘oán Nhân Thánh Thanh Vương. Cầm quyá»n 35 năm, thá» 81 tuổi.
Chúa [Trịnh Tráng] tÃnh trá»i hiếu thảo, thân ái má»i ngưá»i, rá»™ng lòng khoan thứ; khi má»›i cầm quyá»n, tuổi đã 47. Bình xong ná»™i nạn, hòa hợp nhân dân, trong nước yên ổn, tÃn nhiệm nho thần, giảng cầu chÃnh trị, chấn cá» ká»· cương, má»i việc Ä‘á»u giao cho triá»u đưá»ng công luáºn, chúa cung kÃnh khiêm nhưá»ng, cẩn tháºn giữ gìn pháp độ, ba lần đánh Thuáºn Hóa, chỉ dùng văn cáo để mở bảo, không muốn dụng binh đến cùng, lặn lá»™i ở nÆ¡i xa. Tha Mạc KÃnh Khoan, cho đất Cao Bằng, khiến xưng thần, giữ chức cống. Cho nên cái phúc nuôi dưỡng yên ổn hòa bình tháºt là dà y lắm. Võ liệt [2a] văn công đã là m sáng trưng Ä‘á»i trước, mở lối Ä‘á»i sau, xứng đáng được thiên triá»u sách phong là m Phó Quốc Vương. Chúa đông con cháu, tuổi đến thượng thá». Sách nói rằng: "Ngưá»i có đức lá»›n, ắt được ngôi vị, ắt được hưởng lá»™c, ắt được nổi danh, ắt được sống lâu". Câu ấy đáng tin thay!
Canh Thân, [Vĩnh Tộ] năm đầu [1620], (Minh Vạn Lịch năm thứ 48. Từ tháng 8 là Minh Quang Tông, Thái Xương năm đầu)2857 .
Em cá»§a viên trấn phá»§ xứ Thuáºn Hoá Nguyá»…n Phúc Nguyên là Phúc Hiệp, Phúc Trạch giữ đất Quảng Nam, có thư bà máºt xin hà ng, xin ra quân để há» là m ná»™i ứng. Sai Äăng quáºn công Nguyá»…n Khải
Ä‘em quân Ä‘i đón há». Bá»n Phúc Hiệp sau bị lá»™ mưu, bị Phúc Nguyên bắt giết. Khải Ä‘i tá»›i cá»a bể Nháºt Lệ rồi vá». Phúc Nguyên từ đó sinh thù oán2858 .
Mùa thu tháng 7, vua Minh mất, tên thuỵ là Thần Tông Hiển Hoà ng Äế. Thái tá» Thưá»ng Lạc lên ngôi, đổi niên hiệu là Thái Xương. Äến tháng 9, vua ấy lại mất, tên thuỵ là Quang Tông Trinh Hoà ng Äế [2b], con trưởng là Do Hiệu lên ngôi, đổi gá»i năm sau là Thiên Khải.
Cho Lê Báºt Tứ là m Thượng thư bá»™ Binh2859 .
Tháng 12, sai sứ sang nhà Minh. Bá»n Nguyá»…n Thế Tiêu, Nguyá»…n Cung, Bùi Văn Bưu, Ngô Nhân Triệt, Nguyá»…n Khuê, Nguyá»…n Tuấn là hai sứ bá»™ tuế cống.
Tha tội cho Trịnh Xuân, khôi phục quan tước2860 .
Tân Dáºu, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ ba [1621] , (Minh Hy Tông Thiên Khải năm đầu).
Mùa xuân tháng giêng, sai Thái bảo DÅ©ng quáºn công Trịnh Giai trấn thá»§ Yên Thế, đóng đồn ở Nhã Nam. Sai Nguyá»…n Danh Thế là m Äốc thị2861 .
Mùa thu tháng 8, cầu vồng trắng hiện ở phương đông, dà i tá»›i ná»a vòng trá»i.
Mùa đông tháng 10, ghi công những ngưá»i xông pha đáng giặc ở tráºn Phấn Thượng. Phong bá»n thá»± vệ Vân quáºn công Trịnh Văn NghÄ©a là m Dương VÅ© Uy DÅ©ng công thần2862 .
Tháng 11, tiến đánh Cao Bằng, sai Tả quân doanh Thái phó Thanh quáºn công là m [3a] Thống lÄ©nh, Nguyá»…n Danh Thế là Äốc thị, theo đưá»ng Lạng SÆ¡n tiến lên. Tháng 12, đánh phá giặc ở Äèo Äang, Äèo Sắc, chém nguỵ An Phong hầu, bèn kéo và o sà o huyệt giặc ở Vu Tuyá»n. Mạc KÃnh Khoan trốn xa. Äại quân tiến và o Äèo Hiên. Luỹ giặc rất hiểm vững, Thanh quáºn công chia quân là m 5 đạo tiến đánh, lấy được. Tiến tá»›i Äèo Khôn ở Thông Nông thì đóng doanh. Bắt được nguỵ Hoa quáºn. Thái uý Phụng quốc công Trịnh Äá»— và thống lÄ©nh Thái bảo Vạn quáºn công Trịnh Xuân do đưá»ng Thái Nguyên Ä‘i mặt sau tá»›i đóng ở Cao Bằng, hÆ¡i có ý tranh công, rồi sinh ra hiá»m khÃch. Thanh quáºn công bèn kéo quân vá», đóng ở thà nh Phục Hoà , vượt qua cõi đất Long Châu cá»§a Bắc quốc, qua Bằng Tưá»ng, và o Trấn Nam quan, tá»›i Lạng SÆ¡n, rồi vá» kinh.
Thưởng cho hai đạo quân 1.000 lạng bạc trắng2863 .
Nhâm Tuất, [Vĩnh Tộ] năm thứ 4 [1622] , (Minh Thiên Khải năm thứ 2).
Mùa thu, tháng 8, mưa to, hoà ng thà nh bị lở đổ hơn 30 trượng.
[3b] Quý Hợi, [Vĩnh Tộ] năm thứ 5 [1623] , (Minh Thiên Khải năm thứ 3).
Mùa xuân, thi há»™i các cá» nhân, lấy đỗ bá»n Phạm Phi Kiến 7 ngưá»i.
Tháng 4, thi đình, có viên má»›i đỗ tiến sÄ© là Nguyá»…n Tráºt (ngưá»i xã Nguyệt Viên huyện Hoằng Hoá) trong trưá»ng thi há»™i đã mượn ngưá»i là m văn há»™ mà đỗ, đến hôm nà y [thi đình] cáo ốm để giấy trắng. Vua không bằng lòng, sai y như bảng thi há»™i, không xướng danh và ban cho thứ báºc.
Tháng 5, giếng đá ở cổng chùa Báo Thiên bị lấp há»ng.
Tháng 6, chúa [Trịnh Tùng] bị bệnh lỵ rất nặng, má»›i cùng các quan văn võ mưu tÃnh chá»n thế tá». Ngà y 17, triá»u thần Ä‘á»u tâu cho vương thế tá» là Thanh quáºn công [Trịnh Tráng] nắm giữ binh quyá»n. Lại lấy con thứ là Vạn quáºn công Trịnh Xuân phó giữ binh quyá»n. Ngà y 18, giá» Ngá», Trịnh Xuân nổi loạn,
bầy quân và voi ở Äình Ngang2864 rồi cùng bè đảng cá»§a y là Äiện quáºn, Bà n quáºn Ä‘em quân và o phá»§. Quân túc vệ kinh hãi chạy tan. Chúa thấy quân và o, thì trá»—i dáºy, dùng kim thương mà đâm bừa. Quân lÃnh không dám đến gần.
Bèn và o kho vải, lấy vải [4a] vứt đầy trước mặt chúa2865 rồi đặt chúa lên võng đưa ra ngoà i cá»a phá»§. Chúa trông thấy Xuân giáºn mắng rằng: "Mà y sao nỡ là m thế, đạo là m con để đâu?"2866 . Xuân kinh sợ, rút quân ra ngoà i thà nh, cướp lấy voi, ngá»±a, cá»§a báu, rồi nhân đó vung lá»a đốt. Äô thà nh đại loạn. Bấy giá» hầu hạ và bảo vệ ở bên cạnh chỉ có Thái giám Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm, Văn Thuỵ hầu Phùng Văn Minh (ngưá»i xã á»c Trù huyện Yên Lạc) vÃ ÄÆ°á»ng Thá» hầu, là ba ngưá»i. Chúa bảo bá»n SÄ© Lâm đưa mình ra khá»i kinh sư đóng ở xứ Quán Bạc xã Hồng Mai. Vương thế tá» là Thanh quáºn công ở tả quân doanh nghe có loạn, không biết tin tức vá» chúa, bèn cùng vá»›i Äô ngá»± sá» Nguyá»…n Danh Thế mưu tÃnh. Ngà y 19, ông sai em là Trịnh Giai rước nhà vua vá» tạm Ninh Giang, còn mình tá»± lưu lại ở Nhân Mục, há»™i há»p các quan văn võ cùng bá»n Nguyá»…n Văn Giai bà n bạc việc quân. Chúa ở Hồng Mai, sai SÄ© Lâm há»™ vệ đưa và o dinh cá»§a em ruá»™t là Trịnh Äá»— [4b]. Äá»— dâng cÆ¡m và thuốc, lại sai con là quáºn Thạc Ä‘i đón thế tá», nói là vâng mệnh truyá»n đến để dặn dò Ä‘a kế. Thế tá» vừa má»›i ra, ngồi chung voi vá»›i quáºn Thạc mà đi, thì Lưu Äình Chất ngá» Äá»— có âm mưu gì, bèn chạy theo dâng lá»i nói rằng: "Bây giá» Ä‘ang khi nguy hiểm, sao ngà i lại ngồi chung voi vá»›i giặc". Quáºn Thạc bèn xuống từ tạ vá» dinh.
Äá»— lại sai quáºn Thạc Ä‘i dụ Xuân, nói rằng vâng mệnh gá»i vá» trao cho đại quyá»n. Xuân thÃch lắm, láºp tức cùng bá»n tuỳ tùng thân cáºn và i mươi ngưá»i và o yết kiến; miệng ngáºm cá» phá»§ phục ở sân. Äá»— sai dÅ©ng sÄ© bắt lấy. Chúa gượng bệnh ngồi dáºy, kể tá»™i y, nhưng chưa nỡ giết, sai giam cùm lại để đợi giao cho luáºn tá»™i. Äá»— láºp tức chặt chân cho chết Ä‘i2867 .Quân Ä‘i theo Ä‘á»u giải tán.
Chúa thấy Xuân chết, trong lòng xúc động. Ngà y 20 Máºu Dần, buổi sá»›m, chúa bảo bá»n SÄ© Lâm cáng võng đưa Ä‘i tìm thế tá». Quân Ä‘i theo SÄ© Lâm chỉ còn 60 ngưá»i, cùng vá»›i Trịnh Äá»— bảo há»™ [5a] chúa. Äi đến quán Thanh Xuân thì chúa mất, thá» 74 tuổi.
