Ông lão nhà quê và đứa cháu bàn nhau đem con lừa ra hội chợ bán. Để con lừa khỏi mệt hầu có thể bán được giá cao, họ buộc chân lừa lại và hai ông cháu khệ nệ gánh con lừa đi.
Đi được một đoạn, người đi đường thấy thế phá ra cười và bảo: "Có con lừa mà không chịu cỡi lại khiêng nó. Sao mà ngu thế!" Ông lão nhận thấy mình ngu thật, vội để con lừa xuống, cởi trói cho nó, và để đứa cháu cỡi lên lưng lừa, còn ông thì đi theo sau.
Một lúc sau, khách bộ hành trông thấy thế, mắng thằng cháu: "Mày là đồ bất hiếu bất mục! Sao lại để ông mày già yếu thế mà đi bộ. Chính mày phải đi bộ mới phải!" Một lần nữa, nghe theo ý khách bộ hành, Ông già leo lên lưng con lừa, đứa cháu bước theo sau.
Đến một đoạn đường khác, ba cô gái đi qua thấy vậy, một cô bảo: "Tội nghiệp thằng bé, phải đi khập khễnh theo sau, trong khi ông già tưởng mình khôn ngoan lại ngồi chễm chệ trên lưng lừa!" Ông già nhận thấy ý kiến đúng, bảo thằng cháu cùng lên ngồi trên lưng lừa.
Rồi một toán người khác đi ngang qua lại phê bình: "Sao lại bắt con lừa đáng thương ấy chở nặng như vậy? Họ không biết thương hại con vật già nua của họ tí nào cả. Ra đến hội chợ thì họ chỉ còn mảnh da lừa để bán!" Một lần nữa, hai ông cháu xuống đi bộ, để con lừa đi thong dong đằng trước.
Vẫn chưa hết, một khách qua đường thấy vậy than rằng: "Sao họ không để con lừa vào lồng kính mà thờ! Họ đi mòn giầy của họ để bảo vệ con lừa. Đúng là ba con lừa!".
Bấy giờ Ông lão mới trả lời: "Vâng, chính tôi là con lừa! Nhưng từ nay về sau, dù người ta khen hay chê, dù người ta có nói gì đi nữa, tôi chỉ làm theo đầu óc của tôi mà thôi!".
Nhận Xét:
Lần thứ nhất, cảnh tượng hai ông cháu hì hà hì hục dốc hết sức lực ra gánh con lừa đi đến hội chợ trông thật buồn cười. Nhưng cách nghĩ của hai ông cháu vô cùng kinh tế và lại còn rất có tinh thần thể dục thể thao, vừa canh giữ cẩn thận cần câu cơm của mình vừa mang vác cho khỏe người. Một vốn nhưng bốn lời, con lừa nhờ được gánh nên rất thoải mái chắc chắn da dẻ vẫn hồng hào khi ra đến chợ, ai nhìn thấy mà chẳng muốn mua. Khỏe cả người lại thêm chút tiền chia nhau mua sắm thì còn gì bằng.
Lần thứ hai, cảnh người cháu ngồi trên lưng con lừa còn người ông cuốc bộ theo sau, nhìn qua không có gì sai trái. Con lừa đã trở về đúng vị trí của mình là loài vật thồ hàng cho con người, ông lão cũng thể hiện mình là một người ông nhân từ biết yêu thương và dành những gì tốt đẹp nhất cho con cháu, người cháu thì ông bảo sao nghe vậy vâng vâng dạ dạ, tất cả đều thuận buồm xuôi gió cứ thế băng băng tiến về phía trước.
Lần thứ ba, người ông hoán chỗ ngồi lên lưng con lừa, người cháu đi bộ theo sau. Sự việc diễn ra hợp tình hợp lý, ông mệt thì cháu phải nhường chỗ cho ông, hồi rồi cháu đã được lừa cõng thì nay đến lượt ông. Hai ông cháu cứ thay phiên nhau, còn con lừa hết cõng người này đến người khác chứ có phải dồn ép gì nặng nhọc quá sức chịu đựng đâu. Vậy là cả ba lại vững bước đi đến hội chợ.
Tuy nhiên đến lần thứ tư cảnh tượng lại trở nên vô cùng thê thảm cho con lừa khi phải cõng một lúc cả hai ông cháu trên lưng sau cả một chặng đường dài tưởng phải được nghỉ ngơi ở quãng đường còn lại thì đằng này lại bị bóc lột bị vắt kiệt sức như thế, có đến được hội chợ cũng chẳng ai mua. “Ba con lừa”, một câu nói của người khách qua đường vừa có ý châm biếm vừa có ý tiếc rẻ và cám cảnh cho cả ba. Người khách đó chỉ thấy mỗi một sự thật là chẳng còn gì để trao đổi buôn bán, xôi hỏng bỏng không, chỉ thêm mệt cái thân.
Ở mỗi lần như thế, nếu ông lão tự tin vào quyết định của mình thì có lẽ đã nhanh chóng đạt được mục đích ban đầu. Mỗi khi được người khác chỉ bảo phải làm thế này thế kia và nghe ra cũng thật hợp lý với tình cảnh lúc đó, ông lão lại răm rắp làm theo. Có thể chính ông cũng có ý định lần hồi từng bước như vậy nay có thêm người bên ngoài nói ra, thế là trong ngoài khớp nhau liền như một cái máy tự động điều chỉnh theo, câu chuyện đến lần thứ ba hoàn toàn không có gì đáng chê trách. Nhưng như có câu nói “quá tam ba bận”, không việc gì trôi chảy thuận lợi hay ứ tắc bất lợi quá ba lần xem ra đúng với cảnh tình của hai ông cháu. Nghe đi nghe lại những lời vàng ý ngọc được nói ra từ những bậc trưởng thượng đầy tôn kính đức độ đi nữa thì cũng vẫn chỉ là nói vậy mình nghe vậy, lời vào tai thì có nghe có biết nhưng đúng hay sai chưa thể tỏ rõ trong phúc chốc. Biết đâu mười lần nói chín lần đúng nhưng chỉ một lần sai cũng đi tong tất cả những gì đã đạt được từ chín lần trước đó thì sao.
Vực sâu thăm thẳm dù được người kinh nghiệm chỉ dẫn nhưng người đi xuống đó chỉ có mỗi một mình mình, chỉ có mình nghĩ, mình hành động trong cái khoảng không nhỏ bé bên trong đầu óc luôn văng vẳng bao ý nghĩ. Như một tay chênh vênh vách núi còn một tay thì phải chống chọi với những cú tấn công của những con côn trùng đang vo ve kề bên. Khi đó chỉ mình là đáng tin cậy nhất đối với mình, người khác đứng trên cao vọng nói xuống cũng chỉ là lời nói gió bay không tài nào nắm lấy được trong tình cảnh sống chết đó.
