Luáºt Là m ThÆ¡ (tiếp ttheo)
18-Chơi chữ
Thể thơ chơi chữ rất phong phú và hứng thú .Chỉ xin liệt kê ra đây và i bà i mẫu :
a-Chơi theo vần A B C . . .
Muốn Quy Thuyá»n
A Di Ãà Pháºt muốn quy thuyá»n,
B bết lòng tham hãy cứ nguyên.
C xÃch cho gần nÆ¡i cá»a tịnh,
à đầu nguyện dứt mối trần duyên.
Thảo Am
Dở Dang
E không thoát khá»i xa niá»m tục,
F gượng rồi ra cÅ©ng hão huyá»n.
T tái trần duyên tu chẳng trá»n,
Y thá»i cÅ©ng trả,bát không quyên .
Bùi Tiến
Quán Thơ Xóm Sâu Bò
b-ChÆ¡i theo các dấu : Huyá»n - Sắc - Nặng - Há»i
Huyá»n diệu trông lên cá»a đạo thuyá»n,
Sắc không khôn rõ thấu căn nguyên
Nặng nỠnghiệp chướng e chưa hết,
Há»i mấy ai đà có thiện duyên .
Thảo Am
c-Các từ trong bà i thÆ¡ Ä‘á»u dùng má»™t phụ âm hay nguyên âm
Chuyện Cô Cháu
Cô chẳng cho con cả chén chè
Cô cho chút chút,chán cô chưa.
Chè còn,cô cất cho chua cả,
Con cũng chê,mà chó cũng chê
Bùi Tiến
Quán Thơ Xóm Sâu Bò
Chớ chớ,cháu cô chỉ chãnh chòe,
Cháo chè chi chiết chán chưá»ng chưa !
Chén chè cô cúng cho chùa cả,
Cầu cháu cùng cô chồng chẳng chê !
Mai Ninh
Quán Thơ Xóm Sâu Bò
d-à cá»§a các từ , cụm từ, câu thÆ¡ Ä‘á»u phải hiểu theo nghÄ©a bóng, Ä‘iển . . .
Thể thÆ¡ chÆ¡i chữ nà y thú vị và bất ngá» nhất vì có khi ngưá»i Ä‘á»c nghÄ© ra những ý mà chÃnh tác giả cÅ©ng không nghÄ© ra.
Tắm Trong Tù
Vùng vẫy mình trong bể nước đầy
Hết kỳ lại cá»,chẳng rá»i tay
Ông Tây cứ bảo mình yêu nước,
Ừ,chẳng yêu sao lại thế nà y ?
Nhượng Tống
Chú thÃch : Lệ nhà tù,má»™t tuần má»›i cho tắm má»™t lần,nên má»—i khi tắm,phạm nhân vùng vẫy kỳ cá» trong bể nước cho bằng đã.
Ghẹo Sư nữ
Ôm tiu cắp mõ ngủ kho kho,
Gió thổi mùng thiá»n mát mẻ cô,
Cánh cá»a từ bi gà i lá»ng khóa,
Nén hương tế độ đốt đầy lò.
Cá khe lắng kệ đầu ngơ ngác ,
Chim suối nghe kinh cổ gáºt gù.
Nhắn với chúng sinh lòng muốn độ,
Ãêm đêm thưá»ng niệm chữ nam vô !
Nguyễn Khuyến ?
Mai Thế Quý ?
19-Kỵ Ä‘á»
Thể thÆ¡ trong đó tất cả 8 câu Ä‘á»u không có từ nà o chỉ đỠtà i
mà vẫn thể hiện đầy đủ yêu cầu của đỠtà i
Chưa sưu tầm ra bà i mẫu
20-Bát điệp
Thể thÆ¡ trong đó tất cả 8 câu Ä‘á»u có lồng và o 1 hoặc 2 từ giống nhau.
Gái Muộn Chồng
Ai giám thương đâu gái có chồng
Thương vì một nỗi chực phòng không.
