27-05-2009, 12:00 PM
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
Chương - 7 -
Khi má»™t biến cố xảy ra ngưá»i ta bà y ý kiến và ước mong cá»§a mình vá» biến cố nà y, và vì biến cố bắt nguồn từ hà nh động chung cá»§a nhiá»u ngưá»i, nên thế nà o cÅ©ng có má»™t ý kiến hay má»™t ước mong được thá»±c hiện, Ãt nhất là má»™t cách đại khái. Khi má»™t ý kiến phát biểu được thá»±c hiện, trong trà óc ta ý kiến nà y gắn liá»n vá»›i biến cố, và được coi là mệnh lệnh Ä‘i trước biến cố ấy.
Mấy ngưá»i kéo má»™t cây gá»—. Má»—i ngưá»i phát biểu ý klến cá»§a mình vá» cách kéo nó và nÆ¡i đặt nó. Công việc đã xong và ngưá»i ta thấy nó được tiến hà nh như má»™t ngưá»i trong bá»n đã nói. Thế nghÄ©a là ngưá»i nà y đã ra lệnh: mệnh lệnh và quyá»n lá»±c ở dạng nguyên thuá»· cá»§a nó là như váºy.
Kẻ là m việc bằng tay nhiá»u hÆ¡n thì có thể Ãt suy nghÄ© đến việc mmh là m hÆ¡n, Ãt suy tÃnh đến kết quả cá»§a hà nh động chung hÆ¡n, và Ãt ra lệnh hÆ¡n. Ngưá»i nà o chỉ huy nhiá»u hÆ¡n thì dÄ© nhiên có thể Ãt váºn dụng đôi tay hÆ¡n, vì anh ta chuyên dùng ngôn ngữ. Số ngưá»i táºp trung để hướng hoạt động cá»§a há» và o má»™t mục Ä‘Ãch duy nhất cà ng đông, thì cà ng nổi báºt những hạng ngưá»i Ãt tham dá»± trá»±c tiếp và o những hoạt động chung và hoạt động cá»§a há» cà ng hướng và o việc ra mệnh lệnh.
Khi má»™t con ngưá»i hoạt động đơn độc thì bao giá» nó cÅ©ng có má»™t số lý do, mà nó cho là đã chỉ huy hoạt động trước đây cá»§a nó, biện há»™ cho hoạt động hiện tại cá»§a nó và hướng dẫn nó trong việc dá»± định những hà nh động sau nà y. Các táºp thể ngưá»i cÅ©ng là m đúng như váºy, khi giao cho những ngưá»i không tham gia hà nh động cái nhiệm vụ nghÄ© ra những nguyên do, những lý lẽ để biện há»™ và những dá»± định cho hà nh động chung cá»§a há».
Vì những lý do mà ta biết rõ hay không biết rõ, ngưá»i Pháp bắt đầu dìm nhau chết Ä‘uối và chém giết nhau. Thế rồi biến cố kéo theo cách biện há»™ cá»§a nó: đó là sá»± biểu hiện ý muốn cá»§a những con ngưá»i cho rằng Ä‘iá»u đó là quyá»n lợi cá»§a nước Pháp, cho tá»± do, và bình đẳng. Ngưá»i ta thôi giết nhau, và biến cố nà y kéo dà i theo cách biện há»™ cá»§a nó: đó là sá»± cần thiết phải táºp trung quyá»n lá»±c, phải chống lại châu Âu v.v… Ngưá»i ta Ä‘i từ Tây sang Äông để tà n sát đồng loại, và những biến cố nà y kéo theo những lý lẽ biện há»™ nói vá» vinh quang cá»§a nước Pháp vá» sá»± hèn hạ cá»§a nước Anh v.v… lịch sỠđã cho thấy rằng những cách bà o chữa cho các biến cố như váºy không có má»™t giá trị khách quan nà o hết, nó mâu thuẫn vá»›i bản thân cÅ©ng nhá»± nói rằng giết ngưá»i là để bảo vệ nhân quyá»n, tà n sát hà ng triệu con ngưá»i ở nước Nga là để là m nhục nước Anh. Nhưng những lá»i biện há»™ nà y đối vá»›i những ngưá»i đưá»ng thá»i có má»™t tác dụng không thể thiếu được. Những lá»i biện há»™ nà y là m cho những ngưá»i đã gây ra các biến cố khá»i chịu trách nhiệm vá» tinh thần.
Những mục Ä‘Ãch tạm thá»i nà y cÅ©ng giống như cái gạt đặt ở phÃa trước đầu máy tà u hoả để dá»n đưá»ng sắt: nó dá»n đưá»ng cho trách nhiệm tinh thần cá»§a con ngưá»i. Nếu không có những lá»i biện há»™ nà y thì ngưá»i ta không thể trả lá»i câu há»i đơn giản nhất được nêu ra khi xét đến bất kỳ biến cố gì: tại sao hà ng triệu con ngưá»i lại có thể phạm những tá»™i ác táºp thể, chiến tranh, tà n sát v.v?
Trong những hình thức sinh hoạt chÃnh trị và xã hôi phức tạp ở châu Âu có thể nà o tưởng tượng má»™t biến cố nà o mà lại không được các quốc vương, các bá»™ trưởng, các quốc há»™i, các báo chÃ, dá»± kiến, chị thị, ra lệnh? Có thể nà o có má»™t hoạt động táºp thể mà lại không tìm thấy lý dữ biện há»™ cho nó trong sá»± thống nhất cá»§a quốc gia, trong nhiệm vụ bảo vệ văn minh, trong thế quân bình cá»§a châu Âu, kết quả là bất kỳ biến cố nà o đã xảy ra cÅ©ng Ä‘á»u phù hợp vá»›i má»™t nguyện vá»ng được phát biểu, và má»™t khi đã được biện há»™, thì nó được xem xét như sản phẩm cá»§a ý muốn má»™t ngưá»i hay nhiá»u ngưá»i.
Bất kỳ chiếc tà u thuá»· Ä‘i vá» hướng nà o bao giá» ngưá»i ta cÅ©ng thấy ở trước tà u những là n sóng bị chiếc tà u rẽ ra. Äối vá»›i những ngưá»i đứng trên tà u thì sá»± váºn động cá»§a những là n sóng nà y sẽ là sá»± váºn động duy nhất có thể thấy được.
Chỉ khi nà o quan sát gần, từng thá»i từng khắc; sá»± váºn động cá»§a những là n sóng ấy và so sánh nó vá»›i sá»± váºn động cá»§a chiếc tà u thì ta má»›i hiểu rằng sá»± váºn động cá»§a má»—i là n sóng lúc nà o cÅ©ng bị sá»± váºn động cá»§a chiếc tà u quy định và sở dÄ© ta lầm là vì ta không thấy mình Ä‘ang chuyển động.
Ta cÅ©ng sẽ thấy như váºy nếu theo dõi từng bước sá»± váºn động cá»§a các nhân váºt lịch sá» (tức là nếu ta phục hồi lại Ä‘iá»u kiện tất yếu cá»§a tất cả những gì đã xảy ra: tÃnh liên tục cá»§a sá»± váºn động trong thá»i gian) mà không bá» qua mối liên hệ tất yếu giữa nhân váºt lịch sá» vá»›i quần chúng.
Khi chiếc tà u vẫn Ä‘i theo má»™t hướng duy nhất thì ở đằng trước vẫn thấy có má»™t là n sóng như cÅ© nổi lên, khi nó đổi hướng luôn thì những là n sóng chạy ở trước mÅ©i cÅ©ng đổi hướng luôn. Nhưng bất kỳ nó quay vể hướng nà o, ở phÃa trước bao giá» cÅ©ng sẽ có má»™t là n sóng.
Dù có việc gì xảy ra, bao giá» ta cÅ©ng thấy đó là việc đã được dá»± kiến và được ra lệnh. Dù cho chiếc tà u Ä‘i vá» hướng nà o nhưng là n sóng tuy không chỉ huy mà cÅ©ng là m cho sá»± váºn động cá»§a chiếc tà u nhanh hÆ¡n, vẫn cuá»™n lên ở trước mÅ©i tà u, và nếu đứng ở đằng xa mà nhìn thì sẽ tưởng rằng không những nó có má»™t sá»± váºn động độc láºp mà chÃnh nó đã chỉ huy sá»± váºn động cá»§a chiếc tà u.
Vì chỉ nghiên cứu những biểu hiện ý muốn nà o cá»§a các nhân váºt lịch sá», ta có thể coi là những mệnh lệnh đối vá»›i các biến cố, các sá» gia tưởng rằng các biến cố lệ thuá»™c và o những mệnh lệnh nà y. Nhưng nếu quan sát bản thân cá»§a các biến cố và mối liên hệ giữa các nhân váºt lịch sá» vá»›i quần chúng thì ta nháºn thấy nhân váºt lịch sá» cÅ©ng như mệnh lệnh cá»§a há» Ä‘á»u lệ thuá»™c và o các biến cố.
Chứng cá»› hiển nhiên cá»§a kết luáºn nà y là dù có bao nhiêu mệnh lệnh chăng nữa, biến cố vẫn không xảy ra, bất luáºn đó là biến cố gì - thì trong số những ý muốn không ngừng được các nhân váºt phát biểu ra thế nà o cÅ©ng sẽ có những ý muốn mà cứ xét ý nghÄ©a và thá»i gian thì có thể coi là những mệnh lệnh đối vá»›i biến cố nà y.
Khi đã Ä‘i đến kết luáºn nà y, ta có thể đưa ra má»™t câu trả lá»i rõ rà ng và chắc chắn vá» hai vấn đỠchá»§ yếu cá»§a lịch sá»:
1. Quyá»n lá»±c là gì?
2. Sức mạnh gì gây nên sá»± váºn động cá»§a các dân tá»™c?
1. Quyá»n lá»±c là mối quan hệ cá»§a má»™t nhân váºt nhất định vá»›i những nhân váºt khác dưới những hình thức dưới đây: má»™t nhân váºt cà ng Ãt tham dá»± và o hà nh động thì cà ng phát biểu nhiá»u ý kiến, nhiá»u giả định và nhiá»u cách biện há»™ chung cho hà nh động Ä‘ang tiến hà nh.
