Thằng con tôi 11 tuổi, há»c lá»›p sáu. Qua mùa thi chuyển cấp, nhân má»™t buổi chiá»u cho con Ä‘i chÆ¡i mát, nó kể... Äang há»i nó vá» chuyện thi cá», nó chợt há»i lại tôi:
- Ba! Có bao giá» thấy có má»™t bà i luáºn văn nà o Ä‘iểm không không ba? Con số không cô cho bá»± bằng quả trứng gà . Không phải cho bên lá», mà má»™t vòng tròn giữa trang giấy. Thiệt đó ba. Chuyện ngay trong lá»›p của con, chứ không phải con nghe kể đâu.
Tôi chÆ°a kịp há»i, nó tiếp:
- Còn thua ba nữa đó, ba. IÃt nhứt ba cÅ©ng được ná»a Ä‘iểm. Còn thằng bạn của con, con số không bá»± nhÆ° quả trứng.
Thằng con tôi ngá»a mặt cÆ°á»i, có lẽ nó thấy thú vị vì thá»i há»c trò của ba nó Ãt nhứt cÅ©ng hÆ¡n được má»™t đứa.
Số là cách đây và i năm, có má»™t nhà xuất bản gởi đến các nhà văn nhà thÆ¡ quen biết trong cả nÆ°á»›c má»™t câu há»i, tôi còn nhá»› đại ý, nhà văn nhà thÆ¡ thá»i thÆ¡ ấu há»c văn nhÆ° thế nà o, nhà xuất bản in thà nh sách "Nhà văn há»c văn". Äá»c qua, nghe các nhà văn nhà thÆ¡ kể, tất nhiên là má»—i ngÆ°á»i có má»—i cuá»™c Ä‘á»i, má»—i ngÆ°á»i má»—i giá»ng văn, nhìn chung thì ngÆ°á»i nà o, lúc còn Ä‘i há»c, cÅ©ng có khiếu văn, giá»i văn. Nếu không thì lấy gì là m cÆ¡ sở để sau nà y trở thà nh nhà văn? Rất lô-gÃch và rất là tá»± nhiên váºy. Duy chỉ có bà i của tôi hÆ¡i khác, có gì nhÆ° ngược lại. Tôi kể, hồi tôi há»c ở trÆ°á»ng trung há»c Nguyá»…n Văn Tố (1948 - 1950), tôi là má»™t há»c sinh trung bình, vá» môn văn không đến ná»—i liệt và o loại kém, nhÆ°ng không có gì tá» ra là ngÆ°á»i có khiếu văn chÆ°Æ¡ng. Và có má»™t lần, bà i luáºn văn của tôi chỉ được có má»™t Ä‘iểm trên hai mÆ°Æ¡i (1/20). Äó là ká»· niệm không quên trong Ä‘á»i há»c sinh của tôi, môn văn.
Khi con tôi Ä‘á»c bà i văn đó, con tôi há»i:
- Sao bây giá» ba là nhà văn? Và bạn bè cÅ©ng há»i nhÆ° váºy. Tôi cÅ©ng đã tá»± lý giải vá» mình, và lá»i giải cÅ©ng đã in và o sách rồi, xin không nhắc lại.
Tôi há»i con tôi:
- Luáºn văn cô cho khó lắm hay sao mà bạn con bị không Ä‘iểm.
- Luáºn văn cô cho "Trò hãy tả buổi là m việc ban đêm của bố".
- Con được mấy điểm?
- Con được sáu điểm.
- Con tả ba như thế nà o?
- Thì ba là m việc là m sao thì con tả váºy.
- Mấy đứa khác, bạn của con?
Thằng con tôi như chợt nhớ, nó liến thoắng:
- A! Có một thằng ba nó không hỠlà m việc ban đêm mà nó cũng được sáu điểm đó ba.
- Äêm ba nó là m gì?
- Nó nói, đêm ba nó toà n Ä‘i nháºu.
- Nó tả ba nó Ä‘i nháºu à ?
- Dạ không phải. Ba nó là m việc ban ngà y nhưng khi nó tả thì nó tả ba nó là m việc ban đêm, ba hiểu chưa?
- Còn thằng bạn bị không điểm, nó tả như thế nà o?
- Nó không tả không viết gì hết, nó nộp giấy trắng cho cô.
- Sao váºy?
Hôm trả lại bà i cho lá»›p, cô gá»i nó lên, cô giáºn lắm, ba. Cô hét: "Sao trò không là m bà i". Nó cúi đầu là m thinh. Cô lại hét to hÆ¡n: "Hả?". Nó cÅ©ng là m thinh. Tụi con ngồi dÆ°á»›i, đứa nà o cÅ©ng run.
- Nó là há»c trò loại " cá biệt" à ?
- Không phải đâu ba, há»c trò tiên tiến đó ba.
- Sao nữa? Nó trả lá»i cô giáo nhÆ° thế nà o?
Nó cứ là m thinh. Tức quá, cô má»›i quất cây thÆ°á»›c xuống bà n cái chát: "Sao trò không là m bà i?" Tá»›i lúc đó nó má»›i nói: "ThÆ°a cô, con không có ba". Nghe nó nói, hai con mắt của cô con mở tròn nhÆ° hai cái tô. Cô đứng sững nhÆ° trá»i trồng váºy ba!
Tôi bá»—ng nháºp vai là cô giáo. Tôi thấy mình ngã qụy xuống trÆ°á»›c đứa há»c trò không có ba.
Sau đó cô và cả lá»›p má»›i được biết, em mồ côi cha khi vừa má»›i lá»t lòng mẹ. Ba em hy sinh trên chiến trÆ°á»ng biên giá»›i. Từ ấy, má em ở váºy, tần tảo nuôi con...
Có ngÆ°á»i há»i em: "Sao mà y không tả ba của đứa khác". Em không đáp, cúi đầu, hai giá»t nÆ°á»›c mắt chảy dà i xuống đôi má.
Chuyện của đứa há»c trò bị bà i văn không Ä‘iểm đã để lại trong tôi má»™t ná»—i Ä‘au. Em bị không Ä‘iểm, nhÆ°ng vá»›i tôi, ngÆ°á»i viết văn là má»™t bà i há»c, bà i há»c trung thá»±c. Sáng tạo không đồng nghÄ©a vá»›i bịa đặt.
Giữa những dòng chữ bịa đặt và trang giấy trắng, tôi xin để trang giấy trắng trung thực trên bà n viết.
Mùa thu, 1990
