Cách xưng hô thời cổ xưa | Cach xung ho thoi co xua

**Tuanff10** · #1 26-02-2013, 11:53 PM

Dưới đây là cách xưng hô thời cổ xưa để anh em tham khảo tiện cho việc dịch

I, Trong hoàng thất

- Cha vua (người cha chưa từng làm vua) : Quốc lão
- Cha vua (người cha đã từng làm vua rồi truyền ngôi cho con) : Thái thượng hoàng
- Mẹ vua (chồng chưa từng làm vua) : Quốc mẫu
- Mẹ vua (chồng đã từng làm vua) : Thái hậu
- Anh trai vua : Hoàng huynh
- Chị gái vua : Hoàng tỉ
- Vua : Hoàng thượng
- Vua của đế quốc (thống trị các nước chư hầu) : Hoàng đế
- Em trai vua : Hoàng đệ
- Em gái vua : Hoàng muội
- Bác vua : Hoàng bá
- Chú vua : Hoàng thúc
- Vợ vua : Hoàng hậu/Hoàng hậu nương nương
- Cậu vua : Quốc cữu
- Cha vợ vua : Quốc trượng
- Con trai vua : Hoàng tử
- Con trai vua (người được chỉ định sẽ lên ngôi) : Đông cung thái tử/Thái tử
- Vợ hoàng tử : Hoàng túc
- Vợ Đông cung thái tử : Hoàng phi
- Con gái vua : Công chúa
- Con rể vua : Phò mã
- Con trai trưởng vua chư hầu : Thế tử
- Con gái vua chư hầu : Quận chúa
- Chồng quận chúa : Quận mã

II. Xưng hô: (không viết hoa)
- Vua tự xưng :
+ quả nhân: dùng cho tước nào cũng được.
+ trẫm: chỉ cho Hoàng đế/Vương.
+ cô gia: chỉ dùng cho Vương trở xuống.
- Vua gọi các quần thần : chư khanh, chúng khanh
- Vua gọi cận thần (được sủng ái) : ái khanh
- Vua gọi vợ (được sủng ái) : ái phi
- Vua gọi vua chư hầu : hiền hầu
- Vua, hoàng hậu gọi con (khi còn nhỏ) : hoàng nhi
- Các con tự xưng với vua cha: nhi thần
- Các con gọi vua cha: phụ hoàng
- Các con vua gọi mẹ: mẫu hậu
- Các quan tâu vua : bệ hạ, thánh thượng
- Các thê thiếp (bao gồm cả vợ) khi nói chuyện với vua xưng là : thần thiếp
- Hoàng thái hậu nói chuyện với các quan xưng là : ai gia
- Các quan tự xưng khi nói chuyện với vua : hạ thần
- Các quan tự xưng khi nói chuyện với quan to hơn (hơn phẩm hàm) : hạ quan
- Các quan tự xưng với dân thường: bản quan
- Dân thường gọi quan: đại nhân
- Dân thường khi nói chuyện với quan xưng là : thảo dân
- Người làm các việc vặt ở cửa quan như chạy giấy, dọn dẹp, đưa thư, v.v… : nha dịch/nha lại/sai nha
- Con trai nhà quyền quý thì gọi là : công tử
- Con gái nhà quyền quý thì gọi là : tiểu thư
- Đầy tớ trong các gia đình quyền quý gọi ông chủ là : lão gia
- Đầy tớ trong các gia đình quyền quý gọi bà chủ là : phu nhân
- Đầy tớ trong các gia đình quyền quý gọi con trai chủ là : thiếu gia
- Đầy tớ trong các gia đình quyền quý tự xưng là (khi nói chuyện với bề trên): tiểu nhân
- Đứa con trai nhỏ theo hầu những người quyền quý thời phong kiến : tiểu đồng
- Các quan thái giám khi nói chuyện với vua, hoàng hậu xưng là : nô tài
- Cung nữ chuyên phục dịch xưng là : nô tì
- Ngoài ra, đối với các quan còn có kiểu thêm họ vào trước chức tước, thành tên gọi. Ví dụ : Quách công công, Lý tổng quản, Lưu hoàng thúc…