2. Sá»± váºn động cá»§a các dân tá»™c không phải là sản phẩm cá»§a quyá»n lá»±c cÅ©ng như cá»§a hoạt động trà tuệ, tháºm chà cÅ©ng không phải là sản phẩm cá»§a sá»± kết hợp giữa hai nhân tố nà y, như các sá» gia vẫn tưởng, mà là hoạt động cá»§a tất cả những ngưá»i đã tham dá»± và o biến cố và há» bao giá» cÅ©ng táºp hợp lại dưới hình thức nà y: những ngưá»i tham dá»± trá»±c tiếp nhất và o biến cố là những ngưá»i Ãt chịu trách nhiệm nhất và ngược lại.
Xét vá» mặt tinh thần thì nguyên nhân cá»§a biến cố dưá»ng như là quyá»n lá»±c, xét vá» mặt váºt chất, thì những ngưá»i phục tùng quyá»n lá»±c dưá»ng như là nguyên nhân cá»§a biến cố. Nhưng vì hoạt động tinh thần không thể quan niệm được nếu không có hoạt động váºt chất, cho nên nguyên nhân cá»§a biến cố không nằm trong hoạt động tinh thần, cÅ©ng không nằm trong hoạt động vất chất mà chÃnh là nằm trong sá»± kết hợp cá»§a cả hai.
Hay nói khác Ä‘i, khái niệm nguyên nhân không thể áp dụng cho hiện tượng Ä‘ang được xét. xét cho cùng, ta Ä‘i đến cái vòng luẩn quẩn muôn thuở Ä‘i đến biên giá»›i cuối cùng mà trà tuệ con ngưá»i đạt đến trong bất kỳ lÄ©nh vá»±c nà o cá»§a tư tưởng, nếu nó không đối đầu vá»›i đối tượng cá»§a nó: Äiện tạo ra sức nóng, sức nóng tạo ra Ä‘iện. Các nguyên tở hút nhau, các nguyên tỠđẩy nhau.
Khi nói đến tác dụng đơn giản nhất cá»§a nhiệt, cá»§a Ä‘iện hay cá»§a các nguyên tá», ta không thể nói cái gì là nguyên nhân, cho nên ta nói rằng bản chất cá»§a các hiện tượng nà y là như váºy, rằng đó là quy luáºt cảa nó. Äối vá»›i các hiện tượng lịch sá», vấn đỠcÅ©ng như váºy.
Tại sao lại xảy ra một cuộc chiến tranh hay một cuộc cách mạng?
Ta không biết, ta chỉ biết rằng để thá»±c hiện má»™t hà nh động nà o đó, ngưá»i ta táºp hợp thà nh má»™t táºp thể nà o đó mà má»i ngưá»i Ä‘á»u tham dá»±, thế rồi ta nói rằng bản chất cá»§a con ngưá»i là như váºy, rằng đó là quy luáºt
Tà i sản của quykiemtu
Chữ ký cá»§a quykiemtu Rượu gặp bạn hiá»n ngà n chén thiếu
Chuyện ngưá»i không hợp ná»a câu thừa
27-05-2009, 12:01 PM
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
Chương - 8 -
Nếu lịch sá» chỉ có nhiệm vụ nghiên cứu những hiện tượng bên ngoà i thì nó chỉ cần nêu lên cái quy luáºt đơn giản và hiển nhiên ấy là đủ rồi, và cuá»™c biện luáºn cá»§a chúng ta đã kết thúc. Nhưng quy luáºt cá»§a lịch sá» lại liên quan đến con ngưá»i. Má»™t phân tá» váºt chất không thể nói vá»›i chúng ta rằng nó hoà n toà n không cảm thấy có nhu cầu hấp dẫn hay xô đẩy gì cả, và quy luáºt nà y không đúng, trái lại con ngưá»i là đối tượng cá»§a lịch sá» lại khẳng định dứt khoát rằng: tôi tá»± do, và do đó, không lệ thuá»™c và o các quy luáºt. Sá»± có mặt cá»§a vấn đỠtá»± do ý chà cá»§a con ngưá»i, tuy không được biểu hiện ra, vẫn có thể nháºn thấy ở má»—i bước cá»§a lịch sá».
Tất cả các sá» gia nghiêm túc Ä‘á»u đã vô hình chung Ä‘i đến vấn đỠnà y. Tất cả những chá»— mâu thuẫn, những Ä‘iểm mÆ¡ hồ trên con đưá»ng sai lầm mà khoa há»c lịch sá» Ä‘i theo chẳng qua Ä‘á»u do vấn đỠnà y chưa được giải quyết mà ra. Nếu ý chà cá»§a má»—i ngưá»i Ä‘á»u là tá»± do, tức nếu má»—i ngưá»i có thể hà nh động theo sở thÃch cá»§a mình thì lịch sá» sẽ chỉ là má»™t chuá»—i những hiện tượng ngẫu nhiên không liên quan gì vá»›i nhau.
Ngay dù trong số hà ng triệu con ngưá»i sống trong khoảng má»™t ngà n năm chỉ có má»™t ngưá»i duy nhất có thể hà nh động tá»± do, tức là , theo sở thÃch cá»§a mình, thì hiển nhiên là chỉ cần má»™t hà nh động tá»± do, trái vá»›i quy luà t cá»§a ngưá»i nà y cÅ©ng đủ để thá»§ tiệu khả năng tồn tại cá»§a bất kỳ quy luáºt nà o đối vá»›i toà n bá»™ nhân loại.
Và nếu có má»™t quy luáºt, dù chỉ là má»™t quy luáºt thôi, chi phối hà nh động cá»§a con ngưá»i thì không thể nà o không phục tùng quy luáºt đó
Vấn đỠtá»± do ý chà chÃnh đáng là đang lâm và o tình trạng mâu thuẫn nà y, vấn đỠnà y từ thá»i cổ đại đã bắt những bá»™ óc ưu tú nhất cá»§a nhân loại phải suy nghÄ©, và từ thá»i cổ đại đã được đặt ra vá»›i tất cả tầm quan trá»ng to lá»›n cá»§a nó.
Ná»™i dung vấn đỠnà y là như sau: khi nhìn con ngưá»i vá»›i tÃnh sách má»™t đối tượng để quan sát dù đứng trên quan Ä‘iểm nà o cÅ©ng váºy, thần há»c, lịch sá», đạo đức, triết há»c, chúng ta Ä‘á»u gặp lại cái quy luáºt chung cá»§a tÃnh tất yếu mà con ngưá»i cÅ©ng như tất cả những gì tồn tại Ä‘á»u phải táºp trung. Trái lại, khi nhìn con ngưá»i qua bản thân mình như má»™t đối tượng ý thức được, thì ta lại cảm thấy mình tá»± do.
à thức nà y là má»™t cá»™i nguồn để tá»± nháºn thức hoà n toà n riêng biết và không phụ thuá»™c và o lý trÃ. Nhá» có lý trÃ, con ngưá»i có thể tá»± quan sát mình, nhưng nó chỉ có thể tá»± biết mình qua ý thức.
Nếu không còn ý thức vá» mình thì mợi sá»± quan sát, má»i cách sở dụng lý trà đá»u không thể quan niệm được.
Äể hiểu để quan sát, để kết luáºn, con ngưá»i trước hết phải có ý thức rằng mình Ä‘ang sống.
Con ngưá»i chỉ quan niệm rằng nó tồn tại khi nó có ý muốn, tức là khi nó nháºn thức được ý chà cá»§a mình. Äã thế, ý chà là thá»±c chất cá»§a Ä‘á»i sống cho nên con ngưá»i nháºn thức và ắt phải nháºn thức nó như má»™t ý chà tá»± do.
Nếu khi tá»± quan sát mình, con ngưá»i thấy rằng ý chà cá»§a nó bao giá» cÅ©ng hướng theo má»™t quy luáºt duy nhất và không thay đổi (bất kỳ quan sát nhu cầu ăn uống hay hoạt động cá»§a bá»™ óc, hay bất kỳ cái gì khác), thì nó không thể không quan niệm cái hướng không bao giá» thay đổi nà y cá»§a ý chà cá»§a nó là má»™t sá»± hạn chế đối vá»›i ý chÃ. Cái gì đã không tá»± do thì cÅ©ng không thể nà o bị hạn chế. Ta thấy ý chà cá»§a con ngưá»i bị hạn chế chÃnh vì ta không có cách nháºn thức nà o khác ngoà i cách khái niệm rằng ý chà là tá»± do.
Anh nói rằng tôi không tá»± do. Nhưng tôi đã giÆ¡ tay lên và đã hạ nó xuống. Ai cÅ©ng biết rằng câu trả lá»i phi luáºn lý nà y chÃnh là bằng chứng không thể bác được cá»§a tá»± do.
Câu trả lá»i nà y là biểu hiện cá»§a ý thức vốn không lệ thuá»™c và o lý trÃ.
Nếu nháºn thức cá»§a ta vá» tá»± do không phải là má»™t cá»™i nguồn tá»± nháºn thức không liên quan đến lý trÃ, thì nó sẽ phục tùng lý luáºn và kinh nghiệm, nhưng trong thá»±c tế không bao giá» có và không thể quan niệm được má»™t sá»± phục tùng như váºy.