Chúa có 19 ngưá»i con: Con trưởng là TÃn Lá»… công Trịnh Túc đã mất sá»›m. Thứ đến thế tá» Thanh quáºn công, đó là Văn Tổ. Thứ nữa là nghịch Xuân. Thứ nữa là Mỹ Dá»± công Trịnh Lâm. Thứ nữa là Tung Nhạc công Trịnh Vân, Thuần NghÄ©a công Trịnh Dương, DÅ©ng Lá»… công Trịnh Giai, Quỳnh Nham công Trịnh Äệ, Quảng quáºn công Trịnh Hà ng, Tá»±u quáºn công Trịnh Triá»u, Láºp quáºn công Trịnh Tuân, Há»±u quáºn công Trịnh Äiện, Thanh quáºn công Trịnh Bảng, Xuyên quáºn công Trịnh Quảng, Láºp quáºn công Trịnh Trà , Diên quáºn công Trịnh Nha, Kiên quáºn công Trịnh Quân, Hà o quáºn công Trịnh Quang, Nông quáºn công Trịnh Tương2868 .
Khi chúa đã mất, SÄ© Lâm thá»§ há»™ quan tà i, sai Văn Thuỵ hầu, ÄÆ°á»ng Thá» hầu Ä‘i báo tin cho thế tá». Thế tỠđã Ä‘i vá» Ninh Giang ở phÃa tây, sai quân nghênh tiếp. Ngà y 24, phát tang, sai Hiệp2869 quáºn công [5b] chuẩn bị 13 chiếc thuyá»n há»™ vệ, theo đưá»ng thuá»· vá» táng ở Thanh Hoa.
Vì nghịch Xuân tuy đã chết, nhưng lòng ngưá»i còn rối động, nhân đó rước nhà vua Ä‘em bách quan và các quan theo bá» Ninh Giang mà xuống. Äến xã Bất Äoạt thuá»™c Kim Bảng, thì ra đưá»ng chÃnh mà trở vá» Yên Trưá»ng, để giữ vững gốc rá»….
Trịnh Äá»— cÅ©ng Ä‘em quân bản doanh Ä‘i theo. Thế tá» biết rõ Äá»— không có ý khác, sai Nguyá»…n Danh Thế Ä‘iá»u hoà chá»— đó, hiá»m nghi bèn giải, lại trở nên hoà hiếu.
Bấy giá» kinh thà nh rá»—ng không. Mạc KÃnh Khoan đóng đồn từ Cao Bằng Ä‘em đồ đảng xuống Gia Lâm, đóng đồn ở Äông Dư, Thổ Khôi. Bá»n xấu hùa theo đông hà ng vạn. [KÃnh Khoan] sai nguỵ Xuân Quang hầu (ngưá»i xã Cổ Hiá»n huyện Thượng Phúc) chiếm cứ Châu Cầu, nguỵ Triá»u Ká»· hầu chiếm cứ Äồng Má»—.
Mùa thu, tháng 82870 , ngà y mồng 3 tiến phong vương thế tá» Thái phó Thanh quáºn công là m Hiệp mưu đồng đức công thần đô tướng tiến [6a] chế các xứ thuá»· bá»™ chư doanh, kiêm Tổng ná»™i ngoại Bình chương quốc trá»ng sá»±, Thái uý Thanh quốc công, giao cho quyết định má»i việc.
Ngà y 17, tiết chế phá»§ theo mệnh vua Ä‘em các quân tiến Ä‘i. Sai Thắng quáºn công Trịnh Tông, cùng bá»n Nguyá»…n Thá»±c, Nguyá»…n Danh Thế, chia nhau đốc lÄ©nh quân thuá»· và bá»™. Ngà y 21, đánh tan giặc ở Châu Cầu. Xuân Quang chạy trốn. Ngà y 26 tiến đến Nhị Hà , đại phá Mạc KÃnh Khoan ở Mạch Äá»—2871 , chém giết rất nhiá»u. KÃnh Khoan chỉ thoát thân má»™t mình, chạy vá» Cao Bằng. Tiết chế phá»§ sai Chưởng giám Nghiêm Lá»… hầu Nguyá»…n VÄ©nh Phó và o kinh đô, dẹp yên cung cấm. Sai Tham tụng thượng thư bá»™ Binh là Lê Báºt Tứ và Thái bảo Bùi SÄ© Lâm Ä‘i Thanh Hoa rước xe vua.
Tháng 9, vua vỠkinh sư.
Sai Hiệp NghÄ©a doanh Tung quáºn công Trịnh Vân là m thống lÄ©nh, Ngô [6b] Trà Hà là m đốc thị, lược định vùng SÆ¡n Tây rồi vá»2872 .
Gia phong [Trịnh] Vân là m Thiếu phó, [Ngô] Trà Hoà là m Thiếu bảo, phong là công thần. Gia phong [Bùi] SÄ© Lâm là m Thiếu bảo, bồi thị vương phá»§, tham bà n việc nước. Phong Nguyá»…n VÄ©nh Phó tước Nghiêm quáºn công2873 .
Tháng 10 nhuáºn, Hữu đô đốc Diên quáºn công Äà m Cảnh Tưá»ng (ngưá»i xã Vân Nhưng Thái, huyện Äông SÆ¡n) vì phá giặc, bị trúng sang mà mất, được tặng Tả đô đốc2874 .
Lấy đô ngá»± sá» Nguyá»…n Danh Thế là m Thượng thư bá»™ Công, gia hà m là Dá»±c váºn tán trị công thần, phong là Thuỵ Dương hầu. Cho Tả thị lang bá»™ Há»™ Lưu Äình Chất là m Äô ngá»± sá», Hữu thị lang bá»™ Há»™ là Nguyá»…n Duy Thì là m Tả thị lang bá»™ Há»™, Ä‘á»u tước hầu2875 .
Giáp Tý, [Vĩnh Tộ] năm thứ 6 [1624] , (Minh Thiên Khải năm thứ 4).
Mùa xuân, truy tôn thuỵ hiệu cho Tiên [chúa] là Bình An Vương. Lá»i văn trong [kim] sách nói: "Vương giả khôi phục cÆ¡ đồ, mở rá»™ng nghiệp trước; triá»u đình truy phong lá»… lá»›n nêu rõ công to [7a]. Chá»n được ngà y tháng tốt là nh, khắc chữ sách và ng rá»±c rỡ. Äô nguyên soái tổng quốc chÃnh thượng phụ Bình An Vương, thông minh đĩnh đạt, trà dÅ©ng anh hà o, Ä‘em nhân nghÄ©a cứu sinh linh, giữ yên xã tắc, xoay trá»i đất, giúp nháºt nguyệt, công đức cao đầy. Yên con nối để lại mưu kế sâu xa; đáp công to ban phong danh hiệu tốt đẹp. Äặc sai quan mang kim sách tiến phong là Cung Hoà Khoan ChÃnh Triết Vương. Mong rằng yên vui phu thoả, giúp đỡ phù trì, để con cháu được hưởng phúc, dòng dõi ức năm dà i mãi. Khâm theo đấy".
Tháng 10, tiến phong Tiết chế phá»§ [Trịnh Tráng] lên tước vương2876 . Lá»i sách phong rằng: "Trá»i mở váºn trung hưng, tất sinh ra ngưá»i hiá»n để giúp xã tắc. Là m vua giữ công quyá»n, tất ban cho tước háºu để giữ công lao. Chá»n được ngà y tháng tốt là nh, khắc chữ sách và ng rá»±c rỡ. Nay Hiệp mưu đông đức công thần đô tướng tiết chế các [7b] xứ thuá»· bá»™ chư doanh kiêm Tổng ná»™i ngoại bình chương quân quốc
trá»ng sá»± thái uý Thanh quốc công Trịnh Tráng đức nghiệp giống ngưá»i trước, anh hùng hÆ¡n Ä‘á»i xưa. Khi cầm quân, trăm tráºn ra oai, dẹp yên bá» cõi. Lúc sách láºp, má»i ngưá»i Ä‘á»u phục, dá»±ng lại nước nhà . Xiêm quẻ Khôn2877 thêm rạng vẻ ngưá»i; mệnh quẻ Sư2878 ban cho tước sá»§ng. Äặc sai Thượng thư bá»™ Lại chưởng lục bá»™ sá»±, kiểm Ngá»± sỠđà i đô ngá»± sá» thiếu phó Lá»… quáºn công Nguyá»…n Văn Giai mang kim sách tiến phong là m Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô Vương. Ban cho mÅ© miện y phục, lại ban ngá»c khuê, ruá»™ng đất. Mong rằng tuân theo pháp độ, giữ được công danh, cẩn tháºn chức vụ, kÃnh theo lá»i huấn trước, dốc lòng trung, hưởng tước lá»™c, đáng báºc vương sách vá»›i nước nhà . Vương khâm theo đấy!
Tháng 11, ngà y BÃnh Dần, Ä‘i đánh Cao Bằng. Sai con trưởng cá»§a chúa ở Tà Tiệp quân [8a] doanh là Sùng quáºn công Trịnh Kiá»u thống lÄ©nh các tướng theo đưá»ng Lạng SÆ¡n tiến lên. Sùng quáºn công bấy giá» tuổi má»›i 24, anh dÅ©ng mưu trÃ, bắt được [vua] nguỵ Cà n Thống là Mạc KÃnh Cung và nguỵ tướng là bá»n Sùng Lá»…, Tháo Thiết, Ä‘em vá» kinh sư giết chết. Nguỵ Long Thái là Mạc KÃnh Khoan trốn Ä‘i xa. Thống lÄ©nh doanh Thắng NghÄ©a là Quỳnh quáºn công Trịnh Äệ, Äốc thị là Nguyá»…n Danh Thế theo đưá»ng Thái Nguyên tiến lên, qua các châu Bạch Thông, Cảm Hoá, vây bá»c lấy phÃa sau Cao Bằng, đến đất Trung Quốc Ä‘uổi giặc. Viên thuá»™c tướng là Phụ quốc công Nguyá»…n Hắc2879 sợ núi hiểm lại cáºy lạ ngưá»i thân thÃch, Ä‘em quân vá» trước, Äệ bèn trở vá»2880 .
Ất Sá»u, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 7 [1625] , (Minh Thiên Khải năm thứ 5).
Mùa xuân, Trịnh Äệ vỠđến Bắc SÆ¡n, lại sai tá»›i Lương Thượng, Lương Hạ thuá»™c Cảm Háo bắt nguỵ VÅ© Ninh Vương. Dùng hoả công, phá được luỹ giặc. Tháng 2 thì kéo quân [8b] vá»2881 .
Mạc KÃnh Khoan sai Danh ThỠđến xin hà ng, xin bá» nguỵ hiệu, xưng là phiên thần, xuống chiếu xá tá»™i cho, phong y là m Thái bảo Thông quốc công, lệnh cho y hà ng năm dâng cống2882 .
