Hà ng chục năm sau khi nÆ°á»›c CHND Trung Hoa được thà nh láºp, ở Trung Quốc (TQ) vẫn tồn tại má»™t khuynh hÆ°á»›ng phổ biến: lãnh đạo thÆ°á»ng giữ chức vụ suốt Ä‘á»i. Bức tÆ°á»ng thà nh đó không chỉ ngăn chặn bÆ°á»›c tiến của cán bá»™ trẻ, mà còn kìm hãm sá»± nghiệp phát triển 4 hiện đại hóa của TQ. Nháºn thức rõ hai Ä‘iểm hạn chế đó, Äặng Tiểu Bình sá»›m Ä‘Æ°a ra ý tưởng thiết láºp chế Ä‘á»™ nghỉ hÆ°u đối vá»›i lãnh đạo Äảng và Nhà nÆ°á»›c. Tuy nhiên, con Ä‘Æ°á»ng thá»±c hiện tháºt không Ä‘Æ¡n giản.
Canh cánh lo cho tương lai
Tháng 2/1975, dÆ°á»›i sá»± ủng há»™ của Mao Trạch Äông, Äặng Tiểu Bình bắt đầu chủ trì các công việc thÆ°á»ng ngà y của Trung Æ°Æ¡ng (TW) trên thá»±c tế. Năm đó, Äặng Tiểu Bình 71 tuổi.
Từ đó, vấn Ä‘á» ngÆ°á»i kế cáºn lúc nà o cÅ©ng in Ä‘áºm trong tâm trà của Äặng Tiểu Bình.
Cách mạng văn hóa kết thúc, cùng vá»›i việc khép lại những Ä‘au thÆ°Æ¡ng của má»™t thá»i biến loạn và triển khai công tác sá»a sai, những cán bá»™ từng bị bức hại giá» bÆ°á»›c lên cÆ°Æ¡ng vị lãnh đạo các cấp. Tuy nhiên, những cán bá»™ đấy trÆ°á»›c đây là thanh niên nay đã bÆ°á»›c và o tuổi trung niên, còn những ngÆ°á»i trÆ°á»›c đây ở Ä‘á»™ tuổi trung niên thì nay đã già .
Äứng trÆ°á»›c nhiệm vụ nặng ná» của sá»± nghiệp xây dá»±ng 4 hiện đại hóa cải cách mở cá»a, má»™t mặt Ä‘á»™i ngÅ© cán bá»™ bị già hóa nghiêm trá»ng, lá»±c bất tòng tâm, mặt khác do không có vị trÃ, nên con Ä‘Æ°á»ng thăng tiến của cán bá»™ trẻ cÅ©ng không thông. Nếu để số cán bá»™ cao tuổi vừa được khôi phục công tác vá» hÆ°u ngay, há» sẽ khó chấp nháºn, hÆ¡n nữa sẽ dẫn tá»›i sá»± hẫng hụt vá» cán bá»™ - cán bá»™ già là cốt cán của chÃnh quyá»n nhà nÆ°á»›c, nhất thá»i không thể thiếu, xá» lý nóng vá»™i sẽ không thể chu toà n được. Do đó, cần phải có má»™t biện pháp quá Ä‘á»™ để giải quyết mâu thuẫn ngà y cà ng nổi cá»™m nà y.
Äặng Tiểu Bình sá»›m nháºn thấy phải đảm bảo tÃnh liên tục của chÃnh sách cải cách mở cá»a và các giải pháp chiến lược quan trá»ng trị an quốc gia lâu dà i. Mấu chốt của việc chuyển giao cán bá»™ là phải giải quyết vấn Ä‘á» cái ghế của cán bá»™ cao tuổi Ä‘ang ngồi. Do ảnh hưởng của táºp quán truyá»n thống, trong Ä‘á»™i ngÅ© cán bá»™ TQ từ lâu đã tồn tại má»™t khuynh hÆ°á»›ng phổ biến là đã lên thì không thể xuống, đã và o thì không thể ra, đã thăng thì không thể giáng, đã ở lại thì không thể Ä‘i, đã là m thì không thể rút.
Nhằm giải quyết vấn Ä‘á» chuyển giao giữa lá»›p cán bá»™ già và lá»›p cán bá»™ trẻ, Äặng Tiểu Bình đã sáng tạo ra hình thức mang tÃnh quá Ä‘á»™ là xây dá»±ng chế Ä‘á»™ cố vấn.