Có nhiá»u kinh nghiệm và lý luáºn chứng minh cho má»—i ngưá»i thấy rằng vá»›i tÃnh cách đối tượng khảo sát, há» phải tuân theo những quy luáºt nhất định. Há» tuân theo và không bao giá» chống lại quy luáºt hấp dẫn hay quy luáºt không thẩm thấu má»™t khi hỠđã thừa nháºn những quy luáºt ấy. Nhưng cÅ©ng chÃnh những kinh nghiệm và lý luáºn ấy lại chứng minh cho há» thấy rằng cái tá»± do tuyệt đối mà há» nháºn thức được ở bản thân là má»™t Ä‘iá»u không thể có, rằng má»—i hà nh động cá»§a há» Ä‘á»u bị quy định bởi cấu tạo cá»§a nó, bởi tÃnh cách cá»§a há» và những động cÆ¡ tác động đến há», tuy nhiên con ngưá»i không bao giá» phục tùng những kết luáºn rứt ra từ những kinh nghiệm và lý luáºn ấy. Căn cứ và o thá»±c nghiệm và suy luáºn, con ngưá»i biết rằng hòn đá rÆ¡i theo hướng từ trên xuống dưới, nó hoà n toà n tin Ä‘iá»u đó và trong má»i trưá»ng hợp nó Ä‘á»u chỠđợi hiệu lá»±c cá»§a cái quy luáºt mà nó đã thừa nháºn.
Trái, lại, khi đã biết, cÅ©ng má»™t cách chắc chắn như váºy, rằng ý chà cá»§a mình cÅ©ng phục tùng những quy luáºt, thì con ngưá»i vẫn không tin và không thể nà o tin Ä‘iá»u đó.
Thá»±c nghiệm và lý luáºn tha hồ chứng minh cho con ngưá»i thấy rằng trong những Ä‘iá»u kiện như cÅ© vá»›i má»™t tÃnh cách như cÅ©, nó sẽ hà nh động hệt như nó đã hà nh động trước đấy. Khi nà o nó sắp là m má»™t hà nh động lần thứ má»™t nghìn trong những Ä‘iá»u kiện như cÅ© vá»›i má»™t tÃnh cách như cÅ© (má»™t hà nh động bao giá» cÅ©ng được đưa đến má»™t kết quả như nhau), nó cÅ©ng vẫn cảm thấy má»™t cách chắc chắn rằng nó có thể là m theo sở thÃch cá»§a mình như trước khỉ thá»±c nghiệm. Bất kỳ ngưá»i nà o, ngưá»i dã man cÅ©ng như nhà tư tưởng, du lý luáºn và thá»±c nghiệm đã chứng minh cho há» má»™t cách không thể chối cãi rằng không thể nà o quan niệm có hai hà nh động khác nhau trong những Ä‘iá»u kiện như nhau, há» vẫn cảm thấy không thể nà o quan niệm được sá»± sống nếu không có cái quan niệm vô lý ấy. Vì quan niệm ấy vốn là thá»±c chất cá»§a tá»± do. Há» vẫn cảm thấy rằng dù cho Ä‘iá»u đó không thể thá»±c hiện được, nó vẫn tón tại, bởi vì nếu không có cách quan niệm nà y vá» tá»± do thì không những há» không hiểu được cuá»™c sống mà tháºm chà còn không thể sống được má»™t khoảnh khắc.
Không thể sống được vì tất cả những khát vá»ng cá»§a con ngưá»i, tất cả những động cÆ¡ thúc đẩy nó sống chẳng qua ià những khát vá»ng nhằm tăng thêm quyá»n tá»± do cá»§a nó. Già u có hay nghèo khổ, vinh quang hay mai má»™t, nắm quyá»n lá»±c hay phải phục tùng, cưá»ng tráng hay yếu á»›t, là nh mạnh hay Ä‘au ốm, há»c thức hay ngu dốt, lao lá»±c hay an nhà n, no nê hay đói khát, đạo đức hay tá»™i lá»—i, chẳng qua chỉ là những trình độ khác nhau cá»§a tá»± do.
Muốn hình dung má»™t con ngưá»i không có tá»± do chỉ có cách hình dung là con ngưá»i ấy không còn sống nữa.
Nếu đối vá»›i lý chÃ, khái niệm tá»± do là má»™t Ä‘iá»u mâu thuẫn phi lý cÅ©ng như cho rằng có thể thá»±c hiện hai hà nh động khác nhau trong những Ä‘iá»u kiện như nhau, hay má»™t hà nh động không có nguyên nhân, thì Ä‘iá»u đó chỉ chứng mình rằng ý thức không phục tùng ý chÃ.
ChÃnh cái nháºn thức nà y vá» tá»± Ä‘o, má»™t nháºn thức không thể lay chuyển, không thể bác bá», không thể phục tùng kinh nghiệm và lý luáºn, đã được tất cả các tư tưởng gia thừa nháºn và được má»i ngưá»i cảm thấy, không trừ má»™t ai, chÃnh cái ý thức mà không có nó thì không thể nà o quan niệm được con ngưá»i, đã là m thà nh mặt kia cá»§a vấn Ä‘á».
Con ngưá»i là má»™t váºt do đấng Thượng đế toà n năng toà n thiện toà n chà sáng tạo ra. Váºy tá»™i lá»—i là gì, má»™t khi khái niệm tổi lá»—i là xuất phát từ ý thức cá»§a con ngưá»i vá» quyá»n tá»± do cá»§a hắn? Äó là vấn đỠdo thần há»c đặt ra. Hà nh động cá»§a con ngưá»i phục tùng những quy luáºt chung, bất biến, được khoa thống kê há»c ghi lại, váºy trách nhiệm cá»§a con ngưá»i trước xã há»™i là gì, má»™t khi khái niệm nà y xuất phát từ ý thức cá»§a con ngưá»i vá» quyá»n tá»± do cá»§a mình? Äó là vấn đỠdo pháp luáºt đặt ra.
Hà nh động cá»§a con ngưá»i xuất phát từ tÃnh chất bẩm sinh cá»§a nó và những động cÆ¡ đã tác động đến nó. Váºy thế nà o là lương tâm, là ý thức vá» cái thiện, vá» cái ác, trong những hà nh động xuất phát từ ý thức cá»§a con ngưá»i vá» quyá»n tá»± do? Äó là vấn đỠdo luân lý đặt ra.
Con ngưá»i, nếu xét trong mối liên hệ vá»›i Ä‘á»i sống chung cá»§a nhân loại, phải phục tùng những những quy luáºt chi phối cuá»™c sống ấy. Nhưng cÅ©ng con ngưá»i, nếu không kể đến mối liên hệ đó thì lại là tá»± do. Äá»i sống quá khữ cá»§a các dân tá»™c và cá»§a nhân loại cần phải được quan niệm như thế nà o? Như là sản phẩm cá»§a hoạt động tá»± do hay là cá»§a hoạt động bị chi phối cá»§a con ngưá»i? Äó là vấn đỠdo lịch sỠđặt ra.
Mãi đến cái thá»i cá»§a trà thức phổ cáºp, cái thá»i đại đầy tá»± phụ cá»§a chúng ta, nhá» cái công cụ mạnh mẽ nhất cá»§a sá»± dốt nát là máy in, vấn đỠtá»± do cá»§a ý chà má»›i bị đẩy lùi lại má»™t địa hạt mà bản thân nó không thể nà o tồn tại. Trong thá»i đại chúng ta ngà y nay, phần lá»›n những con ngưá»i gá»i là tiên tiến chỉ là má»™t đám ngưá»i ngu dốt tưởng đâu rằng những công trình nghiên cứu cá»§a các nhà khoa há»c tá»± nhiên là cách giải quyết toà n bá»™ vấn Ä‘á», tuy nó chỉ nghiên cứu má»™t mặt cá»§a vấn đỠmà thôi.
Không là m gì có linh hồn và không là m gì có tá»± do, bởi vì Ä‘á»i sống cá»§a con ngưá»i được thể hiện bằng sá»± váºn Ä‘á»ng cá»§a các cÆ¡ thịt mà sá»± váºn động cá»§a các cÆ¡ thịt lại do hoạt động cá»§a hệ thần kinh chỉ huy. Không có linh hồn và không có tá»± do, bá»i vì ở má»™t thá»i đại xa xưa nà o không rõ, chúng ta đã từ loà i khỉ mà ra. Há» nói, há» viết và há» in như váºy và không biết rằng trước đây hà ng nghìn năm tất cả các tôn giáo, tất cả các tư lưởng gia, không những đã thừa nháºn mà tháºm chà không bao giá» phá»§ nháºn quy luáºt vá» tÃnh tất yếu mà ngà y nay há» ra sức chứng minh má»™t cách nhiệt tình bằng sinh lý há»c và động váºt há»c so sánh. Há» không thấy rằng vai trò cá»§a các khoa há»c tá»± nhiên trong vấn đỠnà y chỉ là công cụ để soi sáng má»™t mặt cá»§a vấn đỠmà thôi. Bởi vì, nếu đứng trên láºp trưá»ng quan sát, nói rằng lý trà và ý chà là những chất bà i tiết (sécrétions) cá»§a bá»™ óc, và con ngưá»i, trong khi tuân theo quy luáºt chung, đã có thể phát triển từ má»™t giống động váºt hạ đẳng ở má»™t thá»i kỳ nà o chưa rõ thì đó là cắt nghÄ©a dưới má»™t khÃa cạnh cái chân lý đã được tất cả các tôn giáo và tất cả các hệ thống triết há»c thừa nháºn cách đây hà ng ngà n năm: đó là chân lý nói rằng xét vá» quan Ä‘iểm lý trÃ, con ngưá»i phục tùng những quy luáºt cá»§a tÃnh tất yếu. Nhưng Ä‘iá»u đó vẫn không là m cho việc giải quyết vấn đỠtiến lên má»™t bước nà o bởi vì vấn đỠnà y còn có má»™t mặt đối láºp xây dá»±ng trên ý thức vá» tá»± do.