Thương con quốc đực kêu mùa hạ
Thương cái bèo non giạt biển đông
Thương vợ chồng Ngâu duyên chểnh mảng,
Thương cha mẹ nhện số long đong.
Cái thương quân tỠthương là thế,
Có giám thương đâu gái muộn chồng.
Khuyết Danh
Còn Chơi
Ai đã hay đâu tá»› chán Ä‘á»i
Ãá»i chưa chán tá»›,tá»› còn chÆ¡i.
ChÆ¡i cho tháºt chán,cho Ä‘á»i chán,
Ãá»i chán nhau thá»i tá»› sẽ thôi.
* Nói thế,can gì tớ đã thôi ?
Ãá»i đương có tá»›,tá»› còn chÆ¡i.
Ngưá»i ta chÆ¡i đã già đá»i cả
Như tá»› năm nay má»›i ná»a Ä‘á»i.
Tản ÃÃ
Chú thÃch
* Trong câu 5 Tản Ãà không có dùng từ Ä‘á»i
Nếu ta thay từ " can gì " bằng " Ä‘á»i nà o " câu 5 thà nh :
Nói thế ,Ä‘á»i nà o tá»› đã thôi
Thì bà i thơ thuộc thể Bát điệp.
21-Liên ngâm
Thể thÆ¡ trong đó 2 hoặc nhiá»u ngưá»i là m chung má»™t bà i thÆ¡ lần lượt nhau má»—i ngưá»i 1 hoặc 2 câu
Cảnh Tây Hồ
Bà i nà y do bà Liá»…u Hạnh cùng ông Phùng Khắc Khoan ,1 ông há» Lý,1 ông há» Ngô chÆ¡i thuyá»n ở Hồ Tây liên ngâm :
Liá»…u
Hồ Tây riêng chiếm má»™t bầu trá»i
Lý
Bát ngát tứ mùa rộng mắt coi.
Cá»—i ngá»c xanh xanh là ng phÃa cạnh,
Phùng
Trâu và ng biêng biếc nước và ng khơi.
Che mưa nhà lợp và i gian cá»
Ngô
Chèo gió ai bơi một chiếc chà i
Giáºu thá»§ng chó Ä‘ua đà n sá»§a tiếng
. . . . . . . . . . . .
Phùng
Ãông hết thà nh xuân chá»a thấy mai.
Thú cảnh yên hà sang dá»… Ä‘á»
Ngô
Sóng lòng trần tục dạ đầy vơi.
Xe săn Vị Thá»§y tha hồ há»i
Lý
Thuyá»n tá»›i Ãà o nguyên mặc sức bÆ¡i.
Chuông sá»›m dục thanh lòng Pháºt đó
Liá»…u
Trăng tròn soi bóng một tiên thôi.
( Nguyên văn chữ Hán Truyện Liá»…u Chúa-Phan Kế BÃnh dịch nôm
trong Việt Hán văn khảo )
22-Hạn Váºn
Ngưá»i ra đỠcho vần nà o ta phải dùng vần ấy .
Thể thÆ¡ nà y khác vá»›i thể Há»a Váºn vì không có bà i xướng để dá»±a theo mà há»a ,hÆ¡n thế nữa,ta phải :
* Tả ý thÆ¡ theo đầu Ä‘á»
* Dùng 5 vần hạn định ( trong 8 câu )
Ãầu Ãá» :
Trống treo ai dám đánh thùng
Báºu không,ai dám dở mùng chun vô ?
5 Vần hạn định : xô,cô,vô,ô,rô.
( Cuá»™c thi thÆ¡ do há»c giả Phan Kế BÃnh tổ chức )
Bà i thơ sát với đầu đỠ,hạ đúng 5 vần hạn định ,được giải nhất mà tác giả lại là một nhà sư chân tu ! :
Nà o phải là ai dám giục xô
Thuáºn tình truá»›c hết tá»± nÆ¡i cô
Có cho mới dám trao dùi đánh
Không hẹn nà o ai đẩy cá»a vô ?