Tháng 6, định quy mô cai trị thá»i bình, sai ban hà nh trong thiên hạ. Hà ng năm ba lá»… Thượng tiến, Thưá»ng tiên, Tiết liệu2883 , má»—i tổng ná»™p tiá»n 5 mạch, gạo 100 bát. Các lá»… Cung tiến, lá»… Kỵ thá»i, lá»… Sinh nháºt2884 , quan sở cai chiếu bổ các hạng má»—i xã 1 quan tiá»n. Các tiá»n thuế thân [tiá»n quý] do tứ trấn ná»™p; hạng lÃnh không tòng chinh má»—i ngưá»i ná»™p 3 quan mạch; hạng quân má»—i ngưá»i ná»™p 1 quan 5 mạch; hạng dân má»—i ngưá»i ná»™p 1 quan 2 mạch 30 đồng; sinh đồ, cá»±u tướng thần, xã trưởng, hạng lão, hạng dưới 18 tuổi, lệnh sá», Ä‘iển lại, thông lại Ä‘ang là m việc và nhà sư, đạo sÄ©, giáo phưá»ng2885 má»—i ngưá»i ná»™p 1 quan tiá»n, ngưá»i tà n táºt bất cụ ná»™p 8 mạch; tiá»n quý [thuế thân] cá»§a các hạng [9a] nói trên má»—i năm chỉ thu má»—i ngưá»i 7 phần, miá»…n cho 3 phần. Các quan viên, giám sinh, lão nhiêu, đà n bà goá Ä‘á»u được miá»…n. Các ngạch thuế ruá»™ng quan Ä‘iá»n, ruá»™ng cấp tứ, ruá»™ng thế nghiệp, ruá»™ng thông cáo, ruá»™ng chiếm xạ, cùng là các thuế đất bãi dâu, đầm ao, Ä‘á»u giao cho bá»™ Há»™ đòi há»i quan huyện thu ná»™p, cÅ©ng chỉ thu 7 phần, tha cho 3 phần, để tỠý rá»™ng rãi thương dân. Còn các thuế ở Ä‘iện Huy Văn và tá»± Thái Bá»™c, giao cho quan coi ở đó trưng nạp. Cấm các quan phụ trách thu thuế ở trong ngoà i không được lạm dụng tiá»n quÃ2886 , không được tá»± tiện bắt xã dân phục vụ việc nhà . Cấm các tướng không được bắt ép cháu chắt các công thần là m lÃnh.
Tháng 8, sai quan khảo hạch sÄ© vá»ng trong nước, lấy bá»n Nguyá»…n Nghi 27 ngưá»i, bổ nhiệm các chức cao thấp khác nhau2887 .
Tháng 11, Thiếu bảo thượng thư bá»™ Há»™ Phú Xuân hầu Ngô Trà Hà o mất, tặng tước Xuân quáºn công.
Ghi công những ngưá»i [9b] theo xe vua trong năm Quý Hợi [1623] và đánh dẹp má»›i rồi, phong Thiếu uý Nguyá»…n Văn Giai, Tả thị lang Nguyá»…n Duy Thì Ä‘á»u là Dá»±c Váºn Tán Trị công thần.
Quan Thiếu bảo trà sÄ©, Thượng thư bá»™ Lá»…, tước Tuyá»n quáºn công Nguyá»…n Lá»… mất, thá» 83 tuổi, được tặng là Thiếu bảo.
Tháng 12, ghi công đánh Cao Bằng, gia phong Nguễn Danh Thế là m Thiếu bảo.
Viên trấn phá»§ kiêm hai xứ Thuáºn Quảng là Nguyá»…n Phúc Nguyên nghe mưu cá»§a Äà o Duy Từ, từ năm nà y không ná»™p cống phú và đắp luỹ ở bá» nam cá»a bể Nháºt Lệ để tá»± thá»§. Duy Từ (ngưá»i xã Vân Trai huyện Ngá»c SÆ¡n) có văn há»c; quan hữu ty cho rằng y là con nhà ca xướng, không cho Ä‘i thi. Y phẫn chÃ, và o Quảng Nam xin ra mắt Phúc Nguyên. Nói ra là hợp ý, y là m kẻ tâm phúc cá»§a Phúc Nguyên, từ đó ly gián triá»u đình, ngà y đêm thuyết phục Nguyên tuyển binh, tÃch cá»§a, đóng cá»a, chống mệnh. Y tiến cỠđồng đảng là Thuáºn NghÄ©a Nguyá»…n Hữu Tiến và Chiêu VÅ© [10a] Nguyá»…n Hữu Dáºt là m vô tướng. Từ đó Thuáºn Hoá bắt đầu phản bá»™i.
BÃnh Dần, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 8 [1626] , (Minh Thiên Khải năm thứ 6).
Mùa xuân, tháng giêng, thăng Nguyá»…n Danh Thế lên Thiếu phó, Thượng thư bá»™ Hình sai ông cùng Thái bảo Ly quáºn công khám xá» các việc kiện cáo trong nước2888 .
Tháng 3, sách phong Phụng quốc công Trịnh Äá»— là m Dương Lá»… công2889 .
Cho Nguyễn Duy Thì là m Thượng thư bộ Công2890 .
Tháng 5, sai sứ sang nhà Minh. Bá»n Nguyá»…n Tiến Dụng, Trần VÄ©, Äá»— Khắc KÃnh, Nguyá»…n Tá»± Cưá»ng, Bùi Tất Thắng, Nguyá»…n Lại, Ä‘i cống hà ng năm.
Tháng 7, ngà y Tân Mão, bà n việc kinh lược Thuáºn Hoá. Sai Tiá»n Nhuệ doanh Thiếu uý Nguyá»…n Khải, Thiếu Phó Nguyá»…n Danh Thế, Ä‘em bá»n Hoà NghÄ©a doanh là Hoa quáºn công, trước đến đóng đồn ở tổng Hà Tây thuá»™c Kỳ Hoa để phù liệu công việc2891 .
Äinh Mão, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 9 [1627] , (Minh Thiên Khải năm thứ 7).
Mùa xuân, tháng giêng, gá»i Nguyá»…n Phúc Nguyên và o chầu. Sắc dụ rằng [10b]: "Những ngưá»i hà o kiệt có thể cùng nhau hoà n thà nh sá»± nghiệp. Kẻ trượng phu láºp chà cần biết rõ thá»i thế. Äáºu Dung Ä‘em đất Hà Tây vá» hà ng, nổi tiếng ở Ä‘á»i Hán. Äiá»n Hưng lấy đất Nguỵ Bác quy quáºn, công lao ở Ä‘á»i ÄÆ°á»ng. Từ xưa, các hiá»n nhân quân tá», trà sáng, biết đúng, má»›i dá»±ng nên công nghiệp ở đương thá»i, để tiếng thÆ¡m cho háºu thế nước nhà ta, ứng trá»i thuáºn ngưá»i, thừa thá»i mở váºn. Thái tổ Cao Hoà ng Äế lấy võ công bình định thiên hạ, là nhá» các công thần giúp đỡ; liệt thánh hoà ng đế lấy văn giáo là m nên thái bình, cÅ©ng nhá» báºc huân cá»±u khuông phò, cho nên má»›i giữ nước được lâu dà i. Chỉ vá» ná»a chừng váºn bÄ©, nguỵ Mạc tiếm ngôi. May được mệnh trá»i chưa thay, lòng ngưá»i nhá»› cÅ©, Trang tông Dụ Hoà ng Äế nổi dáºy ở miá»n đất tây, tổ cá»§a ngưá»i là Chiêu Huân TÄ©nh công cùng vá»›i Minh Khang Thái Vương xoay lại trá»i đất, để tiếng sá» xanh; váºn trở hanh thông, nước [11a] nhà dá»±ng lại. Thế tông Nghị Hoà ng Äế và ngá»± Trung Äô; cha cá»§a ngươi là Cẩn NghÄ©a công giúp đỡ thượng phụ Bình An Vương ngà y ngà y dá»± bà n quốc
chÃnh, kế yên thiên hạ, công ghi sá» xanh. Chỉ vì kẻ nghịch thần là bá»n Ngạn, Khuê dám bất trung chống lại, Ä‘em quân là m phản, trong nước rối động.
Cha con ngươi có ý muốn bảo toà n, nhân thế bá» vá» trấn cÅ©. Khi ấy nhỠđược Äô nguyên soái tổng quốc chÃnh thượng phụ Bình An Vương có lòng tinh trung vì nước, lấy Ä‘iá»u nhân nghÄ©a ra quân, dẹp hết nghịch tặc, trong nước lại được bình yên, đến gần 30 năm. Không ngá» kẻ phản nghịch là Xuân, tÃnh như sà i lang, lòng như cưu cánh2892 khoét vách như răng chuá»™t, hại quân như ná»c trùng, là m cho lòng ngưá»i dao động. NhỠđược Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô Vương, tư chất nhân háºu, chà khà anh hùng, và các đại thần thân huân văn võ, cùng lòng cùng đức, giải nạn cá»§a vua cha, cứu nguy [11b] cho xã tắc, quét sạch giặc Mạc, khôi phục đô thà nh, trong yên ổn ngoà i vá»— vá» gần vui, xa đến. Hiện nay, thá»i có thể là m, ngưá»i mong bình trị. Nếu ngươi nghÄ© đến nghÄ©a vua tôi trên dưới, nhá»› đến công cha ông cần lao, nhìn xa nét kỹ, qui phục triá»u đình, thì trẫm đối đãi bằng lá»… đặc biệt, phong cho tước Thượng công. Ngươi cố giúp nhà ta, để mạnh vương thất, thì thân danh cá»§a ngươi cùng nước vinh hiển, con cháu cá»§a ngươi cùng nước dà i lâu, Ä‘á»i Ä‘á»i hưởng tước lá»™c, Ä‘á»i Ä‘á»i là trung trinh, khoán thư chứa và o hòm và ng nhà đá, lưu truyá»n đến khi sông cạn đá mòn, mãi mãi vô cùng váºy. Ngà y nà o nháºn được dụ nà y, ngươi nên sắp sá»a tướng sÄ© voi ngá»±a thuyá»n ghe, đến kinh sư bái yết để hợp vá»›i nghÄ©a là m tôi.
Nếu vẫn chấp mê, Ä‘em quân chống mệnh, thì oan trá»i đến đâu, chỉ trong chá»›p mắt, núi cao cÅ©ng thà nh ra đất bằng. Theo [12a] mệnh thì tốt, trái mệnh thì hung, là tuỳ ở ngươi, ngươi hãy nghÄ© lấy". Khi sứ đến, Phúc Nguyên không nghe mệnh.
Tháng 3, ngà y Máºu Dần, xuống chiếu tuần thú Thuáºn Hoá, sai Nguyá»…n Khải đến trước châu Bố ChÃnh. Ngà y Ất Dáºu, Khải đến cá»a biển Nháºt Lệ, Phúc Nguyên đã sai quân nghênh chiến, bắn đại bác, tiếng nổ vang trá»i. Quan quân lui tránh. Tiên phong là Lê Khuê cưỡi ngá»±a xông thẳng và o tráºn địch, các tướng cưỡi ngá»±a kế tiếp tiến và o, quân Thuáºn Hoá má»›i lui xuống thuyá»n. Khải nhân đó dá»±ng doanh trại ở bá» phÃa bắc sông. Quan Phúc Nguyên đóng trại ở bá» nam. Äêm hôm đó, quân địch thừa cÆ¡ triá»u lên, dùng đại bác, đến gần bắn và o doanh trại. Quan quân chống giữ. Chúa đưa vua chỉ huy sáu quân, lấy danh nghÄ©a xem xét địa phương, quân thuá»·, quân bá»™ cùng tiến.
Ngà y 12 tháng 4 ngà y Máºu Tý, xa giá đến Nháºt Lệ, hiệu lệnh các tướng đánh nhau vá»›i thuá»· quân cá»§a Phúc Nguyên ở cá»a bể. [Hai bên] Ä‘á»u bắn đại bác, quân độ ở bá» bắc bắn [12b] và o cánh tả cá»§a thuá»· quân giặc. Quân giặc lui và o trong luỹ gá»—, chống giữ. Quan quân thừa thắng phá giặc. Quân bá» nam tranh nhau lấy cá»§a cải. Giặc cho quân voi xông ra đánh, tiá»n quân hÆ¡i phải lùi.