Nếu con ngưá»i phát tnển từ loà i khỉ ở má»™t thá»i kỳ nà o chưa rõ, thì Ä‘iá»u đó cÅ©ng có thể hiểu được như nói rằng nó do má»™t nắm đất sinh ra ở má»™t thá»i kỳ nhất định (trong trưá»ng hợp thứ nhất thì X là thá»i gian, trong trưá»ng hợp thứ hai thì X là nguồn gốc). Nhưng vấn đỠlại là ở chá»— ý thức vá» tá»± do cá»§a con ngưá»i kết hợp như thế nà o vá»›i quy luáºt vá» tÃnh tất yếu mà nó phục tùng, và vấn đỠnà y không thể giải quyết bằng sinh lý há»c và động váºt há»c so sánh, bởi vì trong con ếch, con thá» và con khỉ, ta clá»§ có thể thấy hoạt động cá»§a thần kinh và bắp thịt trái lại trong con ngưá»i ta thấy ngoà i hoạt động cá»§a bắp thịt và thần kinh lại còn có cả ý thức nữa.
Các nhà khoa há»c tá»± nhiên và các tÃn đô cá»§a há» là những ngưá»i tưởng đâu giải quyết đối vá»›i vấn đỠnà y cÅ©ng như những anh thợ nỠđã nháºn được lệnh trát vữa má»™t mặt tưá»ng cá»§a nhà thá», nhân lúc ngưá»i quản đốc vắng mặt, vì quá nhiệt tình, đã trát vữa và o những báºc cá»a sổ, những tượng thánh, những dà n cá»™t và những bức tưá»ng chưa xây xong rồi vui sướng vì thấy rằng theo quan Ä‘iểm nghá» nghiệp cá»§a há» má»i váºt Ä‘á»u phẳng phiu và trÆ¡n láng.
Tà i sản của quykiemtu
27-05-2009, 12:01 PM
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
Chương - 9 -
So vá»›i tất cả những ngà nh khác cá»§a trà thức đã từng tìm cách giải quyết vấn đỠtá»± do và tất yếu, sá» há»c có má»™t ưu thế, đối vá»›i nó, vấn đỠnà y không đỠcáºp đến bản chất cá»§a ý chà con ngưá»i mà chỉ đỠcáºp đến cách biểu hiện ý chà ấy trong thá»i d vãng và trong Ä‘iá»u kiện nhất định.
Trước vấn đỠnà y, so vá»›i các khoa há»c khác, sá» há»c ô và o địa vị má»™t khoa há»c thá»±c nghiệm trong khi các ngà nh khác Ä‘á»u là những ngà nh khoa há»c thuần tuý.
Äối tượng cá»§a lịch sá» không phải là bản thân ý chà cá»§a con ngưá»i mà là quan niệm cá»§a ta vá» nó.
ChÃnh vì váºy cho nên, đối vá»›i sá» há»c không phải như đối vá»›i thần há»c, lo-gich há»c và triết há»c, không có Ä‘iá»u gì bà máºt không thể giải quyết được khi nói đến tÃnh thống nhất cá»§a tá»± do và tất yếu. Sá» há»c nghiên cứu những biểu hiện cá»§a Ä‘á»i sống con ngưá»i, trong đó tÃnh thống nhấy, cá»§a hai mâu thuẫn nà y đã được thá»±c hiện.
Trong cuá»™c sống thá»±c tế, má»—i biến cố lịch sá», má»—i hà nh động cá»§a con ngưá»i Ä‘á»u được thể hiện má»™t cách hết sức rõ rà ng và chÃnh xác không có chút gì mâu thuẫn, mặc dầu biến cố nà o cÅ©ng dưá»ng như có má»™t phần tá»± do và má»™t phần tất yếu.
Äể giải quyết vấn đỠtá»± do và tất yếu kết hợp vá»›i nhau như thế nà o và thá»±c chất cá»§a hai khái niệm nà y là gì, tnết há»c lịch sá» có thể và cần phải Ä‘i má»™t con đưá»ng đối láºp vá»›i con đưá»ng mà các khoa há»c đã Ä‘i. Nó không nên bắt đầu bằng cách định nghÄ©a những khái niệm vá» tá»± do và tất yếu, rồi Ä‘em gò những hiện tượng cá»§a cuá»™c sống và o những cách định nghÄ©a đó, trái lại sá» há»c cần phải khảo sát má»™t số lượng khổng lồ những hiện tượng thuá»™c phạm vi cá»§a nó và bao giá» cÅ©ng xuất hiện trong tình trạng lệ thuá»™c và o tá»± do và tất yếu rồi từ đó, rút ra cách định nghÄ©a hai khái niệm nà y.
Dù quan sát hoạt động cá»§a nhiá»u ngưá»i hay cá»§a má»™t ngưá»i dưới khái cạnh nà o, ta cÅ©ng không thể quan niệm cách nà o khác hÆ¡n là xem nó như sản phẩm cá»§a ý chà tá»± do cá»§a con ngưá»i và đồng thá»i là sản phẩm cá»§a những quy lụất tất yếu.
Dù nói đến vấn đỠgì - sá»± di chuyển cá»§a các dân tá»™c và những cuá»™c xâm lăng cá»§a ngưá»i man di, hay chÃnh sách cá»§a Napoléon III hay má»™t hà nh động cá»§a má»™t con ngưá»i nà o đó cách đây má»™t giỠđã dạo chÆ¡i theo hướng nà y chứ không phải theo hướng khác, ta cÅ©ng vẫn không thấy có chút gì mâu thuẫn. Phần tá»± do và phần tất yếu đã chi phối những hà nh động nà y, đối vá»›i ta, Ä‘á»u được quy định rõ rà ng.
Thưá»ng thưá»ng tuỳ theo quan Ä‘iểm cá»§a ta khi quan sát hiện tượng. Ta sẽ cho nó nặng ná» vá» mặt tá»± do hay mặt tất yếu, nhưng bao giá» hà nh động cá»§a con ngưá»i đối vá»›i ta cÅ©ng chỉ có thể chứa đựng má»™t phần tá»± Ä‘o và má»™t phần tất yếu chá» không thể nà o khác.
Trong má»—i hà nh động được khảo sát, ta Ä‘á»u thấy có má»™t phần tá»± do và má»™t phần tất yếu. Và bao giá» cÅ©ng váºy, trong bất kỳ hà nh động nà o, ta cà ng thấy nó có nhiá»u tÃnh tá»± do thì lại cà ng thấy có Ãt tÃnh tất yếu và ngược lại ta thấy phần tất yếu nhiá»u thì phần tá»± do cà ng Ãt Ä‘i.
Quan hệ giữa tá»± do và tất yếu tăng hay giảm tuỳ theo quan Ä‘iểm cá»§a ngưá»i ta khi quan sát hà nh động, nhưng quan hệ nà y bao giá» cÅ©ng là má»™t tá»· lệ nghịch.
Má»™t ngưá»i sắp chết Ä‘uối bám và o má»™t ngưá»i khác và kéo ngưá»i ấy chết theo mình; má»™t bà mẹ đói, mệt má»i vì cho con bú, ăn trá»™m thức ăn; má»™t ngưá»i quen ká»· luáºt, đứng trong hà ng ngÅ© tuân theo mệnh lệnh cấp trên giết má»™t ngưá»i khác không có khả năng tá»± vệ, và những ngưá»i có vẻ nhẹ tá»™i hÆ¡n, nghÄ©a là dưới mắt má»™t ngưá»i không biết há» Ä‘ang ở trong những Ä‘iá»u kiện như thế nà o thì há» Ãt tá»± do hÆ¡n và phải phục tùng luáºt tất yếu nhiá»u hÆ¡n, trái lại dưới mắt má»™t ngưá»i không biết ngưá»i kia sắp chết Ä‘uối, rằng bà mẹ kia Ä‘ang đói lả, rằng ngưá»i binh sÄ© kia Ä‘ang ở trong hà ng ngÅ© v.v. thì há» lại có nhiá»u tá»± do hÆ¡n. CÅ©ng đúng như váºy, má»™t ngưá»i cách đây hai mươi năm đã phạm tá»™i giết ngưá»i và từ đấy ở trong xã há»™i vẫn sống má»™t cuá»™c Ä‘á»i phẳng lặng không hại đến ai, cÅ©ng có vẻ nhẹ tá»™i hÆ¡n, dưới mát ngưá»i xét xá» hà nh động cá»§a anh ta sau hai mươi năm, hà nh động anh ta dưá»ng như tuân theo quy luáºt tất yếu nhiá»u hÆ¡n, trái lại hà nh động ấy có vẻ tá»± do hÆ¡n đóà vá»›i ngưá»i xét xá» nó má»™ ngà y sau khi nó xảy ra. Vá» những hà nh động cá»§a má»™t ngưá»i Ä‘iên, má»™t ngưá»i say rượu hay má»™t ngưá»i bị kÃch động mạnh, vấn đỠcÅ©ng như váºy được. Äối vá»›i ngưá»i nà o biết rõ trạng thái thần kinh cá»§a há», thì hà nh động cá»§a há» có vẻ Ãt tá»± do hÆ¡n và lệ thuá»™c và o tất yếu nhiá»u hÆ¡n, nhưng đối vá»›i những ngưá»i không biết Ä‘iá»u đó thì hà nh động cá»§a há» lại có vẻ tá»± do nhiá»u hÆ¡n và Ãt tất yếu hÆ¡n. Trong tất cả những trưá»ng hợp nà y, khái niệm tá»± do tăng hay giảm, và khái niệm tất yếu cÅ©ng theo đó mà giảm hay tăng là tuỳ theo quan Ä‘iểm cá»§a ngưá»i xét xá» hà nh động. Kết quả là tÃnh tất yếu cà ng lá»›n thì tá»± do cà ng Ãt Ä‘i và ngược lại.