Mảng sướng kể gì thân lễ nghĩa
Ham vui quên hết chuyện dâm ô
Thói hư thuần,thước xưa còn lạc
Ãừng há»c là m chi gióng nhảy rô !
23-Phú Ãắc
Giải thÃch và phát triển ý cá»§a má»™t câu ca dao hay má»™t câu thÆ¡ bằng má»™t bà i thÆ¡ ,nhưng ná»™i dung phải phù hợp vá»›i sá»± việc đó.
Già Còn Muốn Lấy Chồng
Phú Ãắc :
Bà già đã bảy mươi tư,
Ngồi trong cá»a sổ gá»i thư kén chồng
Ãã trót sinh ra kiếp má đà o,
Bảy mươi tư tuổi có là bao ?
Xuân xanh xấp xỉ hà ng răng rụng
Ngà y vắng ân cần mảnh giấy trao.
chữ nhất nhi chung đà nh đã váºy (1)
Câu tam bất hiếu nữa là m sao (2)
May mà lấy được ông chồng trẻ
Há»a có sinh ra được chút nà o ?
Nguyễn Khuyến
Chú thÃch
1-Nhất nhi chung : chỉ có má»™t chồng cho đến trá»n Ä‘á»i.
2-Tam bất hiếu :Theo thuyết Khổng Mạnh có câu " Bãt hiếu h"u
tam ,vô háºu vÄ© đại " NghÄ©a là tá»™i bất hiếu có 3 Ä‘iá»u,không có
con trai nối dõi là tội to nhất .
Thách Vần
Phú Ãắc :
Tối um um,trống điểm thùm,
Dáng lum khum,có lẽ hùm !
Quán tùm hum !
Giá»i hôm như má»±c cá» xanh um,
Kẽm trống đâu đây bước đánh thùm,
Ven núi chẳng nỠcao với thấp,
Qua cầu đếch biết thẳng hay khum.
ÃÆ°á»ng mây,ngá»n gió,đôi đà n vạc,
Móng đá chân sim,một dấu hùm.
Sực thức đêm khuya thương kẻ lạnh,
Mà n,chăn,đệm ấm hủm hùm hum.
Lê Lượng Thể
Biệt hiệu Thảo Trang
24-Láy Thơ
Thể thÆ¡ trong đó hoặc ở đầu câu,ở giữa câu hay ở cuối câu Ä‘á»u có từ láy-Láy có 3 loại :
a-Láy từ : Từ đùng trước được láy lại toà n bá»™ ở từ sau : ngá»i ngá»i-xinh xinh-ngà ngà -ngoan ngoãn . . .
b-Láy âm :Bá»™ pháºn phụ âm đà u cá»§a từ trước được láy lại ởbá»™ pháºn phụ âm cá»§a từ sau : khó khăn-đỡ đần . . .
c-Láy vần : Bá»™ pháºn vần cá»§a từ trước được láy lại ở bá»™ pháºn vần cá»§a từ sau : bồn chồn-lẩm cẩm-cheo leo . . .
d-Láy có 3 thể :
* Láy đôi : canh cánh-tà tà -lăm le . . .
Láy âm đôi
Quan Khánh
Ãứng tréo trông theo cảnh hắt heo,
ÃÆ°á»ng Ä‘i thiên thẹo,quán cheo leo
Lợp lá»u quán cá» tranh xÆ¡ xác
XỠkẽ kèo tre đót khẳng khiu.
Ba chạc cạy xanh hình uốn éo
Một dòng nước biết cảnh leo teo.
Thú vui quên cả niá»m lo lắng
Kìa cái diá»u nó lá»™n lèo !
Hồ Xuân Hương
* Láy ba : Sạch sà nh sanh-dá»ng dừng dưng - sát sà n sạt . . .