Äêm ấy, xa giá dừng lại ở cá»a bể, dùng thuyá»n buồm lá»›n là m cầu phao, quân bá»™ đóng hai bá», thuyá»n đỗ ở giữa sông để tÃnh kế tiến đánh.
Ngà y Canh Dần, chúa sai Nguyá»…n Danh Thế viết thư dụ Phúc Nguyên. Ngà y Tân Mão sai quan và o dụ. Ngà y Nhâm Thìn rút quân vá»2893 .
Thượng thư bá»™ Há»™, Thiếu phó Lá»™c quáºn công Lưu Äình Chất mất, tặng hà m Thiếu sư2894 .
Tháng 5, xa giá trở vỠkinh2895 .
Tiến phong Nguyễn Thực là m Thiếu phó2896 .
Mùa thu tháng 8, mới thi hương.
Sai bá»n Nguyá»…n Thá»±c Ä‘i hầu mệnh, đón sứ thần vá» nước2897 .
Vua Minh mất, tên thuỵ là Hy Tông Triết Hoà ng Äế, em là TÃn Vương Do Kiểm lên ngôi.
Mùa đông tháng 10, Thượng thư bá»™ Binh, Thiếu phó [13a] Diá»…n Gia hầu Lê Báºt Tứ mất, tặng Thái bảo Diá»…n quáºn công.
Tháng 11, cho Nguyá»…n Danh Thế kiêm chức Äô ngá»± sá»2898 .
Ghi công những ngưá»i Ä‘i hầu mệnh, thăng Nguyá»…n Thá»±c tước Lan quáºn công2899 .
Máºu Thìn, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 10 [1628] , (Minh Hoà i Tông Sùng Trinh năm đầu).
Mùa xuân, tháng giêng, Thượng thư bá»™ Lại, chưởng lục bá»™ sá»±, Thái bảo Lá»… quáºn công Nguyá»…n Văn Giai mất, tặng là Tư đồ, thuỵ là Cẩn Äá»™.
Tháng 2, thi há»™i các cá» nhân. Lấy đỗ bá»n Giang Văn Minh 18 ngưá»i. Thi đình, cho Giang Văn Minh đỗ tiến sÄ© cáºp đệ đệ tam danh, bá»n Dương Cảo 3 ngưá»i đỗ tiến sÄ© xuất thân, bá»n Äặng Phi Hiển 4 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Thái uý Chưởng phá»§ sá»± Dương Lá»… công Trịnh Äá»— mất, tặng là Thái tể, thuỵ là à Thuần2900 .
Tháng 9, sá»a chùa Long Ân ở phưá»ng Quảng Bá. Chúa ghi công đức cho nhà ngoại là Chiêu Huân công2901 , Cẩn NghÄ©a công2902 , sai Nguyá»…n [13b] Thá»±c soạn văn bia2903 .
Ká»· Tỵ, [Äức Long] năm đầu [1629]2904 , (Minh Sùng Trinh năm thứ 2).
Mùa xuân, tháng giêng, xuống chiếu cho bách quan văn võ, những ai có đầy đủ hai công: theo xa giá Ä‘i trong năm Quý Hợi (1623) và tiến đánh giặc thì được gia thăng chức tước, và vinh phong là công thần có thứ báºc: quan võ từ quáºn công, quan văn từ khoa đạo trở lên, phong hai chữ Dá»±c Váºn và Tán Trị; quan võ từ tước hầu, quan văn từ bá»™, tá»±, tham nghị, hiến phó trở xuống phong má»™t chữ Tán Trị.
Mùa hạ tháng 4, tiến phong Nguyá»…n Danh Thế tước ÄÆ°á»ng quáºn công; Äặng Thế Tà i tước Doanh quáºn công; Äặng Thế Khoa tước Liêm quáºn công; Thế Tà i và Thế Khoa là con cháu cá»§a NghÄ©a quốc công [Äặng Huấn]2905 .
Vì hạn hán, đói kém, đổi niên hiệu là Äức Long, đại xá cho thiên hạ. Tha thuế Ä‘inh thuế Ä‘iá»n năm nay cho hai xứ Thanh Nghệ. Lòng dân vui thÃch.
Ghi công những ngưá»i năm trước Ä‘i đánh Cao Bằng, gia thăng chức tước cho các tướng sÄ© [14a].
Tiến phong Chỉ huy sứ Vân Dương hầu Äá»— Vị là m Äiện quáºn công (Vị là ngưá»i xã Hoằng Liệt, huyện Thanh Trì). Ông là con cá»§a Thượng thư bá»™ Lại, Thái bảo Sầm quáºn công Äá»— Cảnh.
Quần thần tâu: chúa có đức lá»›n, công cao, xin tiến tôn tước vương má»™t chữ. Vua bằng lòng. Chúa khiêm nhưá»ng, từ chối không nháºn. Quần thần cố xin, chúa má»›i chịu nghe.
Mùa đông tháng 10, ngà y Tân Dáºu là m lá»… sách phong. Lá»i sách nói: "Dá»±ng ngôi chÃnh trung ban phúc, tá» ra đạo lý công bằng; định lá»… trá»ng đại Ä‘á»n công, nêu ban Æ¡n Ä‘iển tôn quý. Ngà y tháng tốt là nh đã chá»n, sách và ng rá»±c rỡ ban ra. Nay Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô Vương Trịnh Tráng,
trung háºu nếp nhà , trà năng yên nước. Uy vÅ© vang lừng trăm tráºn, công lao tái tạo đã nên; văn giáo thấm khắp bốn phương, trị bình hùng cưá»ng đã đến.
Trong ngoà i Ä‘á»u tin ngưá»i đức vá»ng; chức vị đáng đứng đầu các quan. Äặc sai quan mang phù tiết [14b] sách và ng, ấn ngá»c, tấn phong là m Hiệp mưu đồng đức công thần, Äại nguyên soái thống quốc chÃnh sư phụ Thanh Vương. Äã ban cho cá»§a cải để là m ngá»c khuê; lại cho ruá»™ng đất để rá»™ng khu vÅ©. Vương nên lấy nghÄ©a thân cáºn là m ngưá»i trung thá»±c giúp phò để kÃnh nháºn phúc là nh thượng đế ban cho; trau dồi lấy đức, để bảo vệ dân, nối Ä‘á»i giữ lấy nghiệp vương dà i mãi. Khâm theo đấy".
Thăng Xá nhân trưởng vệ quan Ngá»c Lâm hầu Lê Phúc Lai (ngưá»i xã SÆ¡n Trai, huyện Nông Cống) là m Thượng bảo tá»± khanh, tước Cống quáºn công, sai quản đốc Xá nháºn 4 ty.
Canh Ngá», [Äức Long] năm thứ 2 [1630] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 3).
Mùa hạ, tháng 5, láºp con gái cá»§a chúa, há» Trịnh là m hoà ng háºu2906 . Trước kia bà được gả cho bác há» cá»§a vua là Cưá»ng quáºn công Lê Trụ, sinh được 4 con trai là bá»n Lê Hoà n. Trụ can tá»™i bắc thang và o Ä‘iện mưu việc phản nghịch2907 bị hạ ngục mà chết. Chúa Ä‘em bà ta gả cho vua. Nhà vua nháºn. Bá»n Nguyá»…n Thá»±c, Nguyá»…n Danh Thế nhiá»u lần dâng sá»› can ngăn. Nhưng vua không nghe và nói rằng: "Trót đã lấy rồi". Từ hôm đó [15a] trá»i mưa dầm không ngá»›t.
Tháng 6, lÅ© lụt lá»›n. Sông Nhị nước dâng cao, trà n và o phố xá; ngoà i cá»a Nam, nước chảy như thác, ở trong phố phưá»ng mà phải Ä‘i thuyá»n, có nhiá»u ngưá»i chết Ä‘uối. Äê Thanh Trì vỡ, lúa mất, dân đói.
Tháng 9, dựng ba toà nội điện, là m hà nh lang.
Mùa đông, tháng 10, qua bá»™ viện Lưỡng Quảng nhà Minh sai ngưá»i giục cống ná»™p đến kinh sư. Ban cho ăn yến ở bến Äông Hà . Chúa ngá»± ở lầu Giảng Võ, bà y đồ cống váºt cho há» và o xem. Nhân đó duyệt quân thuá»· và bá»™, bà y thuyá»n ghe, voi ngá»±a để phô bà y sá»± cưá»ng thịnh.
Ngà y Nhâm Tuất, nguyệt thực.
Sai quan duyệt tuyển dân Ä‘inh các xứ. Bấy giá» các quan khâm sai là võ tướng phần nhiá»u cáºy là huân cá»±u, riêng nháºn hối lá»™, tá»± ý thải ngưá»i già , miá»…n Ä‘i lÃnh, là m Ä‘iên đảo bất công, nhiá»u lần bị quở trách; mà quan duyệt tuyển ở Thanh Hoa là Thái Bá Kỳ quá đáng nhất. Chỉ có các viên Cao Ty2908 , Trần VÄ©, Lã Thì Trung, Nguyá»…n Quang Minh, Nguyá»…n Tà i [15b] Toà n, Nguyá»…n Khắc Văn, Nguyá»…n Trừng, là ngưá»i cẩn tháºn giữ phép, được lòng quân dân, ngưá»i ta khen là công bằng.
Giám sát ngá»± sá» Hải Dương là Dương Thuần, vì việc tra há»i kiện tụng bị vu cáo, bãi quan.
Sai bá»n Tuyá»n quáºn công Nguyá»…n Duy Thì đến cá»a Nam Quan hầu mệnh.
Tháng 11, sai sứ sang nhà Minh, bá»n Trần Hữu Lá»…, Dương Trà Trạch, Nguyá»…n Kinh Tế, Bùi Bỉnh Quân, Nguyá»…n Nghi, Hoà ng Công Phụ Ä‘i cống hà ng năm. Bỉnh Quân mất giữa đưá»ng.
Äem các báºc công thần hà ng đầu là TÄ©nh quáºn công Phạm Äốc, Háºu Trạch công Äặng Huấn, Máºu NghÄ©a công Hoà ng Äình Ãi, Phu NghÄ©a công Nguyá»…n Hữu Liêu phối thỠở cung miếu bốn trấn là SÆ¡n Nam, SÆ¡n Tây, Kinh Bắc, Hải Dương.
Truy tặng em chúa là Trịnh Lâm là m Äại tư mã [hiệu] Tuân ChÃnh Duyệt Lá»… Anh Uy Mỹ Dá»± công2909 .
Tân Mùi, [Äức Long] năm thứ 3 [1631] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 4).
Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Máºu Dần, thượng thần Lý Ông Trá»ng ở Ä‘á»n thá» tại Từ Liêm [16a] đổ mồ hôi.
Ngà y Canh Thìn có gió to.
Hiến sát phó sứ Thuáºn Hoá là VÅ© Chân (ngưá»i xã Bình Lăng Thượng, huyện Thiên Lá»™c) từ năm Giáp Dần [1614] bị Nguyá»…n Phúc Nguyên ngăn trở, đã 18 năm. Äến nay ông cùng vá»›i Máºu Lương hầu Bùi Văn Tuấn (ngưá»i xã Bái Nại, huyện Tống SÆ¡n) Ä‘i theo đưá»ng tắt, trở vá» vá»›i triá»u đình. Chúa há»i vá» việc ở biên phương, rồi thưởng rất háºu, cho Chân là m chức Phá»§ Doãn, thăng Văn Tuấn là m Máºu quáºn công.