Ngà y 14/7/1975, tại Há»™i nghị Quân ủy TW mở rá»™ng, khi nói vá» vấn Ä‘á» xây dá»±ng chế Ä‘á»™ cố vấn trong quân Ä‘á»™i, Äặng Tiểu Bình cho rằng chế Ä‘á»™ cố vấn là má»™t sản phẩm má»›i, là biện pháp hay trong tình hình hiện nay của quân Ä‘á»™i. Xây dá»±ng chế Ä‘á»™ cố vấn, Ä‘iá»u quan trá»ng đầu tiên là ai là m cố vấn, tiếp đó là là m cố vấn thì là m nhÆ° thế nà o?
Trưởng ban cố vấn không tham gia Äảng ủy, nhÆ°ng có thể dá»± thÃnh há»p Äảng ủy, cùng trao đổi ý kiến vá»›i Äảng ủy. Các đãi ngá»™ của cố vấn vẫn giữ nguyên, nhÆ°ng cần thay đổi má»™t chút vá» chế Ä‘á»™ xe, thÆ° ký. Cố vấn cÅ©ng có quyá»n nhÆ°ng chỉ là quyá»n kiến nghị. Cố vấn phải giá»i, không được câu nệ. Nếu không, gặp việc gì cÅ©ng tham dá»± và o thì khó đảng ủy nà o chịu được.
Khi đó chế Ä‘á»™ cố vấn do Äặng Tiểu Bình Ä‘Æ°a ra vẫn chÆ°a hoà n toà n được thá»±c hiện mặc dù vá» mặt lý lẽ ai cÅ©ng đã rõ nhÆ°ng vấn Ä‘á» là không ai muốn là m cố vấn. Sau nà y, do Äặng Tiểu Bình má»™t lần nữa bị “nghỉ việcâ€, nên chế Ä‘á»™ cố vấn tạm thá»i bị gác lại.
Gian nan quá trình thuyết phục
Năm 1977, lần thứ ba Äặng Tiểu Bình trở lại là m việc. Ông láºp tức bắt tay giải quyết vấn Ä‘á» Ä‘Æ°á»ng lối tổ chức. Äặng Tiểu Bình cảm thấy Äảng Cá»™ng sản (ÄCS) TQ Ä‘ang phải đối mặt vá»›i má»™t vấn Ä‘á» nghiêm trá»ng, không phải là đưá»ng lối, phÆ°Æ¡ng châm 4 hiện đại hóa đúng hay sai mà là sá»± thiếu hụt số lượng lá»›n cán bá»™ trẻ khá»e, có tri thức chuyên môn để thá»±c hiện Ä‘Æ°á»ng lối, phÆ°Æ¡ng châm đó. Xác định thá»±c hiện mục tiêu 4 hiện đại hóa chÆ°a đủ mà còn phải có ngÆ°á»i là m. NhÆ°ng ai là m? Dá»±a và o những ngÆ°á»i cán bá»™ già không thể được, không có hy vá»ng.
Äặng Tiểu Bình đã tỉnh táo nháºn thấy chế Ä‘á»™ cố vấn chỉ là lối thoát, Ä‘iá»u quan trá»ng là phải xây dá»±ng chế Ä‘á»™ nghỉ hÆ°u.
Không lâu sau khi Há»™i nghị TW 6 khóa XI bế mạc, trong cuá»™c tá»a Ä‘Ã m vá»›i bà thÆ° các tỉnh, thà nh phố, khu tá»± trị, Äặng Tiểu Bình Ä‘á» cáºp tá»›i ý tưởng Ä‘Æ°a má»™t số đồng chà cao tuổi và o Ủy ban cố vấn (UBCV) và cho rằng là m việc nà y là lo cho tÆ°Æ¡ng lai.
Ngà y 13/1/1982, trong cuá»™c há»p Bá»™ ChÃnh trị (BCT), khi Ä‘á» cáºp tá»›i việc các đồng chà cao tuổi nhÆ°á»ng Ä‘Æ°á»ng để cán bá»™ trung tuổi và trẻ tuổi lên thay thế, Äặng Tiểu Bình đã và đây là má»™t cuá»™c cách mạng và lên tiếng kêu gá»i nếu cuá»™c cách mạng nà y không là m, để những ngÆ°á»i cao tuổi, bệnh táºt chặn Ä‘Æ°á»ng của những ngÆ°á»i tÆ°Æ¡ng đối trẻ, nhiệt huyết và có năng lá»±c không chỉ là m cho sá»± nghiệp 4 hiện đại hóa không có hy vá»ng, mà còn có thể dẫn đến há»a là m suy yếu Äảng, Nhà nÆ°á»›c.