Láy vần ba - Vĩ Tam Thanh
Ngẫu Hứng
Tiếng gà bên gối tẻ tè te,
Bóng ác trông lên hé hẻ hè.
Cây một chồi cao von vót vót,
Hoa năm sắc nở lóe lòe loe.
Chim tình bè lứa kia kìa kịa,
Ong, nhĩa vua tôi nhé nhẻ nhè.
Danh lợi mặc ngưá»i ti tà tị,
Ngá»§ trưa chá»a dáºy khá»e khòe khoe.
Vô Danh
* Láy tư : Trùng trùng điệp điệp-lúng ta lúng túng-hớt hơ hớt hải-áo áo quần quần . . .
Hạ Long Tức Cảnh
Trùng trùng điệp điệp núi chon von,
Ảo ảo mÆ¡ mÆ¡ thế tráºn hồn ,
Lá»›p lá»›p hà ng hà ng hòn Bái Tá»,
Non non nước nước một lòng son.
Tùng Linh
Quán Thơ Xóm Sâu Bò
25-Lái Thơ
Thể thÆ¡ có những cụm từ đôi được lái thà nh cụm từ đôi khác ( hoặc cụm từ ba ,nhưng rất Ãt ),như trong câu :
Con cá đối nằm trong cối đá
Hoặc trong cảnh Trạng Quỳnh ngồi bá» ao chÆ¡i đá bèo là m cho bà Quáºn Chúa phải đỠmặt.
Muốn Quy Thuyá»n
Cầu đạo cần chi phải cạo đầu ,
Dầu lai dưa muối cũng dà i lâu .
Na bưá»ng bát tá»›i nương bà vãi,
Dầu sãi không tu cũng giải sầu .
Thảo Am
Nhắn Bạn
Nhắc bạn những thương tình nhạn bắc,
Trông Ä‘á»i chỉ thấy cảnh trá»i đông.
Ãêm thâu tiếng dế đâu thêm mãi,
Cưá»i ngả nghiêng cho mệt cả ngưá»i.
Thảo Am
26-Cô nhạn xuất quần
Thể thơ trong đó vần câu đầu là m khác hẳn ,không giống mấy vần dưới
Tiến Sĩ Giấy :
Khéo chú hoa man khéo vẽ trò ,
Bỡn ông mà lại dứ thằng cu ..
Mà y râu vẻ mặt vang trong nước ,
Giấy má nhà bay đáng mấy xu ?
Bán tiếng , mua danh thây lũ tre ?
Bản và ng , bia đá vẫn nghìn thu .
Há»i ai muốn ước cho con cháu ?
NghÄ© lại Ä‘á»i xưa mấy kiếp tu .
Nguyễn Khuyến
27-Cô nhạn nháºp quần
Thể thơ trong đó mấy vần trên đi với nhau ,chỉ có vần dưới
là m khác hẳn đi
Cái Bùng Binh *
Chỉ biết tiá»n thôi có biết gì ,
Xác to mà bụng tỉ tì ti .
Chà nh bà nh ra rứa đeo ăn mãi ,
Ãút nhét vô hoà i chẳng nói chi .
Là m tướng Ä‘á»i mô còn tiếng lại , **
Ãể quân trẻ nhá» cứ thu Ä‘i . ***
Ngà y đêm lúc lắc coi chừng đã ,
Chừng đã đầy thá»i phải Ä‘áºp nghe !
Khuyết Danh
* Bùng binh là má»™t thứ bình là m bằng đất sét , trẻ con trong Nam thưá»ng dùng để bá» dà nh tiá»n , như kiểu lợn ngoà i Bắc .
** Thà nh ngữ gá»i : đại tướng bùng binh .
*** Trẻ con có bùng binh thưá»ng thu giấu kÃn đáo
28-Liên Châu
Thể thơ trà ng thiên dùng nguyên một vần mà câu nà o cũng có vần
Chưa sưu tầm ra bà i mẫu
29-Vấn nghi
Câu thÆ¡ nà o cÅ©ng theo thể há»i,nên sau má»—i câu Ä‘á»u đặt được dấu há»i cả.