Äá núi Hoà ng SÆ¡n ở Nông Cống lở.
Äá núi Lá»™ng Äiá»n ở Gia Viá»…n rÆ¡i xuống.
Tháng 3, thi há»™i các cá» nhân, lấy đỗ bá»n Nguyá»…n Minh Triết gồm 7 ngưá»i. Có ngưá»i tố cáo Nguyá»…n Văn Quang (ngưá»i xã Äặng Xá, huyện Cẩm Già ng) thiếu Ä‘iểm mà vẫn trúng tuyển, bèn bá» tên Ä‘i. Thi đình, cho Nguyá»…n Minh Triết đỗ tiến sÄ© cáºp đệ đệ tam danh; bá»n Lê Biện 2 ngưá»i đỗ tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Danh Thá» 3 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Xứ Hải Dương mưa đá, hòn to như đầu ngựa.
Ngà y BÃnh Thân, chÃnh phi cá»§a chúa [Trịnh Tráng] là Nguyá»…n Thị Ngá»c Tú [16b] mất, tên thuỵ là Từ Thuáºn. Bà là con gái cá»§a Nguyá»…n Hoà ng, sinh ra Sùng quáºn công Trịnh Kiá»u và hoà ng háºu Ngá»c Trúc. Bà có cô cháu gái, đó là con gái cá»§a anh bà là Nguyá»…n Hán, cô nà y cÅ©ng được và o hầu ở Äông cung.
Mùa hạ, tháng 4, ngà y Ất Mão, sét đánh núi Mã Yên ở Tây Kinh, là m đất nứt 5 trượng. Ngà y Kỷ Mùi, chó ngao đá ở xã Hoà ng Mai huyện Thanh Trì phát ra tiếng kêu như tiếng trống.
Tháng 6, chúa ngá»± ở lầu phÃa đông, sai thuá»· quân táºp bắn. Có lá»a bốc lên ở đầu sông cháy lan ra phố phưá»ng ở hai bên trái cá»a [vương] phá»§ và đến cá»a Triá»u Nguyên cá»§a triá»u đình ở trong thà nh, rồi cháy và o ná»™i Ä‘iện. Nhà vua tránh lá»a, chạy ra ở nhà Hoa Dương hầu, bốn ngà y sau má»›i trở vá» cung.
Hạ lệnh chỉnh lý ká»· cương: các đại thần và bách quan, cứ ngà y mồng má»™t và rằm thì và o chầu ná»™i Ä‘iện. Äại thần văn võ các viên có văn phòng riêng (toạ đưá»ng chư viên) cứ má»—i tháng 10 phiên và o chầu [17a] ở phá»§ đưá»ng. Từ Äô đốc và Cai cÆ¡, Cai đội trở xuống, hà ng ngà y và o phá»§ đưá»ng thị hầu2910 .
Các nha môn trong ngoà i theo như chức chưởng. Ai thanh liêm, công bằng, mẫn cán, hoặc mãn khảo [đủ nhiệm kỳ], mà lòng dân ái má»™, hoặc bản quan có khải bảo cá», thì nên xét thá»±c, gia thăng cho má»™t "thứ" và lưu nhiệm. Nếu không biết tháºn trá»ng giữ gìn, là m nhiá»u việc nhÅ©ng tệ, ngưá»i nà o nhẹ thì biếm bãi chức, Ä‘uổi vá», ngưá»i nà o nặng thì sung là m quân2911 .
Các quan sở cai cai quản dân, cốt phải vá»— vá» nuôi dưỡng dân. Nếu là m tệ nhiá»…u dân, để ngưá»i ta kêu tố, tra xét đúng sá»± thá»±c thì đình chỉ việc cai quản. Nếu thấy dân kêu cáo mà chặn đưá»ng ngăn trở và bắt giam, đánh Ä‘áºp nặng thì ghép và o phép nước, nhẹ hÆ¡n cÅ©ng bãi chức đình cai quản2912 .
Mùa thu, tháng 3, ngà y Canh Ngá», vá»±c Rồng ở xã Lai Duệ huyện Thuỵ Nguyên có váºt gì nổi lên mặt nước như đầu ngưá»i, đầu trâu, đầu ngá»±a, đầu rắn, nhiá»u vô số.
Mùa đông, tháng 10, ngà y Tân Sá»u là ngà y mồng má»™t có nháºt [17b] thá»±c.
Thăng Nguyễn Thực là m Thiếu uý2913 .
Cho Hữu thị lang Nguyá»…n Tuấn, Bùi Bỉnh Di, Nguyá»…n Tá»± Cưá»ng là Tả thị lang, Thiêm đô ngá»± sá» Trần VÄ© là m Phó đô ngá»± sá», Tá»± khanh Äá»— Khắc KÃnh, Nguyá»…n Lại là m Hữu thị lang.
Vì bá»n Trần Nghi là m quan không tháºn trá»ng, cho ra là m Tham chÃnh SÆ¡n Tây, Phạm Phúc Khánh, Äặng Phi Hiển, Lê Phan Lâm là m Hiến sứ ở Lạng SÆ¡n, Tuyên Quang, An Quảng.
Tháng 11, sai Bắc quân tả đô đốc phó tướng Tây quáºn công Trịnh Tạc thống lãnh tướng sÄ© và doanh cÆ¡ thuá»™c sai cá»§a Äặng Thế Khoa, cùng vá»›i quan binh châu Bố ChÃnh trấn giữ xứ Nghệ An. Äóng dinh ở Yên Trưá»ng huyện Chân Phúc, lấy Tá»± khanh Giang Văn Minh là m Äốc thị, Thái bảo Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm trấn giữ Thanh Hoa. Cho Tá»± khanh Nguyá»…n Khắc Văn là m Äốc đồng. Tây quáºn công ra lệnh răn cấm. Các [quan quân] dưới quyá»n Ä‘á»u nghiêm túc.
[18a]2914 Núi xã Äa Giá ở Gia Viá»…n sạt lở 17 trượng.
Nhâm Thân, [Äức Long] năm thứ 4 [1632] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 5).
Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Ká»· Hợi, truy tôn hoà ng khảo Giản Huy Äế là m Hiển Nhân Dụ Khánh Tuy Phúc Huệ Hoà ng Äế, miếu hiệu là KÃnh Tông.
Tháng 2, gia tôn kim sách mỹ tá»± cho Thái Vương [Trịnh Kiểm] và Triết Vương [Trịnh Tùng]. Truy phong ngân sách mỹ tá»± cho Háºu Trạch công [Äặng Huấn].
Sai Nguyá»…n Thá»±c mang phù tiết, sách và ng ấn bạc tiến phong vương tá» là Thái phó Sùng quáºn công Trịnh Kiá»u là m Khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chư doanh, kiêm Tổng ná»™i ngoại bình chương quân quốc trá»ng sá»±, phó chưởng quốc chÃnh thái uý Sùng quốc công. Mở phá»§ ở bên trái cá»a Nam môn, gá»i là phá»§ Hùng Uy, đặt quan thuá»™c, chia sai quan cầm cá» tiết, sách bạc, ấn đồng phong em chúa là Hiệp NghÄ©a dinh thái uý Tung quáºn công Vân là m Tung Nhạc công. Mở phá»§ Hiệp NghÄ©a. [Phong] Phù NghÄ©a doanh thái uý DÅ©ng quáºn công Trịnh Gia là m DÅ©ng Lá»… công, mở phá»§ Phù NghÄ©a. [Phong] Thắng NghÄ©a doanh thái phó Quỳnh quáºn công là m Quỳnh Nham công, mở phá»§ Thắng NghÄ©a.
Sai Nguyá»…n Danh Thế là m Tham tụng, dá»± tán quốc chÃnh, gia hà m Thái bảo. Nguyá»…n Hắc, Nguyá»…n Khải Ä‘á»u là m Thái phó. Lúc đó Khải đã đổi sang chức Thượng thư bá»™ Binh.
Tháng 3, sai Nguyá»…n Thá»±c và Nguyá»…n Khải Ä‘á»u lấy tư cách quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh.
Mùa hạ, tháng 4, Hữu thị lang bá»™ Lại là Nguyá»…n Tuấn, Nguyá»…n Lại bị bãi (Lại là ngưá»i xã Bá»™t Thượng, huyện Hoằng Hoá). Bá»n Tuấn tuyển bổ các chức phần nhiá»u nhÅ©ng lạm. Nguyá»…n Lại thì nháºn nhiá»u cá»§a đút. Có câu ca dao rằng: "Các chức bị viên, lưỡng Bá»™t táºn Ä‘iá»n" (nghÄ©a là : các chức mà bổ cho đủ ngưá»i thì hai là ng Bá»™t hết ruá»™ng). Nguyá»…n Thá»±c và Nguyá»…n Khải tham hặc hai ngưá»i ấy, nên bãi chức.
Gia phong Nguyá»…n Thá»±c là m Thái bảo, Nguyá»…n Duy Thì là m Thiếu phó. Cho em chúa là Việt quáºn công Trình, Luân quáºn công Thức, [19a] Quảng quáºn công Hà ng, Lăng quáºn công Bảng, Diên quáºn công Nha, Vương tá» là Hồng quáºn công Lá»±u, Ä‘á»u là m Thái bảo. Vương tá» là Tây quáºn công Tạc, Phù quáºn công Lịch và Lan quáºn công Hoà ng NghÄ©a Phì Ä‘á»u là m Thiếu uý.
Ghi công những ngưá»i Ä‘i theo đánh dẹp ở Quảng Hoá. Gia phong Thiếu bảo Äịnh quáºn công Hoà ng NghÄ©a Phúc là m Thiếu phó.
Tháng 5, các quan triá»u đình bà n muốn cá» Tả thị lang Mai Khê hầu Nguyá»…n Tiến DÅ©ng chuyển sang [là m Tả thị lang] bá»™ Lại. Nguyá»…n Khải nói: "Trước đây ông ấy là m Äá» Ä‘iệu trưá»ng Thanh Hoa, đã theo tình riêng mà lấy ngưá»i nà y bá» ngưá»i kia không xứng đáng là m chức ấy". Bèn cho Phó đô ngá»± sá» Trần VÄ© và Hữu thị lang bá»™ Lá»… là Äá»— Khắc KÃnh là m Tả hữu thị lang bá»™ Lại2915 . Cất nhắc Äô cấp sá»± trung Lại khoa Nguyá»…n Duy Hiểu là m Thiêm đô ngá»± sá».
Sai Trần VÄ©, Nguyá»…n Quang Minh, Lê KÃnh, Thân Khuê chia nhau Ä‘i khám há»i vá» các quan tổng cán đưá»ng đê và các quan lại Thừa ty các xứ, ngưá»i nà o chăm hay lưá»i, là m [19b] hay tham ra sao. Tháng 6, ngà y mồng má»™t, mưa to liá»n 4, 5 ngà y, nước sông Hồng đầy trà n. Chúa và Phá»§ tiết chế Ä‘em các quân, cưỡi thuyá»n Ä‘i xem đưá»ng đê ở các xã Thâm Dương, Yên Duyên, Khuyến Lương huyện Thanh Trì, chia nhau sai há»™ trúc đưá»ng đê. Nước cà ng đầy trà n, phải trở vá». Sai thu các tiá»n thu lạm cá»§a quan tổng cán đê sông các xứ nháºp và o quỹ công.