Tất cả các trưá»ng hợp, không trừ má»™t trưá»ng hợp nà o, trong đó quan niệm cá»§a ta vá» tá»± do và tất yếu tăng hay giảm, Ä‘á»u chỉ căn cứ trên ba Ä‘iá»u:
1. Quan hệ giữa con ngưá»i đã hà nh động vá»›i thế giá»›i bên ngoà i.
2. Quan hệ giữa con ngưá»i đó vá»›i thá»i gian.
3. Quan hệ giữa con ngưá»i đó vá»›i những nguyên nhân đã gây nên hà nh động.
1. Căn cứ thứ nhất là quan hệ mà ta thấy rõ được Ãt nhiá»u giữa con ngưá»i và thế giá»›i bên ngoà i, là má»™t khái niệm rõ rệt đến má»™t mức độ nà o đấy vá» vị trà nhất định cá»§a má»—i ngưá»i đối vá»›i tất cả những gì cùng tồn tại đồng thá»i vá»›i nó. ChÃnh vì xuất phát từ căn cứ nà y cho nên hiển nhiên ngưá»i sắp chết Ä‘uối là Ãt tá»± do hÆ¡n và phải phục tùng tất yếu nhiá»u hÆ¡n so vá»›i ngưá»i đứng trên đất liá»n, và hà nh động cá»§a ngưá»i sống liên hệ chặt chẽ vá»›i những ngưá»i khác trong má»™t khu vá»±c dân cư đông đúc, hà nh động cá»§a má»™t ngưá»i gắn liá»n vá»›i gia đình, vá»›i công việc, vá»›i chức vụ mình hiển nhiên, là có vẻ Ãt tá»± do hÆ¡n và phục tùng tất yếu nhiá»u hÆ¡n so vá»›i hà nh động cá»§a má»™t con ngưá»i cô đơn và độc thân.
Nếu ta khảo sát con ngưá»i má»™t cách đơn độc ở ngoà i những quan hệ cá»§a nó vá»›i ngoại cảnh, thì ta có cảm giác má»—i hà nh động cá»§a nó Ä‘á»u tá»± do. Nhưng nếu ta tìm thấy mối quan hệ nà o đó giữa con ngưá»i vá»›i ngoại cảnh, nếu ta nhìn thấy những mối liên hệ rà ng buá»™c con ngưá»i vá»›i bất kỳ cái gì, vá»›i má»™t ngưá»i Ä‘ang nói chuyện vá»›i nó, vá»›i quyển sách nó Ä‘ang Ä‘á»c vá»›i công việc nó Ä‘ang là m, tháºm chà vá»›i không khà bao quanh nó và cả ánh sáng chiếu trên các váºt nó Ä‘ang nhìn thì ta sẽ thấy rằng má»—i Ä‘iá»u kiện nà y Ä‘á»u ảnh hưởng đến nó và Ãt nhiá»u Ä‘á»u chỉ huy má»™t mặt nà o đấy trong hoạt động cá»§a nó. Và ta cà ng nháºn thức được những ảnh hưởng nà y thì quan niệm cá»§a ta vá» quyá»n tá»± do cá»§a nó cà ng bá»›t Ä‘i, và ta cảng cảm thấy nó phục tùng sá»± tất yếu.
2. Căn cứ thứ hai là quan hệ mà ta thấy rõ được Ãt nhiá»u giữa con ngưá»i vá»›i thế giá»›i trong thá»i gian, là má»™t khái niệm rõ rệt đến má»™t mức nà o đấy vá» vị trà cá»§a con ngưá»i trong thá»i gian. Nếu xét theo quan Ä‘iểm nà y thì sá»± sa ngã cá»§a con ngưá»i đầu tiên (sá»± sa ngã đã mở đầu cho sá»± sinh sôi cá»§a nhân loại) rõ rà ng có vẻ Ãt tá»± do hÆ¡n chế độ hôn nhân cá»§a con ngưá»i ngà y nay. Xét theo quan Ä‘iểm nà y, Ä‘á»i sống và hoạt động cá»§a những con ngưá»i sống trước tá»›i hà ng thế ká»· và gắn liá»n vá»›i tôi trong thá»i gian, đối vá»›i tôi không thể nà o tá»± do như Ä‘á»i sống hiện nay mà tôi chưa biết háºu quả.
Phần tá»± do hay tất yếu mà tôi gán cho má»—i hà nh động là lệ thuá»™c và o khoảng cách thá»i gian dà i hay ngắn từ khi hà nh động kết thúc đến khi ngưá»i ta phê phán nó.
Nếu tôi xét má»—i hà nh động mà tôi vừa là m cách đây má»™t phút trong những Ä‘iá»u kiện hầu như đồng nhất vá»›i Ä‘iá»u kiện bây giá», thì hà nh động cá»§a tôi đối vá»›i tôi là dÄ© nhiên là tá»± do. Nhưng nếu tôi phê phán hà nh động mà tôi đã là m cách đây má»™t tháng, khi tôi ở trong những Ä‘iá»u kiện khác, thì dù không muốn tôi cÅ©ng phải thú nháºn rằng, nếu không có hà nh động nà y thì sẽ không xảy ra nhiá»u Ä‘iá»u có Ãch, thú vị, tháºm chà cần thiết. Nếu tôi hồi tưởng lại má»™t hà nh độrng còn xa hÆ¡n, cách đây mưá»i năm và hÆ¡n nữa, thì những háºu quả cá»§a nồ đối vá»›i tôi sẽ còn hiển nhiên hÆ¡n nữa, và tôi sẽ khó lòng hình dung Ä‘iá»u gì sẽ xảy ra nếu tôi không có hà nh động ấy. Tôi cà ng Ä‘i xa hÆ¡n và o ká»· niệm hay và o những suy luáºn vá» tương lai - đằng nà o cÅ©ng thế thôi - thì những kết luáºn cá»§a tôi vá» tÃnh tá»± do cá»§a hà nh động lại cà ng trở nên đáng ngá».
Trong lịch sá», ta cÅ©ng thấy mức độ chắc chắn cá»§a sá»± tham gia cá»§a ý chà tá»± do và o những công việc cá»§a con ngưá»i tãng hay giảm theo cái cấp số ấy. Má»™t biến cố vừa xảy ra, thì ta có cảm tưởng đó hiển nhiên là kết quả hà nh động cá»§a tất cả những con ngưá»i mà ta được biết, nhưng há»… biến cố nà y xảy ra đã lâu thì ta chỉ thấy những háºu quả tất yếu cá»§a nó, chứ ngoà i ra không còn thấy gì nữa. Và ta cà ng lùi vá» quá khứ mà khảo sát các biến cố thì nhtng biến cố nà y cà ng có vẻ Ãt tá»± do.
Cuá»™c chiến tranh Ão - Phổ đối vá»›i ta là háºu quả tất yếu cá»§a những hà nh động xảo quyệt cá»§a Bixmac v.v.
Những cuá»™c chiến tranh cá»§a Napoléon đối vá»›i ta hình như là sản phẩm cá»§a ý chà cá»§a má»™t và i vị anh hùng tuy ở đây vấn đỠđã ở chá»— đáng ngá». Nhưng vá»›i tháºp tá»± quân thì ta đã thấy đó là má»™t biến cố chiếm má»™t vị trà nhất định, vá thiếu nó thì không thể nà o hình dung nổi lịch sá» cáºn đại châu Âu, tuy nhiên, các nhà biên niên sá» viết vá» cuá»™c viá»…n chinh ấy đã nháºn định đó là sản phẩm cá»§a ý chà má»™t và i ngưá»i. Còn khi nói đến sá»± di chuyển cá»§a các dân tá»™c, thì ngà y nay không còn ai có ý nghÄ© rằng sở dÄ© thế giá»›i châu Âu phục hưng là do sở thÃch cá»§a Attila(1). Ta cà ng lùi vá» quá khứ cá»§a lịch sá» thì quyá»n tá»± do cá»§a những con ngưá»i tham gia và o biến cố đáng ngá» và quy luáºt cá»§a tÃnh tất yếu cà ng hiển nhiên.
3. Căn cứ thứ ba là mức độ ta có thể nắm được mối liên hệ nhân quả vô táºn, vốn là má»™t yêu cầu tất yếu cá»§a lý trÃ, và ngoà i cái chuá»—i nhân quả vô táºn nà y, má»—i hiện tượng mà ta hiểu được, và do đó má»—i hà nh động cá»§a con ngưá»i, Ä‘á»u phải có má»™t vị trà nhất định, Ä‘á»u phải là háºu quả cá»§a những hà nh động đã xảy ra và là nguyên nhân cá»§a những hà nh động kế tiếp nhau.
Trên cÆ¡ sở nà y ta thấy hà nh động cá»§a ta và cá»§a những ngưá»i khác cà ng có vẻ Ãt tá»± do và Ãt lệ thuá»™c và o sá»± tất yếu nếu ta hiểu rõ hÆ¡n những quy luáºt sinh lý, tâm lý, lịch sá» rút ra từ sá»± quan sát mà con ngưá»i phải phục tùng, và nếu ta nghiên cứu má»™t cách chÃnh xác hÆ¡n nguyên nhân sinh lý, tâm lý hay lịch sá» cá»§a hà nh động. Mặt khác hà nh động được quan sát cà ng đơn giản và tÃnh cách, trà tuệ cá»§a con ngưá»i hà nh động cà ng Ãt phức tạp, thì đối vá»›i ngưá»i ấy cà ng Ãt tá»± do và cà ng lệ thuá»™c và o sá»± tất yếu.
Khi ta tuyệt nhiên không hiểu nguyên nhân cá»§a má»™t hà nh động dù đấy là má»™t tá»™i ác, má»™t việc thiện hay má»™t hà nh động vô thưởng vô phạt vá» mặt đạo đức, thì ta sẽ thừa nháºn rằng trong hà nh động nà y phần tá»± do chiếm ưu thế. Nếu đó là má»™t tá»™i ác thì trước hết ta yêu cầu phải trừng phạt, nếu đó là má»™t việc thiện thì ta tán thưởng.