Vấn Nguyệt
Trải mấy thu nay vẫn hãy còn ?
Cớ sao khi khuyết lại khi tròn ?
Hoi con Ngá»c-thỠđà bao tuổi ?
Chớ chị Hằng-nga đã mấy con ?
Ãêm thẳm cá»› chi soi gác tÃa ?
Ngà y xanh còn thẹn với vừng son ?
Năm canh lÆ¡ lá»ng chá» ai đó ?
Hay có tình riêng với nước non ?
Vô Danh
30-Thuáºn nghịch độc
( hồi văn )
Thể thÆ¡ khi Ä‘á»c xuôi là 1 bà i thÆ¡,mà đá»c ngược cÅ©ng là 1 bà i thÆ¡ .Thể thÆ¡ nà y đòi há»i công phu ghép từ tháºt khéo và phải là m theo đúng luáºt bằng trắc để có thể Ä‘á»c xuôi ,Ä‘á»c ngược Ä‘á»u có nghÄ©a ,câu thÆ¡ chải chuốt không khổ Ä‘á»c
Cảnh Tây Hồ
Ãá»c xuôi
Ãây vui thá»±c lạ cảnh Tây Hồ !
Trước tá»± trá»i kia khéo vẽ đồ.
Mây lẫn nước xanh mà u tá» ngá»c,
Nguyệt lồng hoa thắm vẻ in châu
Cây la tán rợp từng cao thấp,
Sóng gợn cầm tâu nhịp nhỠto.
Bà y khéo thú vui non nước đủ,
Tây Hồ giá ấy dễ đâu so !
Khuyết Danh
Ãá»c ngược
So đâu dễ ấy giá Hồ Tây ?
Ãá»§ nước non vui thú khéo bà y.
To nhỠnhịp tâu cầm gợn sóng,
Thấp cao từng rợp tán la cây.
Châu in vẻ thắm ,hoa lồng nguyệt,
Ngá»c tá» mà u xanh ,nước lẫn mây.
Ãồ vẽ khéo kia trá»i tá»± trước,
Hồ Tây cảnh lạ thực vui đây !
Khuyết Danh
Xuân Hứng
Ãá»c xuôi
Thi đà n tế liễu lộng hoa hà i
( Hán )
Khách bá»™ tùy sương ấn bÃch đà i
Kỳ cục đã thanh phong giáp tráºn
Tá»u hồ khuynh bạch tuyết hòa bôi !
Sơ liêm thấu nguyệt hương hung trúc,
Tuyết án lăng hoa vị áp mai
Phi phất thảo am đầu tĩnh điếm
U tình cố nãi thuộc quyên ai !
Khuyết Danh
Ãá»c ngược theo phiên âm chữ nôm :
Ai quen thuộc ấy có tình ư ?
Ãiếm tÄ©nh đầu am cá» phất phÆ¡
Mai ép mùi hoa lùng án tuyết
Trúc lồng hương nguyệt thấu rèm thưa
Chén hòa tuyết trắng nghiêng hồ rượu
Tráºn giáp phong thanh đánh cuá»™c cá»
Rêu biếc in sương theo bước khách
Hà i hoa lá»ng lẻo tá»›i đà n thÆ¡.
Khuyết Danh
31-Phá cách
Thơ là m thất niêm có dụng ý
Trèo Ãèo Ba Dá»™i
Một đèo,một đèo,lại một đèo
Khen ai khéo tạc cảnh cheo leo.
Cá»a son đỠhoét tùm hum nóc,
Kẽ đá xanh rì lún phún rêu.
Lắt léo cà nh thông cơn gió thốc,
Ãầm đìa lá liá»…u giá»t sương gieo.