Quý Dáºu, [Äức Long] năm thứ 5 [1633] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 6).
Mùa xuân, tháng giêng, núi Long Tuyá»n bị đổ.
Sai Thái phó Hắc, Thái bảo Hà ng, Bảng, ÄÆ°Æ¡ng tham dá»± triá»u chÃnh. Hà ng cùng Ngô Nhân Triệt, Nguyá»…n Quang Minh chiếu bổ hạ hạng quân các phá»§ vệ.
Tháng 2, Nguyá»…n Phúc Nguyên sai quân đánh phá châu Nam Bố ChÃnh, giết quan châu, lấy tiá»n cá»§a kho bắt hết dân Ä‘inh ở đó là m lÃnh, đặt ra 24 đội thuyá»n.
Tháng 3, đá núi Äa Bút huyện VÄ©nh Phúc bị sạt. Hai núi ở giếng Âm Dương huyện Phụng Hoá [20a] bị lở.
Sai bá»n Trần VÄ© Ä‘i hầu mệnh, đón sứ thần vá» nước.
Ngà y Quý Sá»u, thần vị cá»§a vua Lý Thái Tông ở Ä‘iện Cổ Pháp vô cá»› dá»i Ä‘i chá»— khác. Sai ná»™i thần là Phái quáºn công đến tế. Và i ngà y sau [thần vị] lại trở vá» chá»— cÅ©.
Nước sông Cái (Äại Hà ) ở xã Yên Duyên huyện Thanh Trì ban đêm khô cạn Ä‘i trong má»™t khắc.
Ngà y Giáp Dần, giá» Tỵ, có gió lá»›n từ phương bắc lại. Äầm Thịnh Liệt khô Ä‘i trong hÆ¡n má»™t khắc. Sóng nước sông Nhị chồm lên, nhiá»u thuyá»n bị đắm. Triá»u thần hặc tá»™i viên tham nghị xứ Hưng Hoá là Trương VÅ© là m quan không cẩn tháºn, đến ná»—i dân kêu tố và tri huyện Nguyá»…n Hà ng chưa mãn đại tang mà ngầm Ä‘em và ng bạc tâu báºy xin là m chức Lăng phó ở Ä‘iện [miếu] Tây Kinh. Vua giao xuống luáºn tá»™i Trương VÅ© và thu lại sắc mệnh cá»§a Hà ng.
Mùa thu, tháng 8, Nguyá»…n Phúc Nguyên sai tướng láºp dinh luỹ ở Thái Xá, Äá»™ng Hải (Äồng Há»›i) để chống lại quan quân.
Bà n việc đi đánh Nguyễn Phúc Nguyên. Nguyễn [20b] Danh Thế ba lần can gián, xin hưu binh cho dân. Không nghe. Tháng 10, sai Tiết chế phủ đem quân đến đóng ở Vân Sà ng thuộc Gia Viễn, trấn phủ Thanh Hoa, Sơn Nam, Hải Dương, An Quảng, Tung Nhạc công và Dũng Lê công trấn thủ kinh thà nh và trấn phủ Sơn Tây, Kinh Bắc, Lạng Sơn, Thái Nguyên.
Tháng 11, ngà y Giáp Dần, chúa Ä‘em vua thân Ä‘i đánh, thuá»· bá»™ cùng tiến. Tháng 12, ngà y Tân Dáºu, đóng ở cá»a bể Nháºt Lệ. Ngà y Ká»· Mão, đối diện chống nhau vá»›i quân Thuáºn Hoá. Ngà y Tân Tỵ, tiá»n quân nghi ngá» hoảng sợ tá»± vỡ. Bèn rút quân2916 .
Giáp Tuất, [Äức Long] năm thứ 6 [1634] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 7).
Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Máºu Tý, là ngà y mồng má»™t xuống chiếu rút quân.
Tháng 2, ngà y Tân Dáºu, xa giá vá» tá»›i kinh sư2917 .
Tháng 3, ngà y Äinh Hợi, là ngà y mồng má»™t, nháºt thá»±c.
Thi há»™i các cá» nhân, lấy đỗ bá»n Nguyá»…n Nhân Trứ 5 ngưá»i. Thi đình, cho VÅ© Bạt Tuỵ đỗ tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nguyá»…n Nhân Trứ [21a] 4 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân (Nhân Trứ ngưá»i xã Nguyệt Viên huyện Hoằng Hoá). Mùa hè, đại hạn.
Cho Tam Dương hầu Äinh Thế Diên là m Dương quáºn công, gia hà m Thiếu uý. Thế Diên là cháu 7 Ä‘á»i cá»§a công thần Lê Liệt2918 .
Mùa thu, tháng 8, thăng Nguyễn Danh Thế hà m Thái bảo2919 .
Gia thăng Nguyễn Thực hà m Thái phó chức Thượng thư bộ Hộ vỠtrà sĩ. Bấy giỠông đã 80 tuổi. Từ khi Trung Hưng đến nay, mang chức Thượng thư vỠtrà sĩ bắt đầu từ Nguyễn Thực.
Ất Hợi, [Dương Hoà ] năm đầu [1635], (Minh Sùng Trinh năm thứ 8)2920 .
Mùa hạ, tháng 6, ban lệnh chỉ cấm các quan lại hà khắc, và răn giá»›i các quan cai khám để ứ Ä‘á»ng các án kiện, ban bố cho thi hà nh 12 Ä‘iá»u. Mùa đông, tháng 10, đại xá, đổi niên hiệu là Dương Hoà .
Ngà y Máºu Tý, Nguyá»…n Phúc Nguyên ở Thuáºn Hoá mất, thá» 73 tuổi. Con là Nhân quáºn công Phúc Lan nối chức, tá»± đặt tên thuỵ Thuỵ Dương Vương, gá»i cáo phó [21b] vá» triá»u. Sai quan Ä‘i Ä‘iếu phúng. Ban mệnh cho Phúc Lan là m trấn thá»§ Thuáºn Quảng. Năm ấy Thái bảo Nguyá»…n Hắc cÅ©ng mất, tặng Thái tể.
BÃnh Tý, [Dương Hoà ] năm thứ 2 [1636] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 9).
Mùa xuân, sai là m thư đưa cho quan Tam ty ở Lưỡng Quảng, nhá» chuyển tá» tâu vá» xin phong cho vương má»™t lần nữa. Ngưá»i Minh không nghe2921 .
Äinh Sá»u, [Dương Hoà ] năm thứ 3 [1637] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 10).
Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Tân Sá»u là ngà y mồng má»™t, nháºt thá»±c.
Tháng 3, sai sứ sang nhà Minh. Bá»n Nguyá»…n Duy Hiểu, Giang Văn Minh, Nguyá»…n Quang Minh, Trần Nghi, Nguyá»…n Bình, Thân Khuê sang cống hà ng năm và cầu phong.
Mùa hạ, xứ Thuáºn Hoá đói to2922 .
Mùa đông tháng 10, thi há»™i các cá» nhân, lấy đỗ bá»n Nguyá»…n Xuân ChÃnh 20 ngưá»i. Thi đình, cho Nguyá»…n Xuân ChÃnh, Nguyá»…n Nghi, Nguyá»…n Thế Khanh đỗ tiến sÄ© cáºp đệ. Bá»n Nguyá»…n Hữu Thưá»ng 2 ngưá»i đỗ tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n [22a] Cổn 15 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân (từ khi trung hưng tá»›i khoa nà y má»›i lấy Tam khôi [Trạng nguyên, Bảng nhỡn, Thám hoa)2923 .
Tháng 11, Thái phó trà sÄ© Nguyá»…n Thá»±c mất, thá» 83 tuổi, tặng Thái tể, thuỵ là Trung Thuần. Tháng 12, ngà y Giáp Tý cuối tháng, có nháºt thá»±c.
Máºu Dần, [Dương Hoà ] năm thứ 4 [1638] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 11).
Mùa xuân, tháng giêng, Mạc KÃnh Khoan, tước Thông quáºn công ở Cao Bằng mất. Con là KÃnh VÅ© lại là m phản, tiếm đặt niên hiệu là Thuáºn Äức2924 .
Tháng 3, sai Äặng Thế Tà i lưu lại giữ kinh sư, Chúa thân Ä‘em quân Ä‘i đánh Cao Bằng. Quân tiến trước đánh bị thua, thuá»™c tướng là quáºn Hạ bị giặc bắt; quáºn Lâm ra tráºn sợ chạy bị tá»™i giết. Bèn rút quân vá». Cho Tả thị lang bá»™ Lá»… là Trần Hữu Lá»… là m Tả thị lang bá»™ Lại2925 .
Tháng 11, sai Äặng Thế Khoa Ä‘em quân Ä‘i trấn thá»§ ở Lục Ngạn, Phượng Nhãn2926 .
Tháng 12, ngà y Canh Dần [22b] sai Tiết chế phá»§ Ä‘em quân đánh Cao Bằng, Nguyá»…n Danh Thế là m tham tán quân mưu, đánh bại đảng giặc ở Hạ Lan thuá»™c Cảm Hoá, phá 19 động Hoa Nê, An Lá»…... Tướng tiên phong là Báºt quáºn công đóng đồn ở Vân Tùng. Nguyá»…n Danh Thế xin chá»n tướng khoẻ Ä‘em 3000 tinh binh đóng ở sau đội tiên phong; khi quân tiên phong đắc thắng thì quân sau liá»n tiến lên, Ä‘em
theo 3 ngà y lương khô, ngà y đêm Ä‘uổi giặc, đại binh tiếp theo tiến lên, thì có thể thu được toà n thắng, không nhá»c sức cất quân lần nữa; không để cho giặc lá»§i trốn và o rừng núi. Quan tiết chế không nghe.
Ngà y Tân Sá»u, tiến và o Cao Bằng, chia quân lược địch các châu Quy Thuáºn, Thượng Lang, Hạ Lang. Giặc Ä‘á»u tan chạy và o rừng núi, không để lại dấu vết. Quan quân lưu lại 10 ngà y rồi rút vá»2927 .
Qui định hà nh nghi phẩm phục cá»§a các quan để là m chÃnh xác đẳng cấp.
Kỷ Mão, [Dương Hoà ] năm thứ 5 [1639] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 12).
Mùa hạ, tháng 4, nhắc rõ lại lệ kiện vá» nhân mạng. Theo như chế độ năm Cảnh Thống [23a] thứ 6 (1503), chỉ tịch thu Ä‘iá»n sản, vợ con, tà i váºt cá»§a bản thân ngưá»i phạm tá»™i, nếu không đủ thì cho phép cung khai Ä‘iá»n sản cá»§a cha mẹ, anh em ngưá»i ấy là m tiá»n bồi thưá»ng, không được bắt lây đến há» hà ng là ng xóm.
Tháng 6, nhắc bảo vá» kỳ hạn tiến quân. ÄÆ°a thư cho ty Hồ Nhuáºn doanh Quy Äạo thuá»™c Quảng Tây nước Minh, và quan các châu Yên Bình, Quy Thuáºn, Hạ Phiên, Hướng VÅ©, hẹn hợp sức đánh Cao Bằng2928 . Mùa thu, sai Nguyá»…n Duy Thì lên cá»a quan, đón sứ thần Nguyá»…n Duy Hiểu vá» nước. Duy Hiểu dâng sá»› nói: "Äến Yên Kinh, dâng biểu cầu phong quốc vương, [vua Minh] giao cho bá»™ bà n, há» cho rằng không có văn bản cÅ© để lại có thể tra xét được, nên không cho. Chỉ ban sắc thư tưởng lệ thôi"2929 .