Äặng Tiểu Bình Ä‘Æ°a ra hai biện pháp: má»™t là thuyết phục các đồng chà cao tuổi rút khá»i chức vụ nắm giữ, hai là thiết láºp UBCV TW. Sở dÄ©, Äặng Tiểu Bình Ä‘Æ°a ra biện pháp chÆ°a từng có trong lịch sá» Trung Quốc, nhằm mục Ä‘Ãch có được sá»± quá Ä‘á»™ ổn định. Cố vấn không đảm nhiệm chức vụ hiện tại nhÆ° váºy là có thể nhÆ°á»ng ghế cho những ngÆ°á»i trẻ có khả năng thá»±c hiện 4 hiện đại hóa.
NhÆ°ng khi đó, có má»™t bá»™ pháºn cán bá»™ cao tuổi không chịu hiểu Ä‘iá»u đó. Há» cho rằng vừa má»›i khôi phục công tác đã phải nghỉ hÆ°u, nhÆ° váºy, TW đối vá»›i cán bá»™ cao tuổi không công bằng. Có má»™t số ngÆ°á»i tháºm chà còn cho rằng những ngÆ°á»i 30-40 tuổi Ä‘á»u đã trải qua giai Ä‘oạn cách mạng văn hóa, há»c hà nh chẳng ra sao, việc Ä‘á» bạt há» là chÆ°a nên. Äặng Tiểu Bình lại phải Ä‘i sâu giải thÃch thuyết phục số cán bá»™ già .
TrÆ°á»›c khi Äại há»™i ÄCSTQ lần thứ XIII khai mạc, má»™t số cán bá»™ cốt cán, trong đó có Äặng Tiểu Bình, Trần Vân, Lý Tiên Niệm cùng Æ°á»›c hẹn vá»›i nhau rằng sẽ đồng loạt xin nghỉ hÆ°u và sẽ là nghỉ hÆ°u má»™t cách triệt để - rút khá»i Ban Chấp hà nh (BCH) TW, không đảm nhiệm bất cứ chức vụ nà o.
Bà nh Trân, Äặng DÄ©nh Siêu, Từ HÆ°á»›ng Tiá»n, Nhiếp Vinh Trăn cÅ©ng Ä‘á» nghị được nghỉ hÆ°u hoà n toà n. Tuy nhiên, rất nhiá»u ngÆ°á»i trong BCH TW, đặc biệt là các đồng chà cao tuổi đã biểu thị không chấp nháºn Äặng Tiểu Bình, Trần Vân, Lý Tiên Niệm rút khá»i má»i chức vụ.
Qua nhiá»u lần thảo luáºn tại BCT và trÆ°ng cầu ý kiến nhiá»u phÃa, đã Ä‘i đến quyết định 3 ngÆ°á»i Äặng Tiểu Bình, Trần Vân, Lý Tiên Niệm nghỉ "má»™t ná»a" nghÄ©a là rút khá»i BCH TW, nhÆ°ng vẫn đảm nháºn chức vụ nhất định nhÆ° Äặng Tiểu Bình là m Chủ tịch Quân ủy TW, Trần Vân là m Chủ nhiệm UBCV TW, Lý Tiên Niệm là m Chủ tịch ChÃnh hiệp toà n quốc. Äược sá»± khuyến khÃch của 3 vị “nghỉ má»™t ná»aâ€, 4 vị “nghỉ cả†đã có rất nhiá»u cán bá»™ cao tuổi của TW, ở các tỉnh, thà nh phố, khu tá»± trị rút khá»i cÆ°Æ¡ng vị lãnh đạo tuyến 1.
Trong hai ngà y 23 và 24/6/1989, Há»™i nghị TW4 khóa XIII được triệu táºp tại Bắc Kinh. Há»™i nghị đã bầu đồng chà Giang Trạch Dân là Tổng Bà thÆ° BCH TW ÄCS TQ, bầu thêm thÆ°á»ng vụ BCT, đánh dấu việc xây dá»±ng táºp thể lãnh đạo TW là thế hệ thứ 3 lấy Giang Trạch Dân là m hạt nhân.
Ngà y 4/9, Giang Trạch Dân và má»™t số đồng chà lãnh đạo TW tá»›i thăm Äặng Tiểu Bình. Sau khi bắt tay, Äặng Tiểu Bình và o Ä‘á» luôn: “Hôm nay, tôi chủ yếu là muốn bà n vá»›i các đồng chà vấn Ä‘á» thá»i gian và phÆ°Æ¡ng thức vá» hÆ°u của tôiâ€.