Còn trong trưá»ng hợp hà nh động vô thưởng vô phạt thì ta cho rằng ở đây có má»™t tÃnh cá biết độc đáo và tá»± do hÆ¡n cả. Nhưng chỉ cần biết má»™t nguyên nhân trong vô số nguyên nhân, là ta sẽ thừa nháºn má»™t phần tất yếu nà o đó và bá»›t đòi há»i trừng phạt tá»™i ác, ta sẽ thấy việc thiện bá»›t giá trị và hà nh động mà trước đây ta cho là độc đáo sẽ bá»›t tÃnh tá»± do. Nếu má»™t tên tá»™i phạm vốn được nuôi dưỡng ở giữa những kẻ gian phi, thì tá»™i ác cá»§a nó sẽ nhẹ bá»›t. Sá»± hy sinh cá»§a má»™t ngưá»i cha, hay má»™t á»›gưá»i mẹ, má»™t sá»± hy sinh có thể được báo đáp, đối vá»›i ta sẽ dá»… hiểu hÆ¡n là tinh thần hy sinh không có lý do, cho nên ta thấy nó không đáng quý bằng và Ãt tá»± do hÆ¡n. Má»™t ngưá»i sáng láºp tôn giáo, chÃnh đáng, hoặc má»™t nhà phát minh sẽ Ãt là m cho ta ngạc nhiên hÆ¡n khi chúng ta hiểu được hoạt động cá»§a hỠđã được chuẩn bị như thế nà o và do cái gì thúc đẩy.
Nếu ta có nhiá»u kinh nghiệm, nếu sá»± quan sát cá»§a ta luôn luôn hướng tá»›i chá»— khám phá những quan hệ nhân quả trong những hà nh động cá»§a con ngưá»i, thì ta cà ng liên hệ được má»™t cách đúng đắn kết quả vá»›i nguyên nhân, và những hà nh động nà y đối vá»›i ta cà ng có vẻ tất yếu và cà ng bá»›t tá»± do. Nếu những hà nh động khảo sát lại đơn giản, và ta có má»™t số lượng đồ sá»™ những hà nh động tương tá»± để quan sát thì quan niệm cá»§a ta vá» tÃnh tất yếu cá»§a những hà nh động lá»§a sẽ cà ng rõ rệt hÆ¡n. Hà nh động bất chÃnh cá»§a đứa con cá»§a má»™t ngưá»i cha bất chÃnh, hà nh động xấu xa cá»§a má»™t ngưá»i đà n bà bị đẩy và o má»™t môi trưá»ng xấu xa, việc má»™t ngưá»i nghiện rượu trở lại vá»›i cố táºt cá»§a mình v.v. là những hà nh động mà ta cà ng hiểu rõ nguyên nhân thì lại cà ng thấy nó Ãt tá»± do. Nếu con ngưá»i mà ta phân tÃch hà nh động lại ở má»™t trình độ phát triển thấp nhất vá» trà tuệ, như má»™t đứa trẻ, má»™t ngưá»i Ä‘iên, má»™t thằng ngốc, thì má»™t khi đã biết những nguyên nhân cá»§a hà nh động và tÃnh chất đơn giản cá»§a tÃnh cách, trỉ tuệ ta sẽ thấy ở đây có má»™t phần tất yếu rất lá»›n và má»™t phần tá»± do rất nhá», đến ná»—i má»™t khi đã biết được nguyên nhân sẽ gây nên kết quả là chúng ta có thể Ä‘oárl trước được hà nh động.
ChÃnh dá»±a trên ba căn cứ ấy mà trong tất cả các pháp luáºt Ä‘á»u có những trưá»ng hợp miá»…n tá»™i và giảm tá»™i. Trách nhiệm có vẻ lá»›n hay nhá» là tuỳ ở chá»— ngưá»i ta biết được Ãt hay nhiá»u vá» hoà n cảnh cá»§a ngưá»i bị xét xá» trong khi phạm tá»™i, tuỳ khoảng thá»i gian từ lúc hà nh động đến lúc xét xá» dà i hay ngắn và tuỳ ở chá»— ta hiểu biết nhiá»u hay Ãt nguyên nhân cá»§a hà nh động.
Chú thÃch:
(1) Vua Hung nô, khét tiếng tà n ác đã đánh bại các vua chúa châu Âu và châu à đem quân đến biên giới Pháp. Chết ở Hung năm 453.
Tà i sản của quykiemtu
27-05-2009, 12:01 PM
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
Chương - 10 -
Như váºy, quan niệm cá»§a ta vá» vấn đỠtá»± do và tất yếu giảm bá»›t hay tăng thêm tuỳ theo mức độ liên hệ giữa hà nh động vá»›i thế giá»›i bên ngoà i, tuỳ theo khoảng cách vá» thá»i gian và tuỳ theo mức độ lệ thuá»™c và o những nguyên nhân trong đó ta sẽ xét má»™t hiện tượng cá»§a Ä‘á»i sống con ngưá»i.
Cho nên nếu ta xét trưá»ng hợp cá»§a má»™t ngưá»i mà những mối liên liên hệ vá»›i thế giá»›i bên ngoà i Ä‘á»u được biết má»™t cách rõ tệt nhất, khoảng cách vá» thá»i gian giữa lúc hà nh động xảy ra và lúc ta phê phán xa nhất, và những nguyên nhân cá»§a hà nh động ấy dá»… hiểu nhất, thì ta có cảm tưởng là trong hà nh động nà y phần tất yếu sẽ tăng lên đến mức độ tối Ä‘a và phần tá»± do sẽ hạ xuống đến mức tối thiểu. Nhưng nếu ta xét má»™t con ngưá»i Ãt liên hệ nhất đến nhữgg Ä‘iá»u kiện bên ngoà i, nếu thá»i gian hà nh động cá»§a ngưá»i ấy xảy ra gần hiện tại nhất và những nguyên nhân cá»§a hà nh động Ä‘á»n không thể hiểu được, thì ta sẽ thấy phần tất yếu hạ xuống mức tối thiểu và phần tá»± do tăng lên đến mức tối Ä‘a.
Nhưng trong cả hai trưá»ng hợp nà y, dù ta có thay đổi quan Ä‘iểm đến đâu, dù ta xác định được mối liên hệ giữa con ngưá»i vá»›i thể giá»›i bên ngoà i đến mức nà o, hay dù chúng ta có hiểu rõ mối quan hệ nà y đến đâu, dù ta có thế tăng thêm hay rút ngắn thá»i gian, hiểu hay không hiểu những nguyên nhân, ta cÅ©ng sẽ không bao giá» quan niệm được má»™t tình trạng tá»± do hoà n toà n, hay má»™t tình trạng tất yếu hoà n toà n.
1. Dù ta có quan niệm cá»§a con ngưá»i thế nà o cÅ©ng chịu sá»± quy định cá»§a chÃnh thân thể cá»§a nó và cá»§a ngoại cảnh. Tôi giÆ¡ cánh tay lên rồi buông nó xuống. CỠđộng cá»§a tôi có vẻ tá»± do, nhưng nếu tôi tá»± há»i liệu tôi có thể giÆ¡ tay đủ má»i chiá»u hay không thì tôi sẽ thấy rằng tôi đã giÆ¡ tay theo chiá»u mà cá» chỉ nà y gặp Ãt cản trở nhất, xét vá» phương tiện những sá»± váºt chung quanh tôi cÅ©ng như vá» cách cấu tạo thân thể cá»§a tôi. Sở dÄ© tôi chỉ chá»n má»™t chiá»u trong số tất cả các chiá»u có thể có thì đó là vì ở chiá»u nà y tôi gặp Ãt cản trở nhất. Muốn quan niệm con ngưá»i tá»± do là phải quan niệm nó ở ngoà i không gian và điá»u đó dÄ© nhiên là không thể được.
2. Dù có thể rút ngắn thá»i gian từ khi hà nh động đến khi phê phân ta cÅ©ng sẽ không bao giá» Ä‘i đến khái niệm tá»± do trong thá»i gian. Bởi vì, nếu tôi xét má»™t hà nh động xảy ra cách đây má»™t giây thì tôi vẫn cứ phải thừa nháºn rằng hà nh động nà y không phải tá»± đó bởi vì nó gắn liá»n vá»›i giây phút trong đó nó được thá»±c hiện. Tôi có thể giÆ¡ tay lên được không? Tôi giÆ¡ nó lên, nhưng tôi tá»± há»i: tôi có thể giÆ¡ nó lên trong giây lát vừa qua được không? Äể tá»± là m cho mình tin chắc Ä‘iá»u đó tôi không giÆ¡ cánh tay trong giây lát tiếp theo.
Nhưng tôi đã không giÆ¡ nó lên đúng ngay lúc mà tôi nêu ra vấn đỠtá»± do. Thá»i gian đã qua và tôi không có cách nà o giữ nó lại. Cánh tay mà lúc nãy tôi giÆ¡ lên và bầu không khà trong đó tôi đã thá»±c hiện cỠđộng ấy không phải là bầu không khà quanh tôi bây giá» và không phải là cánh tay tôi giÆ¡ Ä‘ang nằm yên. Giây phút trong đó cỠđộng trước kia đã được thá»±c hiện bây giá» không thể trở lại nữa, và lúc ấy chỉ có thể là m má»™t cỠđộng duy nhất, và bất kỳ cỠđộng ấy là cở động gì, nó cÅ©ng chỉ có thể là má»™t cỠđộng duy nhất. Việc tôi không giÆ¡ cánh tay lên trong giây phút tiếp theo không há» chứng minh rằng tôi không thể giÆ¡ nó lên trong giây phút trước. Và bởi vì tôi chỉ có thể là m má»™t cỠđộng trong má»™t giây phút nhất định, cho nên nó không thể nà o là cỠđộng khác. Muốn quan niệm cỠđộng nà y tá»± do thì phải hình dung nó ở trong hiện tại, ở giá»›i hạn giữa quá khứ và tương lai nghÄ©a là ở ngoà i thá»i gian, và điá»u đó không thể nà o có được.