Tháng 10, ngà y Quý Tỵ, chúa [Trịnh Tráng] thân Ä‘i đánh Cao Bằng. Äóng quân ở thà nh Lạng SÆ¡n. Quan thổ châu ở Trung Quốc Ä‘á»u đáp thư hứa theo lá»i ước. Nhân đó Chúa tiến lên đóng đồn ở Bắc Nẫm, chia sai bá»n Äặng Thế Tà i đánh Mạc KÃnh VÅ©. Äánh ở Äà Dương [23b] Hoa Biểu, Trục Khâm, Vân Äô, Ä‘á»u thắng2930 .
Tháng 12, rút quân vá». Vì thuá»™c tướng Äá»— Hán Vân, ra tráºn xông lên trước, có công lá»›n, thăng là Hương quáºn công. Ngoà i ra Ä‘á»u thăng thưởng có thứ báºc (Hán ngưá»i xã Hoằng Liệt, huyện Thanh Trì, là con cá»§a Thượng thư Äá»— Cảnh)2931 .
Ra lệnh chỉ nhắc bảo bách ty phải giữ đúng chức trách, là m dân vui lòng gồm 12 Ä‘iá»u.
Canh Thìn, [Dương Hoà ] năm thứ 6 [1640] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 13).
Tháng giêng nhuáºn, thi há»™i các cá» nhân, lấy đỗ bá»n Phà Vân Thuáºt 22 ngưá»i. Thi đình, cho bá»n Văn Thuáºt 2 ngưá»i đỗ tiến sÄ© xuất thân. Bá»n Hoà ng Vinh 20 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân. Gia thăng cho Nguyá»…n Danh Thế giữ chức Äông các trì Kinh diên sá»±2932 .
Nguyá»…n Phúc Lan ở Thuáºn Hoá sai quân đánh phá châu Bắc Bố ChÃnh, bắt vợ con Hiá»n Tuấn hầu Nguyá»…n Khắc Loát chạy vá» Nghệ An, trấn thá»§ là Tà o [24a] quáºn công. Ngô Phúc Vạn bắt giải vá» kinh, giam và o ngục. Phúc Lan sai ngưá»i đến kinh trình bà y tá»™i lá»—i. Xuống lệnh chỉ an á»§i bảo ban, kể lại mối tình thân giao mấy Ä‘á»i, lại nói: thái uý và lệnh đệ là tình nghÄ©a ruá»™t thịt, chà khà như nhau, sao có thể so hÆ¡n kém, nên sá»›m xá» trÃ... Lại đưa tin cá»§a Công Khuê, trả lại cương thổ Quy Vấn, Phúc Lan vâng mệnh2933 .
Nhâm Ngá», [Dương Hoà ] năm thứ 8 [1642], (Minh Sùng Trinh năm thứ 14)2934 .
Mùa thu, tháng 9, Tiết chế thái uý Sùng quốc công Trịnh Kiá»u mất, thá» 42 tuổi, tặng là Thượng tể thượng tướng Sùng NghÄ©a công, ban thuỵ là Hùng Äá»™. Chúa đã cao tuổi, nghÄ© kế lá»›n cho xã tắc. Vì cháu Ä‘Ãch tôn là Tông quáºn công Trịnh Hoà nh còn nhá», cho nên chưa định ngôi thế tá»2935 .
Tung Nhạc công Trịnh Vân mất, ban thụy là Trung TÃn2936 .
Chúa dụ các quan liêu rằng chỉnh lý ká»· cương cốt ở chá»— khám há»i kiện tụng và dẹp tắt trá»™m [24b] cướp. Nên sai quan chia nhau Ä‘i trị nháºm bốn trấn. Cho Thái bảo Tây quáºn công Trịnh Tạc trấn trị SÆ¡n nam, Thái thưá»ng tá»± khanh Phạm Công Trứ là m Tán lý, Phù quáºn công Trịnh Lịch trấn thị SÆ¡n Tây, Hữu thị lang bá»™ Binh Nguyá»…n Trừng là m Tán lý. Quỳnh Nhạm công Trịnh Äệ trấn trị Kinh Bắc, Hữu thị lang bá»™ Công là Nguyá»…n Bình là m Tán lý, Thiếu Bảo Hoa quáºn công Trịnh Sầm trấn trị Hải Dương, Äô cấp sá»± trung Há»™ khoa Nguyá»…n Nhân Trứ là m Tán lý. Äá»u cùng vá»›i Thừa ty trừ bá» tệ trước, vá»— yên dân địa phương (Công Trứ là ngưá»i xã Liêu Xuyên, huyện ÄÆ°á»ng Hà o).
Cho Nguyễn Duy Thì là m Thượng thư bộ Binh2937 .
Tháng 11, Hữu đô đốc Yên quáºn công Äà o Quang Hoa mất, tặng Tả đô đốc (Quang Hoa ngưá»i xã Tuyá»n Cam, huyện Thanh Oai)2938 .
Quý Mùi, [Dương Hoà ] năm thứ 9 [1643] , (từ tháng 10 trở đi vua Chân Tông Phúc Thái năm đầu, Minh Sùng Trinh năm thứ 15)2939 .
Mùa xuân, xuống chiếu Ä‘i kinh lược Thuáºn Hoá, sai [25a] Tây quáºn công, Quỳnh Nham công thống lÄ©nh đại quân cùng bá»n Tán lý Nguyá»…n Quang Minh, Phạm Công Trứ, Nguyá»…n Danh Thá» Ä‘i trước đến châu Bố ChÃnh, đánh úp giết tướng giặc là Thắng Lương hầu ở xã Trung Hoà . Bắt viên thư ký là Văn Toà n tá», tiến đóng ở cá»a bể Nháºt Lệ. Nguyá»…n Phúc Lan chia quân chống giữ.
Tháng 2, sai Kiên quáºn công Trịnh Quân cùng Nguyá»…n Danh Thế lưu lại giữ kinh sư và trấn phá»§ các xứ. Chúa đưa vua thân chinh Thuáºn Hoá2940 .
Tháng 3, xa giá đóng ở xã An Bà i thuá»™c châu Bố ChÃnh, chỉ bảo phương lược cho các tướng. Tháng 4, vì Chưởng giám Tiến Lá»™c hầu Lê Văn Hiểu (ngưá»i xã Hải Châu, huyện Ngá»c SÆ¡n) xông lên trước, phá được luỹ Trung Hoà , được thăng tước quáºn công2941 .
Tháng 5, Chúa thấy trá»i nóng ná»±c ra lệnh rút quân. Lưu Tá trấn doanh Tiến quáºn công Lê Văn Hiểu và Hữu trấn doanh Äông quáºn công Lê Hữu Äức chia nhau đóng đồn ở Hoà Trung [25b] thuá»™c Kỳ Hoa. Cho Máºu quáºn công Phạm Tất Toà n giữ châu Bắc Bố ChÃnh2942 .
Mạc KÃnh Hoà n cướp vùng Tây Cạn xứ Thái Nguyên. Lưu thá»§ Trịnh Quân sai quân cùng biên tướng đánh Ä‘uổi được2943 .
Tả thị lang bá»™ Há»™ kiêm Huy Văn viện thiêm sá»± Nhân quáºn công Doãn Hy vá» trà sÄ©, thăng Thiếu bảo. Sau Hy mất, tặng là Thượng thư bá»™ Công (Hy ngưá»i xã Cổ Äịnh, huyện Nông Cống)2944 .
Tháng 6, xa giá trở vỠkinh2935 .
Mùa đông, tháng 10, ngà y 13 là ngà y Quý Dáºu, [vua] sai Quỳnh công Trịnh Äệ mang tá» cáo nhưá»ng ngôi cho Hoà ng thái tá» Duy Há»±u. Thái tá» lên ngôi ở Ä‘iện Cần ChÃnh, lúc ấy má»›i 13 tuổi. Äại xá, đổi niên hiệu là Phúc Thái, tôn vua lên là m Thái thượng hoà ng, tôn hoà ng háºu Trịnh thị là m Hoà ng thái háºu, ở cung Äức Thá». Gia tôn Hoà ng thái háºu há» Trịnh là m Thái hoà ng thái háºu. Ngà y Nhâm Ngá», truy tôn miếu hiệu Thái Vương [Trịnh Kiểm] là Thế Tổ; miếu hiệu [26a] Triết vương [Trịnh Tùng] là Thà nh Tổ.
Ngà y Ất Dáºu, sai ÄÆ°á»ng quáºn công Nguyá»…n Danh Thế mang phù tiết bằng ngá»c, và sách ấn và ng để gia tôn chúa [Trịnh Tráng] là m Äại nguyên soái thống quốc chÃnh thái thượng sư phụ Thanh Vương.
Thi há»™i các cá» nhân, lấy đỗ bá»n Lê Trà Trạch 9 ngưá»i.
Tháng 12, thi đình cho bá»n Nguyá»…n Khắc Thiệu 2 ngưá»i đỗ tiến sÄ© xuất thân, bá»n Lê Äình Dá»± 7 ngưá»i đỗ đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tả thị lang bá»™ Lại là Thá» Hải hầu Trần Hữu Lá»… mất, tặng là Thượng thư bá»™ Công2946 . Lưu thá»§ Thanh Hoa là Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm mất, tặng Thái phó2947 .
Chú thÃch:
2857 Bản Lê Hy chữa lại là "Canh Thân VÄ©nh Tá»™ năm thứ hai". Như thế đúng, vì bản Phạm Công Trứ cÅ©ng chép năm sau, Tân Dáºu, là năm VÄ©nh Tá»™ thứ ba.
2858 Bản Lê Hy đã không chép sự kiện có ý nghĩa nà y.
2859Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2860 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2861 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2862 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2863 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2864 Nguyên văn là "Hoà nh Äình Xứ".
2865 Nguyên văn là "ngá»± tiá»n".
2866 Những chi tiết nà y không có trong bản Lê Hy.
2867 Bản Lê Hy lại chép rằng chÃnh chúa truyá»n SÄ© Lâm sai ngưá»i chặt chân Xuân cho chết Ä‘i.
2868 Bản Lê Hy không chép tên 19 con của Trịnh Tùng ở đây.
2869 Bản Ná»™i các quan bản cÅ©ng chép là Hiệp quáºn công như bản Phạm Công Trứ, trong khi các bản Quốc tá» giám tà ng bản Ä‘á»u chép là Trị quáºn công.
2870 Bản Lê Hy chép là tháng 7.
2871 Bản Lê Hy chép là Gia Lâm.
2872 Bản Lê Hy không chép những sự kiện nà y.
2873 Bản Lê Hy không chép những sự kiện nà y.
2874 Bản Lê Hy không chép những sự kiện nà y.
2875 Bản Lê Hy không chép những sự kiện nà y.
2876 Bản Lê Hy không chép việc nà y và o ngà y 11 tháng 11 năm VÄ©nh Tá»™ thứ 5 (1623) như váºy là phong cho con trước khi truy phong cho bố.