III/Xưng hô khi nói chuyện với người khác:
# Tôi (cho phái nam)= Tại hạ/Tiểu sinh/Mỗ/Lão phu (nếu là người già)/Bần tăng (nếu là nhà sư)/Bần đạo (nếu là đạo sĩ)/Lão nạp (nếu là nhà sư già)
# Tôi (cho phái nữ) = Tại hạ/Tiểu nữ//Lão nương (nếu là người già)/Bổn cô nương/Bổn phu nhân (người đã có chồng)/Bần ni (nếu là ni cô)/Bần đạo (nếu là nữ đạo sĩ)
# Anh/Bạn (ý chỉ người khác) = Các hạ/Huynh đài/Công tử/Cô nương/Tiểu tử/Đại sư (nếu nói chuyện với nhà sư)/Chân nhân (nếu nói chuyện với đạo sĩ)
# Anh = Huynh/Ca ca/Sư huynh (nếu gọi người cùng học một sư phụ)
# Anh (gọi thân mật)= Hiền huynh
# Em trai = Đệ/Đệ đệ/Sư đệ (nếu gọi người cùng học một sư phụ)
# Em trai (gọi thân mật) = Hiền đệ
# Chị = Tỷ/Tỷ tỷ/Sư tỷ (nếu gọi người cùng học một sư phụ)
# Chị (gọi thân mật) = Hiền tỷ
# Em gái = Muội/Sư muội (nếu gọi người cùng học một sư phụ)
# Em gái (gọi thân mật) = Hiền muội
# Chú = Thúc thúc/Sư thúc (nếu người đó là em trai hoặc sư đệ của sư phụ)
# Bác = Bá bá/Sư bá (Nếu người đó là anh hoặc sư huynh của sư phụ)
# Cô/dì = A di (Nếu gọi cô ba thì là tam di, cô tư thì gọi là tứ di….)
# Dượng (chồng của chị/em gái cha/mẹ) = Cô trượng
# Thím/mợ (vợ của chú/cậu) = Thẩm thẩm (Nếu gọi thím ba thì là tam thẩm, thím tư thì gọi là tứ thẩm…)
# Ông nội/ngoại = Gia gia
# Ông nội = Nội tổ
# Bà nội = Nội tổ mẫu
# Ông ngoại = Ngoại tổ
# Bà ngoại = Ngoại tổ mẫu
# Cha = Phụ thân
# Mẹ = Mẫu thân
# Anh trai kết nghĩa = Nghĩa huynh
# Em trai kết nghĩa = Nghĩa đệ
# Chị gái kết nghĩa = Nghĩa tỷ
# Em gái kết nghĩa = Nghĩa muội
# Cha nuôi = Nghĩa phụ
# Mẹ nuôi = Nghĩa mẫu
# Anh họ = Biểu ca
# Chị họ = Biểu tỷ
# Em trai họ = Biểu đệ
# Em gái họ = Biểu muội
# Gọi vợ = Hiền thê/Ái thê/Nương tử
# Gọi chồng = Tướng công/Lang quân
# Anh rể/Em rể = Tỷ phu/Muội phu
# Chị dâu = Tẩu tẩu
# Cha mẹ gọi con cái = Hài tử/Hài nhi hoặc tên
# Gọi vợ chồng người khác = hiền khang lệ (cách nói lịch sự)

IV. Khi nói chuyện với người khác mà nhắc tới người thân của mình::
# Cha mình thì gọi là gia phụ
# Mẹ mình thì gọi là gia mẫu
# Anh trai ruột của mình thì gọi là gia huynh/tệ huynh (cách nói khiêm nhường)
# Em trai ruột của mình thì gọi là gia đệ/xá đệ
# Chị gái ruột của mình thì gọi là gia tỷ
# Em gái ruột của mình thì gọi là gia muội
# Ông nội/ngoại của mình thì gọi là gia tổ
# Vợ của mình thì gọi là tệ nội/tiện nội
# Chồng của mình thì gọi là tệ phu/tiện phu
# Con của mình thì gọi là tệ nhi

V. Khi nói chuyện với người khác mà nhắc tới người thân của họ:
# Sư phụ người đó thì gọi là lệnh sư
# Cha người đó là lệnh tôn
# Mẹ người đó là lệnh đường
# Cha lẫn mẹ người đó một lúc là lệnh huyên đường
# Con trai người đó là lệnh lang/lệnh công tử
# Con gái người đó là lệnh ái/lệnh thiên kim
# Anh trai người đó thì gọi là lệnh huynh
# Em trai người đó thì gọi là lệnh đệ
# Chị gái người đó thì gọi là lệnh tỷ
# Em gái người đó thì gọi là lệnh muội