3. Sự khó khăn trong việc tìm hiểu nguyên nhân của một hà nh động có tăng lên đến đâu nữa, ta cũng không bao giỠhình dung ra được một sự tự do tuyệt đối nghĩa là không có nguyên nhân.
Nguyên nhân cá»§a sá»± biểu hiện ý chà ở trong bất kỳ hà nh động nà o cá»§a ta hay cá»§a ngưá»i khác có khó hiểu đến đâu chăng nữa thì yêu cầu đầu tiên cá»§a lý trà chúng ta cÅ©ng vẫn là phải giả thiết và phải tìm cái nguyên nhân mà nếu không có nó thì ngưá»i ta không thể quan niệm được bất kỳ hiện tượng nà o. Tôi giÆ¡ cánh tay lên để là m má»™t hà nh động độc láºp đối vá»›i má»i nguyên nhân, nhưng chÃnh ý muốn thá»±c hiện má»™t hà nh động không có nguyên nhân lại là nguyên nhân cá»§a hà nh động đó.
Nhưng dù có giả định rằng có má»™t con ngưá»i hoà n toà n thoát ly khá»i má»i ảnh hưởng, dù có xét má»™t hà nh động cá»§a con ngưá»i đó ngay trong lúc nó được thá»±c hiện, mà không gắn liá»n vá»›i má»™t nguyên nhân nà o, và thừa nháºn má»™t sá»± tất yếu vô cùng bé chỉ bằng con số không, ta cÅ©ng không bao giá» Ä‘i đến chá»— quan niệm được quyá»n tá»± do tuyệt đối cá»§a con ngưá»i thoát ra khá»i má»i ảnh hưởng bên ngoà i, ở ngoà i thá»i gian và không liên quan đến má»™t nguyên nhân nà o cả thì không còn là con ngưá»i nữa.
CÅ©ng váºy, ta không thể nà o hình dung được má»™t hà nh động cá»§a con ngưá»i xảy ra không có chút tá»± do nà o và chỉ lệ thuá»™c và o luáºt tất yếu mà thôi.
1. Sá»± hiểu biết cá»§a ta vá» những Ä‘iá»u kiện không gian trong đó má»™t con ngưá»i sống có tăng lên đến đâu Ä‘i nữa thì nó cÅ©ng không bao giá» hoà n toà n, bởi vì số lượng những Ä‘iá»u kiện nà y vô cùng lá»›n cÅ©ng như không gian là vô cùng. ChÃnh vì chưa xác định được tất cả những Ä‘iá»u kiện, tất cả những ảnh hưởng tác động đến con ngưá»i, cho nên khôngcó tất yếu hoà n toà n mà vẫn còn má»™t phần tá»± do nà o đó.
2. Dù ta có kéo dà i đến đâu cái khoảng cách từ khi má»™t hiện tượng xảy ra cho đến khi ta phê phán nó, thì khoảng nà y bao giá» cÅ©ng có hạn, trong khi thá»i gian thì lại vô cùng, cho nên vá» mặt nà y cÅ©ng vẫn không bao giá» có tất yếu hoà n toà n.
3. Dù ta có hiểu rõ đến cái quan hệ nhân quả cá»§a má»™t hà nh động ta cÅ©ng không bao giá» có thể hiểu được toà n bá»™ quan hệ nhân quả nà y bởi vì nó là vô táºn, ta không bao giá» có thể đạt đến cái tất yếu tuyệt đối. Không những thế, mà ngay dù ta có thừa nháºn má»™t phần tá»± do cá»±c nhá» ngang bằng vá»›i số không và cho rằng trong những trưá»ng hợp như má»™t ngưá»i hấp hối, má»™t cái bà o thai, má»™t thằng ngốc, hoà n toà n không có tá»± do, thì ta cÅ©ng sẽ do đó mà thá»§ tiêu ngay cả bản thân khái niệm vá» con ngưá»i mà chúng ta Ä‘ang khảo sát, bởi vì đã không có tá»± do thì cÅ©ng không còn là con ngưá»i nữa. Cho nên không thể nà o hình dung má»™t hà nh động cá»§a con ngưá»i chỉ phục tùng quy luáºt cá»§a tất yếu mà thôi, không còn chút tá»± do nà o cả, cÅ©ng như không thể hình dung hà nh động ấy là hoà n toà n tá»± do.
Váºy thì muốn hình dung hà nh động cá»§a con ngưá»i chỉ phục tùng quy luáºt tất yếu, không có tá»± do, ta phải giả thiết rằng mình biết được má»™t số lượng vô táºn những Ä‘iá»u kiện trong không gian.
Má»™t khoảng không gian vô táºn và má»™t chuá»—i quan hệ nhân quả vô táºn.
Äể hình dung được con ngưá»i hoà n toà n tá»± do, không phục tùng quy luáºt tất yếu ta phải hình dung nó má»™t mình ở ngoà i không gian, ngoà i thá»i gian và không lệ thuá»™c và o những mối liên hệ nhân quá.
Trong trưá»ng hợp thứ nhất nếu có thể có tất yếu mà không có tá»± do, thì ta sẽ Ä‘i đến chá»— định nghÄ©a luáºt tất yếu bằng bản thân sá»± tất yếu tức là đi đến má»™t hình thức không có ná»™i dung.
Trong trưá»ng hợp thứ hai, nếu có thể có tá»± do mà không có tất yếu thì ta sẽ Ä‘i đến tá»± do vô Ä‘iá»u kiện, ở ngoà i không gian, ngoà i thá»i gian và ngoà i sợi dây nhân quả, và chÃnh nó vì nó vô Ä‘iá»u kiện và không có gì hạn chế cho nên thứ tá»± do ấy sẽ không là cái gì hết hay sẽ chỉ là má»™t ná»™i dung không có hình thức.
Tóm lại, ta sẽ Ä‘i đến hai cÆ¡ sở sau đây là m nên toà n bá»™ thế giá»›i quan cá»§a con ngưá»i: thá»±c chất không thể hiểu được cuá»™c sống và những quy luáºt quy định cái thá»±c chất ấy, Lý trà nói: 1. Không gian vá»›i tất cả những hình thái khiến cho nó có thẻ thấy được - tức là váºt chất - là vô táºn và không thể quan niệm má»™t cách nà o khác. 2. Thá»i gian là má»™t sá»± váºn động vÄ©nh viá»…n không giây phút nà o ngừng và không thể quan niệm cách nà o khác. 3. Mối liên hệ nguyên nhân và kết quả không thể có khởi Ä‘iểm cÅ©ng không thể có kết thúc.
à thức nói:
1. Tôi chỉ tồn tại má»™t mình và tất cả những cái gì tồn tại chẳng qua chỉ là tôi mà thôi, như váºy, tôi bao gồm cả không gian.
2. Tôi Ä‘o thá»i gian váºn động bằng má»™t giây phút im lìm cá»§a hiện tại trong đó tôi có ý thức rằng mình Ä‘ang sống, như váºy, tôi ở ngoà i thá»i gian, vÃ
3. Tôi ở ngoà i má»i nguyên nhân bởi vì tôi cảm thấy tôi là nguyên nhân cá»§a má»i hình thức biểu hiện sá»± sống cá»§a tôi.
Lý trà biểu hiện những quy luáºt cá»§a tất yếu. à thức biểu hiện bản chất cá»§a tá»± do.
Tá»± do không bị hạn chế là bản chất cá»§a sá»± sống ở trong ý thức cá»§a con ngưá»i. Tất yếu không có ná»™i dung là lý trà cá»§a con ngưá»i vá»›i ba hình thức cá»§a nó.
Tá»± do là cái mà ngưá»i ta khảo sát. Tất yếu là cái được khảo sát.
Tự do là nội dung. Tất yếu là hình thức.
Chỉ có bằng cách tách rá»i hai nguồn gốc nháºn thức liên quan vá»›i nhau như ná»™i dung và hình thức, ngưá»i ta má»›i Ä‘i đến những khái niệm tách rá»i nhau, bà i trừ nhau và không thể hiểu được là tá»± do và tất yếu Chỉ có cách kết hợp cả hai, ta mởà đi đến má»™t khái niệm rõ rệt vá» sá»± sống cá»§a con ngưá»i. Không có hai khái niệm nà y vốn kết hợp vá»›i nhau và quy định lẫn nhau cÅ©ng như ná»™i dung và hình thức, thì không thể nà o quan niệm được sá»± sống.
Tất cả những Ä‘iá»u ta biết được vá» sá»± sống cá»§a con ngưá»i chỉ là má»™t quan hệ nà o đó giữa tá»± do và tất yếu, nghÄ©a là giữa ý thức và những quy luáºt cá»§a lý trÃ.
Tất cả những Ä‘iá»u ta biết được vá» thế giá»›i tá»± nhiên ở bên ngoà i chẳng qua chẳng qua chỉ là má»™t quan hệ nà o đó cá»§a những lá»±c lượng cta tá»± nhiên vá»›i tÃnh chất hay là quan hệ cá»§a bản chất sá»± sống vá»›i những quy luáºt.
Những lá»±c lượng cá»§a cuá»™c sống tá»± nhiên Ä‘á»u ở ngoà i ta và ở ngoà i nháºn thức cá»§a ta, và ta gá»i nó là trá»ng lá»±c, quán tÃnh, Ä‘iện lá»±c, sinh lá»±c v.v. Nhưng sức sống cá»§a con ngưá»i thì ta ý thức được, và gá»i nó là tá»± do.