Các đồng chà lãnh đạo TW trong thâm tâm vẫn hy vá»ng Äặng Tiểu Bình không nghỉ hÆ°u nên muốn nghe giải thÃch. Äặng Tiểu Bình hiểu tâm tÆ° của má»™t số đồng chà thÆ°á»ng vụ BCT. Lúc đó táºp thể lãnh đạo thế hệ thứ 3 của TQ do Giang Trạch Dân là m hạt nhân má»›i thà nh láºp được chÆ°a đầy 3 tháng, má»i ngÆ°á»i vẫn hy vá»ng Äặng Tiểu Bình tiếp tục chèo lái con thuyá»n đất nÆ°á»›c.
NhÆ°ng Äặng Tiểu Bình kiên trì giải thÃch: “Nếu không nghỉ hÆ°u để xảy ra tình trạng từ trần khi vẫn còn trên cÆ°Æ¡ng vị công tác, thế giá»›i sẽ có phản ứng rất khó nói. Tôi đã dần luyện táºp là m quen vá»›i cuá»™c sống của ngÆ°á»i nghỉ hÆ°u. Việc thoát ly hoà n toà n khá»i công việc nói chung có má»™t quá trình. Äại há»™i Äảng lần sau không thá»±c hiện chế Ä‘á»™ cố vấn nữa mà thá»±c hiện chế Ä‘á»™ vá» hÆ°u. Thá»i gian nghỉ hÆ°u của tôi phải được xác định tại Há»™i nghị TW5. Do dá»± và i năm là đã lỡ rồi.
NgÆ°á»i cao tuổi có sở trÆ°á»ng của ngÆ°á»i cao tuổi, nhÆ°ng cÅ©ng có cái dở của ngÆ°á»i cao tuổi. Con ngÆ°á»i ta má»™t khi đã già không biết ngà y nà o não sẽ ngừng hoạt Ä‘á»™ng. Sức khá»e cÅ©ng tá»›i má»™t mức Ä‘á»™ nhất định sẽ suy thoái. Quy luáºt tá»± nhiên không thể thay đổi được. Sá»± đổi má»›i tầng lá»›p lãnh đạo là không ngừng. Khi nghỉ hÆ°u thà nh má»™t chế Ä‘á»™, việc thay đổi, Ä‘iá»u Ä‘á»™ng lãnh đạo cÅ©ng sẽ dá»… dà ng hÆ¡nâ€.
Nói những lá»i nà y, Äặng Tiểu Bình muốn nhấn mạnh: Ủy ban cố vấn chỉ là biện pháp mang tÃnh quá Ä‘á»™ để xây dá»±ng chế Ä‘á»™ nghỉ hÆ°u, đại há»™i đảng lần sau sẽ không còn chế Ä‘á»™ cố vấn nữa mà thay và o đó là việc thá»±c hiện chế Ä‘á»™ nghỉ hÆ°u.
Khi nói chuyện vá»›i những nhà lãnh đạo thế hệ má»›i của Äảng, Äặng Tiểu Bình chân thà nh chỉ ra rằng: “Sau khi BCT, Ủy ban thÆ°á»ng vụ má»›i ra Ä‘á»i sẽ tuyên bố tôi đóng vai trò gì. Xem ra, bây giá» nhiệm vụ của tôi quá nặng, không có lợi cho Äảng và Nhà nÆ°á»›c. Nhiá»u năm lại đây tôi đã ý thức được vấn Ä‘á» nà y. Váºn mệnh của má»™t quốc gia xây dá»±ng trên danh tiếng của 1, 2 cá nhân thì rất không là nh mạnh, rất nguy hiểm". Äặng Tiểu Bình cho rằng thá»i cÆ¡ thá»±c hiện chế Ä‘á»™ nghỉ hÆ°u đã chÃn muồi.
Äặng Tiểu Bình nói tiếp: “Tôi thỉnh cầu TW phê chuẩn cho tôi phÆ°Æ¡ng thức vá» hÆ°u gá»n nhẹ và má»™c mạc. PhÆ°Æ¡ng thức vá» hÆ°u của tôi phải Ä‘Æ¡n giản hóa. Khi tôi chết, việc tang lá»… cÅ©ng phải Ä‘Æ¡n giản hóa. Việc đó là nhỠở các đồng chÃâ€.