VI/Xưng hô trong gia đình:
Ông bà tổ chết rồi xưng Hiển cao tổ khảo/tỷ
Ông bà tổ chưa chết xưng Cao tổ phụ/mẫu
cháu xưng Huyền tôn
Ông bà cố chết rồi xưng Hiển tằng tổ khảo/tỷ
Ông bà có chưa chết xưng Tằng tổ phụ/mẫu
cháu xưng Tằng tôn
Ông bà nội chết rồi thời xưng Hiẻn tổ khảo/tỷ
Ông bà nội chưa chết thì xưng Tổ phụ/mẫu
cháu xưng nội tôn
Cha mẹ chết rồi thì xưng: Hiển khảo, Hiền tỷ.chưa chết xưng thân Phụ/mẫu (xem thêm phần cha kế mẹ kế)
Cha chết rồi thì con tự xưng là: Cô tử, cô nữ (cô tử: con trai, cô nữ: con gái).
Mẹ chết rồi thì con tự xưng là: Ai tử, ai nữ.
Cha mẹ đều chết hết thì con tự xưng là: Cô ai tử, cô ai nữ.
Cha ruột: Thân phụ.
Cha ghẻ: Kế phụ.
Cha nuôi: Dưỡng phụ.
Cha đỡ đầu: Nghĩa phụ.
Con trai lớn (con cả thứ hai): Trưởng tử, trưởng nam.
Con gái lớn: Trưởng nữ.
Con kế. Thứ nam, thứ nữ.
Con út (trai): Quý nam, vãn nam. Gái: quý nữ, vãn nữ.
Mẹ ruột: Sanh mẫu, từ mẫu.
Mẹ ghẻ: Kế mẫu: Con của bà vợ nhỏ kêu vợ lớn của cha là má hai: Đích mẫu.
Mẹ nuôi: Dưỡng mẫu.
Mẹ có chồng khác: Giá mẫu.
Má nhỏ, tức vợ bé của cha: Thứ mẫu.
Mẹ bị cha từ bỏ: Xuất mẫu.
Bà vú: Nhũ mẫu.
Chú, bác vợ: Thúc nhạc, bá nhạc.
Cháu rể: Điệt nữ tế.
Chú, bác ruột: Thúc phụ, bá phụ.
Vợ của chú : Thiếm, Thẩm.
Cháu của chú và bác, tự xưng là nội điệt.
Cha chồng: Chương phụ.
Dâu lớn: Trưởng tức.
Dâu thứ: Thứ tức.
Dâu út: Quý tức.
Cha vợ (sống): Nhạc phụ, (chết): Ngoại khảo.
Mẹ vợ (sống): Nhạc mẫu, (chết): Ngoại tỷ.
Rể: Tế.
Chị, em gái của cha, ta kêu bằng cô: Thân cô.
Ta tự xưng là: Nội điệt.
Chồng của cô: Dượng: Cô trượng, tôn trượng.
Chồng của dì: Dượng: Di trượng, biểu trượng.
Cậu, mợ: Cựu phụ, cựu mẫu. Mợ còn gọi là: Câm.
Còn ta tự xưng là: Sanh tôn.
Cậu vợ: Cựu nhạc.
Cháu rể: Sanh tế.
Vợ: Chuyết kinh, vợ chết rồi: Tẩn.
Ta tự xưng: Lương phu, Kiểu châm.
Vợ bé: Thứ thê, trắc thất.
Vợ lớn: Chánh thất.
Vợ sau (vợ chết rồi cưới vợ khác): Kế thất.
Anh ruột: Bào huynh.
Em trai: Bào đệ, cũng gọi: Xá đệ.
Em gái: Bào muội, cũng gọi: Xá muội
Chị ruột: Bào tỷ.
Anh rể: Tỷ trượng.
Em rể: Muội trượng.
Anh rể: Tỷ phu.
Em rể: Muội trượng, còn gọi: Khâm đệ.
Chị dâu: Tợ phụ, Tẩu, hoặc tẩu tử.
Em dâu: Đệ phụ, Đệ tức.
Chị chồng: Đại cô.
Em chồng: Tiểu cô.
Anh chồng: Phu huynh: Đại bá.
Em chồng: Phu đệ, Tiểu thúc.
Chị vợ: Đại di.
Em vợ (gái): Tiểu di tử, Thê muội.
Anh vợ: Thê huynh: Đại cựu: Ngoại huynh.
Em vợ (trai): Thê đệ, Tiểu cựu tử.
Con gái đã có chồng: Giá nữ.
Con gái chưa có chồng: Sương nữ.
Cha ghẻ, con tự xưng: Chấp tử.
Tớ trai: Nghĩa bộc.
Tớ gái: Nghĩa nô.
Cha chết trước, sau ông nội chết, tôn con của trưởng tử đứng để tang, gọi là: Đích tôn thừa trọng.
Cha, mẹ chết chưa chôn: Cố phụ, cố mẫu.
Cha, mẹ chết đã chôn: Hiền khảo, hiển tỷ.
Mới chết: Tử.
Đã chôn: Vong.
Anh em chú bác ruột với cha mình: Đường bá, đường thúc, đường cô, mình tự xưng là: Đường tôn.
Anh em bạn với cha mình: Niên bá, quý thúc, lịnh cô. Mình là cháu, tự xưng là: Thiểm điệt, lịnh điệt.
Chú, bác của cha mình, mình kêu: Tổ bá, tổ thúc, tổ cô.
Mình là cháu thì tự xưng là: Vân tôn

VII. Một số từ khác:
* Gọi nhà của mình theo cách khiêm nhường lúc nói chuyện với người khác: tệ xá/hàn xá
Nói về chỗ ở của người thì dùng: quí sở/quí cư
(chỉ cần nói “tệ xá”, chớ không cần nói “tệ xá của tôi”; chỉ cần nói “quí sở”, chớ không cần nói “quí sở của ngài”)
* Đứa bé thì gọi là tiểu hài nhi… bé gái thì gọi là nữ hài nhi… bé trai thì gọi là nam hài nhi
* Khách sạn, nhà hàng, ngân hàng: quán trọ, tửu điếm, tiền trang
* Bổ đầu: người đứng đầu tổ chức truy lùng tội phạm ở huyện thời xưa
* Bổ khoái: người ở nha môn chuyên đi bắt người thời xưa.