Hiá»n nhân quân tá» ai mà chẳng
Mõi gối chồn chân vẫn muốn trèo.
Hồ xuân Hương
Chú thÃch
Bà i thất ngôn bát cú nà y là m theo thể bình,vần bình Nhưng không theo niêm luáºt ( xem đối chiếu Phần Hai )
Phần II
Mấy Ãiá»u Kỵ Trong ThÆ¡
Phép là m thÆ¡ ,có mấy Ä‘iá»u tối kỵ không nên phạm đến :
1-Thất luáºt
những từ đáng Bằng mà là m ra Trắc hoặc đáng Trắc mà là m ra Bằng
2-Thất niêm
Câu trên Ä‘ang theo luáºt Bằng mà câu dưới sang luáºt Trắc hoặc câu trên Ä‘ang theo luáºt Trắc mà câu dưới là m sang luáºt Bằng
3-Lạc váºn
Ãang theo vần nà y mà gieo sang vần khác, như như vần trên là trá»i mà vần dưới là mây thì gá»i là lạc váºn
4-Xuất váºn
Ngưá»i ta đã hạn định cho những cho những vần gì,mà mình dùng vần khác,thì gá»i là xuất váºn.
5-Trùng váºn
Câu trên đã dùng má»™t vần ,câu dưới lại dùng dùng như thế nữa thì gá»i là trùng váºn.
6-Cưỡng áp
Các vần gieo ép uổng, không được hiệp lắm
7-Khổ độc
Trong một bà i thất ngôn,chữ thứ ba các câu chẵn,trong một bà i ngũ ngôn,chữ thứ nhất các câu chẵn đáng là từ bằng mà là m ra từ trắc
8-Phong yêu hạc tất
Trong thơ thất ngôn,từ thứ tư và tứ thứ bảy,trong thơ ngũ ngôn,từ thứ hai và từ thứ năm nếu trùng một âm
9-Ãối không chỉnh
Khi những từ trong bà i thơ phải đối nhau mà từ nặng từ nhẹ không được cân
10-Trùng từ hay trùng ý
Từ hay ý đã dùng rồi mà lại còn dùng nữa.
* Tà i liệu tham khảo
1- Việt Nam Văn Há»c Sá» Yếu , Dương Quảng Hà m , nxb Bá»™ Quốc Gia Giáo Dục, 1962
2- Việt Nam Văn Há»c Sá» Giản Ước Tân Biên , Phạm Thế NgÅ© ,nxb , Quốc Há»c Tùng Thư,1965
3- Nam Thi Hợp Tuyển, Ôn Như Nguyá»…n Văn Ngá»c, nxb Bốn Phương, 1952
4-Tìm Hiểu Các Thể ThÆ¡, Lạc Nam ,nxb Văn Há»c-Hà Ná»™I , 1996
5-Khảo Luáºn Vá» ThÆ¡ , Lam Giang, nxb Ãồng Nai, 1994
6-ThÆ¡ Văn Nguyá»…n Khuyến, Xuân Diệu giá»›i thiệu , nxb Văn Há»c-Hà Ná»™i ,1971
7-ThÆ¡ Văn Trà o Phúng Việt Nam Từ Thế Ká»· 13 Ãến 1945, VÅ© Ngá»c Khánh Biên soạn, nxb Văn Há»c-Hà Ná»™i , 1974
8-ThÆ¡ Văn Yêu Nước (1858-1900) , Chu Thiên ,nxb Văn Há»c - Hà Ná»™i , 1970
9-Chơi chữ , Lãng Nhân, nxb nam Chi Tùng Thư, 1961
10-Việt Nam Gãm Hoa ,Hương-Giang Thái Văn Kiểm, nxb Là ng Văn-Canada,1997
11-Ngưá»i Ham ChÆ¡i, Hoà ng Phá»§ Ngá»c Tưá»ng , nxb Thuáºn Hóa ,1998
http://nmchau.club.fr/forum/viewtopic.php?t=8