2877 Xiêm quẻ Khôn: ý nói vua đối đãi tốt với bầy tôi.
2878 Mệnh quẻ Sư: ban cho tước mệnh.
2879 Nguyá»…n Hắc là cháu ná»™i Nguyá»…n Hoà ng, được lưu lại ở Äà ng Ngoà i.
2880 Bản Lê Hy không chép các sự kiện nà y.
2881 Bản Lê Hy không chép các sự kiện nà y.
2882 Bản Lê Hy không chép các sự kiện nà y.
2883 Thượng Tiến: lễ dâng vua; Thưởng Tiên: lễ cơm mới; Tiết liệu: lễ sắm tết.
2884 Cung tiến: lá»… dâng lên chúa; Kỵ thá»i: ngà y mất cá»§a vua, chúa; Sinh nháºt: ngà y sinh cá»§a vua, chúa.
2885 Giáo phưá»ng: phưá»ng hát.
2886 Cả Ä‘oạn nà y không có trong bản Lê Hy. Lịch triá»u hiến chương loại chà (Quốc dụng chÃ) cá»§a Phan Huy Chú có chép.
2887 Trong năm Ất Sá»u (VÄ©nh Tá»™ thứ 7, 1627), bản Lê Hy chỉ chép sá»± kiện tháng 8 nà y, còn các sá»± kiện khác Ä‘á»u không chép.
2888 Bản Lê Hy không chép.
2889 Bản Lê Hy không chép.
2890 Bản Lê Hy không chép.
2891 Bản Lê Hy không chép.
2892 Cưu cánh: loà i chim ác, ăn thịt mẹ cánh: loà i thú ác, ăn thịt bố. Cưu cánh có nghÄ©a bóng là những ngưá»i ác, quên Æ¡n cha mẹ.
2893 Bản Lê Hy tóm tắt cuộc chiến tranh nà y trong và i dòng.
2894 Bản Lê Hy không chép.
2895 Bản Lê Hy không chép.
2896 Bản Lê Hy không chép.
2897 Bản Lê Hy không chép.
2898 Bản Lê Hy không chép.
2899 Bản Lê Hy không chép.
2900 Bản Lê Hy không chép.
2901 Chỉ Nguyễn Kim.
2902 Chỉ Nguyễn Hoà ng.
2903 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2904 Bản Lê Hy không chép là VÄ©nh Tá»™ thứ 11, từ tháng 4 vá» sau là Äức Long năm đầu.
2905 Äặng Huấn sinh ra Äặng Thị Ngá»c Dao là mẹ Trịnh Tráng (theo Äặng gia phả ký). Bản Lê Hy không chép việc nà y.
2906 Tên là Trịnh Thị Ngá»c Trúc.
2907 Bản Lê Hy chép Lê Trụ là chú hỠvua, bị giam và o ngục, nhưng không nói là vì tội gì.
2908 Bản Ná»™i các quan bản cÅ©ng chép là Cao Ty như ở đây, trong khi các bản Quốc tá» giám tà ng bản Ä‘á»u chép là Cao Khả.
2909 Bản Lê Hy không chép việc nà y.
2910 Bản Lê Hy không chép.
2911 Bản Lê Hy không chép.
2912 Bản Lê Hy không chép.
2913 Bản Lê Hy không chép.
2914 Tá» 18a và 18b ở bản in cá»§a Phạm Công Trứ bị mất do đóng lầm tá» 18a và 18b cá»§a quyển XXII và o. Vì váºy ở đây chúng tôi tạm lấy Ä‘oạn văn tương ứng ở má»™t bản chép tay (ký hiệu A4 ở Viện Hán Nôm) thay thế và o; đến tá» 19a lại tiếp tục dịch theo bản in cá»§a Phạm Công Trứ.
2915 Bản Lê Hy chép rõ: Trần VÄ© là m Tả thị lang. Äá»— Khắc KÃnh là m Hữu thị lang.
2916 Bản Lê Hy chép tóm tắt việc đánh quân Nguyễn trong một câu.
2917 Bản Lê Hy không chép các sự kiện nà y.
2918 Bản Lê Hy không chép.
2919 Bản Lê Hy không chép.
2920 Bản Lê Hy ghi năm nà y là Äức Long năm thứ 7 và chú thÃch là từ tháng 10 đổi niên hiệu là Dương Hoà .
2921 Bản Lê Hy không chép.
2922 Bản Lê Hy không chép.
2923 Bản Lê Hy chép sá»± kiện nà y nhưng không có Ä‘oạn chú thÃch.
2924 Bản Lê Hy không chép.
2925 Bản Lê Hy không chép.
2926 Bản Lê Hy không chép
2927 Bản Lê Hy không chép.
2928 Bản Lê Hy không chép.
2929 Bản Lê Hy không chép là sớ của Nguyễn Duy Hiểu.
2930 Bản Lê Hy không chép.
2931 Bản Lê Hy không chép.
2932 Bản Lê Hy không chép.
2933 Bản Lê Hy không chép.
2934 Bản Lê Hy chép đúng là Minh Sùng Trinh năm thứ 15.
2935 Bản Lê Hy không chép.
2936 Bản Lê Hy không chép.
2937 Bản Lê Hy không chép.
2938 Bản Lê Hy không chép.
2939 Bản Lê Hy chép đúng là Minh Sùng Trinh năm thứ 16.
2940 Bản Lê Hy không chép.
2941 Bản Lê Hy không chép.
2942 Bản Lê Hy không chép.
2943 Bản Lê Hy không chép.
2944 Bản Lê Hy không chép đoạn cuối.
2945 Bản Lê Hy không chép.
2946 Bản Lê Hy không chép.
2947 Bản Lê Hy không chép. Quyển XXI bản Phạm Công Trứ kết thúc ở đây.
|

20-09-2008, 06:48 PM
|
 |
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hư vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q6
Vua Lê chúa Trịnh (1655 - 1656)
[Ất Dáºu, Thịnh Äức năm thứ 3 [1655], (Minh Lịch năm thứ 9, Thanh Thuáºn Trị năm thứ 12)].
[18a] [Phạm Công] Trứ tiến cỠLê Thì Hiến có tà i là m tướng, có thể đảm đương một phương diện, không nên vì thất bại trước mà bỠông ta2949 . Bèn dùng lại, sai theo đi đánh. Các tướng tiến đến Kỳ Hoa, quân giặc tự rút lui.
Tháng 11, [Trịnh] Toà n, [Äà o] Quan Nhiêu, [Lê] Hữu Äức rút quân vá» Yên Trưá»ng. Tây Äịnh Vương [Trịnh Tạc] rút quân vá» kinh sư; để [VÅ©] Văn Thiêm ở lại là m trấn thá»§, Dương Hồ là m Äốc thị, [Äà o] Quang Nhiêu là m Äồn thá»§, [Phan] Hưng Tạo là m Äốc thị, Ä‘á»u thống lÄ©nh quân sÄ© sở thuá»™c đóng ở Yên Trưá»ng. Lại sai Nanh quáºn công Thân Văn Quanh, Lại quáºn công Mẫn Văn Liên, Cai đội Nguyá»…n Như Khuê, Lê Văn Tiến, Lê Văn Hy đóng đồn ở xã Tiếp VÅ© huyện Thiên Lá»™c; Lăng quáºn công Nguyá»…n Thế Thì đóng đồn ở Minh Lương.
Tháng 12, gia phong Trịnh Toà n là m Thiếu Bảo, mở quân doanh Tả dực nội.
BÃnh Thân, [Thịnh Äức] năm thứ 4 [1656], (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 10, Thanh Thuáºn Trị năm thứ 13).
Mùa xuân, tháng giêng, quân Thuáºn Hóa đánh úp đồn cá»§a Tiếp VÅ© [18b]. Bá»n Thân Văn Quanh thua chạy. Giặc kéo ra sông Tam Chế, sáp và o đánh quân thá»§y.
VÅ© Công Quang ra sức chống đánh, Lê SÄ© Háºu tiếp cứu, đánh phá được. VÅ© Văn Thiêm sai Phạm Công Thắng lên bá» xáp đánh, chém được ngà voi. Bà n công, thăng SÄ© Háºu là m ÄỠđốc; Công Quang là m Tham đốc, tước hầu.
Sai Trịnh Toà n thống lÄ©nh các tướng, trấn giữ Nghệ An. Bá»n Văn Thiêm, Quang Nhiêu Ä‘á»u thuá»™c dưới quyá»n. Lấy Äô cấp sá»± Ngô SÄ© Vinh, Cấp sá»± VÅ© Vinh Tiến là m Äốc thị. Tháng 2, Tham tụng thượng thư bá»™ Binh là Liêm quáºn công Äặng Thế Khoa mất. Thế Khoa có văn há»c, mưu trÃ, giữ mình thanh liêm kiệm ước, cá»a nhà không mảy may... (mất má»™t chữ). Thá» 64 tuổi tặng Thiếu bảo, gia phong là Phúc thần2950 . Mùa hạ tháng 5, thuyá»n giặc và o cá»a biển Nam Giá»›i đánh úp thá»§y quân. Bá»n Lê SÄ© Háºu, Nguyá»…n Hữu Sắc, Bùi SÄ© Lương, Thái Bá ...2951 .
Chú thÃch:
2948 Quyển XXII chỉ có tỠ18 bị đóng nhầm và o vị trà tỠ18 quyển XXI.
2949 Bản Lê Hy không chép, nhưng ý nà y có trong Lịch triá»u hiến chương loại chà (Nhân váºt chÃ) cá»§a Phan Huy Chú, Ä‘oạn nói vá» Lê Thì HIến.
2950 Bản Lê Hy không chép sự kiện nà y.
2951 TỠ18b kết thúc giữa câu với từ Bá.
|
 |
|
Từ khóa được google tìm thấy
|
àâàòàðêè, áàëëîâ, áàëòèéñêèé, âàííû, áåñïëàòíàÿ, âåòåð, àâòîâàç, àâòîçàï÷àñòè, àâòîìèð, àâòîòðåéäèíã, àâòîðàäèî, äåòñêèé, àëåíà, áèëàí, àëèñà, áèëüÿðä, ãèòàðû, àëüäåáàðàí, äîáàâîê, àíåãäîòû, àíàñòàñèÿ, âíåøòîðãáàíê, ãîëîâèí, ãîëûõ, äîñòàâêà, ãîñòèíèöà, àíòèêâàðèàò, âîðîíåæ, ãîðÿùèé, ãîðÿùèõ, ãìþéíëÿðáþ, áóõãàëòåðñêèé, áóòåðáðîäû, áûòîâàÿ, äæèíñû, ãðóçîâîçîôô, çàäàíèÿ, èãðóøêè, êèòàéñêèé, èìåíèíû, êíèãà, èíòåðüåð, êîðîëü, ëþñòðû, íàëîãîâûé, ïåðèñ, ìàøèí, ïèäîðû, ìèòñóáèñè, ïèööû, ïîãîäà, ïîðíóøêà, îòêðûòêè, ìóðìàíñê, ñáåðáàíêà, ñëîâàðü, ñïåöîäåæäà, ñïîðòèâíîå, ñóáàðó, òåàòð, òàéëàíä, òåñòû, õèëòîí, ôîòîïðèêîëû, ôîòîøîïà, òóðèçì, tac gia dai viet xu ki, ýâàêóàòîð, æàëþçè, ðàáî÷èé, ðàñïðîäàæà, ÷àñòóøêè  |
| |