Nhưng nếu lá»±c hấp dẫn từ bản thân no không thể hiểu được mặc dầu ai cÅ©ng cảm thấy, và ta chỉ có thể hiểu được nó trong chừng má»±c ta hiểu được những quy luáºt cá»§a tÃnh tất yếu mà nó phục tùng (từ tri thức đầu tiên biết rằng váºt thể nà o cÅ©ng có lượng cho đến luáºt Newton), thì ta cÅ©ng chỉ hiểu được sức mạnh cá»§a tá»± do, tá»± bản thân nó vốn không thể hiểu được nhưng ai cÅ©ng nháºn thấy, trong chừng má»±c ta biết được những quy luáºt cá»§a tÃnh tất yếu mà nó phục tùng (từ cái sá»± thá»±c là ngưá»i nà o rồi cÅ©ng chết cho đến những quy luáºt kinh tế hay lịch sá» phức tạp nhất).
Má»i hiểu biết Ä‘á»u chỉ là việc quy bản chất cá»§a sá»± sống vá» những quy luáºt cá»§a lý trÃ.
Tá»± do con ngưá»i khác vá»›i bất cứ sữc mạnh nà o khác ở chá»— con ngưá»i có ý thức vá» sức mạnh nà y, nhưng đối vá»›i lý trÃ, thì nó không khác bất kỳ sức mạnh nà o. Những sức mạnh như trá»ng lá»±c, Ä‘iện lá»±c hay áp lá»±c hoá há»c chỉ khác nhau ở chá»— có được lý trà xác định má»™t cách khác nhau:
CÅ©ng váºy, sức mạnh cá»§a sá»± tá»± do cá»§a con ngưá»i đối vá»›i lý trà chỉ khác những sức mạnh khác cá»§a tá»± nhiên ở cái cách xác định mà lý trà dà nh cho nó. Tá»± do mà tách rá»i tất yếu, tức là không có những quy luáºt cá»§a lý trà quy định nó, thì không khác gì trá»ng lá»±c, nhiệt lá»±c hay sức phát triển cá»§a thảo má»™c, đối vá»›i lý trà nó chỉ là má»™t cảm giác khoảnh khắc, không thể xác định được cá»§a sá»± sống.
Và nếu bản chất không thể xác định được cá»§a sức mạnh là m cho các thiên thể di động, bản chất không thể xác định được cá»§a nhiệt lá»±c, cá»§a Ä‘iện lá»±c hay cá»§a áp lá»±c hoá há»c, cá»§a sá»± sống, là ná»™i dung cá»§a thiên văn há»c, cá»§a váºt lý há»c, củá hoá há»c, cá»§a thá»±c váºt há»c, cá»§a động váºt há»c v.v, thì bản chất cá»§a sức mạnh cá»§a tá»± do cÅ©ng chÃnh là ná»™i dung cá»§a sở há»c. Nhưng đối tượng cá»§a môi khoa há»c là hình thức biểu hiện cá»§a cái bản chất nà y chỉ có thể là đối tượng cá»§a siêu hình há»c. CÅ©ng váºy hình thức biểu hiện sức mạnh cá»§a tá»± do con ngưá»i trong không gian, trong thá»i gian và sá»± lệ thuá»™c và o sợi dây nhân quả chÃnh là đối tượng cá»§a sá» há»c, còn bản thân tá»± do lại là đối tượng cá»§a siêu hình há»c.
Trong các khoa há»c thá»±c nghiệm ta gá»i cái mà ta biết được là những quy luáºt tất yếu, còn cái không thể biết được thì ta goi là sức sống. Sức sống chỉ biểu hiện cá»§a cái phần chưa biết còn sót lại trong những Ä‘iá»u ta biết được vá» bản chất sá»± sống.
CÅ©ng váºy, trong sá» há»c ta gá»i cái gì biết được là quy luáºt cá»§a tất yếu cái gì chưa biết là tá»± do. Äối vá»›i sá» há»c, tá»± do chỉ là biểu hiện cái phần chưa biết còn sót lại trong những Ä‘iá»u ta biết được vá» những quy luáºt cá»§a Ä‘á»i sống con ngưá»i.
Tà i sản của quykiemtu
27-05-2009, 12:02 PM
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
Chương - 11 -
Sá» há»c nghiên cứu những biểu hiện cá»§a tá»± do cá»§a con ngưá»i trong má»™i liên hệ vá»›i thế giá»›i bên ngoà i, trong thá»i gian và lệ thuá»™c và o luáºt nhân quả, tức là xác định sá»± tá»± do nà y bằng những quy luáºt cá»§a lý trÃ, chÃnh vì thế, sá» há»c chỉ là má»™t khoa há»c trong chừng má»±c tá»± do nà y bị những quy luáºt nà y quy định.
Äối vá»›i sá» há»c, vấn đỠthừa nháºn quyá»n tá»± do cá»§a con ngưá»i vá»›i tÃnh cách má»™t sức mạnh có thể ảnh hưởng đến những biến cố lịch sá» (tức là không lệ thuá»™c và o quy luáºt), cÅ©ng giống như vấn đỠthừa nháºn hiện tượng tá»± do váºn động cá»§a những thiên thể đối vá»›i thiên văn há»c.
Thừa nháºn vấn đỠtức là loại trừ khả năng tồn tại cá»§a quy luáºt, tức là loại trừ má»i hiểu biết. Nếu quả có má»™t váºt có thể váºn động tá»± do, dù chỉ là má»™t mà thôi, thì những quy luáºt cá»§a Keple và cá»§a Newton sẽ không tồn tại nữa và sẽ không còn má»™t khái niệm gì vá» sá»± váºn động cá»§a các thiên thể. Nếu có má»™t hà nh động tá»± do duy nhất cá»§a con ngưá»i thì sẽ không còn má»™t quy luáºt lịch sá» nà o và sẽ không có má»™t khái niệm gì vá» những biến cố lịch sá». Äối vá»›i lịch sỠý chà cá»§a con ngưá»i váºn động theo những con đưá»ng mà má»™t đầu mối mất hút và o má»™t nÆ¡i nà o huyá»n bÃ, còn đầu kia, tức là ý chà vá» tá»± do cá»§a con ngưá»i trong hiện tại, thì di động trong không gian, trong thá»i gian và lệ thuá»™c và o luáºt nhân quả.
Phạm vi sá»± váºn động nà y cà ng mở rá»™ng trước mắt ta, thì những quy luáºt cá»§a nó cà ng hiển nhiên. Phát hiện và giải thÃch những quy luáºt nà y là nhiệm vụ cá»§a sở há»c.
Nếu xuất phát từ quan Ä‘iểm nhìn nháºn đối tượng cá»§a khoa há»c hiện nay, nếu Ä‘i theo con đưá»ng cá»§a nó mà tìm hiểu những nguyên nhân cá»§a hiện tượng ở trong ý chà tá»± do cá»§a con ngưá»i, thì không thể nà o phát hiện được những quy luáºt nà y. Dù ta có hạn chế tá»± do cá»§a con ngưá»i đến đâu, há»… ta thừa nháºn nó là má»™t sức mạnh không phục tùng các quy luáºt, thì không thể nà o có sá»± tồn tại cá»§a quy luáºt nữa.
Chỉ trong chừng má»±c hạn chế tá»± do nà y đến cùng cá»±c, nghÄ©a là chỉ xem nó như là má»™t lượng lá»±c cá»±c bé, ta má»›i có thể tin rằng ta tuyệt đối không thể nà o hiểu được nguyên nhân, và lúc bấy giá» sá» há»c sẽ không thể nà o hiểu được nguyên nhân, và lúc bấy giá» sá» há»c sẽ không tìm nguyên nhân mà tá»± đặt cho mình nhiệm vụ Ä‘i tìm những quy luáºt.
Việc Ä‘i tìm những quy luáºt đã bắt đầu từ láºu và những phương pháp tư tưởng mà sá» há»c phải tiếp thu hình thà nh cùng má»™t lúc vá»›i quá trình tá»± thá»§ tiêu cá»§a sở há»c cÅ© trong khi cứ phân tÃch ngà y cà ng chà lý thêm mãi nguyên nhân cá»§a các hiện tượng.
Tất cả các khoa há»c cá»§a loà i ngưá»i Ä‘á»u đã Ä‘i theo con đưá»ng nà y. Má»™t khi Ä‘i đến cái vô cùng bé, toán há»c, khoa há»c chÃnh xác nhất vứt bá» phương pháp phân tÃch để dùng phương pháp má»›i là phương pháp tổng hợp những yếu tố vô cùng nhá» chưa biết. Trong khi từ bá» khái niệm nguyên nhân, toán há»c tìm má»™t quy luáºt, tức là tìm những thuá»™c tÃnh chung cho tất cả những yếu tố vô cùng bé chưa biết.
Các khoa há»c khác cÅ©ng theo con đưá»ng nà y, tuy dưới má»™t hình thức khác. Khi Newton nêu lên công thức vá» lá»±c hấp dẫn ông ta không nói rằng má»™t mặt trá»i hay quả đất có thuá»™c tÃnh hấp dẫn má»™t váºt khác ông ta nói má»i váºt thể từ những váºt lá»›n đến những váºt nhá» nhất Ä‘á»u có thuá»™c tÃnh hấp dẫn nhau, tức là trong khi gạt bá» vấn đỠnguyên nhân váºn động cá»§a các váºt thể, ông ta đã đưa ra má»™t thuá»™c tÃnh chung cho tất cả các váºt thể, từ những váºt vô cùng lá»›n, đến những váºt vô cùng bé. Các khoa há»c tá»± nhiên cÅ©ng là m như váºy: gạt bá» nguyên nhân để Ä‘i tìm quy luáºt. Sá» há»c cÅ©ng Ä‘i theo con đưá»ng ấy Nếu đối tượng cá»§a nó là nghiên cứu sá»± váºn động cá»§a các dân tá»™c và cá»§a nhân loại chứ không phải lniêu tả những giai Ä‘oạn trong Ä‘á»i sống cá»§a má»™t và i cá nhân, thì lló cán phải gạt bá» khái niệm nguyên nhân để Ä‘i tìm những quy luáºt chung cho tất cả những yếu tố vô cùng bé, bằng nhau và gắn bó chặt chẽ vá»›i nhau.
Tà i sản của quykiemtu