Giang Trạch Dân, Lý Bằng và má»™t số đồng chà trong thÆ°á»ng vụ rất cảm Ä‘á»™ng trÆ°á»›c tinh thần cả Ä‘á»i vì đảng, vì nÆ°á»›c, vì dân của Äặng Tiểu Bình. Rồi Äặng Tiểu Bình Ä‘á» cáºp tá»›i vấn Ä‘á» thứ 3 - giao chức vụ Chủ tịch Quân ủy TW cho ai sau khi nghỉ hÆ°u và nói rà nh rá»t từng chữ: “Tôi Ä‘á» nghị Giang Trạch Dân là m Chủ tịch Quân ủyâ€.
CÅ©ng trong ngà y hôm đó, Äặng Tiểu Bình trịnh trá»ng gá»i tá»›i BCT Ä‘Æ¡n xin được nghỉ hÆ°u hoà n toà n. Lá Ä‘Æ¡n chÆ°a tá»›i 700 chữ, nhÆ°ng má»—i chữ Ä‘á»u thể hiện tấm lòng sắt son vá»›i Äảng, Nhà nÆ°á»›c và nhân dân. Äặng Tiểu Bình cuối cùng cÅ©ng thuyết phục được ThÆ°á»ng vụ TW 4. BCT quyết định Ä‘Æ°a vấn Ä‘á» Äặng Tiểu Bình nghỉ hÆ°u ra Há»™i nghị TW 6 khóa 13 thảo luáºn.
Ngà y 9/11/1989, bên ngoà i mÆ°a tuyết trắng trá»i, nhÆ°ng bên trong Äại lá»… Ä‘Æ°á»ng nhân dân Bắc Kinh, không khà rất nóng. Qua thảo luáºn và thuyết phục, các UVTW dần hiểu được ý nghÄ©a thá»±c tế của việc Äặng Tiểu Bình xin nghỉ hÆ°u, đồng ý sẽ biểu quyết tại Há»™i nghị toà n thể.
HÆ¡n 9 giá» sáng, Chủ nhiệm văn phòng Äặng Tiểu Bình, VÆ°Æ¡ng Thụy Lâm đến bên Äặng Tiểu Bình thuáºt lại tình hình Há»™i nghị TW 5 khóa 13, táºp trung báo cáo tình hình thảo luáºn vấn Ä‘á» nghỉ hÆ°u của Äặng Tiểu Bình. Qua đó, Äặng Tiểu Bình được biết rất nhiá»u đồng chà đã hiểu được yêu cầu xin nghỉ hÆ°u của mình. Äiá»u đó là m Äặng Tiểu Bình rất mừng, nói nhÆ° trút được gánh nặng: “Cuối cùng việc nà y có thể hoà n thà nh rồi!â€.
Tối hôm đó, Äà i Truyá»n hình TW TQ Ä‘Æ°a tin: Từ ngà y 6 đến ngà y 9/11, Há»™i nghị lần thứ 5 BCH TW khóa XIII đã được triệu táºp tại Bắc Kinh. Há»™i nghị đã thông qua “Quyết định của Há»™i nghị vá» việc đồng ý để đồng chà Äặng Tiểu Bình thôi giữ chức Chủ tịch Quân ủy TW.
Há»™i nghị đã đánh giá cao công lao to lá»›n của đồng chà Äặng Tiểu Bình đối vá»›i việc xây dá»±ng Äảng và Nhà nÆ°á»›c. Há»™i nghị cho rằng đồng chà Äặng Tiểu Bình đã xuất phát từ lợi Ãch căn bản của Äảng và Nhà nÆ°á»›c xin từ chức khi vẫn còn khá»e, thá»±c hiện mong muốn to lá»›n nhiá»u năm nay của đồng chà là hoà n toà n nghỉ hÆ°u từ cÆ°Æ¡ng vị lãnh đạo, thể hiện tấm lòng rá»™ng rãi của má»™t nhà cách mạng vÄ© đại của giai cấp vô sản TQ.
Tin nà y nhanh chóng truyá»n Ä‘i, từ sá»± ngạc nhiên, má»i ngÆ°á»i chuyển sang bà y tá» sá»± kÃnh trá»ng đối vá»›i Äặng Tiểu Bình vì đã là m gÆ°Æ¡ng cho việc loại bá» chế Ä‘á»™ lãnh đạo suốt Ä‘á»i. Cuối cùng, Äặng Tiểu Bình đã hoà n thà nh tâm nguyện lá»›n của Ä‘á»i mình
Nam Khánh (Theo THX)
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y: